P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E ORGAN POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA

¥ F f

ii&

iw* \ v

,i

; Mr i I ' I I I : I

__

P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E

ORGAN POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA

STYCZEŃ 1964 ZESZYT 1

P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W O N A U K O W E

Z a leco n o do b ib lio te k n a u c z y c ie ls k ic h i lic e a ln y c h p is m e m M in iste r stw a O św iaty n r IV /O c-2734/47

T R E Ś Ć Z E S Z Y T U 1 (1950)

6 0 0 -lecie U n iw e r s y te tu J a g i e l l o ń s k i e g o ... 1 N o w a k E., A r c h ip e l a g G a la p a g o s — je g o p rz e s z ło ś ć i p e r s p e k ty w y . . . 2 S u b o t o w i c z M ., R a d io a s tr o n o m ic z n e b a d a n ia p r o m ie n i k o s m ic z n y c h . . 5 O 1 i v a O., M iło ś n ic y h o d o w li a k w a r io w y c h w C z e c h o s ł o w a c j i ... 7 G r z i m e k B ., W ła ś c ic ie le n a jg r u b s z y c h f u t e r (tłu m . A . C z a p ik ) . . . . 9 S k r z a t ó w n a Z ., Z a s to s o w a n ie te r m o l u m i n e s c e n c ji d o r o z w ią z a n ia p r o b le ­

m ó w g e o l o g i c z n y c h ... 12 M i c h e r d z i ń s k i W ., « E m b a r r a s d e R ic h e ss e * n a u k i a m e r y k a ń s k i e j . . . 14 K o s i b o w a S ., O b ło k i s r e b r z y s t e ...16 D ro b ia z g i p rz y r o d n ic z e

J ą d r o w a e n e r g e t y k a Z a c h o d n ie j E u r o p y (E. S c h n a y d e r ) ... 17 W iz e r u n e k K o p e r n ik a n a m a p i e n ie b a w y d a n e j w M o s k w ie w 1770 r.

(S t. R . B r z o s t k i e w i c z ) ... 18 P o r a n n e b u d z e n ie s ię g a d ó w (J . G . V e t u l a n i ) ... 19 C z y ja s z c z u r k i w id z ą o k ie m c ie m ie n io w y m ? (J. G. V e tu la n i) . . 20 N a re c z n ic a k r ó t k o o s tn a (D r y o p te r is s p in u lo s a O. K u n tz e ) n a p n ia c h d a ­ g le z ji z ie lo n e j (P s e u d o ts u g a t a x i j o l i a B r itt.) (C. P a c y n ia k i J . S u r m iń s k i) 20 O rz e s z n ic a M u s c a r d in u s a v e lla n a r iu s L . (L . P o m a r n a c k i ) ... 21 W y ja ś n ie n ie ź r ó d ła i g e n e z y o d r u c h o w y c h z łó ż z ło ta w o k o lic a c h L e ­ g n ic k ie g o P o l a — M ik o ła jo w ie — W ą d ro ż a W ie lk ie g o (A . G ro d z ic k i) . . 21 P ła z y i g a d y c h r o n io n e n a z n a c z k a c h p o c z to w y c h P o ls k i (W . S tr o jn y ) 22 A k w a r i u m i t e r r a r i u m

E p ip la ty s c h a p e r i S a u v a g e (O . 0 1 iv a , tł u m . S . S to k ło s o w a ) . . . . 23 P a c h y p n a c h a x p la y f a ir i G iin th . (O. 0 1 iv a , tłu m . S . S to k ło s o w a ) . . . 23 R o z m a i t o ś c i ... 23 R e c e n z je

D z ie je c h e m ii i p r z e m y s łu c h e m ic z n e g o (K . M a ś la n k ie w ic z ) . . . . 25 K o s m o s — S e r i a A . B io lo g ia (Z. M . ) ... 26 O tr z y m y w a n ie m o n o k r y s z ta łó w (K . M a ś l a n k i e w i c z ) ... 26 S p r a w o z d a n ia

S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i K r a k o w s k ie g o P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y ­ r o d n ik ó w im . K o p e r n ik a z a o k r e s o d 22. V . 1962 d o 21. V . 1963 r . . 27 K o m u n ik a t

P o s tę p y m i k r o b i o l o g i i ... 28

S p i s p l a n s z

I. P O R T R E T IG U A N Y . — F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

II . A M B L Y R H Y N C H U S C R I S T A T U S B E L L . — e n d e m ic z n a ig u a n a . T e n f r a g m e n t w y s p y p r z y p o m in a o p is D a r w i n a s p r z e d w ie k u . A le t a k i c h m ie js c d la ty c h g in ą c y c h ja s z c z u r e k j e s t t a m ju ż m a ło . — F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

I l i a . E P I P L A T Y S C H A P E R I . — F o t. M . C h v o jk a

I l l b . P A C H Y P A N C H A X P L A Y F A I R I . — F o t. M . C h v o jk a

IV . N A G R O M A D Z E N IE Ś N IE G U s p r z y ja w y tw a r z a n iu p o k r y w y lo d o ­ w e j. — F o t. J . M a s ic k i

O k ł a d k a : EMU, Dromaeus novae hollandiae. — Fot. K. Malski

P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E

O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. K O P E R N I K A

S P I S T R E Ś C I ROK 1964

C y fry w y ró ż n io n e k u r s y w ą o z n a c z a ją n u m e r z e s z y tu , c y fr y z w y k łe — s t r o n ę

A R T Y K U Ł Y M a s t y ń s k i Z., I n w a z ja d u ż y c h z w ie r z ą t n a

w o je w ó d z tw o b y d g o s k i e ... 12, 266 B o g d a ń s k i K ., D y s k u s je o z a k re s ie b io ­ M a ś l a n k i e w i c z K , J a n N o w a k . . . . 10, 222

fiz y k i ... 12, 268 — K a r o l B o c h d a n o w ic z (1864— 1947) — s e t n ą

B r o n i e w s k i S., K r a k o w s c y p r z y r o d n ic y n a ro c z n ic ę u r o d z i n ... 12, 257 a n te n a c h r a d io w y c h w la t a c h 1927— 1939 7-- 8 , 149 M i c h e r d z i ń s k i W.. „ E m b a r r a s d e r i c h e s -

D u d z i a k J ., O s ta n ie p r a c n a d o c h ro n ą z a ­ s e ” n a u k i a m e r y k a ń s k i e j ... 1, 14 b y tk ó w g ła z ó w n a r z u t o w y c h w P o ls c e . 7-- 8 , 171 —• N ie ty lk o ta n i e c — ta k ż e g ło s y p sz c z ó ł . . 10, 214 F e 1 k 1 e L., K a m e le o n y „ w n ie w o li” . . . . 6, 132 M o w s z o w i c z J ., J ó z e f G. K o e lr e u te r

F e r e n s B., G in ą o s t a tn i e o r ł y ... 6, 136 (1733— 1 8 0 6 ) ... U , 248 F u d a l e w i c z - N i e m c z y k W ., Ż y c ie m r o ­ — P o r o s ty ja k o p r o d u c e n c i a n ty b io ty k ó w . . 5, 106

w is k a ... ... 9, 185 M y c i e l s k i S., C zy d z ik ie z w ie r z ę ta w A f r y ­

G r o d z i c k i A ., P ia s k i z ło to n o ś n e o k o lic ce s ą n i e b e z p i e c z n e ... 12, 260 L w ó w k a ... 12, 263 N o w a k E., A r c h ip e la g G a la p a g o s — jiego

G r o d z i ń s k i Z., H e n r y k H o y e r IU N (1864— p rz e s z ło ś ć i p e r s p e k t y w y ... 1, 2 1 9 4 7 ) ... 9, 202 0 1 i v a O., M iło śn ic y h o d o w li a k w a r ió w

—■ H o d o w la n a r y b k u j e s i o t r a ... 4, 77 w C z e c h o s ł o w a c j i ... 1, 7 G r z i m e k B., K r o w y m o r s k ie n a p ró ż n o w a ­ O s t r o w s k i S., C h e m ia w o d y m o r s k ie j . . 4, 81

b iły O d y s s e u s z a (tłu m . A . C z a p ik i T . J a ­ P a g a c z e w s k i J .. T rz y s iln e tr z ę s ie n ia z ie ­ n o w s k i) ... 3, 58 m i o d c z u te w K r a k o w ie i o k o lic y w la t a c h

— W ła ś c ic ie le n a jg r u b s z y c h f u t e r (tłu m . 1785 d 1786 ... 2, 39 A. C z a p i k ) ... 1 9 P a j o r W . J., A n ty b io t y k i w y o s o b n io n e <z r o ­

H a r m a t a W .. N o c e k d u ż y M y o tis m y o tis ś lin k w ia to w y c h ... 9, 196 B o r k h a u s e n — n a s z n a jw ię k s z y n ie to p e r z 2, 42 P o m a r n a c k i L ., Z b io lo g ii s ie r p ó w k i . . 4, 83 H o r n i g A ., G ó rn o ś lą s k i O k rę g P r z e m y s ło ­ P i e n i ą ż e k S. A ., J a p o n i a ... 11, 233 w y — o s o b liw e ś ro d o w is k o g e o g ra fic z n e U , 244 — P o d ró ż po A u s t r a l i i ... 6, 128 H r y n k i e w i c z - S u d n i k J., K o ra d rz e w 9, 191 — P o d ró ż po N o w e j Z e l a n d i i ...7- - 8, 156 K a r p o w i c z o w a L ., J a k u b W a g a . . . . 12, 273 — Z p o d ró ż y d o o k o ła ś w i a t a ... 3, 53 K i e 1 a n - J a w o r o w s k a Z., P r o f e s o r R o ­ R u d z k a E., N o w a Z e la n d ia k r a j w u lk a n ó w ,

m a n K o z ło w s k i i’ p r a c e W a rs z a w s k ie g o g e jz e r ó w i f i o r d ó w ... 4, 86 O ś r o d k a P a l e o z o o l o g i i ... 7- - 8 , 173 S c h m i d t A ., C h e m ic z n a a b io lo g ic z n a m e t o ­

K o s i b o w a S., O b ło k i s r e b r z y s te . . . . 1, 16 d a w o c h ro n ie r o ś l i n ... 2, 33 K r z y s z o w s k i J ., W a lo r p rz y r o d o z n a w s tw a S k r z a t ó w n a Z., Z a s to s o w a n ie te r m o l u m i -

w in ż y n i e r i i w s p ó ł c z e s n e j ... 6, 134 n e s c e n c ji do ro z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w

K s i ą ż k i e w i c z M ., H is to r ia w o d y m o r s k ie j 10, 213 g e o lo g ic z n y c h ... 1, 12

— O p o c h o d z e n iu g r z b ie tó w śró d o c e a n ic z n y c h 6, 125 S o c z e k Z., M a m u to w c e o lb r z y m ie . . . . 2, 29 K u b i a k H ., Z n a le z is k o p a le o n to lo g ic z n e S t a r m a c h o w a B., T ro p iz m i t a k s j e

w P r e d m o s ti k o ło P r e r o v a n a M o r a w a c h . 9, 200 u g r z y b ó w ... 7- - 8 , 152 K u c h o w i c z B., 25 l a t o d o d k r y c ia ro z s z c z e ­ S t ę ś l i c k a W. , Cz y A u s tr a lo p ith e c in a e w y ­

p ie n i a j ą d e r a t o m o w y c h ... 12, 270 s tę p o w a ły ró w n ie ż n a o b s z a r z e P o ls k i? . . 5, 110 K u k u ł c z a n k a K , Ś w ia t B ro m e lii . . . . 3, 61 S t o p a R ., A f r y k a k o le b k ą c z ło w ie k a . . . 10, 216 L i t e w k a Cz., D e p r e s j a M o rz a M a r tw e g o . . 11, 237 S t r o j n y W ., M y sz y , sz c z u ry i c z ło w ie k . . 11, 241 M a s i c k a H ., C h a r a k t e r y s t y k a u r w is k b r z e ­ S u b o t o w i c z M ., R a d io a s tro n o m ic z n e b a d a ­

g o w y c h p o łu d n io w e g o B a łty k u . . . . 7-- 8 , 161 n i a p r o m ie n i k o s m i c z n y c h ... 1, 5

II

S r o d o ń A ., R o ś lin n o ś ć , k l i m a t i s t r a t y g r a f i a

p ó ź n e g o p le js to c e n u P o l s k i ... 10, 209 Ś w i d z i ń s k a L., „ K a m ie n n y l a s ” p o d W a r n ą 5, 101 W a l c z e w s k i J „ M e to d y i z a s to s o w a n ia

s z tu c z n y c h o d d z ia ły w a ń n a z ja w is k a i p r o ­

c e sy w a tm o s f e r z e z i e m s k i e j ... 2, 36 W a s y l i k o w a K ., E ta p y ro z w o ju ro ś lin n o ś c i

w p ó ź n y m g la c j a le P o ls k i ś r o d k o w e j . . 7— 8, 166 W o l s k i K , W ie lb łą d — z w ie rz ę u n iw e r s a ln e 5, 108 Ż a r n e c k i S., Z b io lo g ii s z c z u p a k a (E s o x

lu c iu s L . ) ...3, 64

Ż Y C IE N A U K O W E W K R A J U I Z A G R A N IC Ą S P R A W O Z D A N IA I N O T A T K I

D z i u b a P .. I S e s ja N a u k o w a P o ls k ie g o T o ­ w a r z y s t w a P r z y r o d n ik ó w im . K o p e r n ik a

w K a t o w i c a c h ...3, 75 G r a d z i ń s k i R., P o w s ta n i e S e k c ji S p e le o ­

lo g ic z n e j P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y r o d ­

n ik ó w im . K o p e r n i k a ...9, 230 K o w a l s k i K , P ie r w s z e p o ls k ie s e m in a r iu m

s p e l e o l o g i c z n e ...2, 51 K s i ą ż k i e w i c z M „ S p r a w o z d a n ie z s e s ji

n a u k o w e j p t. G e o lo g ia R e g io n u K r a k o w ­

s k ie g o ... 9, 231 K u c i a s J ., I S e s ja N au k o w a ^ P o ls k ie g o T o ­

w a r z y s t w a P r z y r o d n ik ó w im . K o p e r n ik a

w K a t o w i c a c h ...3, 75 M. J . (M. J o r d a n ) , I O g ó ln o p o ls k ie S y m p o z ju m

G e n e t y c z n e ... • • • 9, 230 P . I. (P a g a c z e w s k i J.), W y s ta w a p o ś w ię c o n a

M ik o ła jo w i K o p e r n i k o w i ...3, 76 Z. M . (Z. M a ś la n k ie w ic z ), W a ln e Z g r o m a d z e ­

n i e P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y r o d n ik ó w

im . K o p e r n i k a ...3, 73 R a z o w s k i J .. X I I M ię d z y n a r o d o w y K o n ­

g r e s E n t o m o l o g i c z n y ... 12, 283 Z d z ia ła ln o ś c i P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y ­

r o d n ik ó w im . K o p e r n ik a

O d d z ia ł B y d g o s k i 1 ...4, 99 K r a k o w s k i ...V L u b e l s k i ... 4, 98

„ Ł ó d z k i . ...4, 100, 10, 232

„ O l s z t y ń s k i ... 4, 98

„ P o z n a ń s k i ... • • ■ 5> 124

„ S z c z e c i ń s k i ... 12, 281

„ T o r u ń s k i ... 4, 99 Z k r o n i k i ż a ło b n e j —

W s p o m n ie n ie p o ś m ie r tn e — P r o f . d r R o m a n B o rk o w s k i (1882— 1963) (T. R u e b e n b a u e r ) . 4, 88 W s p o m n ie n ie o p r o f e s o r z e B o le s ła w ie S k a r ­

ż y ń s k im (M . W e b e r ) ... 3, 66

K R O N IK A N A U K O W A

K . M . (K. M a ś la n k ie w ic z ), R a d a T o w a r z y s tw N a u k o w y c h i U p o w s z e c h n ia n ia N a u k i P A N K s i ą ż k i e w i c z M ., P h i l i p H e ń r y K u e ń e n d r h o n o r is c a u sa U n iw e r s y t e tu J a g i e ll o ń ­ s k ie g o ...

Ł a s z k i e w i c z A . , P o ls k ie T o w a r z y s tw o M i­

ło ś n ik ó w N a u k o Z i e m i ...

6 0 0 -lecie U n iw e r s y t e tu J a g ie ll o ń s k ie g o . . U ro c z y s te o d n o w ie n ie d o k t o r a t u p r o f . W a le

re g o G o e t l a ...

W y d z ia ło w e n a g r o d y n a u k o w c ó w 1963 r. . Z a s z c z y tn e o d z n a c z e n ie p o ls k ie g o g e o lo g a —

p ro f . M . K s i ą ż k i e w i c z a ...

Z a s z c z y tn e w y r ó ż n ie n ia z a g r a n ic z n e p o ls k ie g o u c z o n e g o — p ro f . W ł. S z a f e r a . . ' . . .

4, 1, 4, 4,

94 1 94 95 4, 94

D R O B IA Z G I P R Z Y R O D N IC Z E I R O Z M A IT O Ś C I

B r z o s t k i e w i c z S t. R ., W iz e r u n e k K o p e r ­ n i k a n a m a p ie n ie b a w y d a n e j w M o s k w ie w 1707 ...

D u d z i a k J ., R e z e r w a ty g e o lo g ic z n e u tw o ­

rz o n e w la t a c h 1961— 1963 . . . . . . - 1 1 , 249 F.

H

4, 94 _

10, 228

4, 94

i . 18 —

S. (E. S c h n a y d e r) , A n ta r k t y d a — „ te r r a , n a ­ d a l, in c o g n ita ” ...

„ A r c h e m id e s ” ...

A tla n t y k i z a so b y r y b n e . ...

D a le j o g a z ie z i e m n y m ...

E r u g a P a n a m a ...

G a z z ie m n y w H o l a n d i i ...

G a z z ie m n y w K a z a c h s ta n ie . ...

G a z z ie m n y w k r a j u B a t a w ó w ...

Ile n a s - j e s t ? ...

■ J e s z c z e o s z tu c z n y m d e s z c z u ...

K lę s k a r o ś lin w o d n y c h ...

L ó d n a w a d n ia p u s t y n i e ...

L u d n o ś ć K a n a d y ... •. . . . M e ta lu r g ia j a p o ń s k a ...

M ię d z y n a ro d o w a w s p ó łp r a c a o c e a n o g r a ­ fic z n a ...

N a f ta n a K s ię ż y c u ? . ...

■ N a f ta p o d M o n a c h i u m ...

N a jw ię k s z a g łę b ia M e d y te r r a n u . . . . '. . N a jw ię k s z a k o p a ln ia z ł o t a ...

N a jw ię k s z y w o d o s p a d ś w ia t a . . . . N a tu r a l n e z b io r n ik i sz tu c z n e g o g a z u . . . N o w a n a f t a n a p ó łw y s p ie A r a b s k im . . . N o w e r e k o r d y g ł ę b o k o ś c i ...

N o w y tu n e l a l p e j s k i ...

O c e a n ic z n y t w i s t . ...

P i e r w o t n a s k o r u p a Z i e m i ? ...

P ły w a ją c a k o p a ln ia d i a m e n t ó w ...

P ły w a ją c e m i a s t e c z k o ...

P o d b ó j g ł ę b i n ...

P o d w o d n e l a b o r a t o r i u m ...

R e n e s a n s lin ii M a g in o ta . ...

„ T r y to n ” w ie r c i w p o s z u k iw a n iu r o p y . . W ę d ró w k a j ą d r a Z i e m i ...

W ie lo ry b o b r ą c z k o w a n y ...

W ież e m ie s z k a ln e w C h i c a g o ...

W o d a s u r o w ie c p o s z u k i w a n y ...

W y s p a w o d y s ło d k ie j w M o rz u C z a rn y m . Ż w ir y n a d n ie A r k t y k u ...

Ż e la z o w A u s t r a l i i ...

Z. (F. Z a s ta w n ia k ) , O lb rz y m i ro z w ó j p r o ­ d u k c ji s y n te ty c z n y c h d ia m e n tó w . . . . S p e k tr o li t f i n la n d z k i — n o w y k a m ie ń s z la ­ c h e tn y ... 7- S r e b r o w P a k i s t a n i e ...

ł a z e k J ., M u z e u m P r z y r o d n ic z e w P e k in i e r o d z i c k i A ., W y ja ś n ie n ie ź r ó d ła i g e n e z y

o k ru c h o w y c h złóż z ło ta w o k o lic a c h L e g ­ n ic k ie g o P o la — M ik o ła jo w ie — W ą d ro ż a W i e l k i e g o ...

A. (H. A n d rz e je w s k i), A k c e le r a to r g ig a n t . C z y sto ś ć n a 99,999999 p r o c ...

G ig a n ty c z n e a k w a r i u m ...

M e to d a o z n a c z a n ia s tę ż e n ia h o r m o n u w z r o ­ s to w e g o ( S T H ) ...

M ik ro s k o p d a ją c y p o w ię k s z e n ia 20 000 000- k r o t n e ...

N ie z w y k łe j e z i o r o ...

N o w e w ł ó k n o ...

N o w y r o d z a j p r o m ie n io w a n ia ra d io w e g o P a le n i e p a p ie r o s ó w n ie s z k o d liw ą p r z y je m ­ n o ś c ią ? ...

P o ś liz g m ie r z o n y n a u k o w o ...

P r e p a r a t p rz e c iw k o e p i l e p s j i ...

T a je m n ic a s ł o n i ...

W ir u s g r y p y p o w o d u je r a k a u ś w in e k m o r ­ s k ic h ...

S. (H. S z a rs k i), P o ż y te c z n a le k c ja . . . . V . (I. V e tu la n i), A n ty b io t y k i w k r e m a c h n a

s k ó r ę ... ...

B i o t r o n ... ...

C zy m a łp a a lb o p ie s m o ż e z d e c h n ą ć n a z a ­ w a ł s e r c a ? ... ... ...

E g g a t r o n ...

G a s tr o n a u ty k a ...

K r o k o d y le łz y ...

M a s z y n a do p is a n ia d la n ie w id o m y c h . . M e tr y k a u r o d z e n ia p r z e c h o w a n a w s k a m ie ­ n ia ło ś c ia c h k o r a l o w y c h ...

N a p a s tliw o ś ć s a m o tn e g o s z c z u r a . . . N o w y p o m y s ło w y s p o s ó b w y d o b y w a n ia z a ­ to p io n y c h o k r ę t ó w ...

11, 253

4, 93

10, 228 11, 252

4, 92

11, 252 5, 117 5, 117

3, 70

12, 276 5, 117 12, 276 10, 227 5, 117 12, 277

1, 25

4, 93

10, 228 5, 117 9, 207

2, 49

5, 117 11, 254 9, 207

3, 71

9, 206 9, 207 5, 117

2, 48

4, 93

3, 70

5, 117 11, 255

3, 70

4, 91

12, 276 10, 228

1, 23

5, 117 6, 142

—8, 181 6, 146

2, 44

1, 21

5, 120 6, 144 6, 145 6, 144 5, 119 5, 119

2, 50

2, 50

6, 145

2, 50

6, 145 6, 145 6, 144 6, 145 12, 276

4, 93

12, 276

2, 48

12, 276 12, 277 6, 146

4, 93

12, 276 - 8 , 182

III

I. V. (I. V e tu la n i) , P r ó b y d łu g o trw a łe g o o d ­ o s o b n ie n ia w d o ś w ia d c z a ln e j k a b in ie k o ­ s m ic z n e j ...

— R a k ta r c z y c y u ś w ia d k ó w p ie rw s z e g o a ta k u b o m b y a t o m o w e j ...

— R y ż w z b o g a c o n y w w ita m in y B i w żelazo

— Z ę b y d z ie c i d o g o d n y m m a t e r i a łe m do s t w i e r d z e n i a p o z io m u r a d io a k ty w n e g o s t r o n tu w o r g a n i z m i e ...

J . G. V. (J. G. V e tu la n i), C ią ż a a ś r o d k i u s p a k a j a j ą c e ...

— Ć m y — n a jc z u ls z y ż y w y d e te k to r p ro m ie n io w a n ia j o n i z u j ą c e g o ...

— G ó rn a g r a n ic a te m p e r a t u r y d la z ja w is k ż y c i o w y c h ...

— P o d a tn o ś ć z w ie r z ą t s ta ło c ie p ln y c h n a m ia ż ­ d ż y c ę ...

— P r o m ie n io tw ó r c z e w ła s n o ś c i d y m u ty t o n io ­ w e g o ...

— „ Z a p a tr z e n ie s ię ” w ś w ie tle n o w y c h b a d a ń K . M. (K. M a ś la n k ie w ic z ), I n w e s ty c je w p o l­

s k ie j g o s p o d a r c e w o d n e j ...

K a ź m i e r c z a k T., L o s w y d r y m o r s k ie j K o w a l s k a Z., B ia ły g a w r o n — C o r v u s fru-

g ile g u s L . , ...

K o w a l s k i K ., S ły n n e m a lo w id ła paleoli- ty c z n e w L a s c a u x z a g r o ż o n e ...

K u b i a k H ., S tu l e tn i o g ró d e k w B rn ie . . K u j a w a S., S p o tk a n ie z p ta k a m i p o d c z a s

r e j s u je s ie n n e g o n a M o rz u P ó łn o c n y m . Ł u k a s z e w i c z K ., M r ó w n ik O r y c te r o p u s

a fe r (P a lla s ) ...

M o w s z o w i c z J ., P r z y p a d e k a n o m a lii u c z e r m ie n ia b ło tn e g o C a lla p a lu s tr is L. 7-

— Z z ie le n ie n ie k w ia tó w u m ie c z y k a (G la d io ­ lu s L . ) ...

M y c i e 1 s k i S., W ie lk i K u d u ... 7- N i t e c k i C., C z e rw o n a k i (P h o e n ic o p te r u s r u -

b e r L.) k a r m i ą sw e p is k lę t a p ły n e m z a w ie ­ r a j ą c y m k r e w ...

P a c y ń i a k C.. N a re c z n ic a k r ó tk o o s tn a (D r y o p te r is s p in u lo s a O. K u n tz e ) n a p n ia c h d a g le z ji z ie lo n e j (P s e u d o ts u g a ta x i fo l ia B r i t t . ) ... • • • • . • P a g a c z e w s k i J., C zy K o p e r n ik b y ł k s i ę ­

d z e m ? . . ' ...

■— J a k K o p e r n ik p is a ł s w o je n a z w is k o ? . . .

— N o w e a m e r y k a ń s k ie o b s e r w a to r iu m g e o ­ fiz y c z n e w A re c ib o ( U S A ) ... ...

— O tw a r c ie n o w e g o O b s e r w a to r iu m A s tr o n o ­ m ic z n e g o U J im . M ik o ła ja K o p e r n ik a n a F o rc ie „ S k a ła ” w K r a k o w i e ...

P a j o r W. J., C h lo r o f il ja k o n o w y ś r o d e k l e c z n i c z y ...

— N a t u r a l n a „ a s p i r y n a ” r o ś l i n n a ...

— S z e ro k ie m o ż liw o ś c i p r a k ty c z n e g o z a s to s o ­ w a n ia ś m ie r c io n o ś n e j tr u c iz n y I n d ia n . . P e l c o w a Z., H o d o w la k o s a r z y P h a la n g id a . P . I. ( P a g a c z e w s k i J.), D ia m e n ty w m e te o ry c ie

— M o s t m a g n e t y c z n y ? ...

— N ie z w y k ła w iz u a ln a g w ia z d a p o d w ó jn a .

— O d k r y c ie n o w e j k o m e t y ...

— P o t r ó j n a g w ia z d a 26 S m o k a ...

— S u k c e s p o ls k ie j a s t r o n o m k i ...

—■ Z m a r ł o b s e r w a t o r S ł o ń c a ... • P o m a r n a c k i L., O rz e s z n ic a M u s c a r d in u s

a v e lla n a r iu s L ...

R u d z k a K , A lo e s — s y m b o l d łu g o w ie c z n o śc i

— C e d ry L ib a n u ...

S a m e k I r e n a , L a to l is te k c y tr y n e k — G o n e - p t e r y x r h a m n i L ...

S c h l e i f e r P ., R a d io a k ty w n e sz k ło s k a n d o - w e z a s to s o w a n e do b a d a ń o c e a n o g ra f ic z ­ n y c h ... ■ • S c h n a y d e r E , G a z o c ią g p o d M o rz e m Ś r ó d ­

z ie m n y m ... _ ...

— J ą d r o w a e n e r g e t y k a Z a c h o d n ie j E u r o p y . . -— M ię d z y n a ro d o w e L a t a S p o k o jn e g o S ło ń c a . S t r o j n y W ., P ła z y i g a d y c h ro n io n e n a

z n a c z k a c h p o c z to w y c h P o l s k i ...

S u r m i ń s k i J ., N a re c z n ic a k r ó tk o o s tn a

3, 71

4, 92

3, 71

2 48

6, 142

4, 93

U , 254

1, 24

10, 227 5, 118

4, 92

6, 141

4, 89

5, 115

3, 67

6, 140 6, 138 - 8, 180 9, 205 - 8, 178

10, 226

1, 20

12, 275 U , 251 U , 249

9, 204

4, 90

10, 226

2, 45

5, 113 5, 119

1, 25

4, 92

3, 70

5, 119

2, 48

12, 277

1, 21

5, 116 6, 139

3, 68

U , 250 6, 141

6, 17

9, 203

1, 22

(D r y o p te r is s p in u lo s a O. K u n tz e ) n a p n ia c h d a d le z ji z ie lo n e j (P s e u d o ts u g a ta x ifo lia B r i t t . ) ...

T a b o r s k i A ., H e r p e ta r iu m p o z n a ń s k ie g o ZO O ... . 7 T r y b o w s k i C., C zy R a b k a je s t w ilg o tn a ? V e t u 1 a n i I r e n a , R y b y o d p o rn e n a d z ia ła ­

n ie D D T ...

— T y s ią c ra z y z w ię k sz o n y p lo n g lo n ó w — do s ta w c y p o ż y w ie n ia i tle n u d la k o s m o n a u t ó w ...

V e t u 1 a n i J . G., C zy ja s z c z u r k i w id z ą o k ie m c i e m i e n i o w y m ? ...

— P o r a n n e b u d z e n ie s ię g a d ó w ...

— W p ły w p ro m ie n io tw ó rc z e g o s t r o n tu w die- cie n a p o to m s tw o d u ż y c h z w ie r z ą t . . . W a l c z e w s k i J., S z k o d liw e s k u t k i sz tu c z ­

n y c h o d d z ia ły w a ń n a g ó rn ą a tm o s f e r ę i p rz e s tr z e ń o k o ł o z i e m s k ą ...

W .B -S . (W. B y c z k o w s k a -S m y k ), A k tin o n in a — n o w y a n t y b i o t y k ...

— Co p r z y w a b ia k o m a r y ? ...

—■ C zy s tr u n o w c e m o g ą z m n ie js z a ć sw ą d łu go ść? ...

— H e p a r y n a p o b u d z a r u c h p e łz a k o w a ty . .

— H o d o w la z a ro d k ó w — p o m o c ą w b a d a n ia c h g a d ó w ...

— N o w y w s k a ź n ik w ita m in y B 12 . . . .

— P rz e c h o w y w a n ie ż y w y c h le u k o c y tó w . .

—■ S k o r u p ia k n a tu r a ln y m w ro g ie m k o m a r ó w

— S ó l z w o d y m o r s k ie j a p r ó c h n ic a zęb ó w

— W p ły w g lu ta m in y n a z a tr u c ie a lk o h o le m e ty lo w y m ...

— W p ły w h o rm o n u w z ro s to w e g o s s a k ó w n a r y b ę ...

— W p ły w ro z m ie s z c z e n ia z a ro d k ó w m y sz y w m a c ic y ma ic h p o ż y w ie n ie p o d c z a s n i e ­ d o tle n ie n ia ...

— W p ły w ś r o d k a z n ie c z u la ją c e g o n a o rg a n iz m r y b y ...

— W sp ó łz a le ż n o ś ć w r a ż e ń s łu c h o w y c h i w z r o ­ k o w y c h u c z ł o w i e k a ...

W. J . P . (W. J . P a jo r ), A tr a k c y jn o ś ć p r e p a r a tó w z p ij a w e k w m e d y c y n i e ...

— C h e m ia w w a lc e z p a s o ż y tn ic z y m i g rz y b a m i ...

— C h o ro b o tw ó rc z e „ b ia łk o C ” _... _

— D z ia ła n ie c h e m ic z n y c h ś r o d k ó w o w a d o b ó j c z y c h n a ro ś lin y u p r a w n e ...

— E g z o ty c z n a r o ś lin a o w ła s n o ś c ia c h o d u rz a j ą c y c h ... ■ • •, ■ •

— I n t e r p r e t a c j a d z ia ł a n ia tr u c iz n a n ty m ito t y c z n y c h ... _ ...

— K in in y —■ n o w e b ia ł k a k r w i ...

— K r e w n ie z aw sze je s t c z e rw o n a ! . •

— M e c h a n iz m d z ia ła n ia le k ó w z n ie c z u la ją c y c h m i e j s c o w o ... ...

— M e ta b o liz m m ie d z i w w ą tr o b i e . . . .

— M e to d a s k o ja rz o n e g o le c z e n ia a n ty b io ty k a m i . . . ...

— N ie b e z p ie c z n y ś r o d e k sp o ż y w c z y . . •

— N ie b e z p ie c z e ń s tw o m a s o w y c h z a tr u ć p o ­ k a r m o w y c h ...

— N ie b e z p ie c z e ń s tw o n a d u ż y w a n ia le k ó w p rz e z k ie r o w c ó w p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h

— N ie d o b ó r m a g n e z u w p o k a r m a c h a tz w . o b ­ ja w y p o h i s t a m i n o w e ...

— N ie p o k o ją c y w z r o s t n a d c iś n ie n ia u m ło d y c h lu d z i — je d n a z „ c h o ró b ” w s p ó łc z e s n e j c y ­ w iliz a c ji ...

— N o w a c h o ro b a k r z e w u h e rb a c ia n e g o . . .

— N o w a m e to d a le c z e n ia p rz y z ę b ic y . . . .

— N o w a m e to d a w y k r y w a n i a a m in o k w a s ó w w p ły n a c h u s t r o j o w y c h ...

— N o w a u le p s z o n a p o s ta ć ta b l e te k o p r z e d ł u ­ ż o n y m d z i a ł a n i u ...

— N o w e a lk a lo id y b ie lu n ia (D a tu r a sp.) . . 7

— N o w e b ia łk o z a w ie r a ją c e m i e d ź ...

— N o w e u ję c ie m e c h a n iz m u d z ia ła n ia w i t a ­ m i n y B i ...

— N o w e , u le p s z o n e o d m ia n y p e n ic y lin y . . .

1, 20

- 8 , 179 10, 224

4, 91

■ 4, 90

1, 20

1, 19

2, 43

12, 274

2, 50

5, 119 5, 119

3, 70

3, 70

5, 119 5, 119

3, 70

3, 70

1, 25

3, 70

5, 119

2, 50

4, 91

2, 49

6, 143 6, 143 9, 207 6, 145 5, 116

—8, 182

2, 49

12, 278 6, 146 12, 277 5, 118 1, 24 6, 145 6, 143

9, 207 11, 253 6, 146 5, 118 5, 120 - 8, 182 6, 146 11, 254

4, 92

IV

W. J. P. (W. J . P a jo r ) , P a lm a o ro z w id lo n y m p n iu ... _ ...

— P r o b le m tz w . n ie d o k r w i e n ia o b w o d o w e g o i c z ę sto ść je g o w y s tę p o w a n ia . . .

— P r z e m ia n y b io c h e m ic z n e z a c h o d z ą c e w s k o ­ r u p a c h r a k ó w i h o m a r ó w p o d w p ły w e m g o t o w a n i a ...

— R e w e la c y jn e w y n ik i a n a liz y p y łk o w e j osa d ó w z d n a je z io r A l a s k i ...

— R o ś lin n e ź r ó d ło h o rrh o n ó w s te r o id o w y c h

— R o ś lin n y ś r o d e k a n ty k o n c e p c y jn y . . .

— R o ś lin y o w ła s n o ś c ia c h u c z u la ją c y c h s k ó r ę n a d z ia ła n ie ś w i a t ł a ...

— S u lf o h e m o g lo b in a — i n t e r e s u j ą c y z ie lo n y b a r w n ik k r w i ...

— S z k o d liw o ś ć ś r o d k ó w p r z e c iw k r z e p liw y c h

— T r u j ą c e o d m ia n y m i o d u ...

— W ie k n ie k tó r y c h o k a z ó w b a o b a b u . . .

— „ W iś n ia św . Ł u c j i ” — ś r o d e k s p o ż y w c z y

— W ła s n o ś c i a n ty b io ty c z n e r ó ż n y c h o d m ia n ż y w ic y z k o n o p ii (C annabis sp.) . . . .

— W p ły w k o lc h ic y n y i je j p o c h o d n e j n a b io s y n te z ę k w a s u d e z o k s y r y b o n u k le in o w e g o

— W p ły w w ita m in y C n a s z y b k o ś ć g o je n ia r a n

— W y o s o b n ie n ie b ila iw a n o lu z d r z e w a n a s i e r -

d z io w e g o . ■ •.

— Zanthoxylum alatu m R o x b . — r o ś lin a in d y js k a o s z e r o k im s p e k t r u m te r a p e u ty c z n y m ...

— Z io ło w e n a m i a s t k i c h in in y w m e d y c y n ie l u d o w e j ... .• •.

— Z n a c z e n ie m ik r o e le m e n tó w w o d ż y w ia n iu z w i e r z ą t ... ...

— Z w ią z k i k u m a r y n o w e w t e r m i t a c h a u s t r a l i j s k i c h ...

— Ż e la z o u s t r o jo w e a b io s y n te z a c h lo r o f ilu Ż ó ł t o w s k i J ., B ą k (B o tau ru s stella ris L.

— G o łą b n i k o b a r s k i (C aloenas n ico batica L.)

— K le c h o M acrop teryx longipennis R a ffl. . Z u c h ó w s k a E ., H aem atom yzus elephantis

P ia g e t u s ło n i in d y j s k i c h (E lep as m ax i- m u s L.) w O g ro d z ie Z o o lo g ic z n y m w Ł o d z i

A k w a r i u m i t e r r a r i u m O. 0 1 iv a , C tenopom a fasciolatu m

. . . . .

— E p iplatys chaperi S a u v a g e ...

— L eio cassis brashnikow i B e rg (tłu m . S. S to - . k ł o s o w a ) ..., • • ■ • • • • N is z c z u k a , L ep is o s te u s tr is to e c h u s (tłu m . S. S to k ło s o w a ) • • • . • , • „ ...

—

...

P rotopterus dolloi B o u le n g e r (1900) . . . . O M Ó W IO N E K S IĄ Ż K I I C Z A S O P IS M A B a u e r H ., Z p s e m p rz e z s t u le c i a (J. D y a k o w ­

sk a ) ... ... • • B e r n a t t S „ Ł zy o c e a n u (F. Z a s ta w n ia k ) . . B o 1 e w s k i A ., P e tr o g r a f i a (K . M a ś la n k ie - w i c z ) ... ...

B o n d i H ., W s z e c h ś w ia t n ie z n a n y (m .) (K. M a r o ń ) ... 7~

B o ta n ic z e s k i a tł a s ( p r a c a z b io ro w a ) (J. M o w ­ szo w icz) ... 7 C h r o ń m y P r z y r o d ę O jc z y s tą (Z. M .) (Z. M a ­

śla n k ie w ic z ) ...

D a v ii d s o n J . N „ B io c h e m ia k w a s ó w n u k l e i n o w y c h (J. S. S z o p a ) ..._

D o m e y k o I., M o je p o d ró ż e (K . M a ś la n k ie w i o z ) ...

E n c y k lo p e d ia P r z y r o d a i T e c h n ik a (K. M a ś l a n k i e w i c z ) ... • G o r k i j N. N ., W o d a — czu d o p r i r o d y (L. S w i

dzińskci) ...

•

G ó r s k i F ., F iz jo lo g ia R o ś lin (S. G u m a ń sk i) H u r l e y P . M ., I l e l a t m a Z ie m ia ? (m.)

(K. M a r o ń ) ... 7— s > 183 J a c h o w i c z o w i e S. i A ., K ie d y w ę g ie l b y ł

z ie lo n y (Z. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 20, 229 K e n n e t h , W. G a tla n d , A s t r o n a u t i k (M . S u -

b o t a w i c z ) ... 5, 121 K i e l a n - J a w o r o w s k a Z. (red .), M a ły

s ło w n ik p a le o n to lo g ic z n y (J. M a łe c k i) . . . 9, 207

K O S M O S , S e ria A , to m 12, zesz. 1 (H. S z a r -

12, 278 siki — d y s k u s j a ) ... 6, 146 K O S M O S , S e ria A, B io lo g ia (Z. M a ś la n k ie -

6, 143 w i c z ) ... 1, 26, 3, 72, 9, 207 K o s z a r s k i W ., B o g a c tw a m i n e r a l n e D o l­

n e g o Ś lą s k a (K. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 10, 230 11, 252 K o w n a s S., P a r k i W ie js k ie W o je w ó d z tw a

S z c z e c iń sk ie g o (J. M o w s z o w ic z ) ... 4, 97 6, 144 K w i a t k o w s k i E., D z ie je C h e m ii i p r z e - 3, 71 m y s łu c h e m ic z n e g o (K . M a ś la n k ie w ic z ) . . i , 25 9, 207 L a w s o n W. D., O trz y m y w a n ie m o n o k r y s z ta ­

łó w (K. M a ś l a n k i e w i c z ) ...1, 26 5, 117 L o v e l l B., T h e e x p lo r a tio n o f o u te r s p a c e

(M. S u b o t o w i c z ) ...4, 96 10, 227 M a l i n o w s k i E., G e n e ty k a (H. K rz a n o w s k a ) 3, 71

5, 116 N a ł k o w s k i W ., W p ię ć d z ie s ią tą ro c z n ic ę

1, 24 z g o n u (1911— 1961) (K. M a ś la n k ie w ic z ) . . 3, 72 5, 118 N i e l s e n S „ O tr z y m y w a n ie m o n o k r y s z ta łó w

5, 119 (K. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 1, 26 O b r u c z e w W . A., O b lic z e Z ie m i (K. M a -

12, 277 ś l a n k i e w i c z ) ... 6, 148 O d u m E. P „ P o d s ta w y e k o lo g ii (A. Ł o m n ic k i) 4, 97 6, 143 p e r k a 1 J ., M a t e m a t y k a d la r o l n ik ó w

146 (A. Ł o m n i c k i ) ...5, 120 P r z y r o d a P o ls k a (K. M .) (K. M a ś la n k ie w ic z ) 12, 283 5> 12° R a y s k i J., C zas, p r z e s tr z e ń , k w a n t y (m . —

K . M a r o ń ) ... 7— 8, 183 R o ż e n B., R o d z in a c h lo r o w c ó w (K. M a ś la n -

3, 71 k i e w i c z ) ...12, 280 S i e n i c k a A., P a r k i W ie js k ie W o je w ó d z tw a 6> 144 S z c z e c iń sk ie g o (J. M o w szo w icz) . . . 4, 97

S k o w r o n S., E w o lu c jo n iz m (R. J . W o jtu -

2, 49 s i a k ) ...2, 50 S z a f e r W. i in n i B a b io g ó rs k i P a r k N a ro d o -

5, H 7 Wy (W. K . — W. K u l c z y ń s k a ) ... 5, 122 6, 144 _ o g ó l n a g e o g ra f ia r o ś lin (J. M o w szo w icz) . 11, 256 12, 274 — Z a r y s h is to r i i b o ta n i k i w K r a k o w ie n a tl e

11, 251 sześciu- w ie k ó w U n iw e r s y t e tu J a g i e ll o ń -

11, 251 s k ie g o (J. M o w s z o w i c z ) ... 11, 255 S z y s z k o E., I n s t r u m e n t a l n e m e to d y a n a l i ­

ty c z n e (K. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 7— 8, 182 5, 115 ś w i a t w p r z e k r o ju 1963 (K . M . — K . M a ś la n ­

k ie w ic z ) ... 6, 147 T e i c h m i i l l e r (K re fe ld ) R ., D a s S te i n - 4; 91 k o h le n g e b ir g e s u d lic h E s s e n (J. P ią tk o w s k i) 10, 229 1, 23 T u r n a u - M o r a w s k a M., P e tr o g r a f i a

(K. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 11, 255 2, 47 T y k a c z S., P o z n a je m y m o ty le (S. M ic h a la k ) 9, 208 W e n d t H ., S ia d a m i N o eg o (K. K o w a ls k i) . . 5, 122 2, 47 Z i e n k i e w i c z L . A ., B io lo g ia m ó r z Z S R R

j , 23 (K . D e m e l ) ... 5, 123 12, 275

L IS T Y D O R E D A K C J I N o w a k E „ S p r o s to w a n ie b łę d u w a r t . A r c h i­

p e la g G a la p a g o s (1/64, s tr . 2 ) ...7— 8, 184 N o w i ń s k i M ., P a le n ie p a p ie r o s ó w n ie s z k o ­

d liw ą p r z y je m n o ś c ią (6/64, s tr . 145) . . . . 12, 284 Z. M. K r y n i c a ...5, 124 12, 279

6, 148 U , 255 - 8, 183 183 3, 72 4, 98 12, 279

4, 95 5, 121 5, 122

K O M U N I K A T Y

K o n k u r s f o t o g r a f i i p r z y r o d n ic z e j R e d a k c ji

C z a s o p is m a „ W s z e c h ś w ia t” ... 2, 52 P o s tę p y M i k r o b i o l o g i i ...1, 28 S p rz e d a ż ro c z n ik ó w c z a s o p is m a „ W sz e c h ­

ś w i a t ” n r n r 1— 1 2 ... o k ła d k a X V I M ię d z y n a ro d o w y K o n g re s L im n o lo g ic z ­

n y ...7— 8, 184

E R R A T A

d o p la n s z y IV a i IV b ( 3 / 6 4 ) ... 4, 100 do r y c in y 4 zesz. 10/63 s tr . 236 ... 4, 100 do r y c in y 1 zesz. 7— 8/64 s t r . 179 ... 9, 208 do a r t . n r 10/64 s tr . 209 i s tr . 225 ... 12, 284

t

W Y K A Z IL U S T R A C J I

F O T O G R A F IE N A P L A N S Z A C H I O K Ł A D K A C H B o b ry n a J e z io r z e W ig ry — W. P u c h a ls k i . . 10, 212 C ie trz e w ie to k u j ą c e — W . P u c h a ls k i . . . . 3, 60

V

D z ię c io ł d u ż y , D r y o b a te s m a jo r L. — W . P u ­ c h a ls k i ... 9, o k ła d k a E llip s o c e p h a lu s sp . k a m b r . ś rd . — J . M a łe c k i 3, 68 E m u , D r o m a e u s n o v a e h o lla n d ia e — K . M a l-

s k i ...1, o k ła d k a E p ip la ty s c h a p e r i — M. C h v o j k a ...1, 26 G ó ry T o w a r n e w o k o l. O ls z ty n a k. C z ę sto c h o ­

w y . E r o z ja k r a s o w a — J . H e r e ź n ia k . . . 9, 205 G ru b o d z io b y — C o c c o th r a u s te s c o c c o th r a u -

s te s L. — W . P u c h a l s k i ... 5, 109 H a lis ite s sp . (S y łu s, n a r z u t n ia k ) — J . M a łe c k i 12, 265 I g u a n a — p o r t r e t — I. E ib l- E ib e s f e ld t . . . 1, 2 I g u a n a e n d e m ic z n a , A m b l y r h y n c h u s c r is ta tu s

B e ll. — I. E i b l - E i b e s f e l d t ... 1, 3 J a s t r z ą b g o łę b ia rz . A c c ip ite r g e n tilis (L.) —

A . B o r k o w s k i ... 6, o k ła d k a J e ż o g łó w k a g a łę z is ta , S p a r g a n iu m r a m o s u m

H u d s . — k w ia to s ta n — J . K o p to n . . . . 9, 189 J e ż o g łó w k a g a łę z is ta , S p a r g a n iu m r a m o s u m

H u d s . — o w o c o s ta n — J . K o p to n . . . . 10, 228

„ K a m ie n n y l a s ” : O b a lo n e s łu p y — S t. J e t c h e v 5, 108

„ P o r ę b a ” z r u jn o w a n y c h s łu p ó w — S t. J e t -

c h e v ... 5, 108 K ę p a R e d ło w s k a : B rz e g u r w is ty — J. M a ­

s i c k i ...7— 8, 163 N a d m o r s k ie u r w is k o — J . M a s ic k i . . . 7— 8, 163 U rw is k o b rz e g o w e — J . M a s ic k i . . . . 7— 8, 170 K o r a l — s z k ie le t, M e a n d r a sp . — J . S k ib iń s k i 12, 265 K o r m o r a n c z a rn y , P h a la c r o c o r a x carbo. K a r ­

m ie n ie p i s k lą t — L. C z e rn e c k i . . . . 7— 8, 159 K o t d o m o w y — A . B o r k o w s k i ... 4, o k ła d k a K u r o p a tw y w ś n ie g u — W. P u c h a ls k i . . . 3, 61 L a s w e m g le — W . S t r o j n y ... 2, 49 L is , V u lp e s v u lp e s — W . S t r o j n y ...2, 33 L is y p u s ty n n e — F e n k i, F e n n e c u s z e r d a —

W . S t r o j n y ...2, 33 L o d o w e b a b y — W . W ę g r z y n ... 12, o k ła d k a L y c o p o d iu m se la g o — s z c z y t T a rn ic y w B ie ­

s z c z a d a c h — J. S i u d o w s k i ...6, 144 Ł o ś — m ło d y b y k — W . P u c h a l s k i ...5, 117 Ł o ś „ S y b ir a k ” — A. D z i ę c z k o w s k i ...9, 188 M e w y ś m ie s z k i, L a r u s r id ib u n d u s „ e s k o r tu ją

s t a t e k ” — B. S ie / K a s z k o ... 6, 128 M ik o ła je k n a d m o r s k i, E r y n g iu m m a r iti-

m u m L . — J . K o p to n ...9, 189 M o r s k ie O k o , w id o k z C z a rn e g o S ta w u —

A . D z ię c z k o w s k i ... 7— 8, 171 M o rz e w z im ie — J . M a s i c k i ... 2, 48 M ro w is k o n a C h e łm o w e j G ó rz e — J . S iu d o w ­

sk i ... • 6, 144 N a p a r s t n ic a z w y c z a jn a , D ig ita lis g r a n d iflo r a

M ili. — Z . Z w o l i ń s k a ...7— 8, 175 N ie c h o rz e — R e w a l T r a s a . — H . M a s ic k a . 7— 8, 170 N ie d ź w ie d ź b r u n a t n y (B ieszczad y ) — W. P u ­

c h a ls k i ..._ ... 7 8, 174 O b s e r w a to r i u m A s tr o n o m ic z n e U J w K r a ­

k o w ie :

K o p u ła p o łu d n io w o - z a c h o d n ia — J . K r e in e r 9, 204 N a jw ię k s z a z k o p u ł — J . K r e in e r . . . . 9, 204

3, 69 10, 229 10, 229 4, 92 P a c h y p a n c h a x p la y fa ir i — M . C h v o jk a . . . 1, 26 P a d a le c . B ie sz c z a d y . — J. S iu d o w s k i . . . . 11, 252 P a ją k k rz y ż a k , A r a n e u s Sp. — A. B o rk o w s k i 6, 129 P a ję c z y n a z r o s ą — A. B o r k o w s k i ... 6, 129 P a lm y r e a l e s — R. G r a d z i ń s k i ...7— 8, 158 P a p r o ć k a r b o ń s k a —- J . M a łe c k i . . . 3, 68, 10, 213 P e r lic z k a s ę p ia , A c r y ll iu m v u lt u r i n u m

H a r d w . — W . S t r o j n y ... 236 P o lip s t u łb io p ła w a , T u b u la r ia l a r y n x —

S. K u j a w a ... 10> o k ła d k a P o z io m k a p o s p o lita , F ira g a r ia v e s c a L. —

J . K o p t o n ... I®’ 228 P r z e b iś n ie g — G a la n th u s n iv a l is L. — A . B o r ­

k o w s k i ...

R a k p u s te ln ik , E u p a g u r u s b e r n h a r d u s — S. K u ja w a . ... ...

R a k p u s t e ln i k , E u p a g u r u s p r i d e a u x i — S. K u ­ ja w a ... • • R e g ie l D o ln y — b u c z y n y n a C h o jn ik u —

A. B o r k o w s k i ...

R o p u c h a z w y c z a jn a — p o r t r e t — W. P u c h a l ­ s k i ...3, o k ła d k a R y b o łó w , P a n d io n h a lia e tu s — L . C z e rn e c k i 7— 8, 159 S a k s o n ia S z w a jc a r s k a . N R D — W . S tr o jn y . 11, 253 S a r n a m ło d a — W . P u c h a ls k i . . . . 7— 8, o k ła d k a S e r te lla sp . — A d r ia t y k •— J . M a łe c k i . . 5, o k ła d k a S ik o r k i b o g a tk i, P a r u s m a jo r — B. S ie m a s z k o 4, 84 S k a łk i w a p ie n n e w O ls z ty n ie k /C z ę s to c h o w y •

J . H e r e ź n i a k ...

S ta l a k t y t y r u r k o w a t e w J a s k i n i G o m b a s e c - s k i e j — „ M a k a r o n y ” — R . G r a d z iń s k i . . S to r c z y k m ę s k i, O r c h is m a s c u la L . — Z. Z w o ­

li ń s k a ...7- S z ro n — I r e n a S a m e k ...

Ś w ie r k u s c h n ię ty — Z. J . Z ie liń s k i . . . Ś w ie r k i g in ą c e p o d Ł a b s k im S z c z y te m

A. B o r k o w s k i ...

T r a s z k a z w y c z a jn a — T r i tu r u s v u lg a r is c?

B. S i e m a s z k o ...

U k w ia ł, M e t r id i u m se n ille . M . P ó łn o c n e S. K u j a w a ...

U k w ia ł, S a g a r tia tr o g lo d y te s . M o rz e P ó łn . S. K u j a w a ...

W id o k z S z p ig la s o w e j P r z e łę c z y — J. H e r e ź ­ n ia k ...

W ie lb łą d d w u g a r b n y . C a m e lu s b a c tr ia n u s —

W . S t r o j n y ... . . 11, o k ła d k a W y b rz e ż e B a łty k u . N a g r o m a d z e n ie ś n ie g u —

J . M a s i c k i ... 1, 27 Z a k o le r z e k i B ia ł a N id a (w o j. K ie lc e ) —

P . P i e r ś c i ń s k i ... 7— 8, 162 Z a r a s t a ją c y z b io r n ik p o d Ł ę k iń s k ie m — J . H e ­

r e ź n i a k ... 5, 116 Z a w ile c , A n e m o n e n e m o r o s a L . — A. B o r k o w ­

s k i ... 3, 69 Z im a w g ó ra c h — A . S a m e k ...2, 32 Ż u r a w ły s y , G r u s a n tig o n e s h a r p ii B la u f —

W. S t r o j n y ... H , 236 6, 145 12, 277 8, 175 2, o k ła d k a 12, 276

4, 92 4, 85 11, 237 12, 264

4, 93

P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E

ORGAN P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. KOPERNI KA

STYCZEŃ 1964 ZESZYT 1 (1950)

6 '[ 0 5 )

1 9 6 4

Uniwersytet Jagielloński wstąpił w 600 rok swego istnienia.

W Nim rozwijała się i krzepła przez wieki Polska Nauka. Naj­

wybitniejszym jego uczniem był Kopernik, którego nazwiskiem szczyci się nasze Towarzystwo. Tu działali najwybitniejsi przyrod­

nicy polscy jak : M. S m o l u c h o w s k i , W r ó b l e w s k i , O l s z e w ­ s ki , C y b u l s k i , R a c i b o r s k i , G o d l e w s k i senior i inni.

Z niego wyszły bezpośrednio i pośrednio inne Uczelnie Polski.

Wszechświat, związany bliskimi stosunkami z członkami Wy­

działów przyrodniczych składa wyrazy hołdu Prastarej Uczelni w Roku Jubileuszowym.

Q uod F elix Faustum Fortunatumąue Sit.

E g Z . n ' /

2

E U G E N IU S Z N O W A K (W a rsz a w a )

A R C H IP E L A G G A L A P A G O S — JE G O P R Z E S Z Ł O Ś Ć I P E R S P E K T Y W Y

W yspy Galapagos leżą nieznacznie na połud­

nie od rów nika, w odległości praw ie 1000 km na zachód od w ybrzeży Ekw adoru. Są różnej w iel­

kości, łącznie jest ich 15. Leżą w różnej odle­

głości od siebie (kilka, kilkanaście, do stu km).

Ich w spólną cechą jest w ulkaniczne pochodze­

nie. W łaściwie są to w ygasłe k ra te ry w ulkanów , k tó re w ynurzyły się z oceanu. W iekiem sięgają, być może, wczesnego lub środkowego trzecio­

rzędu. Początkowo nie posiadały one w łasnej flory i fauny, ale z biegiem czasu przedostali się tu różnym i drogam i pionierzy życia o rg a­

nicznego.

Prócz swoistej flory i fau n y A rchipelag po­

siada niezw ykły klim at: leży praw ie na ró w ­ niku, lecz z uwagi na docierające tu zim ne p rądy

oceaniczne, stanow iące przedłużenie an tark ty cz- nego p rąd u H um boldta, wody otaczające W yspy m ają stosunkowo bardzo niską tem p eratu rę. Do W ysp Galapagos, a więc niem alże do rów nika, docierają w związku z ty m pingw iny z A n tark ­ tydy, także tu jednak m ożna spotkać fregaty, ptaki typow e dla mórz tropikalnych.

Znaczne różnice poszczególnych w ysp w w y­

sokości nad poziom m orza (do 1300 m), oraz od­

ległość od w ybrzeży, pow odują zróżnicow anie k lim atu (szczególnie różny jest stopień w ilgot­

ności pow ietrza na różnych wysokościach), co z kolei pociąga za sobą zróżnicow anie szaty ro ­ ślinnej. Wyższe p artie W ysp, w ilgotne, posia­

dają stosunkowo bogatą roślinność, natom iast dolne są praw ie całkowicie jałowe. Rodzima flora W yspy liczy około 500 gatunków , z czego przeszło 40% stanow ią g atunki endem iczne.

Gdy przed przeszło czterem a w iekam i, w ro ­ k u 1535, żeglarze hiszpańscy odkryli na P acy ­ fiku ów odludny A rchipelag, nadano m u nazwę W ysp G alapagos*. Ju ż w ted y przyroda w ysp była dla człowieka czymś szczególnym. Żól- wie-olbrzym y, które tam licznie m ożna było spotkać, m usiały przyćm ić wszelkie inne w ra ­ żenia, jakich doznali na ty m odległym lądzie europejscy żeglarze.

Ale nie tylko dla laików A rchipelag ten sta ­ nowił rew elację przyrodniczą. Tu bowiem, do­

kładnie w 300 la t po jego odkryciu przez że­

glarzy hiszpańskich, m łody podówczas p rzy ­ rodnik angielski — K arol D a r w i n , po raz pierw szy zastanaw iał się, czy to aby praw da, że w szystkie gatunki roślin i zw ierząt pozostają niezm iennie takie same od m om entu ich stw o­

rzenia aż po dziś dzień. D ziw na i sw oista p rzy­

roda w łaśnie tych dalekich W ysp stała się jed­

nym z bodźców do sform ułow ania najdonio­

ślejszej teorii przyrodniczej — teorii ewolucji.

G atunki roślin i zw ierząt żyjące na Galapagos pochodzą zapewne z zachodnich w ybrzeży A m e­

* G a la p a g o z n a c z y p o h i s z p a ń s k u żółw .

ry k i Południow ej i najstarsze z nich można by ocenić na środkowy lub młodszy trzeciorzęd.

Te m iliony la t izolacji, oraz tylko nieznacznego w zbogacania się w dalsze gatunki, doprowadziły do pow stania różnic, m. in. morfologicznych, pomiędzy gatunkam i roślin i zw ierząt żyjących na A rchipelagu i na w ybrzeżach południowo­

am erykańskich. Ale nie tylko to: także izolo­

w ane od siebie wyspy posiadają pokrewne, ale różniące się od siebie gatunki. Przyrodnik, któ­

ry uprzytom nił sobie tych kilka oczywistych faktów z dziedziny geologii, botaniki i zoologii, mógł je w ytłum aczyć jedynie ewolucją świata organicznego. D arw in był tym , k tóry uczynił to tak proste, a zarazem genialne odkrycie. Tak na ten tem at pisze w swej Podróży na okręcie

„Beagle

„H istoria n atu ra ln a tych w ysp jest w ybitnie ciekawa i w pełni zasługuje na uwagę. Więk­

szość istot organicznych — to tw ory endemicz­

ne, nigdzie nie spotykane. J e s t naw et różnica pomiędzy mieszkańcam i poszczególnych wysp, a jednak w szystkie w ykazują pokrew ieństw o z m ieszkańcam i A m eryki, choć oddzielone są od owego k o n ty n en tu otw artą przestrzenią oceanu, szerokości około 500 do 600 mil. A rchi­

pelag jest małym, w sobie zam kniętym św iatem lub raczej satelitą Am eryki, z której przyjął k ilk u zabłąkanych kolonistów i która nadała ch arak ter w szystkim jego m iejscow ym tw o­

ro m ”... „w ydaje się, że zbliżyliśm y się do tego wielkiego zdarzenia — tajem nicy tajem nic — pierwszego ukazania się nowych istot na tej ziem i”.

Gdy m ow a o przyrodzie, a szczególnie o flo­

rze i faunie W ysp Galapagos, można w yróżnić tu w yraźnie dwa etapy: 1. Okres do skolonizo­

w ania wysp przez człowieka oraz 2. O kres ostat­

nich 150 lat, kiedy to przyroda tego A rchipe­

lagu skazana była na „współżycie” z ludźmi, które w yrażało się niem al w yłącznie w dzia­

łalności niszczycielskiej.

W szystkie zasadnicze procesy gatunkotw órcze dokonały się na w yspach przed przybyciem człowieka. Aż do pierw szych dziesiątków lat ubiegłego stulecia A rchipelag Galapagos nie był zam ieszkały przez ludzi. W okresie przedkolum - bijskim zaw ijali tu od czasu do czasu Indianie, później na przem ian korsarze, w ielorybnicy i przygodni żeglarze. Stałe osiedla założyli tu dopiero w ygnańcy polityczni, w ysiedleni z Ekw adoru. Potom kowie pierw szych m ieszkań­

ców A rchipelagu oraz nowsi przybysze, stano­

w ią dziś około. 2-tysięczną ludność Wysp, sku­

piającą się w kilku osiedlach.

Flora W ysp Galapagos ucierpiała stosunkowo

m niej niż fauna na skutek osiedlenia się ludzi

na A rchipelagu. Jedynie teren y w zięte pod

upraw ę rolniczą zostały pozbawione pierw otnej

I . P O R T R E T IG U A N Y Fot. I. E ib l- E ib e s f e ld t

3

R y c . 1. K r a jo b r a z w y b rz e ż a je d n e j z w y s p A r c h ip e la g u G a la p a g o s . F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

roślinności, a na jej m iejsce wprowadzono tam gatunki roślin upraw nych.

Znacznie tragiczniejszy jest los fauny Wysp od m om entu osiedlenia się tu ludzi. W poszu­

kiw aniu taniego pożywienia człowiek chw ytał i zabijał bez ograniczeń każde zwierzę, którego mięso nadaw ało się do zjedzenia. Zabijano żół­

wie — naw et tylko po to, by z ich osierdzia wypić płyn (z braku słodkiej wody w niektó­

rych rejonach Archipelagu).

N ajtragiczniejsza w skutkach jest historia żółwi-olbrzymów (15 gatunków w rodzaju Te-

w ały A rchipelag w olbrzym ich ilościach, a które po 20 latach łowienia ich przez miejscową lud ­ ność i przygodnych żeglarzy w yginęły niemal doszczętnie. Niewiele i to m niejszych rozm ia­

ram i okazów żyje do dziś, ale jedynie ścisła ochrona może uratow ać je przed zupełnym w y­

ginięciem. W edług zapisków D arw ina waga n a j­

w iększych okazów przekraczała znacznie 100 kg, niektóre duże sztuki daw ały bowiem po 200 funtów angielskich (1 f = 454 g) mięsa. Z tłu ­ szczu żółwi w yrabiano przejrzysty, podobno do­

skonały w sm aku olej w ilości 1—3 galonów (1 galon = 4,55 litra) z jednego osobnika. Opi­

sywane przez D arw ina olbrzym y były n ajp raw ­ dopodobniej bardzo starym i okazami, jakich dziś na w yspach już nie ma. W raz ze w zrostem wielkości żółw staje się bowiem łatw iejszy do znalezienia i jest dla człowieka wartościowszym, w iększym kąskiem mięsa. Pierw szej ludności

osiadłej na A rchipelagu głównego pokarm u po­

chodzenia mięsnego dostarczały właśnie żółwie.

Dwa dni polowania na te zw ierzęta zapewniały osadnikom pokarm na cały tydzień. D arw in za­

notował relacje kolonistów, w edług których z początkiem ubiegłego w ieku przybijające do wysp statki m iały zabierać ze sobą po 700 żółwi.

Załoga jednej fregaty, tylko w czasie jednego dnia, upolowała ich dwieście!

Poza tym rzadkie już, endemiczne gatunki jaszczurek, głównie A m b lyrh yn h u s cristatus Bell — legwan prowadzący m orski try b życia oraz Condophus sub cristatus G ray — legwan lądowy, które jeszcze za czasów D arw ina były na W yspach bardzo pospolite, zasługują obecnie na pełną ochronę.

Ś w iat owadów w ysp Galapagos był zawsze ubogi. Z pewnością ten czynnik spowodował ukształtow anie się fauny ptaków z w yraźną ko­

rzyścią dla gatunków roślinożernych.

Od m om entu osiedlenia się ludzi zupełnie ina­

czej zachowują się też żyjące na W yspach ptaki.

Większość spośród nich jest płochliwa i nie­

ufna wobec człowieka. A oto notatki żeglarzy z rok u 1684: „Turkaw ki były tak łaskawe, że często siadały na naszych kapeluszach i ram io­

nach i mogliśmy je chw ytać żywcem”. Można by tę relację przypisać m arynarskiej fantazji, gdyby D arw in jeszcze w roku 1835 nie obser­

wował podobnego zjawiska: „Na W yspie Ka­

rola, skolonizowanej od około sześciu lat, wi­

działem chłopca, który siedział przy studni

i*

4

z prętem w rę k u i zabijał gołębie i łuszczaki, przylatujące do wody. Zebrał już m ałą ich kupkę na obiad i powiedział, że stale m a zw y­

czaj przychodzić do tej stu d n i i czatować w tym sam ym celu”.

Strzelba była w tych latach balastem dla o r­

nitologa badającego te w yspy. D arw in pisze, że ,,za pomocą lufy strącił z gałęzi drzew a ptaka drapieżnego”, a m niejsze g atunki ptaków lądo­

w ych można było naw et nakryć kapeluszem ! Jeszcze w r. i 939 n iektóre drobne ptaki-łusz- czaki M ylarchus starały się obserw ującym je zoologom w yskubyw ać włosy z głowy i unosić je do swych gniazd.

Bezpośrednie w ychw ytyw anie zw ierząt przez ludzi przybyłych na A rchipelag spowodowało znaczne zm niejszenie ich ilości. D otyczy to głównie gatunków , k tó re m iały znaczenie gos-

R yc. 3. T e n E k w a d o r c z y k ch ce u d o w o d n ić , że m ie j­

sc o w y m y s z o łó w (je d y n y p ta k d r a p ie ż n y A rc h ip e la g u ) j e s t d z iś t a k sa m o u f n y do c z ło w ie k a , j a k p rz e d p r z e ­

szło s tu la ty . F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

R y c . 2. J e d e n s p o ś ró d ju ż b a r d z o n ie lic z n y c h o k a z ó w ż ó łw i- o lb r z y m ó w ( o d w ró c o n y „ d o g ó r y n o g a m i” ).

F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

podarcze (żółwie, jeden z gołębi itd.). Także po­

średnio jednak człowiek w yrządził znaczne szkody w faunie W yspy przez niszczenie n a tu ­ ralnych biotopów, od których zależne jest roz­

mieszczenie i ilość licznych zwierząt, głównie ptaków . Doprowadziło to do spadku ilości lub w ręcz w yginięcia niektórych gatunków .

W pierw otnej faunie A rchipelagu b rak było zupełnie ssaków. Ze zw ierząt lądow ych jedynie gady mogą bow iem biernie przedostaw ać się na w yspy oceaniczne za pośrednictw em otoczonych tw ardą skorupą jaj. Głów nie żółwie i legw any zastępow ały też daw niej n a Galapagos roślino­

żerne ssaki. Dopiero w ostatnich stuleciach zja­

wili się konkurenci, zaw leczeni tu przez czło­

wieka: świnie, kozy i woły, spośród któ ry ch w iele zdziczało i w yrządza dziś znaczne spusto­

szenie. Oczywiście pies, szczur i m yszy, w ierni kom pani człowieka, tow arzyszyli m u także przy kolonizacji tego zakątka św iata. P tak i i gady ucierpiały najw ięcej na sk utek zaw leczenia na w yspy ssaków. N ajw ieksze szkody w yrządzają one przez niszczenie jaj.

A rchipelag Galapagos je st atrak cy jn y m i je ­ dynym tego rodzaju teren em badań nie tylko dla botaników i zoologów. Stanow i on też do­

skonały obiekt badaw czy dla gleboznawców.

Można tu w różnych punktach prześledzić p rze­

kształcanie się gruntów od jałowych, nie po­

k rytych szatą roślinną, aż do żyznych, bogatych w roślinność.

A rchipelag Galapagos, dzięki swej oceanicz­

nej genezie oraz oryginalnej faunie, k tó ra ule­

gała tu innym przem ianom ew olucyjnym niż te same pierw otne gatunki zw ierząt żyjące na kontynencie am erykańskim , są więc jakby

„m ikrokosmosem ew olucji”, gdzie przyrodnik może z dość dużą dokładnością badać sposoby i tem po przem ian ew olucyjnych.

D arw in już w ro k u 1839 pisał w swoim Jour­

nal oj Researches, że flora i fauna W ysp po­

w inna stać się przedm iotem „dużego zaintereso­

w ania głęboko m yślących przyrodników ” . Ta rad a wielkiego badacza jest szczególnie ak tu ­ alna obecnie, kiedy kom unikacja i przem ysł n i­

szczą pierw otne biotopy niem al we w szystkich zakątkach świata. Jedyne w swoim rodzaju „la­

boratorium ew olucji” na Pacyfiku powinno zo­

stać otoczone praw dziw ą ochroną.

Rząd Ekw adoru, w którego adm inistracji zn ajdują się W yspy Galapagos, w ykazuje dużo in icjatyw y i zrozum ienia dla konieczności och­

rony przyrody tego A rchipelagu. Mimowolnych, ale najw iększych niszczycieli, około 2000 ludzi,

R y c. 4. T a k ż e le w m o r s k i z a c h o w a ł je s z c z e do d ziś u fn o ś ć do c z ło w ie k a . F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

5

R yc. 5. M a tk a z p o to m k ie m n a n a g ic h s k a ła c h w y ­ b rz e ż a . F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t

którzy obecnie zam ieszkują Wysipy, trudno jest jednak skłonić do innych sposobów zarabiania na życie niż upraw ą ziemi, tym bardziej, że Ekw ador boryka się z wieloma kłopotami go­

spodarczymi.

W ielu przyrodników starało się o otoczenie A rchipelagu ochroną i o szersze udostępnienie go badaczom już w latach przedw ojennych, w ojna przeszkodziła jednak w realizacji tych planów. Dopiero po w ojnie au to ry tet ludzi tej m iary co J. H u x 1 e y, prof. van S t r a e 1 e n (Bruksela) i prof. J. D o r s t (Paryż) pozwo­

lił na pow ażny krok naprzód w dziedzinie reali­

zacji tych planów. Trzy autorytatyw ne czyn­

niki: M iędzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów, UNESCO oraz rząd Ekw adoru sfinalizowały w ostatnim czasie budowę Stacji Biologicznej w miejscowości Santa Cruz, poło­

żonej w centrum A rchipelagu. Zadaniem tej S tacji będą m. in. badania nad możliwością za­

chowania przynajm niej niektórych obszarów A rchipelagu w takim stanie, w jakim one do

ludności do zm iany zawodu i porzucenia upraw y roli (podobno duże możliwości stoją przed rybo­

łówstwem, z pewnością przed turystyką). Być może udało by się też, poprzez centralizację bu­

downictwa osiedli na w ybranych obszarach, skłonić po latach ludność do opuszczenia nie­

których wysp A rchipelagu. Takie kroki, poczy­

nione obecnie, m iałyby duże znaczenie nie tylko dla badań współczesnych, ale szczególnie dla dalszych pokoleń, liczyć się bowiem należy z do­

skonaleniem m etod badawczych, a jednocześnie z bezpow rotną u tra tą takich terenów badań, jakim jest A rchipelag Galapagos.

M IE C Z Y S Ł A W S U B O T O W IC Z (L u b lin )

R A D IO A S T R O N O M IC Z N E B A D A N IA P R O M IE N I K O S M IC Z N Y CII*

D o n ie d a w n a z a s a d n ic z y m c e le m b a d a n ia p r o m ie n i k o s m ic z n y c h b y ły o d d z ia ły w a n ia c z ą s te k o " w y s o k ic h e n e r g ia c h (3.1010 d o 1020 eV) o ra z b a d a n ia c z ą s te k e le ­ m e n ta r n y c h . O d d z ia ły w a n ia ją d r o w e p r z y n iż s z y c h e n e r g ia c h są b a d a n e za p o m o c ą c z ą s te k p r z y s p ie s z a ­ n y c h w a k c e l e r a to r a c h . W p ro w a d z e n ie te c h n ik i r a k i e ­ to w e j i r a d io te le s k o p o w e j, a w k r ó tc e ju ż z a p e w n e u m ie s z c z e n ie s t a c j i o b s e r w a c y jn y c h n a K się ż y c u , u m o ż liw ia ją b a d a n ie p r o m ie n i k o sm ic z n y c h w a s p e k c ie g e o - i a s tro fiz y c z n y m . C e le m ty c h b a d a ń je s t p i e r ­ w o tn e p r o m ie n io w a n ie k o s m ic z n e w o k ó ł Z ie m i (w id m o

m a s o w e , ła d u n k o w e i r o z k ła d p rz e s tr z e n n y ) , p r o m ie ­ n io w a n ie k o s m ic z n e S ło ń c a i je g o o d d z ia ły w a n ie z m a - g n e to s f e r ą Z ie m i, w p ły w m ię d z y p la n e ta r n y c h i g a la k ­ ty c z n y c h p ó l m a g n e ty c z n y c h n a p r o m ie n io w a n ie k o ­ sm ic z n e z o b s z a r u n a s z e j G a la k ty k i i z M e ta g a la k ty k i, o ra z p o c h o d z e n ie te g o p ro m ie n io w a n ia . P ie r w s z y m w a ż n y m r e z u l ta t e m ty c h b a d a ń j e s t w id m o m a s o w e

* P o r. a rt. M. S ubotow icza „ P o la m ag n e ty c z n e 1 cząstki n a ła d o w a n e w p rz e strz e n i k o sm ic z n e j” , W szech św ia t ze­

sz y t 12/1963 s. 273—275.

dziś przetrw ały. Być może uda się skłonić część ludności wysp do eksploatowania bogatych za­

sobów m orskich tych okolic.

W ydaje się jednak, że najw łaściw iej byłoby, gdyby rząd Ekwadoru, w porozum ieniu z odpo­

wiednimi organizacjam i międzynarodowymi, utw orzył z całego lub znacznej części A rchipe­

lagu P ark Narodowy i nadał m u odpowiedni sta­

tus praw ny. P rzy korzystnym zainwestowaniu środków finansowych można by skłonić część

R yc. 6. J e d n a z f a u n is ty c z n y c h o so b liw o śc i A r c h ip e ­ la g u : n ie lo tn e k o r m o r a n y z g a tu n k u P h a la c ro c o r a x

h a rsii. F o t. I. E ib l- E ib e s f e ld t