5. specyficzny język danej nauki (naturalny i sztuczny – znaki, symbole, formuły itp), 6. wytwory – publikowane prawa, zasady, teorie, hipotezy itp. oraz metody,
tech-niki i narzędzia dochodzenia do nich,
…można przyjąć, że opis powyższych elementów wraz z łączącymi je relacjami oraz określenie aktualnego poziomu dojrzałości170 odniesione do nauk
o bezpie-czeństwie pozwoli określić ich tożsamość. Dla ułatwienia percepcji warto powyższą
listę elementów nauki rozwinąć i przedstawić w formie graficznej (rys. 85.) lub też w postaci pytań-problemów w rodzaju: co jest (może-, powinno być) przedmiotem,
a co obiektem nauk o bezpieczeństwie? kto jest (może-, powinien być) podmiotem? jakie orientacje /nurty i paradygmaty funkcjonują? itd. Odpowiedzi na te pytania
wyznaczą naszą charakterystykę nauk o bezpieczeństwie.
Chcąc więc określić tożsamość nauk o bezpieczeństwie otrzymujemy – jak wi-dać – pokaźny zestaw pytań-problemów, wymagających szczegółowych studiów, bardzo rozległych badań o zasięgu globalnym, obejmujących stanowiska, poglądy wielkiej liczby badaczy i środowisk naukowych, ich pokaźnego i zróżnicowanego korporacje globalne (Samsung, Intel, Microsoft, Google) na B+R wydają kwoty rzędu 10 – 20 mld dolarów każda, tj. ponad 7% wartości sprzedaży. Za: Strategy&: The Global Innovation 1000: Top 20
R&D Spenders 2005-2015).
170 Zgodnie z wcześniejszym naszym postulatem, identyfikacja aktualnego poziomu dojrzałości naszej dyscypliny, charakteryzowana może być przez szereg wskaźników, m.in.:
udział teorii ponadfenomenologicznych (wyjaśniających, a nie tylko opisujących badaną
rzeczywi-stość) w jej dorobku,
poziom ukształtowania i ewaluacji teorii ogólnej (ogólnych),
jednoznaczność i rozdzielność wskazywanych obiektów i przedmiotów badań, udział specyficznych (własnych) metod, technik i narzędzi badawczych,
liczba i rozwój instytucji, środowisk, wspólnot naukowych, ich autorytet, uznanie dorobku, poziom ukształtowania specyficznej aksjologii i metodologii.
dorobku. Odpowiedzielibyśmy w ten sposób na pytanie: jak współczesna nauka
identyfi kuje dyscyplinę nauk o bezpieczeństwie? Kolejnym krokiem byłyby
czynno-ści porównawcze, oceniające, walidacyjne, które prowadziłyby do generowania… kolejnych stanowisk, opinii o tożsamości naszej dyscypliny.
Alternatywnym sposobem postępowania byłoby przedstawienie wyłącznie własnego stanowiska, autorskiego poglądu, odpowiedzi na pytania identyfi ku-jące tożsamość dyscypliny. Stanowisko takie byłoby oczywiście nie oderwanym, wyalienowanym zindywidualizowanym sądem-hipotezą, a jakąś próbą generali-zacji i autorskiej selekcji poznanego dorobku wielu środowisk i naukowców, uzu-pełnionych tylko pewnymi sądami własnymi. Wartość naukowa tej metody jest jednak wyraźnie niższa z racji chociażby indywidualnych zdolności poznawczych, warsztatu, czasu, zasięgu badań, ale też i „kodu genetycznego”, o którym wspomi-nano już w materiale. W niniejszym materiale przedstawiamy wybrane rezultaty obydwu podejść, prezentując zarówno najciekawsze poznawczo (w subiektywnej opinii autora) poglądy, oceny i postulaty różnych środowisk i badaczy oraz własne odniesienia i sądy.
Jak stwierdziliśmy uprzednio, jednymi z najpowszechniej uznawanych kry-teriów uznania nauk/dyscyplin są obiekt i przedmiot badań, zakres badań oraz
Rys. 85. Identyfi kacja tożsamości nauk o bezpieczeństwie – elementy opisu
PODMIOTY PRZEDMIOT, OBIEKT MISJA FUNKCJE ZADANIA PROBLEMY, CELE PODEJŚCIA UJĘCIA STRATEGIE JĘZYK (-i) POJĘCIA HIPOTEZY TWIERDZENIA TEORIE PRAWA METODY, TECHNIKI, NARZĘDZIA RELACJE POZIOM ROZWOJU SUB-DYSCYPLINY SPECJALNOŚCI UŻYTECZNOŚĆ SPOŁECZNA
rodzaj podejmowanych problemów. Spójrzmy więc jak są one identyfikowane
w naukach o bezpieczeństwie, ograniczając przegląd do polskich autorów, z któ-rych niestety tylko nieliczni wyróżniają obiekt oraz przedmiot badań.171 Zdajmy sobie sprawę z ogromy materiału – dorobku funkcjonującego poza granicami Pol-ski, który tylko pośrednio wpływał na przedstawiane tu treści polskich autorów.
Zacznijmy od identyfikacji PRZEDMIOTU badań nauk o bezpieczeństwie172, dokonując przeglądu wybranych stanowisk.173
Przedmiotem nauk o bezpieczeństwie zdaniem różnych autorów jest/są
[wy-różnione definiens – CR] :174
• współczesne systemy bezpieczeństwa w wymiarze militarnym i niemilitar-nym oraz ich funkcjonowanie na różnych poziomach organizacyjnych (CKds-SiTN);
• istnienie ludzi i organizacji, rozpatrywanie występujących zagrożeń;175 • zagrożenia dla człowieka wynikające z jego otoczenia, jak również możliwe
przedsięwzięcia związane z zapewnieniem mu bezpieczeństwa;176
• zagrożenia człowieka w jego środowisku wraz z przedsięwzięciami w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa;177
• sprawne systemy bezpieczeństwa narodowego badane ze względu na pew-ność warunków przetrwania i rozwoju społeczeństwa.;178
171 Do tych nielicznych należą m.in.: Sienkiewicz P., Świeboda H, Bezpieczeństwo jako obiekt badań
systemowych [w:] Trombski M., Kosowski B. (red. nauk.), Współczesny wymiar bezpieczeństwa
i za-grożeń, Wyższa Szkoła Zarządzania Ochrona Pracy, Katowice 2010; Czupryński A., Właściwości
ba-dań naukowych bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, B. Wiśniewski
(red.), Szczytno 2011
172 Wchodzimy tu w obszar języka nauk o bezpieczeństwie, którego elementami są interpretacje zna-czeniowe obiektu, przedmiotu badań i kolejnych terminów, pojęć opisywanych w tej części monografii.
173 Wobec wspomnianych bardzo nielicznych odniesień w źródłach polskojęzycznych do obiektu
badań, ograniczamy się do analizy poglądów głównie na przedmiot.
174 Przypomnijmy definicje: obiekt badań – wyodrębniona (lepiej – wyróżniona) cześć rzeczywi-stości objęta badaniami. Określony obszar, zjawisko, proces, sfera wiedzy, których dotyczy badanie, w ramach których są one realizowane. Obiekt badań stanowi, tworzy sytuację problemową dla
pod-miotu, istnieje obiektywnie, niezależnie od badaczy i badań, Przedmiot badań – jakaś część / aspekt/
kwestia/problem obiektu badań. Jakieś istotne z punktu widzenia teorii lub praktyki właściwości, ce-chy obiektu. Ściśle zdefiniowany i bardziej skonkretyzowany element obiektu, co do którego stawiamy pytania-problemy badawcze.
175 Chodyński A., Nauki o bezpieczeństwie a nauki o zarządzaniu – paradygmaty i tożsamość, w: BEZPIECZEŃSTWO TEORIA I PRAKTYKA, 2013 nr 2 (XI).
176 Jemioło T., Dawidczyk A., Wprowadzenie do metodologii badań nad bezpieczeństwem, AON, Warszawa 2008, s. 47.
177 Korzeniowski R., Wstęp do metodologii badań bezpieczeństwa narodowego, Instytut Nauk Poli-tycznych Uniwersytetu Warmińsko -Mazurskiego w Olszynie, Olsztyn 2013, s. 9-27.
178 Wróblewski R., cyt. wyd.., s. 74. Za: Szynowski R., Nauki o bezpieczeństwie a nauki
• działalność państwa, instytucji międzynarodowych oraz ogół zjawisk i sto-sunków związanych zapewnieniem bezpieczeństwa w skali krajowej i glo-balnej. Można dodać, iż zajmować się też powinna analizą zjawisk i procesów społecznych mających wpływ na poziom bezpieczeństwa i ich uwarunkowa-niami i konsekwencjami;179
• wszelkie zjawiska mające wpływ na bezpieczeństwo międzynarodowe, kra-jowe, regionalne, lokalne, ludzi itd.;180
• fenomen bezpieczeństwa oraz składające się na niego fakty (zdarzenia), pro-cesy i bardziej szczegółowe zjawiska w sferze bezpieczeństwa, w jego różnych wymiarach przedmiotowych i między nimi, rozpatrywane w odniesieniu do konkretnych podmiotów, z punktu widzenia których analizujemy bezpieczeń-stwo, przy uwzględnieniu także wpływu warunków środowiskowych. Oczywi-ste jest, że przedmiotem badań będą także relacje między podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem), charakter tego otoczenia, ale także cechy danego podmiotu.”181
A. Wawrzusiszyn i J. Grzyb182 powołując się na stanowisko A. Czupryńskie-go183 identyfikują obiekt i przedmiot („…obiektem badań są: zbiorowości i zbiory
społeczne, - instytucje społeczne, - procesy i zjawiska społeczne”), ale czynią to
w odniesieniu do ogółu nauk społecznych, bez jasnego określenia przedmiotu nauk
o bezpieczeństwie.
Na schemacie (rys. 86.) redukujemy formę powyższych zapisów do wyróżnia-jących je równoważników definiuwyróżnia-jących (kolor czarny, pogrubiony) i zestawiając je na dole rysunku.
Dziesięć istotnie odmiennych stanowisk… Zauważmy, że z każdym z nich możemy się domyślnie zgodzić. Wskazane w nich elementy mogą i powinny być obiektem/przedmiotem badań, studiów w obszarze naszej dyscypliny. Zauważmy też, że można by wymienić wiele innych jeszcze pożądanych elementów-przed-miotów badań, np. ryzyka, szanse bezpieczeństwa, źródła niebezpieczeństw, zasoby,
179 Letkiewicz A., Grochowski L., Misiuk A., Nauka o bezpieczeństwie istota, przedmiot badań
i kie-runki rozwoju STUDIA I MATERIAŁY, Wyd. Wyższa Szkoła Policji, Szczytno 2011, t. I s. 691; t. II
s. 456.
180 Lisiecki M., Zarządzanie a nauki o bezpieczeństwie , IX Kongres Ekonomistów Polskich, s. 5. http://www.pte.pl/kongres/referaty/. Wyróżnienia – CR.
181 Cieślarczyk M., Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemów bezpieczeństwa
i obronności państwa, Siedlce 2009,s.212. Za: Stach W., Metodologia badań bezpieczeństwa.
Złożo-ność. Przedmiot. Cele. Zasady. Metody. W: Safety and Security 6/2012.s. 48. http://www.safetyandse-curity.pl/ index.php/artykuly/16-numer9/80- metodologia-badan-bezpieczenstwa.
182 Bezpieczeństwo i edukacja w zmieniającej się rzeczywistości, Wydawnictwo Mazurskiego Ośrod-ka Doskonalenia Nauczycieli w Ełku, Ełk 2015.
183 Czupryński A., Właściwości badań naukowych bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, B. Wiśniewski (red.), Szczytno 2011, s. 119.
• współczesnesystemy bezpieczeństwa w wymiarze militarnym i niemilitarnym oraz ich
funkcjonowanie na różnych poziomach organizacyjnych (CKdsSiTN) • istnienie ludzi i organizacji, rozpatrywanie występujących zagrożeń.
• zagrożenia człowieka w jego środowisku wraz z przedsięwzięciami w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa.
• sprawnesystemy bezpieczeństwa narodowego
• działalność państwa, instytucji międzynarodowych oraz ogół zjawisk i stosunków związanych zapewnieniem bezpieczeństwa w skali krajowej i globalnej, /…/ zjawiska i procesy społeczne mające wpływ na poziom bezpieczeństwa, ich uwarunkowania i konsekwencje.
• wszelkie zjawiska mające wpływ na bezpieczeństwo
• fenomen bezpieczeństwa oraz składające się na niego fakty (zdarzenia), procesy i bardziej szczegółowe zjawiska w sferze bezpieczeństwa, /…/relacje między podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem), charakter tego otoczenia, cechy danego podmiotu.
P
R
Z
E
D
M
I
O
T
SYSTEMY BEZP. ISTNIENIE LUDZI I ORGANIZACJI ZAGROŻENIAwystępujące
PRZEDSIĘ-WZIĘCIA BEZP. SYSTEMY BEZP. NARODOWEGO DZIAŁALNOŚĆ PAŃSTWA, INSTYTUCJI M.NAR. ZJAWISKA I PROCESY SPOŁECZNE WSZELKIE ZJAWISKA WPŁYWAJĄCE
FENOMEN BEZP. OTOCZENIE, PODMIOT ,
RELACJE ………..
Rys. 86. Przedmiot nauk o bezpieczeństwie – analiza stanowisk
infrastruktura i dziesiątki innych. Analityczne podejście autorów prowadzi
do-nikąd. Problem nasz nie polega więc na wyborze jednego z podanych stanowisk jako właściwego, poprawnego. Nie wystarczy też samo stwierdzenie niezgodności sądów, opinii, braku choćby względnie upowszechnionego określenia przedmiotu
badań. Problemem jest natomiast wypracowanie stanowiska opartego na
synte-zie, generalizującego i wychodzącego poza-, ponad ujęcia wybranych, jednost-kowych podejść analitycznych.184 Nie wyróżniając – dla zachowania komunika-tywności – terminów „obiekt” oraz „przedmiot bezpieczeństwa” (jako poprawną traktujemy ich relację opisaną w rozdziale pierwszym), proponujemy więc takie określenie przedmiotu odnoszące się zarówno do nauki, jak i praktyki:
PRZEDMIOT bezpieczeństwa – wszyscy ci /wszystko to czyje/czego
bezpieczeń-stwo jest / powinno / może być badane (rozważane / kształtowane / planowane / chronione / bronione itp.) przez podmioty oraz wszelkie
kwestie/aspekty/wymia-ry/formy ich działalności w tym zakresie.
184 Trudno podważyć słuszność twierdzenia S. Hawkinga: „Teoria jest dobrą teorią, jeśli celnie opisu-je szeroką klasę obserwacji, na bazie modelu złożonego z niewielu elementów.” [Wyróżnienia – CR]
Przedmiotami bezpieczeństwa mogą być więc zarówno elementy biosfery, jak
i elementy nieożywione (rzeczy) oraz możliwe celowe kompilacje, np. ludzie wraz z dobytkiem, człowiek w jego środowisku itp. oraz abstrakty, np. wartości, interesy, a także cechy, własności, procesy, trendy itp., także w możliwych
kompi-lacjach z elementami osobowymi i rzeczowymi, np. wzrost demograficzny
w Pol-sce, rozwój technologiczny firmy itp., a wszystko to we właściwym naturalnym
i cywilizacyjnym otoczeniu. Przedmiotem powinny też być wszelkie składniki, aspekty, procesy przygotowania i realizacji aktywności podmiotów i przedmio-tów (elemeni przedmio-tów biosfery) ukierunkowane na utrzymanie lub/i zmianę stanu/ poziomu bezpieczeństwa.
Definicja powyższa wychodzi poza dominujące aktualnie ujęcie – socjo- ,
i ho-mocentryczne, włączając do obszaru przedmiotów bezpieczeństwa rośliny,
zwierzę-ta, materię nieożywioną oraz abstrakty. Dlaczego niby człowiek, ludzie, mieli by badać i troszczyć się wyłącznie o swoje bezpieczeństwo, skoro jest ono tak silnie powiązane i uwarunkowane bezpieczeństwem np. pszczół, lasów, wód, pokrywy lodowej?
Gdybyśmy chcieli rozdzielnie zdefiniować obiekty oraz przedmioty bezpie-czeństwa, w zbiorze obiektów (również wychodząc poza wąskie ujęcia antropo- i socjocentryczne) umieścilibyśmy bezpieczeństwo osób, organizacji (tu: państwa, sojusze, firmy itp.) oraz wspólnot ludzkich (tu: wszelkie grupy, warstwy, klasy spo-łeczne, narody, ludzkość), ale też – bezpieczeństwo jednostek, organizacji i wspólnot
(gatunków, rzędów itp.) zwierzęcych oraz roślinnych wraz z właściwym ich
otocze-niem, a także wszelkie abstrakty, zjawiska, procesy istotne dla ich bezpieczeństwa. A może słuszniejsze byłoby określenie obiektu badań naszej dyscypliny zacho-wujące szczególną pozycję człowieka, ludzi, ale uzupełnione do postaci:
bezpie-czeństwo człowieka (ludzi) i jego/ich otoczenia naturalnego oraz cywilizacyjne-go? Podyskutujmy…
W zbiorze przedmiotów badań lokujemy natomiast wszelkie cechy, własności,
aspekty, wymiary obiektów oraz subprocesy, subzjawiska itp. rzutujące / mogące
rzutować na ich bezpieczeństwo, w tym ich własną aktywność, postawy, zachowa-nia. Liczbę możliwych do wygenerowania, skonkretyzowanych przedmiotów
ba-dań w obszarze bezpieczeństwa trudno sobie wyobrazić (co potwierdza praktyka
naukowa, liczba teorii tzw. bliskiego zasięgu, szczegółowych).185
185 Zob. ocenę G.A. Atamanowa: „ Wszystkie „rodzaje bezpieczeństwa” funkcjonujące aktualnie i mogące pojawić się w przyszłości w rzeczy samej są frazeologizmami, odnoszącymi się do zawężo-nych zadań bezpieczeństwa jednego lub kilku atrybutów obiektu (przedmiotu). A wiemy przecież, że każdy obiekt ma tych atrybutów nieskończoną liczbę. Wynika stąd, że i „rodzajów bezpieczeń-stwa” może być nieskończona liczba. Jednak ochrona (bezpieczeństwo) atrybutu nie stanowi autono-micznego zadania samego w sobie, /…/ wnosi tylko wartość jako jeden z aspektów bezpieczeństwa
Wiedza o tym, co należy / powinniśmy badać w naukach o bezpieczeństwie po-zwala nam przejść do identyfikacji kolejnego elementu – PODMIOTU, tego który
bada. Posłużymy się konstrukcją podobną do zastosowaną powyżej
w odniesie-niu do przedmiotu. Na początek więc zestawienie wybranych stanowisk w kwestii:
podmiotem jest / może być…[wyróżnienia – CR]:
• „Podmiotem bezpieczeństwa jest jednostka, grupa społeczna, naród, narody
i ogół ludzi.”186
• „/…/uwzględnianie różnych podmiotów – jednostek, grup społecznych, państw
i systemów międzynarodowych.”187
• „/…/ securitologia uwzględnia bezpieczeństwo podmiotu (człowieka)…”.188 • „/…/każdy podmiot (człowiek, system, organizacja, zasób przyrody)…”189 • „wszystkie jednostki mające własne interesy i wyrażające ambicje realizacji tych
interesów. Mogą to być pojedyncze osoby, różne grupy społeczne, narody, spo-łeczności międzynarodowe i wreszcie cała ludzkość.”190
Redukując powyższe zapisy do wskazania członów definiens oraz wyróżniając (pogrubienie, kolor czarny) odmienności stanowisk, na dole rys. 87. proponowane przez autorów podmioty zestawiamy w formie najłatwiejszej dla percepcji.
Znowu uzyskujemy dziesięć istotnie odmiennych stanowisk, z których wiele budzi poważne zastrzeżenia co do przyjętych przez ich autorów, a z reguły nie po-danych, kryteriów identyfikacyjnych. Rodzą się pytania: czy „ludzkość” albo
„spo-łeczność” mogą być podmiotem jakiegokolwiek działania? A „zasób przyrody”? Czy każdy „system”/”system międzynarodowy” może być podmiotem badań, kształtowa-nia/ obrony / ochrony itp. bezpieczeństwa?
Wydaje się, że źródłem tak znacznego zróżnicowania, odmienności stanowisk jest rozumienie (albo niezrozumienie) kategorii „podmiot”. Odnosimy tę kategorię – bez względu na przyjmowaną orientację, szkołę itp. – do działania, czynności. Właściwym więc będzie odwołanie się do nauk o działaniu, do prakseologii, by za jej pomocą nadać dobre znaczenie kategorii podmiot. Najprościej czyni to T. Kotarbiń-ski w swoim ponadczasowym Traktacie o dobrej robocie, pisząc [wyróżnienie – CR]: „…rozumiemy pojęcie podmiotu działającego tak, jak się je rozumie w życiu
codzien-nym. Podmiot działający – to żywy osobnik z krwi i kości, chcący tego lub owego
obiektu, właściciela wielu tychże atrybutów.” W: Диалектика безопасности, wyd.”Научная книга”, Saratow 2005, s. 21-27. Przekład swobodny, nieautoryzowany – CR.
186 Wawrzusiszyn J, Grzyb A., cyt. wyd.
187 Zięba R., O tożsamości nauk o bezpieczeństwie, cyt.wyd., s. 7,8.
188 Korzeniowski L.F., SECURITOLOGIA. Nauka o bezpieczeństwie człowieka i organizacji spo-łecznych, wyd. EAS, Kraków 2008, s. 52.
189 Tamże, s. 58 (Korzeniowski L.F.)
190 Koziej S., Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, w: BEZPIE-CZEŃSTWO NARODOWE II – 2011 / 18, s. 19.
i poruszający się tak lub owak lub wysilający się myślowo, aby osiągnąć to, czego chce.”191 Wymieńmy za Mistrzem podstawowe atrybuty podmiotu i pomyślmy: o „żywy osobnik z krwi i kości” – więc – człowiek. Ale czy tylko człowiek? A inni
przedstawiciele biosfery (zapis T. Kotarbińskiego – osobnik – tego nie wyklu-cza)? Czy tylko pojedynczy osobnik? A w działaniu zbiorowym?192
o „chcący tego lub owego” – więc – mający określony cel i motyw działania, o „poruszający się lub wysilający się myślowo” – więc – mający wolę realizacji
swoich potrzeb i działający w tym kierunku,
o „aby osiągnąć to, czego chce” – więc – to jego potrzeby inspirują i inicjują dzia-łanie i ukierunkowują je.
Powyższa analiza pozwala nam wykluczyć ze zbioru potencjalnych podmiotów wskazywane (rys. 87.) w nim: wspólnoty, społeczności, zasoby. Ogranicza nam to ów zbiór do jednostek oraz organizacji. Pozostaje kwestia: czy tylko ludzkich…? Popatrzmy na troskę o bezpieczeństwo i aktywność w tym kierunku np. mrówek,
191 Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, OSSOLINEUM 1982, wyd. VII, s. 32.
192 Zob. podmiot kierujący, tamże, s. 201 i n.
Rys. 87. Podmiot bezpieczeństwa – analiza stanowisk
jednostka, grupa społeczna, naród, narody i ogół ludzi
jednostki, grupy społeczne, państwa i systemy międzynarodowe człowiek
człowiek, system, organizacja, zasób przyrody
pojedyncze osoby, różne grupy społeczne, narody,społeczności międzynarodowe i wreszcie cała ludzkość
P
O
D
M
I
O
T
Y
CZŁOWIEK SPOŁECZNAGRUPA NARÓD LUDZKOŚĆ
PAŃSTWO SYSTEM M.NARODOWYSYSTEM ORGANIZACJA SPOŁECZNOŚCI
pszczół, roślin, stada słoni… Czy to tylko tzw. ”instynkt samozachowawczy”? Po-myślmy, podyskutujmy.
Wartym wyróżnienia są stanowiska, w których wskazanie możliwych
pod-miotów bezpieczeństwa łączy się z precyzyjnym określeniem koniecznych cech
konstytuujących podmioty. Wskażmy dwa z nich, bardzo zbliżone – pogląd J. Ko-niecznego oraz G.W. Iwaszczenki [wyróżnienia – CR]:
• podmiotem bezpieczeństwa może być obiekt (1) posiadający jakiś zasób, (2) będący w stanie podejmować decyzje, dotyczące tego zasobu i (3) uznający pewną aksjologię, tzn. zdolny do wyartykułowania swojej hierarchii warto-ści;193
• warunki te są spełniane wyłącznie przez obiekty mające osobowość, tzn. przez
osoby indywidualne lub organizacje;
• podmioty [bezpieczeństwa] – ci uczestnicy działalności [tu: w sferze
bezpieczeń-stwa], którzy realizują (1) samodzielnie wypracowane programy, (2) ci,
któ-rych potrzeby działalności są zaspakajane. /…/ Podmiot musi (3) dysponować choćby minimalną swobodą działań /…/ i (4) możliwościami realizacji.194 Utożsamiamy się z poglądami T. Kotarbińskiego, J. Koniecznego oraz G.W. Iwaszczenki, widzimy jednak konieczność ich rozwinięcia. Zauważmy, że w cytowanych ujęciach podmiot bada, działa, troszczy się o bezpieczeństwo wyłącz-nie własne. To jego wartości, potrzeby i jego plany, programy wyznaczają pole ak-tywności i są podstawą realizowanych przez niego działań. A przecież jest to tylko jeden z teoretycznie możliwych, a praktycznie niewystępujących dziś przypadków. Takie wyalienowanie, egocentryzm, w dzisiejszym świecie absolutnie nie wystar-czają dla zapewnienia sobie choćby akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa. Zbyt wiele i zbyt silnych więzi łączy każdego z nas i każdą z naszych organizacji i wspólnot z naszym otoczeniem społecznym, naturalnym, technicznym, istotnie determinując nasze bezpieczeństwo. Dynamika, skala, zmienność, rosnąca nieprzewidywalność tychże uwarunkowań wymuszają na każdym podmiocie, obojętne indywidualnym (jednostka, osoba) czy zbiorowym (firma, państwo, inne organizacje), konieczność badania, poznawania otoczenia, a często ingerowania w nie, współkształtowania go (niekiedy nawet jednostronnego, narzucanego kształtowania) dla zapobieżenia
193 Na podstawie: Konieczny J., O pojęciu bezpieczeństwa, w: Bezpieczeństwo: teoria i praktyka, wyd. AFM 1/2012.
194 Иващенко Г.В., О понятии «безопасность„, zapis oryg.:„ субъекты – это такие участники определенного вида деятельности, которые в процессе его осуществления реализуют само-стоятельно выработанные программы, и потребности которых удовлетворяются его продук-тами. /…/ субъект постольку является таковым, поскольку он, хотя бы в минимальной степе-ни, свободен в своих действиях”. Przekład swobodny, nieautoryzowany – CR, Za: http://library.by/ portalus/modules/ philosophy/readme.php?subaction=showfull&id=1108062853&archive=0215&sta rt_from=&ucat=1&.
zagrożeniom lub wykreowania szans dla własnego bezpieczeństwa. Z kolei nasze jednostkowe możliwości sprawcze coraz częściej nie wystarczają lub koszt samo-dzielnych działań jest bardzo wysoki, nieakceptowalny. Zmusza to do poszukiwa-nia „wspólników”, rozpoznawaposzukiwa-nia interesów, zasobów, zdolności, celów i woli in-nych podmiotów i uzgadniania działań wspólin-nych, potęgujących możliwy efekt i/lub obniżających koszty. Mało tego – dziś, w interesie naszego, własnego bezpie-czeństwa, często, coraz częściej to my będziemy musieli troszczyć się o bezpieczeń-stwo innych podmiotów w otoczeniu, badać jego uwarunkowania, śledzić zmiany itp. Prosty przykład: czy bezpieczeństwo pożarowe naszego sąsiada we wspólnym budynku mieszkalnym wpływa/może wpłynąć na nasze bezpieczeństwo? Czy więc powinniśmy je śledzić, znać, a nawet wymuszać? Przykłady innej skali: bezpieczeń-stwo państw sąsiadujących z nami…, bezpieczeńbezpieczeń-stwo powodziowe gmin, powiatów położonych nad tą samą rzeką…, bezpieczeństwo firm będących dla naszej firmy dostawcami, odbiorcami lub kooperantami…itp. Czy powinniśmy znać, śledzić, prognozować bezpieczeństwo tych podmiotów z otoczenia i skłaniać je do wspól-nych działań? Tego, skierowanego na zewnątrz, uwzględniającego rzeczywiste i możliwe powiązania, współzależności bezpieczeństwa wielu podmiotów,