P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
OR G A N P OL S KI E GO T O WA R Z Y S T WA P R Z Y R O D N I K Ó W IM K O P E R N I K A
STYCZEŃ 1963 ZESZYT 1
Z alecono do b ib lio te k n au czy cielsk ich i lic ea ln y c h pism em M in iste rstw a O św iaty
W s j g e i\
• r ( o s )
T R E S C Z E S Z Y T U 1 (1939) O S /
S z a f e r W., W ierzby w św ie tle e w o l u c j i ... 1
S k o w r o n S., K a ro l D a rw in i E d w a rd B l y t h ... 5
Ł a s z k i e w i c z A., M in e ra ły i l a s t e ... 9
P o m a r n a c k i L., P ta k i p rzy k a r m n i k a c h ... 12
J u r a C., W ra żen ia z P a w ilo n ó w P rz y szło ści i N a u k i n a M iędzy n aro d o w ej W y staw ie w S e a tlle 1 9 6 2 ... 15
D ro b iazg i p rzy ro d n ic z e N a jw ię k sz y g łaz n a rz u to w y w okolicy K ra k o w a (J. D ud ziak ) . . . . 18
N ow y p rz y rz ą d do p o m ia ru o p ad ó w g ra d u (C. K o ź m iń s k i) ... 18
Izo to p y u ja w n ia ją d ro g i w ią z a n ia azo tu p rze z ro ślin y (J. S. K nypI) . . 20
A lb in o ty c zn a w ro n a siw a (C orvus c o r n ix L.) (H. A n d rz e je w sk i i C. N i tecki) ... . . . 20
J a s k in ie D em ian o w sk ie (W. B i l e w s k i ) ... 21
S p e rm a to g e n e z a in v itr o (A. D z ię c z k o w s k i)... ... 22
D D T a eto lo g ia m ró w ek (R. L u t e r e k ) ...22
I n te re s u ją c e d z ia ła n ie leczn icze ro sic z e k (Drosera sp.) (W. J. P a jo r) . . 23
A k w a riu m i te r r a r iu m D w ie n a jd a w n ie j sp ro w ad zo n e d o E u ro p y sło d k o w o d n e ży w o ro d n e ry b k i (Z y g m u n t L o r e c ) ... 24
R o z m a i t o ś c i ...26
R ecenzje W a lte r R ic h te r — Z im m e rp fla n z e n vo n h e u te u n d m o rg en : B ro m e lia - ceen. (K. K u k u ł c z a n k a ) ...27
K o m u n ik a ty N ow i członkow ie P o lsk ie j A k a d e m ii N a u k ...28
L isty do R e d a k c ji W zw ią zk u z a rty k u łe m — „Z dolność g ad ó w lą d o w y ch do p ły w a n ia ” J . G. V etu la n ie g o (C. N a g ię ć ) ... 28
S p i s p l a n s z
la . W IER ZB A JA C Q U IN A k w itn ą c a S a lix J a c ą u in i H ost. — F ot. Z. Z w o
liń s k a
Ib. W IERZB A JA C Q U IN A o w o c u ją c a S a lix J a c ą u in i H ost. — F ot. Z. Z w o
liń s k a
H a. A N TY LO PY . — F o t. B. G rz im e k
I lb . A N TY LO PA w biegu. — F o t. B. G rz im e k
III. „S rogi i n igdy nie w y c z e rp a n y w sw&j sile w ia t r za ch o d n i p o ch y la n a w sc h 6 d pn ie w szy stk ie i w ta m tą s tro n ę k aż e się zginać g ałęziom ” . (St. Że
ro m sk i „ W ia tr od m o rz a ”). — F o t. H . M a sick a
IV a. R EZERW A T PRZY RO DY S T R Z E L IN IE C W IE L K I w G ó ra ch S tołow ych (po w iat K łodzko). — F ot. W. S tro jn y
IV b. W ODOSPAD W R EZER W A C IE PR Z Y R O D Y W IL C Z K I n a D olnym Ś lą
sk u . — F o t. W. S tro jn y
N a o k ła d ce : Z IM A . — F o t. W. S tro jn y
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. K O P E R N I K A
S P I S T R E Ś C I
ROK 1963
C yfry w yróżnione k u rsy w ą o zn aczają n u m e r zeszytu, cy fry zw ykle — s t r o n ę A R T Y K U Ł Y
B o c h e ń s k i Z., W ycieczka ornitologiczna na
w y sp ę S k o k h o lm ...12, 286 C h u d y b a H., K ra sn o ro st P o rp h yra tenera
ja k o p o k a r m ...4, 94 D y a k o w s k a J., B o tan ik a n a u słu g a ch w y
m ia r u s p r a w i e d l i w o ś c i ...1 1, 256 D z i ę c z k o w s k i A., W ody w k ra jo b ra z ie
W ielkopolskiego P a r k u N arodow ego — ge
neza i e w o l u c j a ... 11, 249 G o d l e w s k i T., W ojciech Ja strz ę b o w sk i
(1799—1882) i jego zasługi d la k u ltu ry pol
sk ie j ... 7— 8, 174 G o e t e l W., R ozw ój m iędzynarodow ej w spół
p ra c y w och ro n ie p r z y r o d y ... 7—8, 153 G o m ó ł k a B., L o ty k u W enus...9, 201
— O rb ita ln y lo t z e s p o ł o w y ...5, 109 G r a b s k a J., I n d e x se m in u m w h isto rii O gro
d u B otanicznego U J ... 11, 259 G r o m y s z - K a ł k o w s k a K , J a k gąsienice
koszów ki P sych e viciella Schiff. b u d u ją
d o m k i ? ... 9, 205 G r z ę d z i e l s k i S., G w iazdy — ich n a ro d z i
n y i ś m i e r ć ... 10, 225 G r z i m e k B., B lask i i cienie życia h ip o p o ta
m a (tłum . A. C z a p i k ) ...3, 66
— Co w iem y dziś o lw ach (tłum . A. Czapik) 7—8, 163 H o r n i g A., R u d y ślą sk o -k ra k o w sk ie g o tria s u 3, 62 J a r o n i e w s k i W., K aro l W ilhelm Scheele
g e n ia ln y f a rm a c e u ta i c h e m i k ... 2, 42 J a s i ń s k i A., K rą ż e n ie w ro tn e w p rzysadce
m ó z g o w e j ... 10, 231 J u r a Cz., Ł azik iem po g órach sk a listy c h
w S ta n ie K o l o r a d o ...11, 261
— W ra żen ia z p aw ilo n ó w przyszłości i n a u k i n a M iędzynarodow ej W ystaw ie w S eatlle
1962 1, 15
K a c z m a r e k A., B a d an ia an ty g en ó w k rw in -
ko w y ch u z w ie rz ą t d o m o w y c h ... 11, 257 K a r p o w i c z W., R z ad k a p ap ro ć polska, za-
n o k cica k o ń cz y sta odm. ślą sk a (A sp le n iu m o n o p teris L. var. silesia cu m M ilde) . . 7—8, 172
K o w a l s k i W., P łazy i g ady B u łg arii . . . 4, 96 K o u r i m s k y J. (P raga), „D rogie kam ien ie
w słu żb ie człow ieka”. W ystaw a w M uzeum N arodow ym w P ra d z e C zeskiej (tłum . A. G a w e ł ) ... 7— 8, 180 K u l c z y c k i A., S tre ss h o rm o n aln y . . . 5, 105 M a r k s A., C iśnienie a tm o sfe ry M arsa . . 9, 210 M a ś l a n k i e w i c z K., Sól k a m ie n n a i jej
w y stę p o w a n ie w p r z y r o d z i e ... 4, 87 M a ś l a n k i e w i c z Z., W se tn ą rocznicę u ro
dzin M a ria n a R a c i b o r s k i e g o ... 7—8, 169 M i c h a j ł o w W., P ochodzenie p aso ży tn ictw a
(cz. I . ) ... 4, 81
— M echanizm ew o lu cji pasożytów (cz. II.) . 5, 113.
M i c h e r d z i ń s k i W., K lim a ty z o w a n e gn iaz
da t e r m i t ó w ... 11, 254 L a s o t a J., N ajw ięk szy g rzyb i n a jp ło d n ie j
szy o r g a n i z m ...3, 70 Ł a s z k i e w i c z A., M ik ro sk o p ia elek tro n o w a
m in e ra łó w i l a s t y c h ... 2, 38
— M in e ra ły i l a s t e ... 1, 9 O r l i k o w s k a C., J u lia n O chorow icz (23. II.
1850 — 1. V. 1917) w y ch o w an e k W ydziału M atem aty czn o -fizy czn eg o Szkoły G łów nej
W a r s z a w s k i e j ...• 10, 239 P a g a c z e w s k i J., M au ry cy P iu s R udzki
(1862—1 9 1 6 ) ... 5, 116
— O b se rw a to riu m A stronom iczne M ikołaja K o p ern ik a we F r o m b o r k u ...10, 234 P a j o r W. J., S k o r p i o n y ...9, 213 P e t r u s e w i c z K , M iędzynarodow y p ro
g ram b i o l o g i c z n y ... 10, 230 P i n o w s k i J., W ra żen ia o rn itologiczne z H o
la n d ii ...6, 136 P o m a r n a c k i L., P ta k i p rzy k a rm n ik a c h 1, 12 R a d l i c z K., Ik ro w ce i grochow ce . . . . 1 1 , 264 R u e b e n b a u e r T., K u k u ry d z a w S ta n a c h
Z jednoczonych A P ... 7—8, 160 R y b k a E., N ajbliższa p rz e strz e ń kosm iczna 6, 129 R y b k a P., Z ja w isk a astro n o m icz n e w lipcu,
sie rp n iu i w rz eśn iu 1963 ro k u . . . . 7—8, 186 R y d z e w s k i W., E g ip t — k ra j żyw ych i k a
m ie n n y ch p t a k ó w ...7—S, 177
II
S c h n a y d e r E., K ie ru n e k n a ta rc ia — O cean I n d y j s k i ...7—8, 188 S k o w r o n S., K a ro l D a rw in i E d w a rd B ly th 1, 5
— Z h is to rii p o glądów n a dziedziczność . . 3, 57 S m a k J., G w iazdy — ich n a ro d z in y i śm ierć 10, 225 S t e c k i K., W ja k i sposób nasze ro ślin y ow a-
d o żern e c h w y ta ją sw ą z d o b y c z ... 12, 276 S t e r m i ń s k a W., I n d e x s e m m u m w h isto rii
O gro d u B otanicznego U J ... 11, 259 S t r o j n y W., R o śliny i ow ady ch ro n io n e na
zn a cz k ac h pocztow ych P o lsk i . . . . 7—8, 167 S u b o t o w i c z M., P o la m ag n ety c zn e i cząstk i
n a ła d o w a n e w p rz e strz e n i kosm icznej . . 12, 273 S u p n i e w s k a J. H „ H odow la tk a n e k r o ś lin
n y ch w celach p r z e m y s ł o w y c h ... 2, 34 S u r o w i a k J., P ro m ien io w a n ie pozafiołkow e
i jo n iz u ją c e a o rganizm zw ierzęcy . . . 6, 141 S z a f e r W., W ierzby w św ie tle ew o lu c ji . . 1, 1 S z l a u e r L., Z biologii głow onogów A d ria - 9, 211 t y k u ...9, 211 S w i d z i ń s k a L.t J a k zapobiec w y sy ch a n iu
M orza K a s p i j s k i e g o ...12, 282 V e t u 1 a n i J. G., S p ó r o istn ie n ie życia w ko
sm osie ... 2, 29 W o j t u s i a k R. J., S ztuczne s a te lity do b a d a
n ia w ęd ró w ek z w i e r z ą t ...12, 280 ZY C IE N A UK O W E W K R A JU I ZA G R A N IC Ą
SPR A W O ZD A N IA I N O T A T K I A. Ł. (A. Ł aszkiew icz), Z ja zd P o lsk ie g o T o w a
rz y stw a M iłośników N a u k o Z iem i . . . 2, 55 M a ś l a n k i e w i c z K., W y sta w a fo to g ra fik i
„ P rz y ro d a P ie n in ” ... . . . 10, 247 M a ś l a n k i e w i c z o w a Z., S p ra w o z d an ie
z S e m in a riu m „O chrony P rz y ro d y i je j za
so b ó w ” w A k ad e m ii G ó rn icz o -H u tn ic ze j w K r a k o w i e ...7—8, 200 I O g ólnopolska S tu d e n c k a W y staw a F o to g ra fii
P r z y r o d n i c z e j ... 126 R a z o w s k i J„ X V I K o ngres M ię d zy n a ro d o
w eg o S to w arz y sz e n ia F ilm u N aukow ego . 2, 54 R u d z k a E., 30-lecie u tw o rz e n ia P ien iń sk ieg o
P a r k u N a r o d o w e g o ...2, 47 S t e f a ń s k i W., D ziesięciolecie W yd ziału
N a u k B iologicznych P A N ... 2, 44 S t r o j n y W., O gólnopolska W y sta w a F o to
g ra fii P rz y ro d n ic ze j, P o zn ań , g ru d z ie ń 1962 6, 151 S w i e b o d a M., O ch ro n a w ó d p o w ierz ch n io
w y c h p rze d zanieczyszczeniem w św ie tle S e s ji N au k o w ej pośw ięconej gosp o d arce w o d n ej w o jew ó d z tw a lu b e lsk ie g o . . . 6, 148 W ą s o w i c z J., N au k i p rzy ro d n icze w szko
ła c h p o d sta w o w y c h i śre d n ic h . . . . 10, 246 Z. M. (Z. M aślankiew icz), U roczystości 100-lecia
u ro d z in M a ria n a R acib o rsk ieg o oraz S y m
p o zju m p a l e o b o t a n i c z n e ... 10, 248 Z d ziała ln o śc i P o lskiego T o w a rz y stw a P rz y
ro d n ik ó w im. K o p e rn ik a
O d d ział B y d g o s k i ... 5, 126, 10, 246 40-lecie B ydgoskiego O d d ziału . . . 9, 222
„ K ato w ic k i — N ow y O ddział P T P im.
K o p e rn ik a w K ato w ic ac h (J. K ucias
i Z. M a d e j ) ...9, 223
„ L u b e l s k i ... 2, 55 Ł ó d z k i ... 5, 126, 10, 246
„ O l s z t y ń s k i ...6, 150
„ P o z n a ń s k i ... 6, 150 T o r u ń s k i ... 6, 151
„ W a r s z a w s k i ... ... 7—8, 199 Z k ro n ik i żałobnej — t P ro f. J a n D em bow ski 12, 290
D R O B IA Z G I PR ZY R O D N IC ZE I R O Z M A ITO ŚC I A n d r z e j e w s k i H., A lb in o ty c zn a w ro n a
siw a (C orvus c o r n ix L . ) ... 1, 20
— B iały a m u r w ro li czyściciela k a n a łó w . . 11, 267
— G ra n P a ra d iso o sto ją koziorożca . . . . 11, 267 B i 1 e w s k i W., Ja s k in ie D em ian o w sk ie . . 1, 21 C h r o s t o w s k i M., M a te ria ły zw ierzęce
z w y kopów arch eo lo g iczn y ch z G ó ry Z a m k o w ej w B i e c z u ... 7—8, 195 D u d z i a k J., N ajw ię k sz y głaz n a rz u to w y
w okolicy K r a k o w a ...1, 18
D u d z i a k J., N ajw ięk szy głaz n a rz u to w y na
G órnym Ś l ą s k u ...5, 119 D z i ę c z k o w s k i A., A k cja „ R ek in ” . . . 2, 50
— C hrom osom y u cz łek o k ształtn y ch . . . . 6, 145
— S p e rm ato g en ez a in n i t r o ...1, 22 E. S. (E. S ch n ay d e r), B a k te rie a u ra n . . . . 3, 76
— E n e rg ia w ia tró w w Z S R R ...3, 75
— H u ta w D u n k i e r c e ... 9, 221
— Ile w aży lód a n t a r k t y c z n y ? ...12, 295
— K siężyc a g ó r y ...3, 76
— M orze M a rtw e do p o t ę g i ... 4, 103
— M ost n a f t o w y ... 7—8, 196
— N a fta n a d M orzem P ółnocnym . . . . 7—8, 197
— N ow y e u ro p e jsk i n a f t o c i ą g ... 7—8, 198
— N ow y s ta te k a t o m o w y ...3, 76
— O ceaniczna w a ń k a — w sta ń k a . . . . 7—8, 197
— P ale o n to lo g ia n a ż y w o ... 5, 122
— P iłk a nożna i n a u k a ... 3, 75
— P od w o d n e o k o ...4, 103
— P rz e o b ra ż e n ie P r o w a n s j i ...10, 244
— P rz y b y w a p asó w p ro m ie n io w an ia . . . . 5, 122
— R adzieck ie w ie rc e n ia do „M oho” . . . . 5, 122
— R e n d ez -v o u s n a biegunie północnym . . 7—8, 198
— R u ch b ie g u n ó w z i e m s k i c h ...12, 295
— S iad y j a s z c z u r a ...5, 122
— „W odnik” ... 5, 122
— Zgon p io n ie ra b a d a ń A r k t y k i ...9, 220
—• Z iem ia d r ż y ... 5, 122 G 1 a s e r T., J e m i o ł a ...2, 49 G r z i m e k B., P ta k i o szyi w ęża (tłum . A. C za
pik) ... 12, 291
— S kok z g n ia zd a w p rzep aść (tłum . A. Czapik) 4, 100 H. A. (H. A n d rz ejew sk i), A n ty b io ty k i k o n s e r
w u ją r y b y ... 6, 147
— A p a ra t do b a d a n ia s ta n u zdro w ia . . . . 1, 27
— „A tom ow e la ta r n ie ” ... 5, 124
— E le k try c z n a n ark o z a ...2, 50
— M echaniczny g ł o s ... 5, 124
—■ M ierzenie te m p e r a tu ry ciała w je d n e j se
k u n d zie ...1, 27
— M o st-g ig a n t połączy K o p en h a g ę z lą d em . 11, 270
— N ajw ię k sz e sk u p isk a w u l k a n ó w ... 11, 270
—• N ow a o d m ia n a p e n i c y l i n y ... 5, 124
— N ow a w y sp a a n t a r k t y c z n a ... 1, 26
— N ow e śro d k i o w a d o b ó j c z e ... 6, 147
— N ow e tw o rzy w o s z t u c z n e ... 3, 77
— P ró b y ociep len ia I r t y s z u ...1, 27
— R a d a r — r a tu j e r o z b i t k ó w ... 11, 270
— R a d i o t e l e s k o p - o l b r z y m ... 6, 147
— S a h a ra zm ien iła o b l i c z e ... 1, 27
— 60 to n o w y b a t y s k a f ... 3, 76
— T a jem n ic za c h o r o b a ...1, 27
— T elefon za silan y g ł o s e m ... 6, 147
— U ltra d ź w ię k o w e w y k ry w a cz e p ęk n ięć szyn 3, 75
— W ąż d w u g ł o w y ...2, 50
— W rogow ie o w i e c ...2, 50
— Z e g a re k d la n i e w i d o m y c h ... 12, 295 I. V. (Ire n a V etu lan i), A n ta r k ty k a — s a n k tu
a riu m p rzy ro d y , czy śm ie tn ik ie m ato m o
w ym ? ... 2, 52
— B a d an ia p ło d u w łonie m a tk i za pom ocą s u b s ta n c ji z n a k o w an y c h rad io izo to p a m i w strz y k iw a n y c h do żyły pępk o w ej . . . 3, 76
— B a k te rie p rz e ch o w an e pół w ie k u pod lodem A n t a r k t y d y ... 6, 147
— Do b e z p o śred n ic h b a d a ń w ie lk ic h głębin o c e a n ó w ...2, 52
—- D ziesięcio letn i p la n g o sp o d a rk i w odą . . 7—8, 196
— F a rm a k o lo g ic z n a och ro n a p rze d p ro m ie n io
w a n ie m j o n i z u j ą c y m ... 3, 74
— H ib e rn a c ja k o s m o n a u t y ... 7—8, 198
— K a rm ie n ie n ie m o w lą t p ie rs ią — n ak a ze m
e ry a t o m o w e j ... 2, 52
— K o n w e rsja w ody m o rsk ie j w w odę sło d k ą 2, 52
— „ L a ta b io lo g ii” od ro k u 1965 ... 3, 76
— M ą k a z ry b y — ta n ie b ia łk o m a ch ro n ić p rze d g ł o d e m ...2, 53
—• Na c z arn ą p ro m ie n n ą g o d z i n ę ...2, 53
— N au k o w o o p rac o w a n y głos sy re n y a la r m u
ją c e j ... 7—8, 197
— N ow a m e to d a w y p ęd z an ia pszczół z u la . 11, 270
— N ow y p o m y sł w w alce z o w ad am i . . . . 12, 295
— P a lm a d a k ty lo w a w K a l i f o r n i i ...4, 103
Ul
I. V. (Ire n a V etu lan i), P a n c e rn e p ły ty ze s ta ry c h o k rętó w w o j e n n y c h ...10, 244
— P o d w o d n a o rie n ta c ja lw ów m o rsk ic h za po
m ocą sy stem u s o n a r o w e g o ... 9, 211
— P rz y siln y ch o p ad ach ra d io a k ty w n y c h p u
sto szeją p a s t w i s k a ... 4, 103
— S am e sam ice k o m a ró w w ylęgły się w h o
dow li J. F. A n d erso n a w Illinois . . . . 3, 77
— S u b sta n c ja o strze g ając a ry b y przed n a p a
stn ik ie m ...3, 75
— S u b sta n c je p rz e c iw b a k te ry jn e w sta ry c h n asio n a c h k a l a f i o r a ... 4, 103
— Szkodliw ość n a d m ia ru w ita m in y A . . 7—8, 196
— Ś ciółka le śn a — to m iejsce, sk ą d zaczyna^
się i k tó rę d y szerzy się po żar lasu . . . 7—8, 197
— T e rm ity niszczą m a sy plasty czn e . . . . 2, 53 -— W skazów ki d ie tety cz n e e ry atom ow ej . . 1, 26 J. G. V. (J. G. V etulani) B ezpośredni w pływ
p ro m ie n io w an ia jo n izu jąceg o n a system n e r w o w y ... 3, 75
— C zysto żeń sk ie szczepy m u sz k i ow ocow ej 5, 123
— M ożna b ezpiecznie śnić w k o lo rac h . . . 4, 103
— W pływ gazów sz lac h etn y c h n a niższe o rg a
nizm y ... 3, 76 J. P. (J. P agaczew ski), N asza o k ła d k a . . . 6, 144 K . M. (K. M aślankiew icz), A ndezy ty p ien iń sk ie 9, 219
— S ta c ja n a u k o w a dla k o p aln ictw a m e ta li n ie
zależnych ... 3, 75
— U d an y e k s p e ry m e n t in ż y n ieró w polskich . 3, 77 K a ź m i e r s k i J. K., L in n a ea borealis n a
P a ł u k a c h ... 10, 243 K n y p l J. S., Izotopy u ia w n ia ją d rogi w ią
za n ia a z o tu przez r o ś l i n y ... 1, 20 K u ź m i ń s k a Ł., S k o c z o g o n k i ... 3, 73 L u t e r e k R., D D T a etologia m ró w ek . . . 1, 22 M a r t y n o w E . (Irk u ck ), S ąsiedzi i k rew n ia c y
(tłum . M. J o r d a n ) ...7—8, 193 M a ś l a n k i e w i c z K., M uzeum In s ty tu tu
G eologicznego w W a r s z a w i e ...9, 216
— P ierw sza m a p a geologiczna P olski . . . . 11, 268
— Złożą bok sy tó w w S a r a w a k u ... 4, 102 N i t e c k i C., A lb in o ty c zn a w ro n a siw a (Cor-
vus c o r w x L . ) ... 1, 20 P a g a c z e w s k i J., E ksplozja gw iazdow a . 12, 293
— R u ch y ziem skiego b i e g u n a ...11, 267
— Z re w id o w an o odległość M gław icy A n d ro
m edy (M 3 1 ) ...10, 242 P a j o r W. J., Bluszcz posp o lity (H edera h e-
lix L.), ro ślin a o ciek aw y ch w łasnościach f i z j o l o g i c z n y c h ... 5, 118
— In te re s u ją c e d ziała n ie lecznicze rosiczek (Drosera s p . ) ... 1, 23
— W arto ść spożyw cza b a n a n ó w ... 12, 292
— W pływ z a tr u te j atm o sfery n a po w staw an ie zm ian w k o m ó rk ac h r o ś l i n n y c h ...11, 266 P a u t s c h F., Sól o trzy m y w a n a z w ody m o r
sk ie j ... 9, 218 P o m a r n a c k i I.., B rodziec k rw aw odzioby 7—8, 192 S a m e k Ir° n a , C zarcia m io tła — pasożyt
jo ^ ły (M ela m p so rella ca ryo p h ylla cea ru m S c h r . ) ...6, 146
— O paślik sosnow iec — B a rb itiste s constrict'us
B r...10, 242
— Z m ru ż k o w a te — S tra tio m y id a e . . . . 7—8, 194 S c h n a y d e r E., W iercen ia w k ra te ra c h m e
te o ry to w y c h ... . 4 , 103 V e t u 1 a n i Ire n a , F iltr w p ap iero sac h n ie
chroni w p e łn i p rze d r a k i e m ...5, 120
— G łosy w g łęb in ach m ó r z ... 2, 49
— W ę d ró w k i zielonego żółwia m orskiego . 7—8, 196 V e t u 1 a n i J. G., A u to rad io g rafic zn e w y k ry
w a n ie r a k a ...11, 267
— D ra p ie żn e w y m o c z k i ...7—8, 192
— M ałpy a m ęcząca p r a c a ...10, 242
— O dkrycie n a jm n ie jsz y c h o k rze m ek . . . . 3, 73
— O sta tn ie słow o o p o n en tó w w sporze o is t
n ie n ie życia w k o s m o s i e ...9, 216
— W abienie tr u tn i przez k rólow ę pszczół . . 3, 74 W. B .-S. (W. B yczkow ska-S m yk), A k ty w n e w y
dzielanie tle n u w oku r y b ...9, 221
— E stro n w fo rm ie k ry sta lic z n e j w yizolow any
z oddechów k u r y ... 5, 124
W. B.-S. (W. B yczkow ska-S m yk), G o n ad o tro
pow e działan ie ald o ste ro n u n a p la ta n n ę . . 1 1 , 270
— K adm czynnikiem rak o tw ó rcz y m . . . . 5, 124
— K in e ty n a p obudza m itozę u zw ie rząt . . 9, 220
— K tó re m ik ro o rg an iz m y p ro d u k u ją w ita m in ę B12 w ż w a c z u ? ...7—8, 196
— K tó re n a rz ą d y ry b a b s o rb u ją ra d io a k ty w n y s tro n t z w o d y ... 9, 220
— M ito ch o n d ria specyficznie o c h ra n ia ją za
w a rte w nich enzym y przed uszkodzeniem w y w o łan y m p ro m ie n iam i X ... 7—8, 198
— N ow a ro la n i b y s k r z e l i ? ... 11, 270
— O becność k o b a ltu nieodzow na przy w iąz a
n iu a z o tu przez r o ś l i n y ...7—8, 197
— R y tm w z ro stu c h r z ą s t k i ...5, 124
— S k ąd b ie rz e się a — g alak to zy d aza w żw a
czu? ...7— 197
— S k ład sk o ru p y w in n iczk a w sk aź n ik ie m ilo
ści zw iązków r a d i o a k t y w n y c h ...6, 147
— W ieloszczet p o że rają cy k o r a l e ... 6, 147
— W pływ długości o k re su ssa n ia n a zdolność uczenia się s z c z u r ó w ...6, 146
— W pływ h e p a ry n y na ak ty w n o ść |3-glukuro- n i d a z y ... 7—8, 198
— W pływ oksytocyny i p ro la k ty n y na z a w a r
tość k w asów nu k lein o w y ch w gruczołach m lecznych k arm io n y c h szczurów . . . . 12, 295
— W pływ p ro m ie n i X n a za ro d k i szczura . . 11, 270
— W pływ różn y ch cu k ró w n a zm iękczenie
szkliw a zębów . 7—8, 196
W. J. P. (W. J. P ajo r), A lbinotyczne odm iany
d rzew a k a k a o w e g o ... 2, 51
— B ad an ia n a d d ziałan iem fib ry n o lity c zn y m a n t y b i o t y k ó w ... 11, 270
— B iochem izm cynku p ro m ieniotw órczego . . 5, 123
— D ziałanie alk alo id ó w w yosobnionych
z A sp id o sp e rm a ob lo n g u m A. D C ... 2, 51
— H o rm o n aln e podo b ień stw a o rg an izm u ro
ślinnego do z w i e r z ę c e g o ... 1, 26
— J a k w y k ry ć obecność m o rfin y n a drodze b i o l o g i c z n e j ? ...2, 50
— K lęsk a h a s z y s z i z m u ... 2, 51
— „M odne le k i” chw ili o b e c n e j ... 6, 147
— N a tu ra ln e „ h o tele” p u s t y n i ... 2, 51
— N iebezpieczna ro ślin a z M alajó w . . . . 2, 51
— N ow a m e to d a leczenia z a tru ć alkoholem e t y l o w y m ... 12, 295
— N owe poglądy, w y ja ś n ia ją c e m echanizm p o w sta w a n ia pierw szy ch zaczątk ó w p raży-
cia n a z i e m i ...9, 221
— Nowe s u l f a m i d y ...9, 220
— N ow y enzym t r z u s t k i ... 12, 295
— O dkrycie now ego p aso ży ta liści ja b ło n i . . 2, 52
— P y łek k w iato w y a.... k ry m in a listy k a . . . 1, 27
— Tzw. „m aść cz aro w n ic”, je j znaczenie h isto
ryczne i d z i a ł a n i e ... 2, 50
— W itam in a p r z e c i w p o r a ż e n n a ...6, 147
— W pływ n ie k tó ry c h n a rk o ty k ó w na k rze p - n ienie k r w i ... 2, 50
— W pływ n ie k tó ry c h śro d k ó w spożyw czych
n a p o w sta n ie r a k a ...5, 123
— Z iem niak, ja k o roślina.... tr u ją c a . . . . 10, 244 W. M. (W. M icherdziński), Ile za ro b iły S ta n y
Z jednoczone n a im ig ra c ji p rac o w n ik ó w n a u k o w y c h i s p e c j a l i s t ó w ? ... 9, 220
A K W A R IU M I TERRA R IU M L o r e c Z. (f), D w ie n a jd a w n ie j spro w ad zo n e
do E u ro p y słodkow odne żyw orodne ry b k i 1, 24
— S tru m ie n ia k p a n a m sk i — R iv u lu s isth m e n -
sis G a r m a n ...12, 293 O 1 i v a O., Colisa f a s c i a t a ... 10, 243
— C orydoras s c h u l t z e i ... 6, 146
— C r y p to p te ru s b ic ir r h is ...6, 146
— Danio regina F o w l e r ... 9, 220
— E tro p lu s s u r a t e n s i s ...10, 243
— M o n o d a ctylu s a rg e n teu s L ... 11, 269
— P a c h y p a n ch a x h o m a lo n o tn s ... 11, 269
— T e lm a th e rin a ladigesi, A h l ... 9, 219
IV
P O R A D N IK PR Z Y R O D N IC Z Y K a ł a m a r z E., P rz y s ta w k a do k o p io w an ia
d ru k ó w i ry su n k ó w k re sk o w y c h . . . . K o ź m i ń s k i C., N ow y p rz y rz ą d do p o m ia ru
opadów g ra d u ...
T r a n d a E., P ra k ty c z n y sposób m a c e ro w a - n ia p re p a ra tó w ch ity n o w y ch n a g o rąc o . .
5, 121 1, 19 10, 244
OM ÓW IONE K S IĄ Ż K I I C Z A S O P IS M A B o 1 e w s k i A., M in e ra lo g ia O gólna (K. M a
ślankiew icz) ... . 1 0 , 245 B o r y s o w E., i P i a t n o w a — K lu cz do
S łońca (m.: K. M a r o ń ) ... 5, 125 B u r c h a r d P., — W śród m o gotów i k ro k o
d yli (K. M .: K. M a ś l a n k i e w i c z ) ...9, 222 C h ro ń m y P rz y ro d ę O jcz y stą (Z. M.: Z. M a śla n
kiew icz) ... 12, 296 F e r e n s B . , — P ta k i (J. S okołow ski) . . . . 9, 221 G o ł u b i e w G., — Z ie m ia p e łn a ta je m n ic
(K. M.: K. M a ś l a n k i e w i c z ) ...11, 272 H u l a n i c k i A., i S. S ę k o w s k i — C hem ia
w o k ó ł n a s (m.: K. M a r o ń ) ... 5, 125 J e z i e r s k i T., i S. M. Z a w a d z k i — C en
n iejsze od złota (K. M .: M a ślan k iew ic z) . . 12, 296 K o ł a c z k o w s k a M., — K a m ie n ie i K le j
n o ty (K. M a ś l a n k i e w i c z ) ...4, 104 K osm os — S e ria A B iologia (Z. M .: Z. M a śla n
kiew icz) ... 11, 272 K o w a l s k i B. K., — W y p ra w a „ K o ra l”
(K. M.: K az im ie rz M aślan k iew icz) . . . . 10, 245 K o w n a s S. i S i e n i c k a A. — O becny sta n
za d rz e w ie n ia m ia sta S zczecina (J. M ow szo-
w i c z ...6, 149 M o w s z o w i c z J. i in n i — P a r k Ł odzi
(A. S ienicka) ...5, 125 N i e m c z y n o w G. i B u r c h a r t J . — M ały
S ło w n ik G eologiczny (K. M aślan k iew icz) 7—8, 199 O r l e w s k i J. — A la rm trw a (m .: K. M aroń) 6, 149 O ch ro n a P rz y ro d y — ro c z n ik (K. M.: K. M a
ślankiew icz) ... 6, 149 P a ń stw o w e W y d a w n ictw o „ I s k r y ” — S e ria po
p u la rn o -n a u k o w a :
C złow iek p o z n a je św ia t (S. M ic h alak ): W. S tę- ślick a — S p o tk a n ie z p ra p ra d z ia d k ie m , P. De L a til — O d „ N a u tilu s a ” do B a ty sk a fu , M. M ły n a rs k i — W śród ż a r a re k i g rze ch o t- ników , N. N. P ław ilszc zik o w a — H o m u n cu -
lu s ...2, 53 P e n t l a k o w a Z. — S ło w n ik P e tro g ra fic z n y
(K. M a ś la n k i e w ic z ) ...5, 124 R i c h t e r W., Z im m e rp fla n z e n v o n h e u te un d
m o rg en B ro m e lia ce ec (K. K u k u łc z a n k a ) . . 1, 27 S e r a f i ń s c y J . i W. — N ajw ię k sz e Zoo
Ś w ia ta (Z. G.: Z. G r o d z i ń s k i ) ...4, 104 S k o w r o n S. — D ziedziczność (Z. G.: Z. G ro -
d z i ń s k i ) ... 3, 77 S z a f e r W. i K o s t y n i u k M. — Z a ry s P a
le o b o ta n ik i (Z. M aślan k iew icz) . . . . 7— 8, 198 Ś w iat, k tó ry n a s ota cz a (P rac a zbiorow a),
(K. M.: K. M a ś l a n k i e w i c z ) ... 11, 271 T a trz a ń s k i P a r k N aro d o w y (W. K .: W. K u l
czyńska) ... 3, 77 T y l ż a n o w s k a A. i P o t e m s k i Cz. —
K rę g i K a m ie n n e w O d ra c h (H. A n d rz e je w
ski) ... 11, 271 W o ' ł e z e k O. — T a je m n ic e w y d a r te n ie b u
(m.: K. M a r o ń ) ...3, 79 Z a ry s d ziejów g ó rn ic tw a n a ziem iac h p o lsk ich
(P ra c a zbiorow a) (K. M aślan k iew icz) . . . 3, 78 Ż u r o w s k i T. — S w it g ó rn ic tw a (K. M.:
K. M a ś l a n k i e w i c z ) ...12, 296 L IS T Y DO R E D A K C JI I O D PO W IED ZI J . B. z Ł a ń c u ta , O je rz y k a c h i ich p a so ż y ta c h 5, K r z a n o w s k i A., T rz y n a jd łu ż sz e n a św ie-
cie p rz e lo ty n i e t o p e r z y ... 2, N a g i ę ć C., O dnośnie a r t. J. G. V e tu la n ie g o
„Zdolność g ad ó w lą d o w y c h do p ły w a n ia ” . 1, 28 P a u t s c h F., O dnośnie J . G. V e tu la n ie g o
„Zdolność g ad ó w lą d o w y c h do p ły w a n ia ” . 9, 224 127 56
S t r o j n y W., O je rz y k a c h i ich p asożytach
(odpow iedź n a lis t J. B . ) ... 5, 127 V e t u 1 a n i J . G., Jeszcze o p ły w a n iu żm ij
(odpow iedź n a list C. N agięcia) . . . . 5, 128 W i l c z e k M., W ęże w B a la to n ie . . . . 6, 152
K O M U N IK ATY A d re sy O ddziałów P.T.P. im. K o p e rn ik a
od n r 1— 12 o k ład k a K o n k u rs fo to g ra ficz n y 2, 56, 3, 80, 5, 128, 7—8,
200, 9, ok ład k a K o n k u rs z z a k re su em briologii ro ślin . . . . 3, 80 N ag ro d y W ydziałow e P A N w 1962 r ... 2, 56 N ow i członkow ie P o lsk ie j A k ad e m ii N auk . . 1, 28 R ozstrzy g n ięcie k o n k u rs u fo to g raficzn eg o . . 12, 296 S p rz e d a ż roczn ik ó w czasopism a „W szechśw iat”
n r n r 1— 6, 7—8, o k ła d k a
ERR A TA
do a rt.: W. K o w alsk ieg o (4, 96) 6, 152
„ p la n sz y I l l b (5, 124) i p la n szy IV a (5, 125) 6, 152
„ drob. p rzy r. J. P. (6, 1 4 4 ) ... 9, 224
„ a r t. E. S c h n a y d ra (7—8, 188) ... 9, 224
W Y K A Z IL U S T R A C JI
F O T O G R A F IE NA P LA N SZ A C H I O K ŁA D K AC H A n d e z y ty P ie n iń s k ie — m ik ro fo to g ra fia —
J. B u łh a k i S. M a ł k o w s k i ... 9, 217 A n ty lo p y — B. G r z i m e k ... 1, 3
— D. B a c k h a u s ... . . . . 10, 232 B iegacz, C arabus in tric a tu s L. — W. S tro jn y 7—8, 192 B rzoza k a rp a c k a , B e tu la c a rp a tic a W. K. —
Z. Z w o l i ń s k a ...4, 85 B rzozy b ro d a w k o w ate, B e tu la verrucosa
E h rh . — W. S t r o j n y ... 4, 85 C olisa fa scia ta — M. C h v o j k a ...10, 240 C orydoras sc h u ltze i Holły. 1940 — M. C h v o jk a 6, 148 C r y p to p te ru s bicirrhis Val. 1839 — M. C h v o jk a 6, 143 C zap la b ia ła, A g r e tta alba L. ;— W. S tro jn y . 3, 73 C z u b a jk a g ru b o łu sk o w a, L ep io ta a cu tesą u a -
m osa W eium . — Z. P n ie w sk i . . . . 10, o k ła d k a D anio regina F a r le r — M. C hvojka . . . . 9, 209 E tro p lu s su ra ten sis — M. C h v o j k a ...10, 240 F o rm a c ja śn ieżn o -lo d o w a n a b rze g u Z ato k i
G d ań sk iej — J . M a s i c k i ...2, 34 G niazd o zaganiacza, H ippolais ic terina
(Vieill.) — T. G a l i ń s k i ...5, 109 G ra n it z S o bótki n a D. Ś lą sk u — J. B u łh a k
i S. M a ł k o w s k i ...6, 149 G ro ty piaskow cow e. T om aszów M az. — N agó-
rzy c e — J. K o r p a l ... 3, 72 G rzy b p raw d ziw y , B o le tu s edulis Buli. O lszty ń
sk ie — z P uszczy N iskiej — J. V ogel . . . 9, 208 H ip o p o ta m — m a tk a i dziecko — B. G rz im e k 3, 65 H ip o p o ta m y — „P oo b ied n ia s je s ta ” — B. G rz i
m e k ... 3, 65 Ja ło w ie c pospolity, J u n ip e ru s co m n iu n is L. —
W. S t r o j n y ...10, 233 J e le ń w re z e rw a c ie nad. J. B e łd a n y — J. Vogel 11, 253 Je z io ro K oziołek — źre n ica p a rk u . — Z. P n ie w
sk i . 11, 252
J e z i # o Ż arn o w iec k ie — F. S ik o rsk i . . . . 5, 125 Ję z y c z n ik zw y czajn y , P h y llitis sco lo p en d riu m
(L.) N ew m . — Z. Z w o l i ń s k a ...6, 132 K os, T u rd u s m e ru la L. — ja ja — W. S tro jn y 5, 109 K u m a k górski, B o m b in a va rieg a ta L. P ie
n in y — W. S t r o j n y ... 7—8, 168 L eszczy n a (orzech laskow y), C o rylu s a ve lla n a
L. — Z. Z w o l i ń s k a ... 3, 64 L w y — B. G r z i m e k ... 7—8, 184 Ł ab ę d ź niem y, C y g n u s olor Gm. — W. S tro jn y 3, 73 M aczuga H e rk u le sa w P ieskow ej S k ale k /O jc o
w a J. S k r y n k o w i c z ... 9, o k ła d k a M ałe P ie n in y w id zian e z S okolicy — W. S tr o j
n y ... 7—8, 161 M apa m in e ra lo g ic z n a P o lsk i J. E. G u e tta rd a
z 1764 ...11, 269
V
M ew a śm ieszka, L a ru s rid ib u n d u s (L.) — W. S t r o j n y ... 4, ok ład k a M okrzyca rozch o d n ik o w a, M in u a rtia sedoides
(L.) H iern , — Z. Z w olińska . . . 7—8, 193 M o n o d a cty lu s a rg en teu s L. — M. C hv o jk a . 11, 268 M uzeum I n s ty tu tu G eologicznego w W a rsza
w ie — sa la w y s t a w o w a ... 9, 216 M yszołów zw yczajny, B uteo buteo (L.) — p i
sk lę — W. S t r o j n y ...7— 8, o kładka N a p a rs tn ic a p u rp u ro w a , D igitalis p u rp u -
rea L. — Z. Z w o l i ń s k a ... 5> 108 N iedźw iedzie w T a tra c h n ad S taw em S m reczyńskim
— F. S i k o r s k i ...5, 124 B a rte k i M agda — F. S i k o r s k i ...5, 124 B a rte k n a sto k u Z a ru w D olinie T om ano
w ej — F. S i k o r s k i ...
N osorożce — ro d z in a — D. B ack h au s . . . O kiść śn ieżn a — S. K o z ło w s k i...
O lsza sz ara, A ln u s incana (L.) M uch. — Z. Z w o l i ń s k a ...
P a c h y p a n ć h a x h o m a lo n o tu s — M. C hvojka P ien in y . Z eb ra sk a ln e G óry Z am kow ej w id zia
n e z P ie n in e k — W. S t r o j n y ...7- P n ie d rzew pochylone przez siłę w ia tru n a
w schód — H. M a s i c k a ... 1, P o d k o lan b iały, P la ta n th era b ifolia (L.)
R ich. — Z. Z w o l i ń s k a ... 7— 8, 185 P sz o n a k p ie n iń sk i, E ry s im u m p ie n in ic u m
(Zap.) P aw ł. — Z. Z w o l i ń s k a ... 6, 132 P u s tu łk a , Falco tin n u n c u lu s L. — P isk lę ta —
W. S t r o j n y ... • • 133 R d e st żyw orodny, P o lyg o n u m v iv ip a r u m L. —
Z. Z w o l i ń s k a ... 7—8, 185 R e z e rw a t P rz y ro d y Szczeliniec W ielki w Gó
r a c h S tołow ych (pow. K łodzko) — W. S tro j
n y ... 1, 27 R e z e rw a t P rz y ro d y W ilczki n a D olnym Ś lą
sk u — W odospad — W. S tro jn y . . . . 1, 27 S ik o ra uboga, P arus p a lu stris L. — S. K ozłow
sk i ... 2, 51 S m a rd z stożkow aty. M orchella conica P. —
Z. Z w o l i ń s k a ... 9, 208 S olne n a c ie k i sta la k ty to w e i sta la g m ito w e
w k o p aln i w ielick iej — A. Długosz . . . 4, 101
4, 100 Solne nacieki w k o p aln i w ielickiej — A. D łu
gosz ...
Sow a b ło tn a , A sio fla m m e u s (Pontopp.) — W. S t r o j n y ... 2, o k ła d k a S zafran spiski, Crocus scepusiensis (Rehm. et
Woł.) Borb. — Z. Z w o l i ń s k a .3, ok ład k a
S ztorm zim owy. — H. M a s i c k a ...2, 35 Szyszki sosny sm ołow ej, Pirius rigida Mili.
11, o k ła d k a
L . —
. . 5, o k ład k a v e rn u m Ł.
5, 124 10, 232 12, 277
3, 64 11, 268
—8, 160 26
B. S iem aszko
Ś lim ak w inniczek, H e lix p om atia W. S t r o j n y ...
Śnieżyca w iosenna, L eucoium
Z. Z w o liń sk a . . . , ... 2, 50 S nieżyczka przebiśnieg, G a la n th u s n iv a lis L. —
Z. Z w o l i ń s k a ...2, 50 Św inka, C hondrostom a nasus L. — W. S tro jn y 2, 51 T a try W ysokie — H. V o g e l ...
T elm a th e rin a ladigesi A h l 1936 — M. C hvojka T rz n ad e l żółtobrzuch, E m b eriza citrin ella L. —- J a jk a i pisklę w gnieździe — W. S tro jn y . W idłak alp ejsk i, L yco p o d iu m a lp in u m L. — Z. Z w o l i ń s k a ...7 W idłak w roniec, L y c o p o d iu m selago L. —
.Z . Z w o liń sk a ...
W ierzba Ja c ą u in a , S a lix Jacą u in i H ost — k w it n ąca i ow ocująca — Z. Z w o liń sk a . . W iew iórka, S ciu ru s vu lg a ris L. — W. S tro jn y W ydm y — N ad leśn ictw o Choczew o — E. S i
k o rsk i ...
W ydm y p iaszczyste zn a d B a łty k u — J. Ma s i c k i ...
Z ając sz arak , L ep u s europaeus P alla s - W. S t r o j n y ...
Z ebry — p asące się sta d o — B. G rzim ek . Zięba, F ringilla coelebs (L). — W. S tro jn y .
— J a ja zięby, F ringilla coelebs (L.) — W. S t r o j n y ...4, 84 Zim a — W. S t r o j n y ... . . 1, o k ład k a Zim a w górach — Ire n a S am ek . . . . 12, o k ła d k a Z im a w m ieście — W. S t r o j n y ...12, 277 Zim ow a baśń — H. M a s i c k a ...12, 293 Złocień Z aw adzkiego, C hrysantherrium Z a
w a d z k a H erb. P ie n in y — W. S tro jn y . 7•—8, 169 Z odiak z m apy J a n a Ja n u sze w sk ieg o z 1584 r.
6, o k ła d k a 12, 292
9, 209 6, 133
—8, 193 5, 108
1, 2
12, 276 5, 125 10, 241 12, 276 7— 8, 184 4, 84
I
W ŁADYSŁA W SZA FER (K raków )
W IE R Z B Y W Ś W IE T L E E W O L U C JI
W e w spółczesny m św iecie ro ślin liczącym po n a d pół m iliona g a tu n k ó w p rzew agę tw o rzą ro
ślin y k w iato w e (nago i okrytozalążkow e). W e
d łu g dan y ch p aleobotanicznych ro śliny o k ry to zalążkow e p o jaw iły się na ziem i ju ż pod koniec e ry m ezofitycznej, lecz dopiero w n astę p n e j, najm łod szej erze k eno fityczn ej sta ły się one sk ład n ik iem p an u jący m , zajm u ją c w śród ro ślin
ności naczeln e m iejsce. F a k t nagłego rozw oju o k ryto zalążk o w y ch znan y b y ł ju ż biologom X IX w iek u , m iędzy in n y m i rów nież D a r w i n o w i . W liście d o H o o k e r a z r . 1879 pisał on: „M ożna pow iedzieć, że g w ałtow ny rozw ój w szystkich ro ślin w yższych w najm łodszej p rze
szłości geologicznej otoczony jest szczególną ta jem niczością. C hciałby m dożyć w y jaśn ien ia tego zag ad n ien ia” .
N ie doczekał się je d n a k D arw in w y jaśn ien ia p ro b le m u ro zw o ju ro ślin okryto zalążk o w y ch , do d n ia dzisiejszego bow iem n ie je s t on jeszcze roz
w iązany.
J a k do tego celu zm ierza w spółczesna b o ta
nika, o b jaśn im y to na jed n y m przy k ładzie. Od
nosi się on do ro d za ju S a lix (w ierzba), k tó ry je s t w Polsce dobrze zn any każdem u.
W sy stem ie B u sera z 1940 r. rodzaj S a lix roz
p ad a się na trz y sek cje z szesnastom a podsek
cjam i. S ekcja I (Salices Pleiandrae) p rzed staw ia n a js ta rs z y ty p zarów no pod w zględem m orfolo
gicznym , ja k i ekologicznym . Cecham i c h a ra k te ry sty c z n y m i d la te j sekcji są: 1° — k w ia ty m ęskie w ielo p ręcik ow e (5 i w ięcej) i w iatro - p y lne, 2° — pokrój d rz e w ia sty lula w ysokiego krzew u.
S ekcja II (Salices Diandrae) M ononectańae posiada po dw a p ręcik i w k w ia ta c h m ęskich i jed e n dobrze w ykształcony m iodnik.
Sekcja III (Salices Diandrae) D inectariae m a rów nież w k w ia ta c h m ęskich po dw a pręcik i, posiada jed n ak że dw a m iodniki w kw iecie.
Z p ierw o tn e j sekcji I p o w stały m łodsze filo
genetycznie sekcje II i III. W u jęc iu tego sy stem u ow adopylność k w ia tó w w ierzb jest cechą w tórną, za p ierw o tn ą zaś u z n a n a je s t ich w ia- tropylność.
Rodzaj S a lix dzisiaj liczy około 400 g a tu n ków. Z a jm u ją one p rzed e w szystkim s tre fy u m ia rk o w a n ą i chłodną H o lark ty d y , lecz nie b rak ich rów nież w p ań stw ie A rk ty d y i — co w ażniejsze — w pasie tro p ik a ln y m i s u b tro p i
k aln y m ob y d w u półkul. W szystkie tro p ik a ln e i su b tro p ik aln e w ie rz b y w spółczesne są ze sobą blisko spokrew nione, w szystkie bow iem n ależą do sekcji I i posiadają w k w ia ta c h m ęskich w ięcej aniżeli dw a pręciki. F a k t te n m a szcze
gólne znaczenie, gdyż w szystkie k o paln e w ie rz b y poznane dotychczas z trzecio rzęd u — o ile w ich szczątkach k o palny ch znaleziono d o b rze zachow ane kotki pręcikow e — są rów nież p le- ja n d ry c z n e i zbliżają się bardzo do w spółcześnie żyjących w ierzb pasa przyrów nikow ego.
D obrych w skazów ek dla zrozum ienia h isto rycznej ew olucji w ierzb d o starczają ich cechy m orfologiczne. D otychczasow e zdobycze na n ic h o p a rte d ad zą się streścić w n a stę p u jąc y c h p u n k tach:
1. Pod w zględem b u dow y m orfologicznej p ę dów n a jsta rsz e h isto ry czn ie z dziś żyjących
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. KOPERNI KA
STYCZEŃ 1963 ZESZYT 1 (1939)
2
Ryc. 1. K o p aln e (m ioceńskie) k w ia to s ta n y ro d z a ju S a - l i x z S o śn icy pod W rocław iem . N a lew o k w ia to s ta n
żeński, n a p ra w o m ę sk i
w ierzb są g a tu n k i su b tro p ik a ln e i tro p ik a ln e , ta k ie ja k S. H um b old tian a (M adagaskar, Indie, A m e ry k a P ołudniow a) i S. capensis. M a ją one bu d o w ę ściśle m onopodialną, tzn. że p ę d y ich zakończone są pączkiem szczytow ym , z k tó reg o po fazie spoczynku p ę d o d n a w ia się znów na szczycie. U w iększości w ie rz b w spółczesnych w zro st pędów jest sy m p o d ialn y , a szczytow e ich pączki zaw sze o b u m ie rają . W p a n u ją c e j dziś sym podialności w ierzb m ożna d o p a try w a ć się m łodszej, po-trzeciorzędowej cechy p rzy stoso
w aw czej.
2. K otki k w iato w e stoją u w ierzb szczytow o, na m niej lub w ięcej d o b rze ro z w in ię ty c h k ró t- kopędach. U p ierw o tn y c h fo rm p ęd y te są s to sunkow o d łu g ie i m a ją na sobie w y k ształco n e ogonki liściow e. T e n ty p re p re z e n tu ją nieom al w szy stk ie w ierzby d rzew iaste, tak ie ja k S . alba, S .frag ilis, S. penta nd ra oraz s ta re o re o fity w y sokogórskie, jak im i są S. reticu la ta , S. retu sa i S. herbacea. U g a tu n k ó w m łodszych p ę d y są k ró tk ie i o p atrzo n e m ały m i listk am i, np. S. ar- buscula, S. triandra, S. p h ylicifolia. E w o lu c y j
n ie n ajm łodsze g a tu n k i w ierzb m a ją k o tk i w y ra s ta ją c e pozornie z p ęd u głów nego, siedzące i bez listków , np. S. aurita, S. caprea, S. cinerea lu b S. incana.
3. D alszą cechą m orfologiczną w ażn ą ze s ta now iska ew olucji w ie rz b je st to. że u s ta ry c h fo rm pączki zaw iązu ją się w p ac h w in ac h liści na tegoroczny ch p ęd ach i ro z w ija ją się jeszcze
w ty m sa m y m ok resie w egetacy jn y m .. N ie p rz e chodzą one zatem żadnego okresu spoczynku, w czym m ożna się d o p a trz y ć cechy p ierw o tn e j, po w stałej i u trz y m u ją c e j się dotychczas u n a j
sta rszy c h h isto ry czn ie w ierzb, żyjący ch w trz e ciorzędzie lu b w k redzie, w klim acie s ta le cie
p ły m i w ilgotnym .
4. Z op isan y m rozw ojem w ierzb p ie rw o tn y c h w iąże się fa k t, iż ko tki n iek tó ry ch naszych g ó r
skich w ierzb zaw iązu ją się bardzo w cześnie, tak że zim a za sk a k u je je w sta d iu m niem al d o jrz a łym . U S. reticula ta pączek kotkow y zakłada się ju ż w 2V2 ro k u p rzed jego rozw inięciem . W ty m fak cie d ostrzec m ożna pozostałość sw obodnego i d ługiego ro zw o ju pączków k w iato w y ch u p ie r
w o tn ie tro p ik a ln y c h lu b su b tro p ik a ln y c h form m ac ierz y sty c h ro d za ju S alix. A nalogiczną „ tro p ik a ln ą ” cechą w ierzb je s t w y tw a rz a n ie przez n ie nasion w p raw d zie n iezw yk le licznych, lecz p ozbaw ionych zu p ełn ie pok arm ó w zapasow ych o raz tra c ąc y c h bardzo szybko zdolność k iełk o
w ania. Z jaw isko to h a rm o n izu je zu pełn ie z p e- riodycznością naszego w spółczesnego k lim atu .
5. Jeżeli chodzi o p o rę zak w ita n ia w ierzb, to nasze niżow e g a tu n k i d rzew iaste sekcji P leian- drae k w itn ą później an iżeli inne. S. penta n dra (ty p b ardzo sta ry ) k w itn ie od m aja do czerw ca, a S. triandra k w itn ie od k w ie tn ia do m aja, n ie
k ied y zaś jeszcze po raz d ru g i w jesieni. Inne w ie rz b y z a k w ita ją w cześniej (S. vim in a lis i S.
caprea w m a rc u i kw ietn iu). P ie rw o tn ie k w itły w ie rz b y niżow e zapew ne po rozw o ju liści i do
p iero w czw artorzędzie, p rzy stosow u jąc się do w a ru n k ó w periodyczności k lim a tu u m ia rk o w a n ego i chłodnego, k w itn ą one przed rozw ojem liści.
6. N a jsta rsz e h isto ry czn ie w ie rz b y ro zw ijały n a jp ie rw liście, p otem k w ia ty . T ak je s t u dziś ży jący ch tro p ik a ln y c h w ierzb z g ru p y P leian- drae o raz u b ard zo sta ry c h h isto ry czn ie w ierzb w ysokogórskich z g ru p y Glaciales. R azem tw o rzą one k a te g o rię tzw . w ierzb późnych — S a li
ces serotinae. W d ru g im sta d iu m history czn ego ro zw o ju w ie rz b y k w itły rów nocześnie z rozw o
je m liści, a dopiero w trzecim , n ajm ło d szy m (czw artorzędow ym ) o kresie w ierzby n a b y ły zdol
ność ro zw ija n ia k w iató w przed rozw ojem liści.
P o n iew aż ta cecha a d a p ta c y jn a w ierzb jest sto sunkow o b a rd z o m łoda, p rzeto nie je s t u n ie
k tó ry c h g a tu n k ó w jeszcze u sta lo n a i m ożna na n ią w p ływ ać e k sp ery m en taln ie.
J a k w y n ik a z pow yższych uw ag, u ję ty c h w 6 p u n k tó w , w ew o lucji ro d z a ju S a lix p rzew ażały te n d e n c je tp zw o jo w e o c h a ra k te rz e re d u k c ji o rg an ó w o raz p rzem ian ekologicznych cech tro p ik a ln y c h na cechy zw iązane z k lim ate m u m ia r
k o w a n y m i chłodnym . I tak: d w upłciow e k w ia ty s ta ły się jednopłciow ym i, p ierw o tn ie jed n o - p ien n e d rzew a sta ły się d w up ienn y m i, w k w ia ta c h m ęskich n a stą p iła re d u k c ja pręcików z p ię
c iu (i w ięcej) do czterech, trz e ch i dw óch, ow ło
sione n itk i p ręcik ów s tra c iły włosy, d w a duże m io d n ik i u p ro ściły się do jednego w kw iecie, liście długoogonkow e sta ły się krótkoogonko- w ym i, a n a w e t siedzącym i, zan ik ły m iodniki p o zak w iato w e n a o gonkach liściow ych, a p ie r-
Ia. W IERZB A JA C Q U IN A k w itn ą c a S a lix Ja cą u in i H ost. F ot. Z. Z w olińska
Fot. Z. Z w olińska Ib. W IERZB A JA C Q U IN A o w o cu ją ca S a lix Jacąuini Host,
F o t. B. G rzim ek
