W kulturze, gdzie od wieków propaguje się dominującą w rodzinie pozycję mężczyzny, wyższy awans kobiet nie jest najlepiej przez nich znoszony.
Pojawia się tak zwany syndrom nieodpowiedniego męża, jeśli utracił on rolę głównego żywiciela. Mężowie źle znoszą to, że ich żony zdobywają lepsze wykształcenie, odnoszą sukcesy, mają lepsza pozycję zawodową niż oni. Może to wywołać w nich negatywne emocje36, rzutujące bezpośrednio na gorsze relacje między małżonkami. Wydawałoby się, że to kobieta, która spełnia się zawodowo i, emanując zadowoleniem, zaraża swym sukcesem i zadowoleniem męża. Jednak okazuje się, że jest to główna przyczyna wspomnianego wcześniej syndromu. Jak bardzo jest on niebezpieczny dla prawidłowego funkcjonowania małżeństwa przekonuje D. Duch-Krzysztoszek. Twierdzi, że w skrajnym przypadku u męża mogą wystąpić zaburzenia emocjonalne, depresje, agresje i frustracje, a w konsekwencji rozpad związku. Przemiany w systemie ról płciowych i kulturowych wzorcach męskości, mogą doprowadzić nawet do pojawienia się w rodzinie różnorakich form przemocy: deprecjonowanie osiągnięć zawodowych kobiet w formie agresywnych komentarzy czy wyzwisk.
Czasem mężczyźni posiłkują się szyderstwami, poniżaniem, wytaczają nieustanną krytykę. Są zdolni do kontrolowania finansów, a także przemocy fizycznej przy próbach sprzeciwu. W takich sytuacjach okazuje się, że praca zawodowa kobiet i posiadanie przez nie niezależnych źródeł finansowych nie stanowią wystarczających warunków do osiągnięcia równych relacji małżeńskich37.
Zauważyć też można, że wraz z wzrostem zarobków kobiet narasta konflikt w parze spowodowany frustracją pań, które coraz trudniej godzą się na nierówny podział prac domowych. Rodziny, w których obie strony zarabiają bardziej egalitarne, różnicuje ich system wartości i podział ideałów bardziej, niż sfera obowiązków domowych38. Najbardziej interesujące jest to, że im kobiety więcej zarabiają, tym większe jest prawdopodobieństwo rozwodu. Jeśli mężczyzna pochodzi z klasy niższej i zarabia niewiele, to jakiekolwiek większe pieniądze przyniesione do domu przez żonę silnie wpływają na jego ego i prowadzą do eskalacji konfliktu. Zatem większe zarobki kobiet wymagające dodatkowo
36Por. J. O. Balswick, J. K. Balswick, The Dual – Earner Marriage: The Elaborate Act, Grand Rapids 1995, s. 101.
37Zob. D. Duch – Krzysztoszek, Kto rządzi w rodzinie. Socjologiczna analiza relacji w małżeństwie, Warszawa 2007, ss. 236-243.
38Podaję za T. Szendlak, Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa 2011, s. 424.
większego zaangażowania i nakładu pracy, zaburzają stosunki władzy w rodzinie. Pozytywnym aspektem takiej sytuacji jest pojawienie się ,,efektywniejszych” interakcji. Mężczyźni angażują się w rolę opieki nad dziećmi i małżonkowie interesują się sobą nawzajem, co sprzyja małżeńskiemu szczęściu. Drugą stroną medalu są niemal katastrofalne skutki, choćby właśnie w postaci rozpadu. Dodatkowe dochody żon podminowują ciepło, stabilizację i wsparcie w relacjach pomiędzy małżonkami. Pojawia się między nimi niepewność, mężczyznom brakuje w żonach oparcia, nasilają się konflikty39.
Ciekawe wnioski wysnuły amerykańskie badaczki, S. Rodgers i D. D. DeBoer40. Choć rosnące dochody kobiet nie miały tak istotnego wpływu na eskalacje kłótni małżeńskich, to kobiety przeczuwające znaczące kłopoty małżeńskie czy nawet rozstanie starają się usamodzielnić finansowo, aby poprawić i polepszyć swój status. Natomiast ryzyko rozwodu zwiększa się, jeśli naraz występuje kilka czynników. Są to między innymi rosnące dochody kobiet, nasilająca się niezgoda pomiędzy małżonkami, złe samopoczucie mężczyzn z powodu podwyższających się dochodów żon. Bardzo ciekawe, że jeśli mężom nie przeszkadzają wysokie wypłaty małżonek, to taka sytuacja nawet cementuje małżeństwo, ponieważ znacznie wzrasta dobrostan psychiczny żon.41. Praca zawodowa kobiet, a także ich zarobki nie tylko skutkują przemianami władzy w rodzinie oraz transformacją relacji w parach, ale też przede wszystkim mają wpływ na dzieci. Otóż zmieniają się reguły, wzorce i praktyki związane z opieką nad dziećmi. Udając się do pracy, kobiety zmuszone są przemyśleć i napisać od nowa społeczne role matek, dysponując na ich odgrywanie coraz mniejszą ilością czasu, energii, która jest poświęcana z równym animuszem sprawom pozadomowym. Cenna jest więc tutaj asekuracja męża. Zadowolenie matek z pracy i opieki nad dzieckiem są silnie uzależnione od chęci ojców do włączania się w wychowanie i prace domowe. Podsumowując, za udaną równowagę praca - dziecko - dom ogromny wpływ ma zaangażowanie partnera czy męża42.
39 Ibidem, s. 426.
40 Przestudiowały one wyniki badan longitudinalnych na 2 tys. zamęz nych kobietach i z onatych męz czyznach. Zadawały im pytania pięc razy w ciągu siedemnastu lat między 1980 a 1997 rokiem. Przedmiotem badan były skutki podwyz ek dochodo w męz atek w stosunku do całkowitych dochodo w rodziny na małz en skie szczęs cie, dobrostan psychiczny i prawdopodobien stwo rozwodu.
41 Szerzej zob. S. J. Rodgers, D. D. De Boer, ,,Changes in Wives” Income: Effects on Marital Happiness, Psychological Well- Being, and the Risk of Divorse, ,,Journal of Marriage and the Family” 2012, t. 63, nr 2, s. 458-472.
42 Zob. T. Szendlak, op. cit., ss. 428-436.
Ciężki i wyczerpujący plan dnia matki realizującej się zawodową daje się we znaki jej i dziecku. Wielogodzinny czas pracy i wymagający ogromnego zaangażowania etat sprawia, że pod koniec tygodnia matki są tak zmęczone, że pragną podczas weekendu odpocząć. Niestety wtedy bardzo intensywnie ujawnia się dziecko, zazwyczaj jedynak, bądź jedynaczka, które domaga się matczynej atencji i rozrywek. Tak powstają napięcia na linii kariera – dziecko. Jak podkreślają socjologowie, matka aktywna zawodowo to rola karkołomna i z pewnością nie przewiduje się w jej scenariuszu czasu na wypoczynek43. Warto przyjrzeć się wnioskom Gersona i Jacobsa, którzy twierdzą, że przepracowane jednostki oznaczają tak naprawdę przepracowaną rodzinę, co zdarza się dziś bardzo często, szczególnie w dużych miastach. Nie jest to więc sprawa tylko i wyłącznie kobiet44.
Rozważając kobiece role w dziedzinach rodzicielstwa i kariery, należy wspomnieć o syndromie matczynej winy, który wynika z braku czasu na kontakty z dziećmi, na skutek zaangażowania kobiety w działalność zawodową. Odczuwana jest wtedy swoista pustka emocjonalna, którą pracujące kobiety-matki starają się zapełnić, spędzając jak najaktywniej czas z dziećmi45. Ratunkiem w takiej sytuacji dla matki jest wykształcenie również w sobie strategii radzenia sobie z takowym syndromem. Z drugiej jednak strony, niektóre doniesienia wskazują, że realizujące się zawodowo matki kompensują często nieobecność w domu bardziej intensywnymi kontaktami z dziećmi. Uważa się też, że im wyższy poziom satysfakcji z pracy matek, tym lepsze są ich relacje z dziećmi46. Trudno więc o wydanie jednostronnej opinii o tym, jak bardzo pozytywnie czy negatywnie kariera może wpłynąć na relację z dzieckiem i na jego zdrowie.
Warto w tym miejscu również wspomnieć o wpływie realizacji zawodowej kobiet na jej bliskie otoczenie społeczne. Jeśli kobieta angażuje się w rozwój kariery i wkracza na pole długo zarezerwowane dla mężczyzn, otwierając, kreując, a czasem nawet wymuszając środowisko równouprawnienia zarówno w miejscu pracy, jak i rodzinie, ma to niebywały wpływ na postrzeganie jej przez otaczające środowisko społeczne. Szersza rodzina czy nawet przyjaciele są skłonni traktować
43 Ibidem.
44 Zob. K. Gerson. J. A. Jacobs, The Work – Home Crunch, ,,Contexts” 2004, t. 3, nr 4, ss. 29-37.
45 Zob. U. Sekaran, Dual Career Families. Contemporary Organizational and Counseling Issues, San Francisco –London 1986, s. 28.
46 Podaję za: P. Rydzewski, Praca zawodowa kobiet, a życie rodzinne, w: P. Kryczka(red.), Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie, Lublin 1997, s. 254.
takie zaangażowanie jak zaraźliwą chorobę, która najlepiej żeby jak najszybciej minęła. Z taką postawą można częściej spotkać się wśród starszego pokolenia. Większe zrozumienie zdarza się tylko w przypadku, gdy wśród bliskich danej pracującej kobiety egzystuje podobna sytuacja47.
Wygląda na to, że dylemat ciągłego brylowania wokół przestrzeni rodzinno-zawodowej często skutkuje wyczerpaniem, poczuciem winy, byciem ,,nie na miejscu” i ,,nie u siebie”, zawieszeniem w ,,przestrzeni pomiędzy” pracą a rodziną. Pojawia się poczucie przeciążenia rolami.
Towarzyszy temu również rywalizacja/zazdrość w szerszej rodzinie, wśród znajomych, powodując duże koszty emocjonalne48.
Niezadowolenie kobiety lub narastająca nieobecność zniekształca więź małżeńską, a także w przypadku matek – rodzicielską. Pojawia się szereg komplikacji w rozwoju dzieci i pojawiają się trudności w ich adaptacji do środowiska. Otoczenie, przyglądając się karierze kobiet, zwraca właśnie uwagę na prywatną sytuację kobiety. Większym przyzwoleniem darzy się te osoby, które jeszcze nie posiadają potomstwa i najlepiej pozostają samotne. W przeciwnym wypadku podchodzi się do takich kobiet z dezaprobatą.
Podsumowując dokonane analizy można stwierdzić, że kariera zawodowa jest istotną częścią życia kobiet. Nieodzowne staje się powiększenie skali udziału kobiet w rynku pracy. Stanowi to również ogromną konkurencję dla mężczyzn. Lecz mimo wzrastających kompetencji i kwalifikacji kobiet, wciąż zauważalna jest dysproporcja w zatrudnieniu w poszczególnych branżach. Wrodzone zdolności i cechy kobiet ukierunkowują je w większości do branż, w których można wykazać się empatią, zdolnościami komunikacji i opieką. Choć wiąże się to z zawodami niżej płatnymi, może przynieść kobietom poczucie zadowolenia, satysfakcji i możliwość bycia aktywną zawodowo. Kobietom dużo łatwiej jest funkcjonować na co dzień, jeśli praca stanowi miejsce samorealizacji i możliwości użycia swoich kompetencji w dziedzinie, którą darzy się zainteresowaniem. Dodatkowo wyegzekwowane wysokie wynagrodzenie i uzyskany status mogą przynieść poczucie satysfakcji z życia i efektywniejsze pełnienie ról rodzinnych. Zdobyte zadowolenie przyczynia się do zdrowych relacji w rodzinie, a co za tym idzie, do osiągnięcia dobrostanu życiowego. Inaczej, jeśli kobieta zostaje zmuszona do pracy, całkowicie się w niej nie odnajduje lub jest przeciążona obowiązkami. Wtedy kariera nie ulega rozwojowi, a kobietom brakuje
47 L. R. Silberstein, Dual Career Marriage: A System in Transition, Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale 1992, ss. 32-33.
48Zob. J. Ostrouch-Kamin ska, Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów, Krako w 2011, s. 100.
poczucia satysfakcji. Efektem takiej sytuacji okazują się pogorszone kontakty z najbliższymi i zdarzające się zaprzepaszczone szanse na ich reaktywację.
Literatura
Adamski F., Rodzina, wymiar społeczno-kulturowy, Kraków 2002.
Bajcar B., Borkowska A., Czerw A., Gąsiorowska A., Nosal Cz. S., Psychologia preferencji i zainteresowań zawodowych. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Warszawa 2006.
Baka Ł, Wymagania w pracy i w rodzinie a satysfakcja z pracy i satysfakcja z małżeństwa. Mediująca rola konfliktów między pracą i rodziną, ,,Polskie Forum Psychologiczne” 2012, t. 17, nr 1.
Balswick J. O., Balswick J. K., The Dual – Earner Marriage: The Elaborate Act, Grand Rapids 1995.
Budrowska B., Duch-Krzysztoszek D., Titkow A., Bariery awansu kobiet, w: A. Titkow (red.) Szklany sufit. Bariery i ograniczenia karier kobiet, Warszawa 2003.
Budrowska B., Duch-Krzysztoszek D., Titkow A., Nieodpłatna praca kobiet.
Mity, realia, perspektywy, Warszawa 2004.
Cywoniuk M., Kariera zawodowa kobiet, [w:] C. Sadowska – Snarska (red.), Godzenie pracy z rodziną w kontekście aktywizacji zawodowej kobiet, Białystok 2008.
Czarnik Sz. , TurekK K., Aktywność zawodowa Polaków. Praca zawodowa, wykształcenie, kompetencje, Warszawa 2012.
Duch-Krzysztoszek D., Kto rządzi w rodzinie. Socjologiczna analiza relacji w małżeństwie, Warszawa 2007.
Duda W., Kukla D., Kariera zawodowa wobec postępujących przemian pracy, Częstochowa 2010.
Frąckowiak M., Role rodzinne, zawodowe i konsumenckie jako czynnik konstruowania tożsamości kobiet i mężczyzn w warunkach ,,różnorodności teraźniejszości”, ,,Blaski i cienie życia rodzinnego, ,,Roczniki socjologii rodziny” 2003, t. XV.
Gableta M., Człowiek i praca w zmieniającym się przedsiębiorstwie, Wrocław 2003.
Gerson K., Jacobs J. A., The Work – Home Crunch, ,,Contexts” 2004, t. 3, nr 4.
Gizicka D., Praca zawodowa kobiety a jej miejsce w rodzinie, w; M. Szyszka (red.), Społeczeństwo, przestrzeń rodzina. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Piotrowi Kryczce, Lublin 2009.
Grzega U., Sytuacja społeczno - zawodowa i ekonomiczna kobiet w Polsce, [w:] E. Kieżel, S. Smyczek (red.), Zachowania rynkowe kobiet. Wybory i determinanty, Warszawa 2012.
Korczyńska J., Praca zawodowa, a życie rodzinne kobiet, [w:]
C. Sadowska-Snarska (red.), Równowaga - Praca – Życie- Rodzina, Białystok 2008.
Kukla D., Bariery rozwoju zawodowego kobiet, [w:] A., Augustyn, A Łacina-Łanowski. (red.)Znaczenie aktywności edukacyjnej i zawodowej dla człowieka, Łódź 2010.
Lounsbury J. W., Park S. H., Sundstrom E., Williamson J. M., Pembertona E., Personality, Career Satisfaction, and Life Satisfaction: Test of a Directional Model, ,,Journal of Career Assessment” 2004, nr 12.
Machol-Zajda L., Godzenie życia zawodowego i pozazawodowego - poszukiwanie rozwiązań organizacyjnych i czasowych, [w:]
C. Sadowska-Snarska (red.), Godzenie pracy z rodziną w kontekście aktywizacji zawodowej kobiet.
Maintier W. CH., Joulain M., LE Floch N., To what extent do attitudes to work and the subjective components of non-work contribute to the life satisfaction of men and women in dual - earner couples?, ,,Women's Studies International Forum” 2011, nr 34.
Oechsle M., Geissler B., Between Paid Work and Private Commitments:
Women's Perceptions of Time and Life Planning in Young Adulthood, ,,Time Society” 2003, nr 12, ss. 79-98.
Ostrouch-Kamińska J., Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów, Kraków 2011.
Pinker S., Paradoks płci, Warszawa 2009.
Rodgers S. J., de Boer D. D., ,,Changes in Wives” Income: Effects on Marital Happiness, Psychological Well- Being, and the Risk of Divorse, ,,Journal of Marriage and the Family” 2012, t. 63, nr 2.
Rostowska T., Małżeństwo, rodzina, praca, a jakość życia, Kraków 2008.
Rydzewski P., Praca zawodowa kobiet, a życie rodzinne, [w:] P. Kryczka (red.), Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie, Lublin 1997.
Silberstein L. R., Dual Career Marriage: A System in Transition, Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale 1992.
Słowik A., Portfolio jako propozycja monitorowania kariery, ,,Pedagogika pracy”2006, t. 49.
Suchar M., Kariera i rozwój zawodowy, Gdańsk 2003.
Szlendak T., Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa 2011.
Szulich-Kałuża J., Współczesne macierzyństwo w dyskursie medialnym na przykładzie polskiej prasy, w; L. Duczewski (red.), Małżeństwo i rodzina w nowoczesnym świecie, Lublin 2007.
TomickaA., Zarządzanie karierą zawodową, w: A. Rogaliński-Pawełczyk, D. Majewski (red.) Dobry start kariery zawodowej, Łódź 2010.
Turek M., Aktywność zawodowa ludności i inne wyzwania w obliczu przemian demograficznych, w: J. Osiński(red.), Praca, społeczeństwo, gospodarka. Między polityką, a rynkiem, Warszawa 2011.
Strony internetowe
C wiek J., Trudny powrót matek do pracy,
http://www.rp.pl/artykul/950577-Trudny-powrot-matek-do-pracy.html, (online: 16.02.2013).
Raport Polish Professional Women Network, Menedżerka sukcesu. Szanse i ograniczenia kariery zawodowej kobiet w Polsce. Warszawa 2011, s. 13.
http://polandwatch.typepad.com/files/raport- pwnet_mened%C5%BCerka-sukcesu-2011.-szanse-i-ograniczenia-kariery-zawodowej-kobiet-w-polsce-pdf.pdf 07.02.2013.
S mierdzewska I. , Dokąd zmierzasz rodzino, http://www.katolik.pl/dokad-zmierzasz-rodzino,1666,416,cz.html, 10.02.2013.
ZUS, Zmiany w przepisach emerytalnych od 1 stycznia 2013r. wynikające z ustawy z dnia 11 maja 2012r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz innych ustaw, http://www.zus.pl, 05.02.2013.
A.SIELSKA, KOBIETA NA POLSKIM RYNKU PRACY JAKO PARTNERKA I MATKA,
[W:]K.PUJER (RED.),WSPÓŁCZESNA RODZINA.SZANSE –ZAGROŻENIA –KIERUNKI PRZEMIAN,EXANTE, WROCŁAW 2016, SS.65-77
ISBN:978-83-65374-08-0