Grygier, Tadeusz
Dokumentacja dziejów Prus
Wschodnich w latach 1933-1945 w
Wojewódzkim Archiwum
Państwowym w Olsztynie
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 81-124
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
T A D E U S Z G R Y G I E RD O K U M EN TA C JA D Z IE JÓ W PR U S W SCH O D N ICH
W LA TA CH 1933— 1945
W W O JEW Ó D ZK IM A RCH IW U M PA Ń STW O W Y M
W O LSZTY N IE *
I. U W A G I W S T Ę P N E Z n a c z n e lu k i w e w n ę tr z n e i z e w n ę trz n e w z aso b ie a k to w y m o k re s u n a z is to w s k ieg o z m u sz a ją A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie do d z ia ła ln o ś c i d o k u m e n ta c y jn e j. K la s y c z n a te z a , iż a rc h iw u m s łu ż y p rz e d e w s z y s tk im b a d a n io m h is to ry c z n y m m o d y f ik o w a n a je s t n a s tę p u ją c o : „ a r c h iw u m j e s t p a m ię c ią i in f o r m a c ją w f u n k c j i z a r z ą d z a n ia , in s ty tu c ją u ła tw ia ją c ą z ro z u m ie n ie te ra ź n ie js z o ś c i p o p rz e z z n a jo m o ść m in io n e j r z e c z y w is to śc i” l . S tą d o b o k d o ty c h c z a s o w y c h z a d a ń a r c h iw a l n y c h (z b ie ra n ia , u s t a l a n ia o k re ś lo n e g o p o rz ą d k u , e w id e n c ji) A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie p ro w a d z i d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn ą . T e z a d a n ia d o k u m e n ta c y jn e m a ją p rz e d e w s z y s tk im u s ta l ić r o d z a je m a te r ia łó w ź ró d ło w y c h k o n ie c z n y c h d la o k r e ś le n ia „ d u c h a c z a s u ” (1’e s p r it c o n te m p o r a in — Z e itg e is t), zasó b a k to w y a d m in is tr a c j i b o w ie m w c o ra z m n ie js z y ms to p n iu p o z w a la n a w y p o ś r o d k o w a n ie a tm o s fe ry d z ia ła n ia . U rz ę d n ic y b r o n ią się p rz e d u z e w n ę trz n ia n ie m s w y c h p o g lą d ó w , p rz e d p o d e jm o w a n ie m sa m o d z ie ln y c h d e c y z ji. Z a só b a k to w y a d m in is tr a c j i w m in im a ln y m te ż s to p n iu o d d a je w ie rn ie z n a c z e n ie d e c y z ji s ił p o lity c z n y c h s to ją c y c h p o z a a d m in is tr a c j ą p a ń s tw o w ą . D la te g o * P r a c a je s t d a lsz ą czę ścią a r t y k u ł u p t. Ź r ó d ła a r c h iw a ln e do d z ie jó w P r u s W s c h o d n ic h o k r e s u n a z is to w s k ie g o w la ta c h 1933— 1945, z am iesz cz o n e g o w „ K o m u n ik a ta c h M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h ”, 1970, n r 4. 1 P r a c a j e s t p r a k ty c z n y m z re a liz o w a n ie m o g ó ln eg o s z k ic u p t. D o k u m e n ta c ja w sp ó łc z e s n a w o je w ó d z tw a o ls z ty ń s k ie g o , z am iesz cz o n e g o w „ K o m u n ik a ta c h M a z u rs k o -W a r m iń s k i c h ” 1964, n r 4, ss. 520—530. N o w o ść i sz e ro k o ść t e m a tu w y m a g a u s to s u n k o w a n ia s ię d o p o ję c ia d o k u m e n ta c ji n a u k o w e j (p o r. c ie k a w e u w a g i H . В o - b e r a c h , D o k u m e n ta ti o n i m A r c h iv , D e r A rc h iv a r, 1963, H . 2, s. 209). N ie m n ie j tr z e b a p o d k r e ś lić z n a c is k ie m , że d o k u m e n ta c ję w o b e c n y m s ta d iu m ro z w o ju łą c zy się ty lk o z p iś m ie n ic tw e m ( S c h r ifttu m ) i n ie łą c z y s ię je j z a k ta m i i a r c h iw a lia m i СS c h r i f t g u t ). A r ty k u ł te n j e s t w ię c p r ó b ą p rz y s to s o w a n ia n a jm ło d s z e j g a łę zi n a u k o w e j, ja k ą j e s t d o k u m e n ta c ja , d la p o trz e b a rc h iw a ln y c h , w łą c z e n ia je j do te o rii a r c h iw a l n e j. P r ó b a d o k o n a n a w 1964 r . p rz e z M . B i e l i ń s k ą (D o k u m e n ta c ja
w sp ó łc z e s n a , j e j r o d za je , p o d z ia ł i z n a c z e n ie , P o z n a ń 1964, ss. 8— 10) sp o w o d o w a ła
z n a c z n e z a m ie s z a n ie i c h y b a n ie p r z y jm ie się w p r a k ty c e . S łu s z n ie js z e w y d a je się sta n o w is k o F . Z i m m e r m a n n a (D ie S te llu n g d e r A r c h iv e in n e r h a lb e in e s S y s t e m s d e r D o k u m e n ta tio n , A rc h iv a lis c h e Z e its c h rift, 1966, B d. 62, ss. 87— 125),
k t ó r y ro z ró ż n ia d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn ą r a z ja k o „ d o ce lo w e z b ie ra n ie ź r ó d e ł”, d r u g i ra z ja k o „ z o rg a n iz o w a n ie d o k u m e n ta c ji ja k o p o d s ta w o w e g o ś ro d k a in f o r m a c j i ” .
8 2
p o w s ta w a ła k o n ie c zn o ść s tw o rz e n ia w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im sp e c ja ln e g o d z ia łu (n a ra z ie w p o d rę c z n e j b ib lio te c e a rc h iw a l n e j) k o m p le tu ją c e g o m a te r i a ł y d r u k o w a n e p a r t i i n a z is to w s k ie j (d ru k i p a r ty jn e ) . T ego ro d z a ju d o k u m e n ta c ja w sp ó łcz e sn a
(z e itg e s c h ic h tlic h e S a m m lu n g e n ) p o z w a la n a o d tw o rz e n ie k u lis ó w d z ia ła n ia a d m in i
s tr a c j i n a z i s to w s k ie j2. T e n p rz y k ła d j e s t ilu s tr a c ją z n a c z n ie szerszeg o z a g a d n ie n ia , a m ia n o w ic ie k o n ie c zn o śc i z b ie ra n ia p rz e z A rc h iw u m ró ż n y c h r o d z a jó w ź ró d e ł, w y k r a c z a ją c y c h z n a c z n ie p o za d o ty c h c z a s o w e u ję c ia a rc h iw a lió w , ja k o p ro d u k tó w z o r g a n iz o w a n e j r e g is tr a tu r y . Z a k re s p o ję c ia m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h p o sz e rz o n o n a ró ż n e g o r o d z a ju z b io ry , k tó ry c h a rc h iw iś c i s p rz e d tr z y d z ie s tu la ty jesz c z e n ie z n a l i 3. Z b io ry t e m a ją o d p o w ie d zieć n a p y ta n ie — czy m a so w y s tr u m ie ń a k t n o w o cze sn y ch r e g i s t r a t u r , k ie ro w a n y c h p rz e z r e g is tr a to r ó w i u rz ę d n ik ó w n a z isto w s k ic h o ró ż n y c h z d o ln o śc ia c h i p rz y g o to w a n iu (p rz e w ró t n a z is to w s k i d o p ro w a d z ił w k o n s e k w e n c ji p rz e z p o lity k ę p e rs o n a ln ą d o z n ac z n e g o o b n iż e n ia p o z io m u u rz ę d n ik ó w ) p o s ia d a ć b ę d z ie ty le ła d u n k u tre ś c io w e g o , b y d a ć w y s ta r c z a ją c o p e łn y o b ra z w s p ó ł czesn o ści? O d p o w ie d ź je s t n e g a ty w n a . W re sz c ie je sz c z e je d n a u w a g a . W d o ty c h c z a s o w y m u ję c iu p r a s a i w o g ó le c a ła d o k u m e n ta c ja p o s ia d a ły ra c z e j ty lk o a g ita c y jn e i p ro p a g a n d o w e z a d a n ia . S tą d b a r dzo n e g a ty w n e o c e n y p r a s y i d ru k ó w n a z i s to w s k ic h 4. A rc h iw is ta je d n a k ż e n ie
2 P r o b le m e m is to tn y m je s t s tw ie rd z e n ie , ja k p rz e b ie g a ły d a w n ie j czy n n o ści te c h n ic z n e i d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn a w a rc h iw a c h , ja k do n ic h n a w ią z a ć i w o p a rc iu o n ie z a d a n ia d o k u m e n ta c y jn e a rc h iw ó w ro z sz e rz y ć (E. O. A 11 d - r e d g e , S t i l l to be d o n e , T h e A m e ric a n A rc h iv is t, 1965, t. 28, n r 1, ss. 5—9 o ra z H . A l t m a n n , A r c h iw a . O śr o d k i d o k u m e n ta c y jn e . B ib lio te k i. M u ze a . S to s u n k i
w z a je m n e . P r ó b y r o zg r a n ic ze n ia , A c h eio n , 1962, t. 38, ss. 7— 11). N o w o śc ią z a s a d n i
c zą w p ro w a d z o n ą do z a d a ń d o k u m e n ta c y jn y c h a rc h iw ó w je s t u ję c ie d o k u m e n ta c ji ja k o tw o rz e n ie p rz e z s a m e a rc h iw a , czy p rz y p o m o c y a rc h iw ó w n o w y c h ź ró d e ł. Ź ró d ła te m a ją u jm o w a ć c a ło k s z ta łt „ sk a r b u ś w ia d e c tw d o ś w ia d c z e n ia lu d z k ie g o w je g o ró ż n y c h fo r m a c h ” (H. O. M e i s n e r , D o k u m e n ta ti o n u n d A r c h iv e , D o k u
m e n ta tio n , Z e its c h r if t f ü r D o k u m e n ta tio n s a rb e it, 1953/1954, s. 1). S tą d u jm o w a n ie
p o ję c ia d o k u m e n ta c ji a rc h iw a l n e j ja k o czy n n o śc i in f o r m a c y jn e j je s t z a w ę ż e n ie m s p ra w y . D o k u m e n ta c ja a rc h iw a l n a z je d n e j s tr o n y in fo r m u je , a le z d ru g ie j s tro n y z b ie ra ró ż n e ź ró d ła , a n a w e t w p e w n y m s to p n iu tw o rz y , czy je s t i n s p ir a to r k ą p o w s ta w a n ia n o w y c h ź ró d e ł. M . C r e m e r (B u n d e s r e c h n u n g s h o f u n d D o k u m e n
ta tio n , N a c h r ic h te n f ü r D o k u m e n ta tio n , 1962, B d . 13, ss. 163— 164) c h y b a słu sz n ie
u s ta l a p o ję c ie „ d o k u m e n ta c ji” ja k o : a. z b ie ra n ie i o p ra c o w y w a n ie d o k u m e n tó w ; b. z b ie ra n ie i u d z ie la n ie in f o r m a c ji o m ie js c u p rz e c h o w y w a n ia d o k u m e n tó w , c. tw o r z e n ie n o w y c h d o k u m e n tó w .
3 R ó żn o ro d n o ść m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h w y p ły w a p rz e d e w sz y s tk im z f a k tu , iż w p o lu z a in te r e s o w a n ia a rc h iw ó w z n a la z ły się o b e c n ie n ie ty lk o o s ta te c z n e p r o d u k ty p r a c y a d m in is tr a c y j n e j, a le i w sz e lk ie s ta d ia p rz e jś c io w e a k t i d o k u m e n tó w w y p ły w a ją c e z to k u p ra c y a d m in is tr a c y j n e j, p rz y g o to w u ją c e j m a te r i a ł y do p rz e tw a r z a n i a d a n y c h (d o k u m e n ta c ja te c h n ic z n a , fin a n s o w a , m a g a z y n o w a , p ro d u k c y jn a , o rg a n iz a c y jn a ). C ie k a w e u w a g i n a te n te m a t p o d a ł L. Z a ł ę c z n y . Z a s a d y o p ra co
w y w a n ia i s y s te m a ty z a c ji d o k u m e n ta c ji o r g a n iz a c y jn e j w F a b r y c e T r a n s f o r m a to r ó w i A p a r a tu r y T r a k c y jn e j „E lta ” w Ł o d z i, P r z e g lą d O rg a n iz a c ji, 1966, z. 3,
ss. 23— 29. W p ro w a d z o n o — d la o k re s u n a z isto w s k ie g o b a rd z o o d p o w ie d n ią n a z w ę — p o ję c ie d o k u m e n ta c ji fu n k c jo n a ln e j o ra z d o k u m e n ta c ji n ie fu n k c jo n a ln e j . W re sz c ie n a le ż y p o d k re ś lić f a k t, iż w u ję c iu d o k u m e n ta lis tó w , d o k u m e n ta c ja ja k o ś ro d e k in f o r m a c y jn y po s p e łn ie n iu s w y c h z a d a ń m o ż e b y ć zn isz c z o n a. A rc h iw a lia ja k o ta k ie s ą n a to m ia s t m a te r ia ła m i w ie c z y s ty m i. S tą d p ro b le m a r c h iw a l n y o c en y w a r to ści d o k u m e n ta c ji, n p . s ta t y s ty c z n e j, k tó r a p o o p u b lik o w a n iu n p . ro c z n ik a s t a t y s ty cz n e g o je s t ju ż n ie p o trz e b n a (M. D e m b o w s k a , D o k u m e n ta c ja i in fo r m a c ja
n a u k o w a , W a rsz a w a 1965, ss. 18, 20, 25).
4 C. M a d a j c z y k , P o lity k a I I I R z e s z y w o k u p o w a n e j P o lsce, W arsz a w a 1970, t. 1, s. 11. O c e n ia n ie w a rto ś c i p r a s y p o d k ą te m w id z e n ia je j u ż y te c z n o śc i in f o r m a c y jn e j o ra z p ra w d z iw o śc i in fo r m a c ji je s t z n a c z n y m z a w ę ż e n ie m . P r a s a b o w ie m j e s t ź ró d łe m w y r a ż a ją c y m o p in ie i w ty m z a k r e s ie je s t n ie o c e n io n y m ź ró d
-D O K U M E N T A C J A A R C H I W A L N A -D Z I E J Ó W P R U S W S C H O -D N I C H 8 3
m o że u le g a ć ty m je d n o s tr o n n y m o cen o m . W y ch o d z ić trz e b a b o w ie m z z ało że n ia , iż „ n a jw a ż n ie js z e je s t to , czego d ru k , p r a s a n ie p o d a ła , a w in n a p o d a ć ” . T eg o ro d z a ju p o d s ta w y k r y ty k i ź ró d ło w e j p o z w a la ją n a s to su n k o w o p e łn e w y k o rz y s ta n ie p r a s y ja k o ź ró d ła do „ o d tw o rz e n ia te c h n ik i p a n o w a n ia n a d m a s a m i” 5.
I I . D O K U M E N T A C J A A R C H I W A L N A
G e n e ty c z n y ro z w ó j u s iło w a ń d o k u m e n ta c y jn y c h d o p ro w a d z ił do teg o , że p o d p o ję c ie m d o k u m e n ta c ji o b e jm u je się z a g a d n ie n ia te c h n ic z n e d o k u m e n ta c ji (b ib lio g ra fię , k la s y f ik a c ję , n o rm o w a n ie , o rg a n iz o w a n ie s to s u n k ó w te c h n ic z n y c h , r e p r o g r a - fię , k o n s e r w a c ję ) o ra z d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn ą (z b ie ra n ie m a te r ia łó w d o k u m e n ta c y jn y c h o ra z tw o r z e n ie n o w y c h m a te r ia łó w in f o r m a c y jn y c h i a rc h iw a ln y c h ). W o g ro m n y , p r a w ie n ie z m ie rz o n y o b s z a r d o k u m e n ta c ji w p ro w a d z o n o s y s te m a ty z ac ję . P r z e d e w s z y s tk im z e rw a n o z u p ro s z c z o n y m p o jm o w a n ie m d o k u m e n ta c ji ja k o f u n k c ji in f o r m a c y jn e j o ra z z w ie l o k ra tn ia n i a d o k u m e n tó w . P o d d a n o w w ą tp liw o ś ć u ż y te c z n o ść s y s te m a ty z a c ji d z ie s ię tn e j, ja k o s y s te m a ty z a c ji z a d o w a la ją c e j ty lk o b ie ż ąc e g o u ż y tk o w n ik a , w ię c p rz y p a d k o w e g o . W p ro w a d z e n ie m e to d y h is to ry c z n e j do d o k u m e n ta c ji (w n a sz y m p rz y p a d k u k r o n ik i w o je n n e j P r u s W sc h o d n ic h ) p o m a g a w ro z w ik ła n iu a n ty n o m ii m ię d z y z a d a n ia m i ś c iś le a r c h iw a l n y m i a d o k u m e n ta c y jn y m i. D o k u m e n ta liś c i b o w ie m p r z e s u w a ją p u n k t cię żk o śc i n a u ż y tk o w n ik a , g d y a rc h iw iś c i n a w e w n ę tr z n ą , s a m o is tn ą w a rto ś ć m a te r ia łó w a rc h iw a ln y c h . U z a le ż n ie n i s ą w d e c y d u ją c y sp o só b od s a m e j s u b s ta n c ji a r c h iw a l n e j, m y ś lą c k a t e g o ria m i w ie c z y s ty m i, n a to m ia s t d o k u m e n ta liś c i m y ś lą k a te g o r ia m i d o ra ź n y m i, b ie ż ą c y m i Б. łe m . D o k u m e n ta c ja a r c h iw a l n a n a to m ia s t m a w p ro w a d z a ć do te j p r a s y i w ia d o m o ści p ra s o w y c h o k re ś lo n y p o rz ą d e k s to so w n ie do u s ta l e ń M ię d z y n a ro d o w e g o I n s ty tu tu D o k u m e n ta c y jn e g o z 1905 r., iż d o c u m e n te r c 'e s t r é u n it, c la ss e r e t d i s t r i
b u e r d e s d o c u m e n ts de to u t g e n re d a n s to u s les d o m a in e s d e l ’a c tiv ité h u m a in e .
S tą d d o k u m e n ta c ja m u s i ściśle ro z ró ż n ia ć w ia d o m o śc i od w y p o w ie d z i i o p in ii. P u n k t cię żk o śc i w p r a s ie n a z is to w s k ie j z d e c y d o w a n ie p r z e s u n ą ł s ię b o w ie m z w ia d o m o śc i n a w y p o w ie d z i i o p in ie . C elem w ię c d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j j e s t ś c is łe n e u t r a l n e u ję c ie a r ty k u łu p ra s o w e g o w k r ó tk i c h rz e c z o w y c h w y j ą t k a c h ( n a tu r a ln ie b e z o c e n y w a rto ś c i) i p o d a n ie s y g n a tu r y , b y m o ż n a t r a f i ć do o ry g in a łu . A rc h iw u m n a t o m ia s t ró ż n i się od p o z o sta ły c h in s ty tu c ji d o k u m e n ta c y jn y c h ty m , że p o s ia d a m a te r ia ły o ry g in a ln e d o k u m e n ta c y jn ie o p ra c o w y w a n e , n a to m ia s t p o z o sta łe i n s t y t u t y d o k u m e n ta c y jn e n ie p o s ia d a ją z re g u ły z b io ró w o r y g in a łó w , a n a w e t n i e p o tr z e b u ją ż a d n e j b ib lio te k i (zob. n a t e m a t d o k u m e n ta c ji p ra s o w e j S . P e t e r s , Z a d a n ia i o r g a n iza c ja a r c h iw u m p ra so w e g o , P r a s a W sp ó łc z e sn a i D a w n a , K ra k ó w 1958, n r 1, ss. 12— 18; E. M e r k e r , P r e s s e a r c h iv u n d P r e s s e d o k u m e n ta tio n , D e r A rc h iv a r, 1966, H . 2, ss. 159— 168). P r z y o c en ie w a r to ś c i p r a s y n a z is to w s k ie j t r z e b a p r z y ją ć s tw ie r d z e n ie , iż p r a s a je s t tr a n s m i s j ą m ię d z y e k s k lu z y w n y m m y ś le n ie m o p o p u la r n y m w y k ła d e m m y ś li i o p in ii, m a ją c y c h k s z ta łto w a ć p o g lą d y m a s y lu d z k ie j ja k i p o szc z eg ó ln eg o c z ło w ie k a , je s t je d n y m z p o d s ta w o w y c h ś ro d k ó w p a n o w a n ia n a d m a sa m i. 5 H . K l a t t e , P r e ss e a rc h iv a re , D e r A rc h iv a r, 1967, H . 1, s. 30 s tw ie r d z a , iż w k o ła c h n a u k o w y c h sa m o p o ję c ie „ p r a s a ” p rz y jm o w a n e je s t z n ie u fn o ś c ią , u w a ż a się j ą co n a jw y ż e j za s fin k s a s ta w ia ją c e g o so b ie s a m e m u p y ta n ie i ró w n o c z e ś n ie n a n ie o d p o w ia d a ją c e g o , za is to tę , k tó r ą w sz y s c y p o tr z e b u ją , a le k tó r e j ró w n o c ze śn ie n i k t n ie lu b i. T y m c z a se m w ia d o m o śc i, w y p o w ie d z i i o p in ie są u p ra w n io n y m d ą ż e n ie m w s z y s tk ic h , p rz e to a r c h iw is t a m u s i je z b ie ra ć , p rz y jm o w a ć i o p ra c o w y w a ć . 6 P o lsc y d o k u m e n ta liśc i p o d p o ję c ie m „ in fo rm a c ji n a u k o w o -te c h n ic z n e j i ek o n o m ic z n e j” o b ję li d z ia ła ln o ś ć b ib lio te c z n ą , d o k u m e n ta c y jn ą , ro z p o w s z e c h n ia n ia i p o p u la ry z a c ji o sią g n ię ć n a u k i i te c h n ik i (W ie lk a E n c y k lo p e d ia P o w s ze c h n a , PW N , t. 3, s. 90). N a c e lo w a n o je d n o s t ro n n ie d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn ą n a p o k o n a n ie 6*
8 4
1. CZYNNOŚCI TECHNICZNE DOKUMENTACJI
a. N a p ie rw s z y m m ie js c u tr z e b a p o s ta w ić in fo r m a c ję b ib lio g ra fic z n ą . D o ty c h c zaso w a in fo r m a c ja o z aso b ie A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o o g ra n ic z a ła się do o g ó ln ej in fo r m a c ji o z esp o ła c h a rc h iw a ln y c h . P o d s ta w o w ą fo r m ą in f o r m a c ji są in w e n ta rz e a rc h iw a l n e ze w s tę p a m i w y ja ś n ia ją c y m i ro z w ó j tw ó rc y zesp o łu a rc h iw a ln e g o (u rz ę du), ro z w ó j k a n c e la rii te g o tw ó rc y , s t r u k t u r ę w e w n ę tr z n ą z esp o łu , m e to d y p o rz ą d k o w a n ia a k t o ra z in f o r m a c ję o z a w a rto ś c i tre ś c io w e j z esp o łu a rc h iw a ln e g o . Z d e c y d o w a n a w ię k sz o ś ć z esp o łó w d o ty c z ąc y c h o k re s u n a z isto w s k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h p o s ia d a in w e n ta rz e k s ią ż k o w e , w sz y s tk ie n a to m ia s t m a ją in w e n ta rz e k a r t k o w e 7. S ą to p o d s ta w o w e ś ro d k i e w id e n c y jn e i in fo r m a c y jn e A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie go. W y ższ y m s to p n ie m in fo r m a c ji a r c h iw a ln e j są s u m a r iu s z e o ra z in w e n ta rz e r z e czow e. T e n ro d z a j in fo r m a c ji a r c h iw a ln e j je s t je d n a k ż e d o p ie ro w s ta d iu m p o c z ą tk o w y m . S u m a riu s z o p ra c o w a n o je d y n ie d la zesp o łu E ta ts - M in is te r iu m (R ząd u P r u s K siąż ę cy c h ). In w e n ta r z e rz e cz o w e d o ty c z ą d w u z a g a d n ie ń — h is to r ii w s i o ra z h is to rii r u c h u ro b o tn ic z e g o . O b a in w e n ta rz e n ie są je sz c z e z a k o ń c z o n e i w y m a g a ją d alszeg o i ż m u d n e g o k o n ty n u o w a n ia . W re sz c ie n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w A rc h iw u m O ls z ty ń s k ieg o in w e n ta r z te m a ty c z n y p o s ia d a G łó w n a K o m is ja B a d a n ia Z b ro d n i H itle r o w s k ic h . T e n in w e n ta r z te m a ty c z n y n ie je s t je d n a k ż e p e łn y m in w e n ta rz e m z a g a d n ie ń w y s tę p u ją c y c h w z aso b ie a k to w y m a d m in is tr a c j i n a z i s t o w s k i e j 8. N a m a rg in e s ie ty c h u w a g n a le ż y p o d k re ś lić , iż n ie d o s ta te k s y s te m a ty k i rz e c z o w e j d o k u m e n ta li s tó w p o le g a n a je j b ie ż ą c e j n a w e t p r z y p a d k o w e j u ż y te c z n o śc i. N a s y s te m a ty c e r z e czo w e j o p ie ra ją s ię ty lk o s tu d e n c i, p o c z ą tk u ją c y b a d a c z e , k tó r z y z a k r e s s w y c h
tr u d n o ś c i p ra c y , n a ja k ie n a p o ty k a u ż y tk o w n ik d o k u m e n tu . D o k u m e n ta liś c i w id z ą te tru d n o ś c i w b o g a c tw ie ilo śc io w y m m a te r ia łu , n ie o sią g a ln o ś c i m a t e r i a ł u w g r a n ic a c h d a n e g o k r a ju , ro z p ro s z e n iu p o s z u k iw a n e g o m a te r i a ł u w r ó ż n y c h z b io ra c h , ró ż n o ję z y cz n o ści m a te r ia łu , z a w iło śc i m a te r ia łu . S tą d s t a r a j ą się p rz y g o to w a ć m a t e r i a ł d la u ż y tk o w n ik a . T y m c z a se m a r c h iw is t a n ie m o ż e i n ie p o w in ie n p rz y g o to w y w a ć te g o r o d z a ju z b io ró w d o k u m e n ta c y jn y c h d la u ż y tk o w n ik a . J e g o (a rc h iw is ty ) czy n n o śc i te c h n ic z n e d o k u m e n ta c ji o ra z d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn a je s t in n e g o , z n a c z n ie sze rsz eg o r o d z a ju i p rz e k ra c z a z a d a n ia d o k u m e n ta lis tó w s ta r a j ą c y c h się ty lk o o „ p ro d u k ty w iz a c ję n a u k i ” (E. S k o w r o n , D o k u m e n ta c ja i in fo r m a c ja ja k o c z y n n ik p o s tę p u i p r o d u k ty w iz a c ji n a u k i, P r z e g lą d O rg a n iz a c ji, 1962, z. 7,
s. 9). U ż y tk o w n ik d la a rc h iw u m je s t e le m e n te m d ru g o r z ę d n y m ; p ie rw s z o rz ę d n y m z a d a n ie m a r c h iw is t y i je g o d o k u m e n ta c ji a rc h iw a l n e j j e s t „ p e łn a d o k u m e n ta c ja rz e c z y w is to śc i” . K to zaś z t e j „ d o k u m e n ta c ji rz e c z y w is to śc i” b ę d zie k o rz y s ta ł, je s t ra c z e j s p r a w ą o b o ję tn ą (A. K e n t , E i n fü h r u n g i n d ie I n fo r m a tio n s -
W ie d e rg e w in n u n g . N e u e V e r fa h r e n u n d m a s c h in e lle H ilfs m itte l, M ü n c h e n -W ie n
1966, s 270 o ra z R. R o k k a n , D a ta A r c h iv e s fo r th e S o c ia l S c ie n c e s , P a r i s 1966, s. 213).
7 W p r a k ty c e a rc h iw a ln e j p o d s ta w ą są tr a d y c y jn e po m o ce a rc h iw a ln e . W A r c h iw u m O ls z ty ń s k im k a ż d y z esp ó ł p o s ia d a d w ie p o d s ta w o w e p o m o c e e w id e n c y jn e : k a r t ę z e sp o łu o ra z in w e n ta rz . Z b ió r k a r t zesp o łu d a je p r z e g lą d całeg o A rc h iw u m , a in w e n ta r z e zesp o łu p rz e d s ta w ia ją z a w a rto ś ć z esp o łu . Z a d a n ie m o b y d w u ty c h p o m o cy je s t d o p ro w a d z e n ie b a d a c z a lu b in n e j o so b y p o s z u k u ją c e j d o ź ró d ła i n f o r m a c ji. N a jw a ż n ie js z ą d la o so b y k o r z y s ta j ą c e j je s t r u b r y k a 14 k a r t y A z esp o łu , g d y ż w n ie j z n a j d u ją się m o ż liw ie szczeg ó ło w e d a n e o z esp o le . N ie m n ie j in fo r m a c je te są b a rd z o la k o n ic z n e , w p ro w a d z a ją c e ra c z e j u ż y tk o w n ik a do zesp o łu w o p a rc iu 0 a r c h iw a l n ą z a s a d ę u s tro jo w ą w k w e re n d a c h a rc h iw a ln y c h .
8 T. G r y g i e r, S u m a r iu s z a k t n a c z e ln e j w ła d z y P r u s K sią ż ę c y c h „ E ta ts -M i
n is te r iu m ”, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1964— 1966. S u m a riu s z te n z o sta ł
o p u b lik o w a n y częścio w o . I n w e n ta r z e k a rto te k o w e do h is to r ii w s i i r u c h u r o b o tn i czego w P r u s a c h W sc h o d n ic h p ro w a d z o n e od 1952 do 1966 z o sta ły p rz e rw a n e . T e m a ty k a - ty c h d w u in w e n ta rz y o b e jm u je s to su n k o w o p e łn ą d o k u m e n ta c ję ż y c ia w s i 1 r u c h u ro b o tn ic z e g o . In w e n ta r z k a r tk o w y r u c h u ro b o tn ic z e g o w y k a z u je n a to m ia s t b r a k d o k u m e n ta c ji b a z y g o s p o d a rc z e j. I n w e n ta r z k a rto te k o w y · K o m is ji B a d a n ia Z b ro d n i H itle ro w s k ic h o g ra n ic z o n o ra c z e j do k a r t o t e k i p o te n c ja ln y c h z b ro d n ia rz y
D O K U M E N T A C J A A R C H I W A L N A D Z I E J Ó W P R U S W S C H O D N I C H 85
u m ie ję tn o ś c i p o s ia d a ją w p a m ię c i. C h cą o n i m ie ć w sz y s tk o u ję te p o d h a s łe m r z e c zo w y m , u w a ż a ją c , iż c a łe b o g a c tw o ży cia m o ż n a p o s z u f la d k o w a ć . D o k u m e n ta lis ta ra c z e j w y c h o d z i n a s p o tk a n ie t e j g ru p ie u ż y tk o w n ik ó w . A rc h iw a i a rc h iw iś c i n a t o m ia s t s t a r a j ą s ię je d y n ie in fo r m o w a ć o ź ró d ła c h . T a w ła ś n ie in f o r m a c ja o ź ró d ła c h je s t s p e c y fic z n ą d o k u m e n ta c ją a rc h iw a l n ą , w c h o d z ą c ą z je d n e j s tr o n y w za k r e s a rc h iw o z n a w s tw a , a z d ru g ie j s tr o n y w z a k r e s ź ró d ło z n a w s tw a . W re sz c ie tr z e b a p o d k re ś lić , iż d o k u m e n ta c ja c ie rp i zaw sz e n a o rg a n ic z n y b r a k p e r f e k c ji w i n f o r m a c j i 9.
b . N a d ru g im m ie js c u te c h n ic z n y c h z a d a ń d o k u m e n ta c y jn y c h A rc h iw u m p o s ta w ić tr z e b a k la s y f ik a c ję d z ie s ię tn ą . Z a s to so w a n ie je j w d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j d la o k re s u n a z isto w s k ie g o j e s t o ty le u ła tw io n e , że a d m in is tr a c j a n a z is to w s k a od 1938 r. p o c z ą w sz y u w z g lę d n ia ła j ą w p la n a c h a k t I0. N ie m n ie j w p ro w a d z e n ie k la s y f ik a c ji d z ie s ię tn e j do d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j m o ż liw e b ę d zie d o p ie ro p o s tw ie r d z e n iu w id o k ó w o p ra c o w a n ia z a s a d je d n o lite g o n a u k o w e g o s y s te m u in fo rm a c y jn e g o , w k tó ry m s y ste m d z ie s ię tn y b y łb y p o d s ta w o w y . P r z e d s ta w io n a t u t a j p ró b a s y s te m a ty k i d z ie s ię tn e j w y n ik a z m o ż liw o śc i s to s o w a n ia je d n o lite j m e to d y k i p ra c y A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o w o p a rc iu o r e g i s t r a t u r y a k t d a w n y c h (s k ła d n ic a k t) a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j, r e g i s t r a t u r y b ie ż ą c e te j a d m in is tr a c j i, w re s z c ie je d n o lite j k la s y f ik a c ji tre ś c i u .
w o je n n y c h o ra z te m a ty k i z w ią z a n e j z b e z p o ś re d n im i ś ro d k a m i r e p r e s y jn y m i w ła d z n a z is to w s k ic h (czy to w s to s u n k u do w ię ź n ió w p o lity c z n y c h , r u c h u a n ty fa s z y s to w sk ieg o , s p ra w ż y d o w sk ic h , p ra c p rz y m u s o w y c h , o b o zó w k o n c e n tra c y jn y c h , p ra c y c zy je n ie c k ic h ). B ra k te m a ty k i c a łe j to ta lis ty c z n e j s f e ry z a rz ą d z a n ia , m a c h in y to ta ln e g o p a ń s tw a .
9 D o k u m e n ta c ja b ib lio g r a f ic z n a (w e d łu g s y s te m a ty k i rze cz o w e j) s to so w a n a je s t p rz e d e w s z y s tk im w n a u k a c h p rz y ro d n ic z y c h i te c h n ic z n y c h . R ó w n ie ż n ie k tó re d y s c y p lin y n a u k sp o łe c z n y c h z a in te r e s o w a n e s ą w p r z e ję c iu ty c h m e to d d o k u m e n ta c y jn y c h (H. B o b e r a c h , D o k u m e n ta tio n , s. 209), w szc z eg ó ln o śc i n a u k i p r a w n e i p o lity c z n e . D o k u m e n ta c ja b ib lio g r a f ic z n a d la a rc h iw ó w j e s t k o n ie c z n a d la te g o , że p o s ia d a n e zaso b y A rc h iw u m n ie w y s t a r c z a ją do p rz y g o to w a n ia p e łn e j o d p o w ie d zi n a w s z y s tk ie p y ta n ia d o ty c z ą c e te r e n u i z a k r e s u w ła śc iw o ś c i a rc h iw u m . R ó żn e są te g o p rz y c z y n y : lu k i w z a so b ie w w y n ik u z m ia n w ła d z y p a ń s tw o w e j, z n isz c z en ia w o je n n e , n ie k o n tro lo w a n e b ra k o w a n ie a k t itp . A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie ja k o ś ro d e k z a ra d c z y w w y p e łn ia n iu lu k d o k u m e n ta c y jn y c h n a p ie rw s z y m m ie js c u w p ro w a d z iło w la ta c h 1948— 1965 id e a ln ą k a r t o t e k ę tw ó rc ó w zesp o łó w d z ia ła ją c y c h n a te r y to r iu m w ła śc iw o ś c i A rc h iw u m (por. u w a g i C h. B r a i b a n t , R. H. B a u t i e r , U n e
ta b le r o n d e u tile á V h isto ire , T a b le r o n d e d es a rc h iv e s N a m u r 1955, P a r is 1958,
ss. 32, 42).
10 F . N o r d s i e с к, O rg a n isa tio n u n d A k te n fü h r u n g d e r G e m e in d e n , G r u n d
la g e n u n d V o r a u s s e tz u n g e n d e r R a tio n a lis ie r u n g , S t u t t g a r t 1940, ss. 31— 37. K o rz y
s ta j ą c y z zaso b u a k to w e g o a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j m u s z ą d o k ła d n ie p o z n a ć sy ste m k a n c e la r y jn y t e j a d m in is tr a c j i, s y ste m m a ją c y w o s ta te c z n y m r a c h u n k u p ro w a d z ić , czy u g r u n to w a ć a b s o lu ty z m a d m in is tr a c y j n y , g o s p o d a rc z y i fin a n s o w y p a ń s tw a n a z isto w s k ie g o . R e g i s tr a tu r a rz e c z o w a w u k ła d z ie d z ie s ię tn y m re p r e z e n t o w a ła te n w ła ś n ie a b s o lu ty z m n a z is to w s k ie j a d m in is tr a c j i. Ż y c ie sp o łe c z n e a k t te j a d m in is tr a c j i b y ło z o rg a n iz o w a n e c e n tr a lis ty c z n ie i w y r w a n ie p o szc z eg ó ln eg o p is m a z te j sp o łec z n o śc i a k to w e j u t r u d n i a p r a w id ło w ą k r y ty k ę źró d eł.
11 U sta le n ie s y s te m a ty k i d z ie się tn e j je s t u ła tw io n e w s to s u n k u do z esp o łó w a k to w y c h a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j, g d y ż w ła ś n ie n a te re n a c h o k u p o w a n e j P o l s k i o ra z w P r u s a c h W sc h o d n ic h s ta r a n o się n a jw c z e ś n ie j w p ro w a d z ić tę s y s te m a t y k ę w p la n a c h p o d z ia łu c zy n n o śc i a d m in is tr a c j i o ra z w p la n a c h (w y k a z a c h ) a k t. (A. F e u r i n g , H. K o r t e , B ü r o k u n d e u n d A m ts s p r a c h e , B e r lin 1943, ss. 69— 97). D la a d m in is tr a c j i o k u p a c y jn e j w P o ls c e z a s to s o w a n o u k ła d d z ie s ię tn y p la n u a k t o b e jm u ją c e g o 0 — Z e n tr a lv e r w a ltu n g , 1 — A llg e m e in e , I n n e r e u n d F in a n z v e r w a l tu n g , 2 — G e s u n d h e its w e s e n u n d V o lk s p fle g e , 3 — E r z ie h u n g , U n te r r ic h t, K u l t u r - u n d G e m e in s c h a fts p fle g e , 4 — L a n d w ir ts c h a ft, S ie d lu n g , U m le g u n g u n d W a s s e r w ir t s c h a ft, 5 — W ir ts c h a f t u n d A r b e it, 6 — F o r s tw i r ts c h a ft u n d J a g d w e s e n , 7 —
86
c. T r z e c ią c z y n n o śc ią te c h n ic z n ą d o k u m e n ta c ji a r c h iw a ln e j je s t n o rm o w a n ie p r a c a rc h iw a ln y c h . K w e s tia ta w ią ż e s ię z re sz tą z k la s y f ik a c ją d z ie się tn ą , k tó r e j b ez z n o rm a liz o w a n ia p ra c a rc h iw a ln y c h n ie m o ż n a p rz e p ro w a d z ić . Z a p o c z ą tk o w a n e p r a c e w o k ó ł u je d n o lic e n ia p ra c n a d d y p lo m a m i, d o k u m e n ta m i, fo r m u ło w a n ie m t y tu łó w , f o r m u ło w a n ie m re g e s tó w , s to so w a n ie m te c h n ik i e d y to r s k ie j n o w o ż y tn y c h te k s tó w ź ró d ło w y c h , u n o rm o w a n ie m te rm in o lo g ii w z aw o d o w y m ję z y k u a r c h iw a l n y m są d o p ie ro p r a c a m i „ n a c e lo w a n y m i n a u s ta l e n ie ja k ie jś n o r m y ”. W o p a rc iu o n o rm y p o s tę p o w a n ia z a k ta m i z esp o łó w o tw a rty c h , p rz e p ro w a d z o n o n iż e j u n o r m o w a n ie p o d s ta w o w y c h h a s e ł te m a ty c z n y c h w y k a z u z a g a d n ie ń z n a j d u ją c y c h ź ró d ła w z aso b ie A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o 12.
A le w a r to z a s y g n a liz o w a ć jesz c z e je d n ą w ą tp liw o ś ć — czy c a łk o w ite z n o rm o - w a n ie p r a c a r c h iw a ln y c h p rz y ró ż n o ro d n o ś c i p o s ia d a n y c h z aso b ó w je s t m o żliw e, k o n ie c zn e , a n a w e t celo w e. P r a c a a rc h iw a l n a p o s ia d a b o w ie m sp o ro e le m e n tó w in d y w id u a ln y c h , czego n ie sp o só b z a trz e ć . R ó w n ież o ty m k o r z y s ta j ą c y z d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j j a k i z z a so b u a r c h iw u m w in n i p a m ię ta ć . d. C z w a r tą c z y n n o śc ią te c h n ic z n ą d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j je s t o rg a n iz a c ja s to s u n k ó w te c h n ic z n y c h . Z w ie lu a s p e k tó w te g o z a g a d n ie n ia (n p . o szczęd n o ści m ie js c a , o szczęd n o ści e ta tó w o so b o w y ch ) d la n a sz y c h c eló w n a jw a ż n ie js z a j e s t s p r a w a p rz y s p ie s z e n ia d o s ta r c z a n ia m a te r ia łó w i a k t u a l n e j in f o r m a c ji o ra z k o n c e n t r a c ja tre ś c i d o k u m e n tu (p r z e tw a rz a n ia d a n y c h ). R ó ż n o ro d n o ść z a g a d n ie ń i n ie o g ra n ;- czoność z a w a rto ś c i tre ś c io w e j z b io ró w a r c h iw a ln y c h p o w o d u je , iż z n a t u r y sw e j p r a c a a r c h iw a l n a n ie n a d a j e s ię d o c a ło śc io w e j te c h n iz a c ji. P o d a n a n iż e j p r ó b a i n d e k só w z a g a d n ie ń o k re s u n a z isto w s k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h j e s t p ró b ą z m ie r z a ją c ą do p rz y g o to w a n ia m a te r ia łu do p r z e tw a r z a n ia d a n y c h 13. e. P i ą t ą d z ie d z in ą z a d a ń te c h n ic z n y c h d o k u m e n ta c ji a rc h iw a l n e j je s t k o n s e r w a c ja . J a k o ś ć p a p ie r u (szczeg ó ln ie w o k re s ie w o je n n y m ), ta ś m y m a sz y n o w e j, k a le k m a sz y n o w y c h (a n ilin y ) je s t w z a s o b a c h a k to w y c h a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j t a k n is k a , iż z a g a d n ie n ie z ab e z p ie c z e n ia te g o m a t e r i a ł u s ta j e s ię p ro b le m e m p ie rw s z o p la n o w y m 14. f. S z ó stą d z ie d z in ą z a d a ń te c h n ic z n y c h d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j s ta n o w i m ik r o B a u w e s e n , 8 — W a s se r str a s se n . W p rz e d s ta w ia n e j d o k u m e n ta c ji k la s y f ik a c ję tre ś c i p rz e p ro w a d z o n o w o p a rc iu o p r o je k ty F . N o r d s i e c k a o ra z A . F e u r i n g a i H . K o r t e g o . 12 N o rm o w a n ie h a s e ł czy re g e s tó w d la d o k u m e n ta c ji a rc h iw a ln e j o k re s u n a z i sto w sk ie g o j e s t o ty le t r u d n e , że o d m ie n n e n o rm y o b o w ią z u ją d la a r c h iw is t y k i o ra z in n e d la in fo r m a c ji. N ie m n ie j w d o k u m e n ta c ji a rc h iw a l n e j A rc h iw u m O l s z ty ń s k ie g o s ta r a n o się p o łą c zy ć p r a c ę a r c h iw a l n ą z te c h n ik ą d o k u m e n ta c y jn ą , p rz e d e w s z y s tk im w z a k re s ie m e to d m e c h a n ic z n e g o o p ra c o w y w a n ia h a s e ł (np. k l a s y c z n e j m e to d y s e le k c y jn e j, m e to d z ie p o d a w a n ia k o n te k s t u , z n a n e j p o d n a z w ą K W IC = In d e x in g — K e y w o r d — in — C o n te x t, czy w m e to d z ie w y o d rę b n ia n ia h a s e ł — z n a n e j p o d n a z w ą K W O C = In d e x in g — K e y w o r d — o n t o f — C o n te x t). 13 P r o w a d z o n e w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im w la ta c h 1957— 1960 ę r ó b y z a s to s o w a n ia k a r t d z iu rk o w a n y c h (p e rfo ro w a n y c h ) w s to s u n k u do a k t o ra z w y c in k ó w p r a so w y c h n ie p rz y n io s ły sp o d z ie w a n y c h re z u lta tó w . C a ła n ie d o sta te c z n o ś ć k a r t y d z iu rk o w a n e j tk w i w ty m , że z a w ie ra o n a je d y n ie te d a n e , k tó r e p o p rz e d n io n a n ią n a n ie sio n o . N ie j e s t n a to m ia s t z d o ln a do p o d a n ia d o d a tk o w y c h in f o r m a c ji; t a k sa m o d o d a tk o w y c h in fo r m a c ji n ie m o ż n a w y p o ś ro d k o w a ć z k o m b in a c ji k ilk u i n fo r m a c ji. K a ż d a n a s tę p n a in f o r m a c ja m u s i b y ć d o d a tk o w o s k la s y fik o w a n a w e d łu g je j z e w n ę trz n y c h i tre ś c io w y c h cech . N a tu ra ln ie , p o w o d u je to d a lsz y n a w a ł p ra c y (W. J . S c h ü t z , L o c h k a r te n te c h n ik in d e r P r e s s e d o k u m e n ta tio n , D e r A rc h iv a r, 1963, z. 3, ss. 359— 368). 14 A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie w la ta c h 1958— 1960 p ro w a d z iło a k c ję m ik r o film o w a n ia z a g ro ż o n y c h m a te ria łó w . M ik ro film o w a n ie to je s t je d n a k k r o p lą w m o rz u p o trz e b .
D O K U M E N T A C J A A R C H I W A L N A D Z I E J Ó W P R U S W S C H O D N I C H 87
fo to g r a f ia i r e p r o g r a f ia . A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie n ie p o s ia d a w y p o sa ż e n ia te c h n ic z n e g o p o z w a la ją c e g o n a ro z w ią z a n ie i w y k o n a n ie p r a c re p ro g r a f ic z n y c h . N ie m n ie j p o d a n a p o p rz e d n io in f o r m a c ja a r c h iw a l n a w s k a z u je n a k o n ie c z n o ść w y k o n a n ia ty c h z a d a ń w z w ią z k u z ro z p ro s z e n ie m m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h o k re s u n a z is to w sk ieg o . C h o d zi o p r a w id ło w e g o s p o d a ro w a n ie ź ró d ła m i z a s tę p c z y m i15.
2. DZIAŁALNOŚĆ DOKUMENTACYJNA
Z n a c z n e s t r a t y w z aso b ie a r c h iw a ln y m P r u s W sc h o d n ic h , a w szczeg ó ln o ści o k re s u n a z isto w s k ie g o , z m u siły A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie do w y p e łn ie n ia o b o w ią z k u d o k u m e n ta lis t y w z a k re s ie z b ie r a n ia o b o k k la sy c z n y c h a r c h iw a lió w ró ż n y c h in n y c h ź ró d e ł o ra z do tw o rz e n ia n o w y c h m a te ria łó w a rc h iw a ln y c h . C h o d ziło p rz e d e w s z y s tk im o u z u p e łn ia n ie m a te ria łó w ź ró d ło w y c h o ra z m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h . Z b ie ra n o ź ró d ła z a stę p c z e . W ia d o m o , że n o w e c za sy tw o r z ą n o w e g o r o d z a ju p o z o sta ło śc i u m y sło w e g o , s o c ja ln e g o i p o lity c z n e g o ży cia. T e n o w o śc i u m o ż liw ia ją ro z p o z n a n ie p ro c e su d z ie jo w eg o , a z ic h w z a je m n y c h z w ią z k ó w m o ż n a u s ta l ić n o w e i o ry g in a l n e n a ś w ie tle n ia z n a n y c h ju ż s p ra w . Z b ie r a n ie ty c h n o w o śc i je s t o t y l e w a ż n e , że X X w ie k (w n a s z y m w y p a d k u o k re s rz ą d ó w n a z is to w s k ic h ) c h a r a k t e r y z o w a ł się b r a k ie m s ta b iln o śc i, b r u ta ln o ś c ią te c h n ik i, k t ó r a c h ce za d użo, d ą ż y z b y t sz y b k o i d z ia ła z b y t s iln ie o ra z s c e p ty c y z m e m . W o k re s ie n a z is to w s k im ra c z e j n ie w id z ia n o c elu ś w ia d o m o śc i h is to ry c z n e j, z a le ż n o śc i od p rz e sz ło ści, od p ro c e s u h is to ry c z n e g o . E r ic h K o c h w y s u w a ł h a sło „ so c ja liz m u c z y n u ” (S o z ia lis m u s d e r T a t), a ja k o cel w y c h o w a w c z y w o b e c c ałeg o s z k o ln ic tw a s ta w ia ł „ w y c h o w a n ie c z ło w ie k a c zy n u , a n ie c z ło w ie k a m y ś li” (w ir w o lle n k e i n e n G e d a n k e n m e n s c h h a b e n , n u r T a t
m e n s c h ) 16. S tą d w y n ik a ła b e z r a d n o ś ć c zło w iek a , s tą d o c z e k iw a n ie i ż ą d a n ie i n f o r
m a c ji, w ia d o m o śc i, fa k tó w , lic z b , k u lis ó w ży cia, a n a liz w y d a rz e ń i p o r tr e t ó w lu d z i o d p o w ie d z ia ln y c h za k s z ta łto w a n ie w sp ó łc z e sn e g o ż y cia. T o g r u n t u j e z n a c z e n ie ź ró d e ł p u b lic y s ty c z n y c h , w y n u rz e ń o s o b isty c h , m a te r ia łó w d e m o s k o p ijn y c h , k r o n ik w y d a rz e ń . C zło w iek X X w ie k u c h ce o b s e rw o w a ć s a m e g o s ie b ie (d e m o sk o p ia ), ż ą d a a n a liz y s p o łe c z n e j, s ta w ia n ia d ia g n o z i p ro g n o z , c h c e ro z p o z n a ć s ie b ie w o k r e sie n a s ilo n e j a k c j i k s z ta łto w a n ia o p in ii p u b lic z n e j, i n te r e s u je się h is to r ią w s p ó ł c ze sn ą (V h isto ire c o n te m p o r a in e ) п . T e n o w e m a t e r i a ł y a r c h iw a ln e , b ę d ą c e w y n ik ie m d z ia ła ln o ś c i d o k u m e n ta c y jn e j u s y s te m a ty z o w a n o w d w u g łó w n y c h g ru p a c h : s p u ś c iz n a c h o ra z z b io ra c h w s p ó ł c z e s n y c h . S p u ś c iz n y , to p rz e d e w s z y s tk im z asó b a r c h iw a l n y p o szc z eg ó ln y ch osób. Z b io ry w sp ó łc z e sn e to z b io ry u lo te k , d ru k ó w , w y c in k ó w p ra s o w y c h , p la k a tó w , d o d a tk ó w n a d z w y c z a jn y c h do g a z e t o ra z p o d o b n e m a te r i a ł y o ró ż n e j s tr u k t u r z e . T e d w ie g r u p y m a te r ia łó w s ta n o w ią tz w . d o k u m e n ta c ję w sp ó łc z e sn ą .
A. S P U Ś C IZ N Y . S p u ś c iz n y i ic h w a rto ś ć ź ró d ło w a w y n ik a ją z te g o , że a k ta u rz ę d o w e s a m e w so b ie i je d y n e n ie p r z e d s ta w ia ją ju ż p e łn e j in f o r m a c ji o rz e c z y w is to śc i. L i s ty ż o łn ie rz y n a z is to w s k ic h z f r o n tu z n a c z n ie p e łn ie j p r z e d s ta w ia ją 13 D o ty c h cz a so w e p ró b y w ty m z a k re s ie p ro w a d z o n e w ra m a c h d z ia ła ln o ś c i r e g io n a ln e j A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o n ie w y s z ły z fa z y e k s p e r y m e n ta ln e j z u w a g i n a b r a k k r e d y tó w fin a n s o w y c h . 16 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lsz ty n ie (d a le j W A P O ) V II/7/167. S p r a w y sz k o le n ia p a r ty jn e g o w K ró le w c u o p a rto o F u n d a c ję W ilh e lm a G u s tlo ff a ja k o o fic ja ln e g o i u rz ę d o w e g o in s t r u m e n t u s z k o le n ia id e o lo g ic zn e g o n a z istó w .
17 A rc h iw iś c i ra d z ie c c y s łu s z n ie p o d k r e ś la ją , że je d n o s tro n n e p o jm o w a n ie w a r to ś c io w a n ia a k t ja k o b r a k o w a n ie p ro w a d z i d o z a g r o ż e n ia p o d s ta w ź ró d ło z n a w c z y c h s p o łe c z e ń stw a i k r a j u (S. D. P i l k i e w i c z , A r c h iv n o e d e lo v U S S R , V o p ro sy A rc h iv o v e d e n ja , 1965, z. 3, ss. 16— 25).
88
a tm o s f e r ę w a lk n iż o fic ja ln e k o m u n ik a ty , czy s p ra w o z d a n ia w o je n n e . S tą d w a g a k o re s p o n d e n c ji p r y w a tn e j. A le o k re s n a z is to w s k i w P r u s a c h W sc h o d n ic h p rz e k re ś lił w a r u n k i, w k tó ry c h k o re s p o n d e n c ja p r y w a tn a p o s ia d a szc z eg ó ln ą w a rto ś ć . S ą to : w y so k ie w y k s z ta łc e n ie , d u c h o w a i u m y s ło w a n ie z a le ż n o ść , s to s u n k i to w a rz y s k ie z u m y sło w o ró w n ą w a r s t w ą , o d p o w ie d n ie ś ro d k i fin a n s o w e , o d p o w ie d n ie w a r u n k i m ie s z k a n io w e . B ra k k tó re g o ś z ty c h w a r u n k ó w o b n iż a w a rto ś ć k o re s p o n d e n c ji p r y w a tn e j. S y tu a c ja w P r u s a c h W sc h o d n ic h w o k re s ie n a z isto w s k im n ie b y ła p o m y ś ln a d la p ro w a d z e n ia s z e ro k ie j k o re s p o n d e n c ji p r y w a tn e j. N ie m n ie j p ro c e s w y ja ło w ie n ia a k t a d m in is tr a c j i n a z isto w s k ie j z a s z e d ł t a k d a le k o , iż k o re s p o n d e n c ja p r y w a tn a (sp u ścizn y ) z d o k u m e n ta c ji (in fo rm a c ji) p r z e k s z ta łc iła s ię w m n ie j lu b w ię c e j p e łn e ź ró d ło n a u k o w e i h is to ry c z n e , a w a n s u ją c do r a n g i a r c h iw a lió w 18.
B. Z B IO R Y W S P Ó Ł C Z E S N E . S ta n b a z y ź ró d ło w e j do o k re s u n a z isto w s k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h j e s t i l u s t r a c j ą f a k tu , że p e łn e d o k u m e n to w a n ie rz e c z y w i sto śc i je s t c o ra z b a rd z ie j u tru d n i o n e . W y d a r z e n ia o s ta t n ie j w o jn y , s ta ł e r e o r g a n i z a c je a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j, n isz c z e n ie n ie ra z c a ły c h r e g i s t r a t u r p rz e z n ie o d p o w ie d z ia ln y c h u rz ę d n ik ó w a p a r a t u n a z isto w s k ie g o z m u sz a ją do s z u k a n ia ź ró d e ł z a stę p c z y c h lu b s ię g a n ia p o n o w y c h tw ó rc ó w m a te ria łó w a r c h iw a ln y c h w.
a. N a p ie rw s z e m ie js c e w y s u w a ją s ię tzw . ś w ia d e c tw a ś w iad k ó w . R ó ż n ią się o ne z d e c y d o w a n ie od sp u śc iz n . T a m z n a n e i s ła w n e n a z w is k a , k tó ry c h lic z b ę m n ie j lu b w ię c e j ła tw o u s ta lić . T u t a j n a to m ia s t w ie lk a lic z b a m n ie j lu b w ię c e j n ie z n a n y c h lu d z i. W z b io ra c h A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o is tn ie ją c e „ św ia d e c tw a ś w ia d k ó w ” czę s to d a ją p rz e c iw s ta w n y o b ra z rz e c z y w is to śc i od o b ra z u p o d a n e g o n p . w k ro n ic e w o je n n e j. K r o n ik a r z b y ł ró w n ie ż u rz ę d n ik ie m , k tó r y p r z e d s ta w ia ł rz e c z y w is to ść n ie ta k ą ja k ą b y ła , a le j a k ą b y ć p o w in n a . J e s t to z n a n y p ro b le m w o b ieg u i n f o r m a c ji o k re ś la n y ja k o tz w . o d z w ie rc ie d le n ia w ła s n e j j a ź n i 20. b. D ru g ą g ru p ą z b io ró w w sp ó łc z e sn y c h s ą tz w . z e z n a n ia ś w ia d k ó w . G ru p a ta w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im j e s t r e p r e z e n to w a n a w m in im a ln y m s to p n iu . N ie m n ie j w a r to o n ie j w sp o m n ie ć , g d y ż s ta n o w i o n a d o ść p o k a ź n ą lic z b ę w K o m is ji B a d a n ia Z b ro d n i H itle ro w s k ic h . Z e b ra n ie z ez n a ń ś w ia d k ó w je s t b a rd z o t r u d n e ze w z g lę d u n a k o n ie c z n y w y s iłe k o rg a n iz a to rs k i o ra z d la te g o , że je s t o n a ź ró d łe m z b y t o so b i s ty m . S tą d z z e z n a ń ś w ia d k ó w tr z e b a w y e lim in o w a ć m o m e n t o s o b isty p rz e z z asa d ę w ie lk ic h liczb , tz n . p rz e z m a s o w ą a k c j ę w y w i a d u 21. G ru p a ta d z ie li się n a d w ie p o d g ru p y : k w e s tio n a riu s z e o ra z w sp o m n ie n ia .
c. G r u p a trz e c ia z b io ró w w sp ó łc z e sn y c h j e s t w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im r e p r e z e n to w a n a s to su n k o w o b o g a to . S ą to ź ró d ła p u b lic y s ty c z n e . M im o s łu sz n y c h z a s tr z e ż eń co do p ra w d z iw o śc i i rz e te ln o ś c i in f o r m a c ji p u b lic y s ty c z n e j w o k re s ie n a z i sto w sk im b e z p o z n a n ia ty c h ź ró d e ł z n a c z n ie u tr u d n i o n a je s t a n a liz a zaso b u a k t o w e g o a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j. R o zró żn ia się k ilk a p o d g ru p ź ró d e ł p u b lic y s ty c z n y c h . — D r u k i u r z ę d o w e . D ru k i t e A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie p o s ia d a s to su n k o w o k o m p le tn e . S ą to d ru k i, b iu le ty n y o ra z m e m o ria ły i n s ty tu c ji i in s t a n c j i p a ń s tw o 18 S. B r a t h e r , R e g is tr a tu r g u t — A r c h iv g u t — S a m m lu n g e n , A r c h iv m itte ilu n g en , 1962, H . 12, s. 167. 19 J . P a p r i t z, D ie D o k u m e n ta tio n s a u fg a b e n der A r c h iv e , N a c h r ic h te n fü r D o k u m e n ta tio n , F r a n k f u r t n /M 1951, ss. 88—92. 20 J . Z a p a s i e w i c z , I n fo r m a ty k a i e ty k a , O rg a n iz a c ja — M e to d y — T e c h n ik a , 1970, n r 6, s. 23. 21 L . T e t e r , Z a w a r to ść a k to w a k o le k c ji o k r e s u 1914— 1939, W y b ra n e z a g a d n ie n ia z te o r ii i p r a k t y k i w o js k o w e j s łu ż b y a r c h iw a l n e j, W a r sz a w a 1967, ss. 189— 195.
D O K U M E N T A C J A A R C H I W A L N A D Z I E J Ó W P R U S W S C H O D N I C H 89
w y c h o ra z ró ż n y c h k o r p o r a c ji o g ra n ic z o n e g o s a m o r z ą d u n a z isto w s k ie g o . Z u w a g i n a p ra w ie k o m p le tn y b r a k z a so b u a rc h iw a ln e g o a d m in is tr a c j i g o s p o d a rc z e j o k re s u n a z isto w s k ie g o szc z eg ó ln ą r o lę o d g ry w a ją d r u k i i s p r a w o z d a n ia a d m in is tr a c j i i p rz e d s ię b io r s tw g o s p o d a rc z y c h W śró d d r u k ó w u rz ę d o w y c h w y d z ie lić m o ż n a d r u k i w ła s n e in s ty tu c ji z w ią z a n e z tw ó rc ą z e sp o łu a rc h iw a ln e g o , a le n ie m ie sz c z ą c e się w z esp o le ; p u b lik a c je o b cego p o c h o d z e n ia , a le d o ty c z ą c e tw ó rc y z esp o łu a r c h i w a l n eg o , a n ie m ie sz c z ą c e się w z esp o le ; p u b lik a c je o b ce o ra z c z a so p iśm ie n n ic tw o z a w o d o w e ; d r u k i p a r t y j n e u ła tw ia ją c e z n a c z n ie z ro z u m ie n ie d z ia ła ln o ś c i a p a r a t u p a ń stw o w e g o n a z istó w ; k s ię g i a d re s o w e p o s ia d a ją c e z n a c z e n ie p rz y o c e n ia n iu w a r to ści m a te r ia łó w w y b o rc z y c h (a k t w y b o rc z y c h ), s p isó w lu d n o śc i, k a ta s tr ó w i h ip o t e k 23. D ru k i te w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im s k o n c e n tr o w a n o w b ib lio te c e . N a ra z ie z o sta ły u ło ż o n e a lfa b e ty c z n ie w e d łu g t y t u ł u d ru k u . C zęść n a to m ia s t je s t ju ż p rz e o rg a n iz o w a n a w e d łu g c h a r a k t e r y s ty c z n e j d la a rc h iw u m z a s a d y s y s te m a ty z a c ji w e d łu g w y s ta w c y , n a t u r a l n i e w ro z u m ie n iu p o lity c z n e j in ic ja ty w y o ra z , o d p o w ie d z ia ln o śc i. T a z a s a d a p ra c y je s t w y g o d n ie jsz a od p o rz ą d k o w a n ia w e d łu g s u b ie k ty w n y c h g ru p rz e cz o w y c h , czy c h ro n o lo g ic z n y c h . A r c h iw a ln a z a s a d a i m e to d a p o rz ą d k o w a n ia o k a z u je się w d r u k a c h w y g o d n ie js z a t a k d la b a d a ń h is to ry c z n y c h , ja k i d la in f o r m a c ji. — D r u k i o k o l i c z n o ś c i o w e . S ą o n e szc z eg ó ln ie c ie k a w e d la te re n ó w p rz y g ra n ic z n y c h P r u s W sc h o d n ic h (tzw . te r e n ó w n a ro d o w o śc io w o i p o lity c z n ie s p o r n y c h ). J a k k o lw ie k p o s ia d a ją d o ra ź n e z n a c z e n ie , p o z w a la ją je d n a k n a le p sz e z ro z u m ie n ie w sp ó łc z e sn y c h czasó w . D o d r u k ó w o k o lic z n o śc io w y c h z a lic z a się : d r u k i u lo tn e , p ro s p e k ty , re k la m y , a n o n sy , p r o g r a m y te a t r a l n e , p rz e w o d n ik i po w y s t a w a c h i t p . 34.
— P r a s a o ra z w y c i n k i p r a s o w e . P r a s a w s c h o d n io p r u s k a z o k re s u n a z isto w sk ie g o w w y n ik u z n isz c z eń w o je n n y c h p r a w ie n ie is tn ie je . Z b io ry A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o m u s z ą b y ć u z u p e łn io n e k w e r e n d a m i w in n y c h b ib lio te k a c h o ls z ty ń s k ic h o ra z p o z a o lsz ty ń s k ic h . Z u w a g i n a z b ie ra n ie w y c in k ó w p ra s o w y c h p rz e z a d m i n i s tr a c ję n a z is to w s k ą z a c h o w a ły się z n a c z n e ic h ilo śc i w p o szc z eg ó ln y ch w o lu m i n a c h . P r a s a i w y c in k i p ra s o w e ja k o p o z o sta ło ś ć sił d z ia ła n ia , z m ie rz a ją c y c h do k s z ta łto w a n ia p o s ta w y p o lity c z n e j i s p o łe c z n e j p o je d y n c z e g o c z ło w ie k a , s ą w a ż n y m ź ró d łe m o c e n ia n ia fa k to r ó w , k tó ry m z a le ż a ło n a p o d a w a n iu ta k ic h a n ie i n n y c h in fo r m a c ji i p rz e z to w p ły w a n ie n a og ó ł s p o łe c z e ń stw a . N ie w a ż n e w ty m w y p a d k u j e s t to , czy rz e c z y w iś c ie p r a s a n a z is to w s k a z n a jd o w a ła p o s łu c h (je s t to s p r a w a b a d a ń d e m o sk o p ii), a le p o z w a la o n a n a ro z s z y f ro w a n ie a n o n im o w o śc i t e j p r a s y n a z is to w s k ie j, k t ó r a „ w y k a z y w a ła c z y s tą te n d e n c ję o d z w y c z a ja n ia czy n a w e t p o z b a w ia n ia w o ln o ś c i m y ś le n ia . T a r e la ty w n o ś ć m u s i b y ć w p r a s ie w k a ż d y m p o szc z eg ó ln y m p r z y p a d k u ro z p o z n a n a i je s t p u n k te m w y jś c ia p r a c y n a d w ia d o m o ś c ia m i p ra s o w y m i i ic h a r c h iw a ln y m w y k o r z y s t y w a n iu ” a . P o d s ta w o w y m s c h e m a te m p o rz ą d k o w y m d la w y c in k ó w p r a s o w y c h je s t s y s te m a ty z a c ja c h ro n o lo g ic z n a , g e o g ra fic z n a , rz e c z o w a o ra z r e p r e z e n t a c y jn y w y b ó r p r z e g lą d ó w w y d a rz e ń (np. w k ro n ic e w o je n n e j P r u s W sc h o d n ic h n iż e j p o d a n e j). 22 S y s te m a ty k a d ru k ó w u rz ę d o w y c h je s t n a s tę p u ją c a : d r u k i a d m in is tra c ji cy w iln e j, d r u k i a d m in is tr a c j i w o js k o w e j (F. F a c i u s , A m tl ic h e D r u c k sa c h e n . E in G re n z g e b ie t z w is c h e n A r c h iv e n u n d B i b lio th e k e n , D e r A r c h iv a r, 1955, H . 3, s. 209). 23 S. P . H a y o , A r c h iv a l S o u r c e o f A m e r ic a n P o litic a l S to r y , T h e A m e ric a n A rc h iv is t, 1965, w . 28, n r 1, s. 17.
24 M. F a u c o n n i e r , G en èse, a v a n ta rs e t p e r s p e c tiv e s d ’u n e s e c tio n ď a r c h i-
v e s é c o n o m iq u e s e t so cia les c o n te m p o r a in e s , A rc h iv e , B ib lio th è q u e s e t M u sé e de
B e lg iq u e , 1962, v o l. 28, n r 1, s. 7. 25 E. M e r k e r , op. cit., s. 161.
— B r o s z u r y i u l o t k i .
— A f i s z e . P r z y a fisz a c h , czy p la k a ta c h c h o d zi n a tu r a l n i e n ie o d zieło sz tu k i, a o d o k u m e n t w sp ó łcz e sn y . T a g r u p a ź ró d e ł z n a jd u je sto su n k o w o lic z n y c h r e p r e z e n ta n tó w w z aso b ie a k to w y m A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o . O d d a je o n a k o lo ry t e p o k i, in f o r m u je o z a k a z a c h czy n a k a z a c h , z a m ie rz a u ją ć o p in ię lu d z k ą , zm o b iliz o w ać do ja k ie g o ś d z ia ła n ia ; p rz e d e w s z y s tk im ch ce o d d z ia ły w a ć w z r o k o w o 26.
— K l e p s y d r y . O ne, j a k i m o w y p o g rz e b o w e s ta n o w ią c e n n e ź ró d ło d la b a d a ń b io g ra fic z n y c h o ra z w y p o ś r o d k o w a n ia a tm o s fe ry p o lity c z n e j c z a s u 27. d. G ru p a c z w a r ta z b io ró w w sp ó łc z e sn y c h o k r e ś la n a je s t w a rc h iw is ty c e o g ó ln ie ja k o o b ra z y . R o z ró ż n ia się trz y ro d z a je o b ra z ó w . — R y s u n e k , f o t o g r a f i a l u b k l i s z a f o t o g r a f i c z n a . T e n ro d z a j o b ra z u j e s t s to su n k o w o lic z n ie r e p r e z e n t o w a n y w z a so b ie A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie go 28. Z p o w o d z e n ie m m o ż e to ź ró d ło u z u p e łn ia ć „ św ia d e c tw o ś w ia d k ó w ” j a k lis t, d z ie n n ik czy w sp o m n ie n ie . — O b r a z y r e p o r t e r s k i e ja k o w a ż n e o g n iw o r e p o r ta ż u d z ie n n ik a rs k ie g o , w p ły w a n ia n a o p in ię p u b lic z n ą . W z aso b ie a k to w y m A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o te g o ro d z a ju m a te r ia ły są lic z n ie r e p r e z e n t o w a n e 29.
— F i l m . W a rto ść h is to ry c z n a te g o r o d z a ju o b ra z u j e s t p o w a ż n a . A rc h iw u m O l s z ty ń s k ie n ie p o s ia d a w s w y c h z b io ra c h te g o ro d z a ju ź ró d e ł z o k re s u n a z is to w sk ieg o . W a rto je d n a k ż e p rz y p o m n ie ć , iż film o te k a z o k re s u n a z isto w s k ie g o s k o m p le to w a n a j e s t w A rc h iw u m F e d e ra ln y m w K o b l e n c j i 30.
e. G ru p a p i ą t a z b io ró w w sp ó łc z e sn y c h to n a g ra n ia , d a ją c e m o ż liw o ść a k u s ty c z n eg o u t r w a la n ia w y d a rz e ń h is to ry c z n y c h . A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie n ie p o s ia d a fo - n o te k i z o k re s u n a z isto w s k ie g o . T a k a fo n o té k a z n a j d u je się w A rc h iw u m F e d e r a l n y m w K o b l e n c j i 31.
f. O s ta tn ią , sz ó stą g r u p ą ź ró d e ł p u b lic y s ty c z n y c h są m o n o g ra fie . W A rc h iw u m O ls z ty ń s k im ta g ru p a ź ró d e ł s k o n c e n tro w a n a j e s t p rz e d e w s z y s tk im w b ib lio te c e a r c h iw a ln e j. P o sz cz e g ó ln e e g z e m p la rz e z n a j d u ją się ró w n ie ż w w o lu m in a c h a k t o w y c h . M o n o g ra fii p o s zc z eg ó ln y ch z a g a d n ie ń P r u s W sc h o d n ic h w o k re s ie n a z is to w s k im je s t s to su n k o w o d u ż o 32. I I I . I N F O R M A C J A O R G A N I Z A C Y J N A D o k u m e n ta c ja a r c h iw a l n a o k re s u n a z isto w s k ie g o p ro w a d z o n a b y ła w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im w la ta c h 1950— 1965 w dość s k ro m n y m w y m ia rz e . J e j r e z u lta ty p o d a n o w in f o r m a c ji a r c h i w a l n e j 33 o ra z w n in ie js z y m a r ty k u le . P o d s ta w o w y m i n s t r u m e n te m d o k u m e n ta c ji a rc h iw a l n e j A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o je s t: k r o n ik a w o je n n a 25 M. K o ł o d z i e j c z a k , Z a g a d n ie n ia p r ze c h o w y w a n ia i p o r zą d k o w a n ia m a te r ia łó w u lo tn y c h w W o je w ó d z k im A r c h iw u m P a ń s tw o w y m w Ł o d z i, A rc h e io n , 1957, t. 27, s. 35.
27 W . К o t h e , C e g e n w ä rtsg e sc h ic h tlic h e Q u e lle n u n d m o d e rn e U e b e r lie fe ru n g s -
fo r m e n i n ö ffe n tlic h e n A r c h iv e n , D e r A rc h iv a r, 1955, B d . 8, z. 3, s. 206.
28 T. G r у g i e r , A r c h iw a ln a k a rto g r a fia h is to r y c z n a W o je w ó d z k ie g o A r c h i
w u m P a ń s tw o w e g o w O ls z ty n ie , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1969, s. 68. 23 W A P O V III/7/127. 33 W. К o t h e , op. cit., s. 208. 31 M. K u n a t h , D ie A r c h iv ie r u n g a k u s tis c h e r Q u e lle n , D e r A rc h iv a r, 1968, H . 3, ss. 263— 270. 32 S zczeg ó ln ie c e n n e są p u b lik a c je s a m o rz ą d u p o w ia to w e g o o ra z p r o w in c jo n a ln e g o P r u s W sc h o d n ic h . 33 T . G r y g i e r, Ź ró d ła a r c h iw a ln e , s. 542.
D O K U M E N T A C J A A R C H I W A L N A D Z I E J Ó W P R U S W S C H O D N I C H 91
P r u s W sc h o d n ic h w la ta c h 1933— 1945, d z ie s ię tn a s y s te m a ty z a c ja te m a ty c z n a zaso b u a rc h iw a ln e g o a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j o ra z d o k u m e n ta c ja p ra s o w a (ź ró d e ł p u b li c y sty c z n y c h ). B r a k n a to m ia s t e w id e n c ji fo to t e k i a rc h iw a l n e j o ra z d o k u m e n ta c ji g o s p o d a rc z e j d la o k re s u n a z isto w s k ie g o P r u s W sc h o d n ic h . T a o s ta t n ia d o k u m e n ta c ja je s t b a rd z o p iln a , g d y ż w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im n ie z a c h o w a ły się ż a d n e zesp o ły a rc h iw a l n e in s t y t u c j i g o sp o d a rc z y c h . D ru g im n ie d o s ta tk ie m d o k u m e n ta c ji a r c h i w a l n e j A rc h iw u m O lsz ty ń s k ie g o je s t b r a k k o r e la c ji z d o k u m e n ta c ją in n y c h o śro d k ó w d o k u m e n ta c y jn y c h w O ls z ty n ie i p o z a O ls z ty n e m . P r z y o d p o w ie d n im u s ta l e n iu p r o g r a m u p r a c w y d a je się , że A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie w in n o s ta ć s ię c e n tre m d o k u m e n t a c y jn y m , p o d o b n ie j a k to się d z ie je w in n y c h p a ń s t w a c h A r c h i w u m p o s ia d a b o w ie m n a jlic z n ie js z e m a te r ia ły d o k u m e n ta c y jn e i m o że p rz e p ro w a d z ić n a jp r a - w id ło w is j w y b ó r z b io ró w d o k u m e n ta c y jn y c h , u s ta l ić d z ia ła ln o ś ć d o k u m e n ta c y jn ą o ra z z a k r e s czy n n o śc i te c h n ic z n y c h d o k u m e n ta c ji. W y b ó r z b io ró w w sp ó łc z e sn y c h w ią ż e s ię ró w n ie ż z p o d ję c ie m b a d a ń n a d k r y ty k ą ź ró d ło w ą n o w o c z e s n y c h i w s p ó ł c z e s n y c h a k t A r c h i w u m O ls z ty ń s k ie m n ie j w ię c e j od 1952 r. p ro w a d z i b a d a n i a n a d a k ta m i i z b io ra m i n o w o c z e s n y m i i w sp ó łc z e sn y m i. D o k u m e n ta lis ty k a z m u sz a d o b a d a n i a n ie ty lk o g o to w e g o ź ró d ła , a le i je g o n a r o d z in (p o c z ą tk ó w p o w s t a w a n ia ź r ó d ł a ) 3C. W ią ż e się to z p o d s ta w a m i o c e n y w a rto ś c i in fo r m a c ji, s to s o w n ie do s tw ie r d z e n ia te o re ty k ó w in fo r m a c ji, że „ b e z s tro n n o ś ć , p r y n c y p ia ln y o b ie k ty w iz m n ie j e s t z p e w n o śc ią n a jb a r d z ie j r z u c a j ą c ą się w oczy c e c h ą w ię k sz o ś c i p o s u n ię ć p o lity c z n y c h o d z w ie rc ie d lo n y c h w d o k u m e n ta c h p a ń s tw o w y c h ” эт. T o s tw ie r d z e n ie w p e łn i z n a j d u je sw e p o k ry c ie w z a so b ie a k to w y m a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j P r u s W sc h o d n ic h . In f o r m a c j a o r g a n iz a c y jn a m u s i zaz n a c zy ć , iż w z a s a d z ie n ie p rz e p ro w a d z o n o je sz c z e p o d z ia łu p r a c y d o k u m e n ta c y jn e j w ś ro d o w is k u o ls z ty ń sk im , n ie u s ta lo n o z a k re s ó w rz e cz o w y c h i te m a ty k i d z ia ła ln o ś c i d o k u m e n ta c y jn e j, m e to d p r a c y w z a k re s ie s y s te m a ty k i d o k u m e n ta c ji, je j ro z w o ju g e n e ty c z n e g o o ra z m e to d o p ra c o w a n ia ró ż n o lito ś c i w y b o ru , o p isu , a n a liz y in d y k a ty w n e j, a n a liz y in fo r m a ty w n e j, u s ta le ń sy m b o lu k la s y f ik a c y jn e g o 38.
W y d a je się, że k a ta s t r o f a w ży ciu a rc h iw a lió w , ja k ą b y ła d r u g a w o jn a ś w ia to w a , u z a s a d n ia w p e łn i f u n k c je a r c h iw u m ja k o i n s ty tu c ji d o k u m e n ta c y jn e j. D o ty c h c z a s o w y w y s iłe k w ty m z a k r e s ie (n a p rz y k ła d z ie m a te r ia łó w do d z ie jó w P r u s W sc h o d n ic h w o k re s ie n a z isto w s k im ) ju ż się z n a c z n ie o p ła c ił, a le ró w n o c z e ś n ie u s ta l a on d a lsz e p o trz e b y w z a k r e s ie ro z w ija n ia d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j. N a p ła sz c z y ź n ie p r a c y d o k u m e n ta c y jn e j d o c h o d zi do ś c iś le js z e j w s p ó łp ra c y a rc h iw u m z b ib lio te k a m i, co w ię c e j, a rc h iw a , b ib lio te k i i in n -э in s ty tu c je d o k u m e n ta c y jn e s ta n o w ią je d n o ść , c h o c ia ż k a ż d e z n ic h m a p o ło ż o n y g d zie in d z ie j p u n k t c ię żk o śc i d z i a ł a n i a 39. 34 К . H . L e h m a n n , A u s w e r tu n g d er A r c h iv e f ü r d ie In fo r m a tio n , A r c h iv m itte ilu n g e n , 1967, ss. 154— 158. 35 A . Z e c h e l , W e r tth e o rie u n d K a ss a tio n , D e r A rc h iv a r, 1965, H . 1 , ss. 3— 5. 3G S. A n d r e j s z y n , S y s t e m w y s z u k iw a n ia in fo r m a c j i. O rg a n iz a c ja — M e to d y — T e c h n ik a , 1970, z. 4, ss. 26— 28.
37 J . P . P e a u c e l l e , L ’o r d in a te u r d a n s l’e n tre p r ise : lu m iè re e t c o n flits , Z é ro — u n in f o r m a tiq u e , 1969, z. 4. 38 N a te m a t z asa d p r e z e n t a c ji in f o r m a c ji p o r. u w a g i E. T e r e b u c h y , Z a s a d y p r e z e n t a c ji In fo r m a c ji e k o n o m ic z n e j, O rg a n iz a c ja -M e to d y -T e e h n ik a , 1969, z. 12, ss. 5— 6. 39 A . J . M i c h a j ł o w , A. J . C z e r n y , R. S. G i l a r e w s k i . P o d s ta w y in fo r m a c ji n a u k o w e j, W a r s z a w a 1968, ss. 227— 231.
