• Nie Znaleziono Wyników

"Die Pastoralbriefe. Kommentar zum zweiten Timotheusbrief", Lorenz Oberlinner, Freiburg 1995 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Die Pastoralbriefe. Kommentar zum zweiten Timotheusbrief", Lorenz Oberlinner, Freiburg 1995 : [recenzja]"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Jan Załęski

"Die Pastoralbriefe. Kommentar zum

zweiten Timotheusbrief", Lorenz

Oberlinner, Freiburg 1995 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 68/1, 235-239

(2)

f r a g m e n c i e z a j m u j e a u t o r a l i s t u s p r a w a k i e r o w a n i a K o ś c i o ł e m o d p o w i e d n i o d o s y t u a c j i k o ń c a I w i e k u . W a r t o m o ż e z w r ó c i ć u w a g ę t y l k o n a f a k t , i ż z d a n i e m a u t o r a k o m e n t a r z a t e r m i n p r e z b y t e r m o ż e o z n a c z a ć z a r ó w n o s t a r s z e g o w i e k i e m , j a k i t y t u ł ( 5 , 1 - 2 ) , c h o ć s a m o p o w i a d a s i ę z a j e g o r o z u m i e n i e m w l i s t a c h p a s t e r s k i c h w t y m d r u g i m z n a c z e n i u , z w ł a s z c z a ż e n i e c o w c z e ś n i e j , b o w 4 , 1 4 j e s t m o w a o p r z e k a z y w a n i u u r z ę d u p r z e z w ł o ż e n i e r ą k k o l e g i u m p r e z b y t e r ó w . W e f r a g m e n c i e o w d o w a c h ( 5 , 3 - 1 6 ) d o s t r z e g a a u t o r k o m e n ­ t a r z a n i e t y l k o s p r a w ę w d ó w , a l e t a k ż e s t a n w d o w i e ń s t w a . O m a w i a j ą c 5 , 1 7 - 2 2 , j e s t z d a n i a , ż e w 5 , 2 2 w s ł o w a c h o u n i k a n i u p o s p i e s z n e g o w k ł a d a n i a r ą k j e s t m o w a o r y c i e ś w i ę c e ń , a n i e p o k u t y ( s . 2 5 0 i 2 5 9 ) . I w r e s z c i e s z ó s t ą i o s t a t n i ą j e d n o s t k ę s t a n o w i 6 , 3 - 2 1 ( s . 2 6 9 - 3 1 2 ) , w k t ó r e j r a z j e s z c z e p o d e j m u j e a u t o r l i s t u c e n t r a l n e j e g o t e m a t y , a m i a n o w i c i e o s t r z e ż e n i e p r z e d b ł ę d n o w i e r c a m i i z a c h o w a n i e w i a r y . J e d n o s t k ę z a t y t u ł o w a n ą M a h n u n g e n z u r V e r t e i d i g u n g u n d B e w a h r u n g d e s G l a u b e n s d z i e l i a u t o r r e c e n z o w a n e j k s i ą ż k i n a c z t e r y m n i e j s z e j e d n o s t k i , k t ó r e o d d a j ą l e p i e j t r e ś ć c a ł o ś c i . Z a u w a ż a te ż , ż e l i s t z a c z y n a s i ę i k o ń c z y t a k i m s a m y m w e z w a n i e m ( p o r . 1 , 3 - 7 ) , c h o ć p o j a w i a s i ę n a z a k o ń c z e n i e p e w n a n o w o ś ć w n a u c e a p o s t o ł ó w , a m i a n o w i c i e t e m a t p i e n i ę d z y ( s . 2 8 4 ) . N i e b r a k u j e t e ż e l e m e n t ó w t e o l o g i c z ­ n y c h i c h r y s t o l o g i c z n y c h ( 6 , 1 3 - 1 6 ) . M i m o n i e k t ó r y c h k r y t y c z n y c h u w a g , w y r a ż o n y c h w t r a k c i e r e c e n z j i , t r z e b a p o w i e d z i e ć , ż e j e s t t o b a r d z o d o b r y k o m e n t a r z d o 1 T m , z p e w n o ś c i ą d ł u g o i w i e l e p o k o l e ń s t u d e n t ó w i t e o l o g ó w b ę d z i e d o n i e g o s i ę g a ć . S z k o d a t y l k o , ż e j e g o a u t o r p o s ł u g u j e s ię b a r d z o t r u d n y m j ę z y k i e m . W p r a w d z i e a k a p i t y s ą j u ż s t o s o w a n e w e d ł u g o g ó l n i e p r z y j ę t y c h z a s a d , a l e m o ż n a z n a l e ź ć s z e r e g t y p o w y c h d l a l i t e r a t u r y n i e m i e c k i e j z d a ń , c i ą g n ą c y c h s ię n i e k i e d y p r z e z p ó ł s t r o n i c y , c o n i e u ł a t w i a c z y t a n i a t e g o w s p a n i a ł e g o k o m e n t a r z a . M o ż n a j e s z c z e z g ł o s i ć k i l k a k r y t y c z n y c h u w a g c o d o b i b l i o g r a f i i . N a j p i e r w s a m j e j p o d z i a ł j e s t c h y b a n i e n a j s z c z ę ś l i w s z y . M o ż n a z a p y t a ć , d l a c z e g o a u t o r z a l i c z y ł d o o g ó l n e j l i t e r a t u r y n p . s ł o w n i k i , z a m i a s t s t w o r z y ć d l a t e g o t y p u l i t e r a t u r y o d r ę b n y p o d z i a ł . M o ż n a t e ż s p o t k a ć c y t o w a n e w p r z y p i s a c h p o z y c j e , k t ó r y c h b r a k u j e w b i b l i o g r a f i i , n p . n a s . X L V I I I , s . 1 0 4 i 2 8 3 . N a l e ż y t e ż ż a ł o w a ć , ż e a u t o r n i e w y j a ś n i ł s t o s o w a n y c h s k r ó t ó w . M o ż n a n a t o m i a s t p o d z i w i a ć d o s k o n a ł o ś ć k o r e k t y . K s . J a n Z a ł ę s k i , W a r s z a w a L o r e n z O B E R L I N N E R , D i e P a s t o r a l b r i e f e : K o m m e n t a r z u m z w e i t e n T i m o t h e u s b r i e f H e r d e r s t h e o l o g i s c h e r K o m m e n t a r z u m N e u e n T e s t a m e n t X I / 2 , 2 H e r d e r , F r e i - b u r g - B a s e l - W i e n 1 9 9 5 , H e r d e r , s s . X I I I + 1 8 7 . W P r z e d m o w i e d o k o m e n t a r z a d o D r u g i e g o L i s t u d o T y m o t e u s z a s y g n a l i z u j e a u t o r k o n i e c z n o ś ć z m i a n y p l a n ó w , j a k i e n a s u n ę ł y s i ę w t r a k c i e p r a c y n a d k o m e n t o w a n i e m l i s t ó w p a s t e r s k i c h . O t ó ż w k o m e n t a r z u d o 1 T m p l a n o w a ł o p r a c o w a n i e e k s k u r s ó w w t o m i e p o ś w i ę c o n y m 2 T m . T e r a z d o s z e d ł d o w n i o s k u , ż e ic h p r z e s u n i ę c i e n a k o n i e c t r z e c i e g o t o m u , t z n . p o o p r a c o w a n i u o d d z i e l n e g o k o m e n t a r z a d o L i s t u d o T y t u s a , j e s t k o n i e c z n e , p o n i e w a ż o p r a c o w a n i e j e d n e g o t o m u d l a s k o m e n t o w a n i a 2 T m i T t o k a z a ł o s i ę , t a k ż e n a ż y c z e n i e w y d a w n i c t w a , z w i e l u w z g l ę d ó w n i e p o ż ą d a n e . B i b l i o g r a f i a j e s t t y l k o u z u p e ł ­

(3)

n i e n i e m d o p o d a n e j w t o m i e p o ś w i ę c o n y m 1 T m . T y m r a z e m d o p o d z i a ł u b i b l i o g r a f i i n i e m o ż n a m i e ć z a s t r z e ż e ń . C h o ć , p o d o b n i e j a k w t o m i e p i e r w s z y m , n i e w s z y s t k i e p o z y c j e p o d a n e w p r z y p i s a c h m o ż n a z n a l e ź ć w b i b l i o g r a f i i ( n p . s . 1 p r z y p i s 1 c z y n a s . 2 7 p r z y p i s 4 ) . S ł u s z n i e n a t o m i a s t k o r z y s t a a u t o r k o m e n t a r z a z b i b l i o g r a f i i p o d a n e j w p i e r w s z y m t o m i e , c h o ć w d r u g i m j u ż j e j n i e p o d a ł . P o d o b n i e j a k w p i e r w s z y m t o m i e , t a k ż e w d r u g i m p o d a j e l i t e r a t u r ę p r z e d m i o t u p o o p r a c o w a n i u j a k i e g o ś f r a g m e n t u t e k s t u . N i e p o d a j e j e d n a k p r z y c z y n y , d l a k t ó r e j p o d w ó c h f r a g m e n t a c h n i e m a te j l i t e r a t u r y ( p o o p r a c o w a n i u k o m e n t a r z a d o 1 , 5 - 1 8 n a s . 6 3 i p o 3 , 1 - 9 n a s . 1 3 5 ) . N i e k i e d y j e s t o n a j u ż n i e b a r d z o a k t u a l n a , n p . p o f r a g m e n c i e 2 , 8 - 1 3 n a s . 8 9 p o d a j e a u t o r l i t e r a t u r ę z l a t 1 9 3 6 i 1 9 4 4 , b ą d ź p o 4 , 9 - 1 8 - z 1 9 0 9 r . n a s . 1 8 2 . W a r t o p r z y t y m d o d a ć , ż e n i e c h o d z i o k l a s y k ó w . Z a n i m p r z e j d z i e a u t o r d o k o m e n t o w a n i a t e k s t u 2 T m , p o ś w i ę c a n a j p i e r w n i e c o u w a g i t e r m i n o w i „ t e s t a m e n t ” w 2 T m ( s . 1 - 5 ) . J e ż e l i m ó w i s i ę o „ t e s t a m e n c i e ” w p r z y p a d k u l i s t ó w n i e w ą t p l i w i e P a w i o w y c h , t o m y ś l i s i ę o L i ś c i e d o R z y m i a n j a k o - w e d ł u g L . O b e r l i n n e r a - n a j p ó ź n i e j s z y m l i ś c i e P a w ł a . G a t u n e k l i t e r a c k i „ t e s t a m e n t ” z n a n y j e s t w S T , w l i t e r a t u r z e m i ę d z y t e s t a m e n t o w e j i w N T . M o ż n a p o k a z a ć , ż e t e g o r o d z a j u e l e m e n t y m a m y w 2 T m , k t ó r y o k r e ś l a s i ę c z a s e m j a k o „ t e s t a m e n t o w ą m o w ę m o n i t u j ą c ą ” ( s . 2 ) . M a m y w i ę c w N T „ t e s t a m e n t ” P a w ł a w p o t r ó j n e j f o r m i e : R z , D z i 2 T m . O d s t r o n y f o r m y s ą s o b i e b l i s k i e R z i 2 T m , a t a k ż e d l a t e g o , ż e w o b y d w ó c h w s p o m n i a n y j e s t P a w e ł j a k o i c h a u t o r . O d s t r o n y tr e ś c i j e d n a k b l i ż s z e w z g l ę d e m s i e b i e w y d a j ą s i ę b y ć D z 2 0 , 1 7 - 3 8 i 2 T m . O k r e ś l e n i e 2 T m j a k o „ t e s t a m e n t o w a d y s p o z y c j a ” d o m a g a s i ę - z d a n i e m a u t o r a k o m e n t a r z a - p o w r o t u d o s p r a w y a u t o r s t w a t e g o ż l i s t u , m i m o ż e w p i e r w s z y m t o m i e k o m e n t a r z a o m ó w i o n y z o s t a ł t e n p r o b l e m w o d n i e s i e n i u d o w s z y s t k i c h l i s t ó w p a s t e r s k i c h . O d r ę b n y c h a r a k t e r t e g o l i s t u u p o w a ż n i a d o t e g o ; c o w i ę c e j , s p r a w i a n a w e t , ż e p a s u j e o n b a r d z o d o b r z e d o o d r ę b n e g o o d C o r p u s P a u l i n u m z b i o r u l i s t ó w , z w a n e g o C o r p u s P a s t o r a l e . L . O b e r l i n n e r j e s t ś w i a d o m t e g o , ż e n i e b r a k u j e t a k ż e d z i ś z w o l e n n i k ó w t w i e r d z e n i a , iż a u t o r e m 2 T m j e s t k t o ś i n n y n i ż 1 T m , m o ż e n a w e t s a m P a w e ł , c h o ć s k ł o n n i s ą o n i z a l i c z y ć g o ( a t a k ż e T t ) d o i n n e g o , n i ż P a w ł o w e , C o r p u s . 2 T m m i a ł b y p o w s t a ć w w i ę z i e n i u r z y m s k i m . R ó ż n i c e m i ę d z y 2 T m i 1 T m w y j a ś n i a j ą o n i t y m , ż e 2 T m p o w s t a ł b e z p o m o c y s e k r e t a r z a ( M . P r i o r , J . M u r p h y - O ’C o n n o r ) w o d r ó ż n i e n i u o d i n n y c h l i s t ó w P a w ł a . N i e m n i e j j e d n a k a u t o r r e c e n z o w a n e j k s i ą ż k i p o d t r z y m u j e s w o j e s t a n o w i s k o , w y r a ż o n e j u ż w I t o m i e k o m e n t a r z a d o l i s t ó w p a s t e r s k i c h , o n i e - P a w ł o w y m p o c h o d z e n i u 2 T m g ł ó w n i e z e w z g l ę d u n a ó w j e g o s z c z e g ó l n y c h a r a k t e r ( s . 4 n ) . P o t y c h w s t ę p n y c h u w a g a c h n a t e m a t a u t o r s t w a 2 T m p r z e c h o d z i a u t o r k o m e n t a r z a d o k o m e n t o w a n i a t e k s t u . W z a s a d z i e t r z y m a s i ę t e j s a m e j m e t o d y c o w p i e r w s z y m t o m i e , t z n . o m a w i a k a ż d ą , c h o ć b y n a j m n i e j s z ą j e d n o s t k ę t e m a t y c z n ą ( n p . 1 , 1 - 2 ; 1 , 3 - 5 c z y 4 , 1 9 - 2 2 ) , w t r z e c h p u n k t a c h o z n a c z a n y c h r z y m s k i m i c y f r a m i : w p r o w a d z e n i e d o t e k s t u , j e g o e g z e g e z a i n a j w a ż n i e j s z e z n i e j w n i o s k i . M o ż n a j e d n a k d o s t r z e c j e d e n w y j ą t e k o d te j z a s a d y . N i e b a r d z o w i a d o m o , d l a c z e g o f r a g m e n t 1 , 1 5 - 1 8 o m a w i a w c z t e r e c h ( a n i e t r z e c h ) p u n k t a c h ( p . 4 n a s . 6 3 n ) , c h o ć m o ż n a b y m a t e r i a ł z p u n k t u c z w a r t e g o p r z e n i e ś ć p o c z ę ś c i d o p u n k t u p i e r w s z e g o ( e w e n t u a l n a z a l e ż n o ś ć o d l i t e r a t u r y a p o k r y f i c z n e j ) , a p o c z ę ś c i d o p u n k t u t r z e c i e g o w e w n i o s k a c h . J e s z c z e i n n a z m i a n a m e t o d o l o g i c z n a d o t y c z y f a k t u , ż e w 2 T m a u t o r d z i e l i c a ł y l i s t a ż n a t r z y n a ś c i e s t o s u n k o w o d r o b n y c h j e d n o s t e k , a n i e j a k w p r z y p a d k u 1 T m n a k i l k a

(4)

w i ę k s z y c h t e m a t ó w i p o d p u n k t ó w . O t o t y t u ł y p o s z c z e g ó l n y c h f r a g m e n t ó w : 1 ) 1 , 1 - 2 - A n s c h r i f t u n d G r a s s ( s . 5 - 1 0 ) : 2 ) 1 , 3 - 5 - D a n k s a g u n g a n G o t t f ü r d e n G l a u b e n ( s . 1 0 - 2 5 ) ; 3 ) 1 , 6 - 1 4 - E r m a h n u n g z u f u r c h t l o s e n Z e u g n i s u n d z u T r e u e i m G l a u b e n ( s . 2 5 - 3 4 ) ; 4 ) 1 , 1 5 - 1 8 - E r i n n e r u n g a n d a s V e r h a l t e n e i n z e l n e r C h r i s t e n P a u l u s g e g e n ü b e r ( s . 5 4 —6 4 ) ; 5 ) 2 , 1 - 7 - M a h n u n g z u u n e r s c h r o c k e n e r W e i t e r g a b e d e s G l a u b e n s ( s . 6 5 - 7 4 ) ; 6 ) 2 , 8 - 1 3 - D i e V e r h e i s s u n g f ü r T r e u e i m G l a u b e n ( s . 7 5 - 8 9 ; 7 ) 2 , 1 4 - 2 1 - D a s r e c h t e V e r h a l t e n g e g e n ü b e r d e n I r r l e h r e r n u n d d i e ( h e i l s g e s c h i c h t l i c h e ) B e u r t e i l u n g d e r H ä r e s i e ( s . 9 0 - 1 0 9 ) ; 8 ) 2 , 2 2 - 2 6 - D e r U m g a n g d e s G e m e i n d e l e i t e r s m i t d e n e n , d i e d e r I r r l e h r e v e r f a l l e n s i n d ( s . 1 1 0 - 1 1 9 ) ; 9 ) 3 , 1 - 9 - D a s U r t e i l ü b e r d i e I r r l e h r e r ( s . 1 1 9 - 1 3 5 ) ; 1 0 ) 3 , 1 0 - 1 7 - D i e M a h n u n g z u r T r e u e i m G l a u b e n u n d d a s B e i s p i e l d e s A p o s t e l s ( s . 1 3 6 - 1 5 1 ) ; 1 1 ) 4 , 1 - 8 - T e s t a m e n t d e s A p o s t e l s ( s . 1 5 1 - 1 6 5 ) ; 1 2 ) 4 , 9 - 1 8 - P e r s ö n l i c h e M i t t e i l u n g e n ( s . 1 6 6 - 1 8 2 ) ; 1 3 ) 4 , 1 9 - 2 2 - S c h l u s s g r ü s s e u n d S e g e n s w u n s c h ( s . 1 8 3 - 1 8 7 ) . T r z e b a p r z y z n a ć , ż e w t e n s p o s ó b o s i ą g a a u t o r k o m e n t a r z a j u ż w t y t u ł a c h d o ś ć d o k ł a d n e o d d a n i e t r e ś c i o m a w i a n e g o f r a g m e n t u . W k a ż d y m r a z i e z d e c y d o w a n i e l e p i e j d o k o n a ł p o d z i a ł u i l e p i e j z a t y t u ł o w a ł p o s z c z e g ó l n e j e d n o s t k i , n i ż n p . m a t o m i e j s c e w B i b l i i T y s i ą c l e c i a . M o ż n a b y j e d n a k z a p y t a ć , c z y n i e l e p i e j b y ł o b y f r a g m e n t 4 , 1 - 8 r o z b i ć n a d w i e m n i e j s z e j e d n o s t k i ( n p . 4 , 1 - 5 i 4 , 6 - 8 ) , g d y ż t y t u ł d a n y te m u f r a g m e n t o w i n i e o d d a j e d o b r z e t r e ś c i c a ł o ś c i . Z p o d a n e j l i c z b y s t r o n p r z y k a ż d y m t e m a c i e w i d a ć , j a k s z c z e g ó ł o w o p r z e p r o w a d z a L . O b e r l i n n e r e g z e g e z ę i w y c i ą g a z n ie j w n i o s k i . P r z y k o m e n t o w a n i u t e k s t u w i d a ć o g r o m n ą w i e d z ę i d o ś w i a d c z e n i e n a u k o w e , c h o ć n i e u n i k n ą ł a u t o r t y p o w e j - d l a n i e m i e c k o j ę z y c z n e g o o b s z a r u m y ś l e n i a o s t a t n i c h k i l k u , a m o ż e n a w e t k i l k u n a s t u j u ż l a t - w r a ż l i w o ś c i n a t e k s t y o k o b i e t a c h w B i b l i i . J a k o p r z y k ł a d n i e c h p o s ł u ż y t e k s t 2 T m 3 ,6 : „ Z t a k i c h b o w i e m s ą c i , c o w ś l i z g u j ą s i ę d o d o m ó w i p r z e c i ą g a j ą n a s w o j ą s t r o n ę k o b i e t k i o b c i ą ż o n e g r z e c h a m i , p o w o d o w a n e p o ż ą d a n i a m i r ó ż n e g o r o d z a j u ” . N i e m o ż n a t u - z d a n i e m L . O b e r l i n n e r a - w i d z i e ć t y l k o p o t ę p i e n i a k o b i e t b ą d ź g r z e c h u n i e r z ą d u . W o l i t u w i d z i e ć w s z e r o k i m k o n t e k ś c i e z a g r o ż e n i a d l a w i a r y i p o d w y r a ż e n i e m „ k o b i e t k i o b c i ą ż o n e g r z e c h a m i i . . . p o ż ą d a n i a m i . . . ” r o z u m i e ć t o w s z y s t k o , c o o d r ó ż n i a h e r e t y k ó w o d w y z n a j ą c y c h p r a w d z i w ą w i a r ę ( s . 1 2 6 n ) . A p r z y o k a z j i k o m e n ­ t o w a n i a 2 T m 3 , 1 0 , a w n i m s ł o w a „ i ś ć ś l a d a m i ” j e s t z d a n i a , ż e c z a s o w n i k „ i ś ć z a ” , „ n a ś l a d o w a ć ” ( g r e c k i e a k o l o u t h e o ) w s k a z u j e w t r a d y c j i o J e z u s i e n a w s p ó l n o t ę u c z e n n i c i u c z n i ó w J e z u s a ( s . 1 3 7 n ) . Z z a s a d y a u t o r k o m e n t a r z a p r z e p r o w a d z a e g z e g e z ę k a ż d e g o p o s z c z e g ó l n e g o w i e r s z a . S ą j e d n a k w 2 T m d w a w y j ą t k i , a m i a n o w i c i e w e f r a g m e n c i e 2 , 1 - 7 o m a w i a e g z e g e z ę d l a w w . 2 , 4 - 6 ł ą c z n i e ( s . 7 0 n ) i w j e d n o s t c e 3 , 1 - 7 - e g z e g e z ę 3 , 2 - 4 ł ą c z n i e ( s . 1 2 2 n ) . T a k ż e l i c z b a s t r o n p o k a z u j e s k r o m n o ś ć m i e j s c a p o ś w i ę c o n e g o t y m w i e r s z o m . M o ż n a b y s o b i e w y o b r a z i ć , z w ł a s z c z a w d r u g i m z t y c h t e k s t ó w , z n a c z n i e s z e r s z ą e g z e g e z ę , p o n i e w a ż j e s t t a m m n ó s t w o t e r m i n ó w z k a t a l o g u w a d . C z y t a j ą c k o m e n t a r z d o 2 T m , m a s i ę n i e k i e d y w r a ż e n i e , ż e z n a j d u j e m y s i ę n a t e r e n i e E w a n g e l i i s y n o p t y c z n y c h , g d z i e c i ą g l e j e s t k o n i e c z n e o d w o ł y w a n i e s i ę d o t e k s t ó w p a r a l e l n y c h l u b d o r ó ż n i c w o p i s i e t e g o s a m e g o z j a w i s k a . C o ś p o d o b n e g o c z y n i L . O b e r l i n n e r p r z y e g z e g e z i e 2 T m w s z ę d z i e t a m , g d z i e to t y l k o j e s t m o ż l i w e . T e k s t ó w p a r a l e l n y c h d o s z u k u j e s i ę n i e t y l k o w 1 T m c z y T t , a l e t a k ż e w l i s t a c h P a w i o w y c h , a n a w e t w D z . T r u d n o t u o m a w i a ć w s z y s t k i e t e k s t y . D l a p r z y k ł a d u w y m i e ń m y t y l k o n i e k t ó r e . J u ż w a d r e s i e 2 T m 1 , 1 - 2 d o s t r z e g a p a r a l e l e m i ę d z y n i e k t ó r y m i

(5)

l i s t a m i P a w i o w y m i (1 K o r 1 ,1 ; 2 K o r 1 ,1 , a t a k ż e 1 T m 1 ,1 ) . C z y n i to j e d n a k p o t o , b y p o k a z a ć r ó w n o c z e ś n i e r ó ż n i c ę z w ł a s z c z a w s t o s u n k u d o 1 T m i T t , a c o z a t y m i d z i e - s p e c y f i k ę 2 T m . K o m e n t u j ą c z a ś 2 T m , 1 , 3 - 5 w s k a z u j e n a p a r a l e l ę z R z 1 , 8 - 1 1 , a l e j e d n o c z e ś n i e s t w i e r d z a , ż e a u t o r 2 T m n i e k o p i u j e R z , l e c z p r z e p r a c o w u j e g o o d p o w i e d n i o d o s y t u a c j i . P o k a z u j ą c r ó ż n i c ę w b u d o w i e t e g o f r a g m e n t u w 2 T m 1 , 3 - 5 i w u ż y c i u i n n y c h c z a s o w n i k ó w , d o c h o d z i d o w n i o s k u , ż e t e d w a l i s t y n i e m o g ą p o c h o d z i ć o d t e g o s a m e g o a u t o r a . R ó ż n i c ę d o s t r z e g a t a k ż e w z a a k c e n t o w a n i u r e l a c j i m i ę d z y p i s z ą c y m a a d r e s a t e m . T e n z w i ą z e k n i e d o t y c z y t y l k o o s o b i s t y c h r e l a c j i , l e c z t a k ż e w s p ó l n o t y w i a r y . R ó w n i e ż w t y m l i ś c i e , p o d o b n i e j a k w k o m e n t a r z u d o 1 T m , p o d k r e ś l a a u t o r r e c e n z o w a n e j k s i ą ż k i p o t r z e b ę z a c h o w a n i a c i ą g ł o ś c i t r a d y c j i z a p o s t o l s k ą t r a d y c j ą . C z ę s t o t e ż p o d k r e ś l a w k o m e n t a r z u d o 2 T m , ż e T y m o t e u s z j e s t f i k c y j n y m a d r e s a t e m ( n p . s . 1 8 ) , o c z y m t a k w y r a ź n i e n i e w s p o m n i a ł w w i a d o m o ś c i a c h i n t r o d u k c y j n y c h d o l i s t ó w p a s t e r s k i c h . J e s t to j e d n a k z g o d n e z o g ó l n ą k o n c e p c j ą L . O b e r l i n n e r a , k t ó r y j e s t p r z e k o n a n y , ż e l i s t y t e p i s z e k t o ś z t r z e c i e j j u ż g e n e r a c j i c h r z e ś c i j a n . P r z e p r o w a d z a j ą c e g z e g e z ę 2 T m 1 , 6 - 1 4 , z w r a c a u w a g ę , ż e w t y m f r a g m e n c i e w a ż n e s ą t r z y te r m i n y : c h a r y z m a t , d e p o z y t i E w a n g e l i a , k t ó r e ł ą c z ą s ię z j e d n e j s t r o n y z a p o s t o ł e m , z d r u g i e j s t r o n y - z a d r e s a t e m , c z y l i K o ś c i o ł e m p r z e z n i e g o r e p r e z e n t o w a n y m , ( s . 2 6 ) . A u t o r k o m e n t a r z a z a u w a ż y ł t e ż r o z w ó j p o j ę c i a c h a r y z m a t w l i s t a c h p a s t e r s k i c h , g d z i e ł ą c z y s i ę o n z o s o b ą s p r a w u j ą c ą u r z ą d o t r z y m a n y p r z e z w ł o ż e n i e r ą k . M o ż n a w i ę c m ó w i ć tu 0 c h a r y z m a c i e u r z ę d u i j e g o i n s t y t u c j o n a l i z a c j i ( s . 2 9 ) . D o s t r z e g a t e ż w t y m f r a g m e n c i e a k c e n t y t e o l o g i c z n e ( n p . w . 9 - B ó g j e s t w y b a w i c i e l e m ) . D w a p o j ę c i a : s o t e r o l o g i a 1 e p i f a n i a s t a n o w i ą - z d a n i e m L . O b e r l i n n e r a - s z c z e g ó l n ą c e c h ę t e o l o g i c z n ą i c h r y s ­ t o l o g i c z n ą w l i s t a c h p a s t e r s k i c h ( s . 3 8 n ) . K o m e n t u j ą c 2 T m 1 ,1 8 , a u t o r k o m e n t a r z a z a s t a n a w i a s i ę , c z y d w u k r o t n i e w y ­ s t ę p u j ą c y t a m t y t u ł P a n n a l e ż y o d n i e ś ć o d B o g a c z y d o J e z u s a C h r y s t u s a , a m o ż e ł ą c z n i e d o B o g a i C h r y s t u s a ? R o z s t r z y g a t ę w ą t p l i w o ś ć w d u c h u - j a k s t w i e r d z a - l i s t ó w p a s t e r s k i c h , g d z i e d z i a ł a n i e B o g a o b j a w i a s i ę w J e z u s i e C h r y s t u s i e i p r z e z N i e g o ( s . 6 l n ) , a w i ę c n a j l e p i e j o d n i e ś ć p i e r w s z e „ P a n ” d o J e z u s a C h r y s t u s a , a d r u g i e - d o B o g a ( s . 6 1 ) . W y c i ą g a j ą c w n i o s k i z r o z w a ż a ń n a d t e k s t e m 2 T m 2 , 1 - 7 , a u t o r d o c h o d z i d o w n i o s k u , ż e d w a t e m a t y s ą t u w a ż n e , a m i a n o w i c i e m y ś l o s u k c e s j i i o c e n a o d p o w i e d z i a l n o ś c i t e g o , k t ó r y s t o i n a c z e l e K o ś c i o ł a . C e n n a j e s t z w ł a s z c z a u w a g a d o t y c z ą c a p i e r w s z e g o t e m a t u o r o z r ó ż n i e n i u t r a d y c j i i s u k c e s j i . P o d c z a s g d y w t r a d y c j i c i ą g ł o ś ć j e s t z a g w a r a n t o w a n a p r z e z w s p ó l n o t ę w i a r y , t o w s u k c e s j i c i ą g ł o ś ć g w a r a n t u j e o s o b a ( s . 7 3 ) . P r z e p r o w a d z a j ą c e g z e g e z ę 2 T m 2 , 8 - 1 3 , a u t o r z w r a c a u w a g ę n a p a r a l e l i z m m i ę d z y 2 , 8 i R z 1 ,3 n o r a z n a p a r a l e l i z m z 1 T m 2 , 5 , a j e d n o c z e ś n i e w s k a z u j e r ó ż n i c e m i ę d z y t y m i t e k s t a m i , ż e b y p o k a z a ć p ó ź n i e j s z e p o c h o d z e n i e 2 T m . W t y m f r a g m e n c i e d o s t r z e g a a u t o r j e s z c z e s z e r e g n a w i ą z a ń d o R z ( n p . w . 11 a d o R z 6 . 8 ; 1 3 b d o R z 4 , 3 n ) . 1 t a k p o s t ę p u j e a u t o r k o m e n t a r z a d o k o ń c a . O m a w i a j ą c n p . 2 T m 4 , 1 - 8 , d o s t r z e g a p a r a l e l e d o D z 2 0 , 1 7 - 3 5 , a w i ę c d o m o w y p o ż e g n a l n e j P a w ł a w M t l e c i e , a l e t a k ż e d o 1 T m 5 , 2 1 , g d z i e w y s t ę p u j e p o d o b n e w y r a ż e n i e „ z a k l i n a m c i ę w o b e c B o g a ” ( 2 T m 4 , 1 ) . A u t o r n i e z g a d z a s i ę z o p i n i ą , ż e u w a g a w 2 T m 4 , 1 3 o p r z y n i e s i e n i u o p o ń c z y i k s i ą g , a z w ł a s z c z a p e r g a m i n ó w p r z e m a w i a n a r z e c z P a w i o w e j a u t e n t y c z n o ś c i t e g o l i s t u < s . 1 7 2 ) . T ę u w a g ę a u t o r a l i s t u

(6)

p o s t r z e g a L . O b e r l i n n e r w s z e r s z y m k o n t e k ś c i e , a m i a n o w i c i e 4 , 9 - 2 1 , g d z i e w y r a ź n i e w i d a ć t r o s k ę p s e u d o - P a w ł a o s w o i c h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w i r z e c z y j e m u s a m e m u p o t r z e b n e d o d a l s z e j d z i a ł a l n o ś c i a p o s t o l s k i e j p o e w e n t u a l n y m u w o l n i e n i u z w i ę z i e n i a . M o ż n a tu te ż d o s t r z e c n a d z i e j ę n a u n i k n i ę c i e ś m i e r c i . T a k w i ę c o p o ń c z a i p e r g a m i n y to n i c i n n e g o j a k o k r e ś l e n i e P a w ł a j a k o m i s j o n a r z a ( s . 1 7 4 ) . O i l e c h y b a z a m a ł o p r z e k o n u j ą c o a u t o r k o m e n t a r z a p o k a z a ł w w i a d o m o ś c i a c h i n t r o d u k c y j n y c h p ó ź n i e j s z e p o c h o d z e n i e l i s t ó w p a s t e r s k i c h , o t y l e w t r a k c i e p r a c y n a d 2 T m c i ą g l e w r a c a d o m y ś l i o j e g o p ó ź n i e j s z y m p o c h o d z e n i u p r z e z w s k a z a n i e r ó ż n i c m i ę d z y l i s t a m i P a w i o w y m i i 2 T m ( e w e n t u a l n i e t a k ż e 1 T m ) , a z w ł a s z c z a p r z e z r ó ż n e r o z ł o ż e n i e a k c e n t ó w w t e k s t a c h p a r a l e l n y c h . Z k o l e i p r z e z r ó ż n e r o z ł o ż e n i e a k c e n t ó w m i ę d z y 2 T m i 1 T m ( e w e n t u a l n i e T t ) a u t o r s t a r a s i ę p o k a z a ć p r z e d e w s z y s t k i m s p e c y f i c z n y c h a r a k t e r 2 T m , a l e c h y b a z a m a ł o d o s t r z e g a m o ż l i w o ś ć r ó ż n e g o a u t o r a d l a 2 T m . C e n n e j e s t n a t o m i a s t t o , ż e n i e u k r y w a t r u d n o ś c i i w y r a ź n i e p r e z e n t u j e o p i n i e i n n y c h u c z o n y c h b ą d ź t o w k w e s t i i a u t o r s t w a t e g o l i s t u , b ą d ź t o p r z y e g z e g e z i e p o s z c z e g ó l n y c h f r a g m e n t ó w . T r u d n o b y ł o o c z e k i w a ć i n n e g o j ę z y k a w 2 T m o d t e g o s a m e g o a u t o r a k o m e n t a r z a . J e s t o n t a k s a m o t r u d n y j a k w 1 T m . P o d z i w i a ć m o ż n a n a t o m i a s t d o s k o n a ł ą k o r e k t ę d z i e ł a . U d a ł o m i s i ę z n a l e ź ć t y l k o d w a d r o b n e b ł ę d y : n a s . 6 3 z a m i a s t w . 8 p o w i n i e n b y ć w . 1 8 i n a s . 1 8 4 z a b r a k ł o z a m k n i ę c i a n a w i a s u p o c y t a c i e w j ę z y k u g r e c k i m . N i e m o ż n a w t y m w z g l ę d z i e p o r ó w n y w a ć w i e l u n a s z y c h r o d z i m y c h w y d a w n i c t w . P o z o s t a j e t y l k o p o ­ g r a t u l o w a ć a u t o r o w i i w y d a w n i c t w u k o l e j n e g o d o b r e g o t o m u k o m e n t a r z a d o l i s t ó w p a s t e r s k i c h . S z k o d a n a t o m i a s t , ż e - p o d o b n i e j a k w t o m i e p i e r w s z y m - z a b r a k ł o w y k a z u s k r ó t ó w . k s . J a n Z a l ę s k i , W a r s z a w a L o r e n z O B E R L I N N E R , D i e P a s l o r a l b r i e f e : K o m m e n t a r z u m T i t u s b r i e f , H e r d e r s t h e o l o g i s c h e r K o m m e n t a r z u m N e u e n T e s t a m e n t X I / 2 , 3 , H e r d e r , F r e i b u r g - B a s e l - W i e n 1 9 9 6 , s s . X + 2 0 9 . W s ł o w i e w s t ę p n y m a u t o r w s k a z u j e r a z j e s z c z e n a p o t r z e b ę z m i a n y p l a n ó w w t r a k c i e p r a c y n a d p r z y g o t o w a n i e m k o m e n t a r z a d o t r z e c h l i s t ó w p a s t e r s k i c h . O k a z a ł o s i ę o s t a t e c z n i e n i e z b ę d n e p r z y g o t o w a n i e o d d z i e l n i e k o m e n t a r z a d o k a ż d e g o z e w s p o ­ m n i a n y c h w y ż e j l i s t ó w . W a r t o w z w i ą z k u z t y m z a u w a ż y ć , ż e k o m e n t a r z d o l i s t ó w p a s t e r s k i c h t y l k o z y s k a ł n a o w y c h z m i a n a c h p l a n ó w . O t r z y m a l i ś m y w t e n s p o s ó b s o l i d n y - z a w i e r a j ą c y o g r o m n ą i l o ś ć m a t e r i a ł u - k o m e n t a r z . W s p ó l n a z a s a d n i c z a s t r u k t u r a t e m a t y c z n a p o z w a l a n a p o t r a k t o w a n i e ł ą c z n i e L i s t u d o T y t u s a z 1 i 2 d o T y m o t e u s z a z e w z g l ę d u n a i c h k o n c e p c y j n ą j e d n o ś ć , c z e m u a u t o r k o m e n t a r z a d a ł t a k ż e w y r a z w t r z e c h e k s k u r s a c h w ł ą c z o n y c h d o t e g o t o m u , a p o d e j m u j ą c y c h t e m a t y t e o l o g i c z n e w s p ó l n e d l a w s z y s t k i c h l i s t ó w p a s t e r s k i c h . T u n a s u w a s i ę p i e r w s z a u w a g a k r y t y c z n a , d l a c z e g o a u t o r u m i e ś c i ł d w a p i e r w s z e e k s k u r s y p o s k o m e n t o w a n i u p i e r w s z e g o r o z d z i a ł u T t ( s . 5 2 - 1 0 1 ) , a t r z e c i e k s k u r s p o k o m e n t a r z u d o d r u g i e g o r o z d z i a ł u , z a m i a s t u m i e ś c i ć w s z y s t k i e p o z a k o ń c z e n i u k o m e n t a r z a L i s t u d o T y t u s a . R o z d z i e l e n i e i c h t y l k o p o s z c z e g ó l n y m i r o z d z i a ł a m i l i s t u n i e w y d a j e s i ę n a j l e p s z ą z a s a d ą p o d z i a ł u , a t r e ś ć o w y c h e k s k u r s ó w t e ż n i e

Cytaty