Praca i życie to dwie sfery przeplatające się coraz częściej w życiu współczesnej kobiety. Kształtowanie kariery permanentnie wpisuje się w jej biografię, ale nie bez znaczenia są też konsekwencje, jakie ze sobą niesie. Z jednej strony, aprobatą darzy się stanowisko, że praca to wybawienie, możliwość rozwoju i sprawia, że człowiek czuje się szczęśliwszy, doceniony. Ale jest też druga strona medalu. ,,Coraz częściej pracownicy narażeni są na przeciążenia różnymi spoczywającymi na nich obowiązkami, związanymi zarówno z pracą zawodową, jak i życiem osobistym’’21. Dla przykładu obrazuje to ogólnonarodowe badanie, które podaje, że 55% badanych pracowników stwierdziło, że nie ma czasu dla siebie właśnie z powodu pracy. Inne badania z kolei wykazały, że 67%
pracowników ma kłopoty ze snem, spowodowane problemami w pracy zawodowej22.
Dla kobiet, które nie pracują zawodowo, rola domowo-rodzinna stanowi nadal rolę podstawową. Daje się jednak zauważyć poważna deprecjacja owej roli. W ponadrodzinnej skali społecznej pozycja gospodyni domowej uległa degradacji23. Kobiety uciekają więc w wir absorbującej ich kariery, często podporządkowując jej swoje życie. Ale też wraz z upływem czasu dostrzegają, jak wiele dla niej poświęcają.
W literaturze zagranicznej wielu naukowców również potwierdza tezę o negatywnym wpływie pracy na życie kobiet. Szczególnie podkreślany jest wpływ na zdrowie, jeśli kobieta łączy role żony, matki i pracownika. To może doprowadzić do konfliktu ról i przeciążenia, co w konsekwencji wywołuje zmęczenie, wyczerpanie i choroby. Warto zwrócić uwagę na zadowolenie z pracy jako predykant zdrowia, i zdrowia psychicznego, gdyż wykonywanie jej daje możliwość rozwoju stosunków społecznych. Pozytywna korelacja zdrowia i relacji może zainicjować cenne dla przetrwania wsparcie społeczne, co z kolei zapewnia bufor przed stresem i negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Jeśli efekt pracy oscyluje wokół zadowolenia, odgrywa on istotną rolę w poczuciu własnej wartości, a szczególnie w samozadowoleniu. Zatem tak pożądana satysfakcja z pracy i jakość życia zawodowego posiadają ważne miejsce w życiu kobiet i odgrywają rolę w tworzeniu pozytywnego obrazu siebie, co partycypuje w ogólnej satysfakcji i dobrym samopoczuciu. Istotny jest
21 L. Machol-Zajda, Godzenie życia zawodowego i pozazawodowego - poszukiwanie rozwiązań organizacyjnych i czasowych w: C. Sadowska - Snarska (red.), Godzenie pracy z rodziną w kontekście aktywizacji zawodowej kobiet, s. 27.
22 Ibidem.
23 Por. F. Adamski, Rodzina. Wymiar społeczno – kulturowy, Krako w 2002, s. 206.
też fakt, iż zamężne kobiety, które są nieszczęśliwe w pracy zgłaszają więcej objawów depresji niż te, które są zadowolone24.
Również w badaniach amerykańskich potwierdzono destruktywny wpływ pracy zarobkowej na życie kobiet w wieku średnim. W rezultacie wykazano, że prawie wszystkie kobiety doświadczyły trudności w koordynacji różnych dziedzin życia. Wiele z nich nawet po powrocie do domu przejmowało się sprawami bieżącymi firmy, miały kłopoty ze snem, było zbyt wyczerpanych, aby podjąć się innych działań. Niektóre uciekały się do środków farmakologicznych z powodu napięć w pracy. Pojawiły się także sugestie wśród niektórych respondentek mówiące o tym, że miejsce pracy było miejscem schronienia, jeśli miały trudności w życiu osobistym, co wskazuje na swoisty ,,terapeutyczny” aspekt uczestniczenia w życiu zawodowym. Duże znaczenie ma też tutaj wynagrodzenie, które w pewien sposób może łagodzić napięcia różnych sfer życia. Praktycznie jednak wszystkie badane wyraziły pragnienie, aby mieć więcej czasu dla siebie w danym okresie życia25.
W relacji żona – mąż praca również ma swoje oddziaływanie. Jeśli mamy do czynienia z równoległymi karierami zawodowymi, większość dnia spędzana w zakładzie przekłada się u kobiet na poczucie osamotniona i braku zrozumienia ze strony rodziny, krewnych, czy przyjaciół26.
Jeśli kariera zostaje oceniona w kategorii satysfakcji, to daje ona pozytywne rezultaty. Ma ona odzwierciedlenie w przypadku kobiet, które zazwyczaj mocniej skupiały się na swojej roli domowej i rodzinnej. Można stwierdzić, że im wyżej w hierarchii zawodowej są kobiety, im więcej zarabiają, tym bardziej ich dobre samopoczucie związane jest z pracą. Jeśli jednak charakteryzują się pochodzeniem z klas niższych i mało atrakcyjnym wynagrodzeniem, to dobrostan psychiczny i poczucie sensu życia uzależnione są od stanu życia rodzinnego27.
Satysfakcja z pracy ma istotny wpływ na odczuwaną jakość życia.
Ważnym wskaźnikiem poziomu zadowolenia z pracy są ujawniane przez
24 Szerzej zob. W. Ch. Maintier, M. Joulain, N. Le Floch, To what extent do attitudes to work and the subjective components of non-work contribute to the life satisfaction of men and women in dual - earner couples?, ,,Women's Studies International Forum” 2011, nr 34 s. 242-250.
25 Badania kwestionariuszowe przeprowadzone ws ro d 12 kobiet w wieku 50-52 lat w latach 2002-2004. Opis umieszczony w artykule C. Emslie, K. Hunt ‘Live to Work’
or ‘Work to Live’? A Qualitative Study of Gender and Work–life Balance among Men and Women in Mid-life, ,,Gender, Work and Organization” 2009, nr 16, s. 151-172.
26 Zob. J. Ostrouch - Kamin ska, Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów, Krako w 2011, s. 94.
27 Szerzej zob. T. Szlendak, Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa 2011, s. 425.
człowieka emocje. Te przeżyte w pracy mają wpływ na doświadczenie poczucia szczęścia i możliwość samorealizacji pracowników, a negatywne stany emocjonalne skorelowane z karierą mogą przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki. Czerpanie radości z pracy może wpłynąć na aktywność człowieka w różnych obszarach życia oraz na sposób, w jaki ocenia swoje życie i jego różne aspekty. Ludzie tacy są bardziej lojalni wobec przedsiębiorstwa czy organizacji, a także mają mniejszą fluktuację i absencję w zakładzie28.
O emocjach wywoływanych przez pracę pozytywnie pisze Ł. Baka.
Bycie pracownikiem to jedna z wielu ról pełnionych przez kobiety. A każda z nich niezależnie od siebie, może być źródłem pozytywnych przeżyć, co koreluje z wzrostem szeroko pojętego poczucia jakości życia.
Funkcjonowanie w wielu rolach będzie wiązać się z doświadczeniem wyższego zadowolenia z życia. Ponadto może przyczynić się to do nabywania kompetencji i wzrostu zasobów osobistych, np. wyższa samoocena, poczucie własnej skuteczności, umiejętności współpracy i radzenia sobie ze stresem29.
Kariera zawodowa ma też odniesienie do planów dotyczących macierzyństwa. Wśród kobiet, które chciałyby się ubiegać o stały etat przed urodzeniem dziecka, tylko co trzecia zostaje matką. Pojawia się wniosek, że prawdopodobnie kobietom w wieku reprodukcyjnym praca utrudnia wejście w stały związek. Jeśli są nią zafascynowane, oddają się jej bez reszty. Jeśli nie, rezygnują zarówno z powodów egzystencjalnych, jak i pragmatycznych: szukają pracy, w którą będą mogły bardziej się zaangażować, a odchodzą, jeśli godzi to w życie rodzinne30. S. Pinker podaje również, że tylko 20% decyduje się na samą karierę, 20% na macierzyństwo, a pozostałe 60% stara się połączyć obydwie decyzje. Te najbardziej zdecydowane na karierę, planując ją, wykorzystują każdą okazję do podwyżki lub awansu. 82% kobiet, które miały jasno sprecyzowane plany zawodowe, w wieku 35 lat osiągnęły swój cel, zarabiając przy tym duże pieniądze31.
Ogromne znaczenie dla kobiet mają ustalone priorytety w ich dorosłości. Jeśli prym wiodą plany związane z realizacją zawodową, aktywnie pragną spełnić to pragnienie. Wówczas ma to odzwierciedlenie w życiu prywatnym w taki sposób, że szukają partnera, który będzie się
28 Zob. T. Rostowska, Małżeństwo, rodzina, praca, a jakość życia, Krako w 2008, ss. 167-168.
29 Zob. Ł. Baka, Wymagania w pracy i w rodzinie a satysfakcja z pracy i satysfakcja z małżeństwa. Mediująca rola konfliktów między pracą i rodziną, ,,Polskie Forum Psychologiczne” 2012, t. 17, nr 1, s. 172.
30Por. S. Pinker, Paradoks płci, Warszawa 2009, s. 101-102.
31Ibidem, ss. 191-194.
charakteryzował akceptacją takiego trybu życia. Propagują one najczęściej egalitarny podział pracy wśród płci i w związku wymagają partnerstwa.
Jeśli napotkają brak akceptacji, zadają sobie ponownie pytanie o hierarchię celów życiowych i oddają się temu najwyżej położonemu32. Taki pogląd umacnia się, jeśli czerpią one radość z pełnienia obowiązków. Co ciekawe, cechy osobowości ujawniają się w podobnym stopniu w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Jeśli pracownice w swych zajęciach charakteryzują się asertywnością, sumiennością czy stabilnością emocjonalną, ma to swe przełożenie w życiu osobistym. Tak samo jest z otwartością, optymizmem, sumiennością. Rozwijane podczas pracy, funkcjonują poza jej godzinami33.
Przy mówieniu o wpływie pracy na życie kobiet niebagatelne znaczenie ma też fakt posiadania potomstwa przez kobiety. Te, które je mają, nie zawsze odnajdują w pracy dobroczynny wpływ na codzienne funkcjonowanie. Okazuje się, że większość narzeka na brak czasu. Tylko 13% kobiet z co najmniej trojką dzieci i 28% kobiet bezdzietnych uważa, że poświęcają odpowiednią ilość czasu pracy, członkom rodziny, innym kontaktom towarzyskim, swojemu hobby i zainteresowaniom34.
O tym jak wiele radości i szczęścia z pacy zyskują kobiety, decyduje rozróżnienie, czy jest to praca tylko zarobkowa, czy kariera skoordynowana z samorealizacją. Charakter uzupełniający ma tu także nastawienie do niej obydwu małżonków i jej znaczenie w indywidualnym rozwoju. Podkreśla się także miejsce w strukturze społecznej, jakie dzięki niej się zyskuje35. Podwyższony status i uzyskany prestiż dodaje kobiecie pewności siebie, czyni z niej silną i gotową do poświęceń osobę. Natomiast jeśli praca wiąże się z trudnością i rezygnacją z codziennych potrzeb, ma to niekorzystne odbicie w jej samopoczuciu i funkcjonowaniu. Często też ma to odzwierciedlenie w relacjach rodzinnych.
32 Szerzej zob. M. Oechsle, B. Geissler, Between Paid Work and Private Commitments:
Women's Perceptions of Time and Life Planning in Young Adulthood, ,,Time Society” 2003, nr 12, ss. 79-98.
33 Zob. J. W. Lounsbury, S. H. Park, E. Sundstrom, J. M. Williamson, A. E. Pemberton, Personality, Career Satisfaction, and Life Satisfaction: Test of a Directional Model, ,,Journal of Career Assessment” 2004, nr 12, s. 401.
34 Badanie przeprowadzone przez Europejską Fundację na rzecz Poprawy Warunko w z ycia i Pracy (Eurofund) w 27 krajach członkowskich UE i kandydujących w 2007 roku.
Wyniki opublikowane pod tytułem: Drugie europejskie badanie jakości życia. Życie rodzinne i praca, Luksemburg 2010, s. 53.
35 Zob. J. Ostrouch - Kamin ska, Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów, Krako w 2011, s. 95.