SPIS TREŚCI Nr 10/76
str.
ZE ZJEDNOCZENIA INFORMATYKI
KADRY INFORMATYKI
Z KRAJU
z e Św i a t a
PRZEGLĄD WYDAWNICTW
K la w ia tu ro w e r e je s tra to r y d an y c h n a ta śm ie m a g n etycznej
J e r z y S z e w c z y k
U lepszona technologia o p ro g ram o w an ia S ta n is ła w Gołka
E k sp lo a ta c y jn o -o rg a n iz a c y jn e p ro b lem y zab ezpiecza
n ia w iarygodności d an y c h w SI B ernard B uśko, Ja n u s z Sliw ie ń ski
O p ro g ram o w a n ie w now oczesnej c e n tra li telefonicznej A n d r z e j H ildebrandt
U rządzenie p ilo tu ją c e system ów ko m p lek so w ej a u to m a ty za cji
Ja n u s z S u ch y , K r y s ti a n Z y m e ł k a
P rz en o śn y system c e n tra ln e j re je s tr a c ji danych S t e f a n Gauze, J e r z y T w o r e k
N iek tó re asp ek ty p ro je k to w a n ia system ów in fo rm a tycznych
Zojia S ek u ła K lucz do in te g ra c ji
A r t u r H ajnic z
I n fo rm a ty k a w n au c za n iu ogólnokształcącym E d w a rd Z egadło
K o n fe re n c ja w L u b lin ie — P rz eg lą d sy stem ó w EPD w bu d o w n ictw ie
R ysz a rd B u r e k
O cena pły n ięcia m e ta lu w p ró b ie tłoczności m etodą E rich se n a n a k o m p u te rz e ODRA 1304
L eonard K o w a lc z y k
Po III K ra jo w e j K o n fe re n cji In fo rm a ty k ó w . K a to w ice 12— 13 czerw ca 1976 r.
K r y s t y n B ern a to w ic z
E u ro p e jsk i przem y sł sp rzę tu info rm aty czn eg o Izabela S o b ko w icz
O chrona p ra w n a o p ro g ra m o w an ia (A. B. E.)
N ow oczesna o rg an iz ac ja i in fo rm a ty k a w p rze m y śle (IV K o n fe re n c ja M iędzynarodow a w B a la to n fiire d
— WRL)
Czesław Paczuła
R ecenzja k sią żk i A. R o jek -G ro sz ew sk ie j i A. Z a le s
kiego: G ro m ad z en ie dan y ch do elektronicznego p rz e tw a rz a n ia
Maria Je r c z y ń s k a
B ib lio g rafia w y d aw n ic tw polskich z dziedziny in fo r
m a ty k i (AK )
12
15 16
19
21
23
25
26
27 33 34
35
36
OG ŁO SZEN IA
3 i 38 39, 40, III okł., IV okł.
W Y D A W N I C T W A C Z A S O P I S M T E C H N I C Z N Y C H
N O T W a r s z a w a C z a c k i e g o 3/5
K O L E G I U M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r N a c z e l n y p r o f , d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W I C Z
m g r K r y s t y n B E R N A T O W I C Z , p r o f , d r h a b . i n ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I ( z a s t . r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , d r i n ż . M a r e k H O Ł Y N S K I , m g r i n ż . S t a n i s ł a w J A S K Ó L S K I , W ł a d y s ł a w K L E P A C Z ( z a s t . r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , d o c . d r h a b . A n t o n i M A Z U R K I E W I C Z , d o c . d r i n ż . A n d r z e j
T A R G O W S K I R e d . t e c h n . A n n a P O T A R S K A
R A D A P R O G R A M O W A
M g r i n ż . A n t o n i B O S S O W S K I , d o c . d r i n ż . J a n F E L I C K I , d o c . d r i n ż . Z b i g n i e w G A C K O W S K I , d o c . d r i n ż . A l e k s a n d e r G O L I N O W S K I , d r h a b . A n d r z e j G R Z Y W A K , d o c . d r h a b . i n ż . R o m a n K U L E S Z A , p r o f , d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W I C Z , p r o f , d r h a b . i n ż . S t a n i s ł a w P A S Z K O W S K I ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f , d r T a d e u s z P E C H E , m g r i n ż . B r o n i s ł a w P I W O W A R , d r i n ż . A n d r z e j P L Ą S K O W S K I , m g r i n ż . T a d e u s z P O D G O R S K I ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f , d r i n ż . J e r z y S E I D L E R , p r o f , d r i n ż . A n d r z e j S T R A S Z A K ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , d o c . J e r z y T R Y B U L S K I ,
d r T a d e u s z W A L C Z A K , p r o f , d r i n ż . S t e f a n W Ę G R Z Y N , d r i n ż . J a n Z . Ż Y D O W O
R e d a k c j a : 00-011 W a r s z a w a , u l . J a s n a 14/16, p o k ó j 331, t e l . 27-71-40 l u b q e n t r a l a 26-82-61 w . 285, d y ż u r y r e d a k c j i 10,00— 13,00 Z a k ł a d K o l p o r t a ż u W C T N O T , W a r s z a w a , u l M a z o w i e c k a 12
Z a k ł . G r a f . „ T a m k a ” . Z . 2. Z a m . 470. P a p i e r d r u k . s a t . I V k l . 70 g . A l o b j . 5,75 a r k . d r u k . N a k ł a d 7100. J - 2 6 .
C e n a e g z e m p l a r z a z ł 1 5 .- I N D E K S 36210/30121 P r e n u m e r a t a r o c z n a z ł 180.—
Informatyka
z a s to s o w a n i a w g o s p o d a r c e , te c h n ic e i n a u c e
Hr 10 M I E S I Ę C Z N I K 1 9 7 6
R O K X I
p a ź d z i e r n i k
ORGAN MI NI STERSTWA NAUKI, SZKOLNICTWA WYŻSZEGO I TECHNI KI I POLSKI EGO KOMI TETU AUTOMATYCZNEGO P R Z E T W A R Z A N I A I N F O R M A C J I N A C Z E L N E J O R G A N I Z A C J I T E C H N I C Z N E J
JERZY SZEWCZYK
Instytut Maszyn Matematycznych Politechniki Warszawskiej
Klaw iaturow e rejestratory danych na taśm ie m agnetyczne]
Z ag ad n ien io m zw iązan y m z procesem p rzy g o to w a n ia d a n ych d la e lek tro n ic zn y c h m aszyn cy frow ych pośw ięca się w o sta tn ic h la ta c h b ardzo w iele uw agi. D otyczy to z a ró w no p ro b lem ó w p o p raw n o ści p rzy g o to w y w an y ch danych, ja k rów n ież p ro b lem ó w ekonom icznych. T echnologia p rz y go to w an ia d an y c h w o środkach obliczeniow ych, (a w ięc ró w n ież sp rz ę t służący do tego celu), pochodzi w zasadzie z czasów p o p rze d zając y ch p o ja w ien ie się e le k tro n ic zn y c h m aszyn cyfrow ych. M aszyny te p rzeznaczone do celów p rz e tw a rz a n ia dan y ch a d m in istra c y jn y c h , sta ty sty c zn y c h itp. były z zasady p rzy g o to w a n e do w sp ó łp rac y z u rz ą d z e n iam i, sto so w an y m i w ra m a c h istn ie ją c e j ju ż od o sta tn ic h la t X IX w iek u technologii m asow ego p rz e tw a rz a n ia d a n ych (d z iu rk a rk a k a r t i taśm y p ap iero w ej, sp ra w d z a rk i, re p ro d u c e ry itp.). Ź ró d ła zag ran ic zn e są zgodne co do te go, że do końca la t 60-tych naszego w ie k u w dziedzinie te chnologii p rzy g o to w a n ia d an y c h i zw iązanych z n ią u rz ą dzeń nie dokonał się p ra w ie żaden postęp jakościow y.
O cenia' się np., że od chw ili za in sta lo w a n ia pie rw sz ej m a szyny do p rz e tw a rz a n ia d an y c h koszt w y k o n y w a n ia ope
r a c ji obliczeniow ych zm niejszył się przeszło 1000-krotnie, p ręd k o ść obliczeniow a m aszyn w zrosła p o n ad 100-krotnie, n a to m ia st p racochłonność p rzy g o to w a n ia d anych pozostała p ra k ty c z n ie bez zm ian.
W obecnej chw ili liczbę m echanicznych u rzą d zeń k a rto - w ych lu b taśm ow ych ocenia się n a przeszło 2 m in sztuk w sk a li św iato w ej. S y tu a c ja ta stan o w i z kolei silny czy n n ik opóźniający p ostęp jakościow y w dziedzinie p rzy g o to w a n ia danych, zw łaszcza w k ra ja c h , gdzie liczba o śro d ków p rz e tw a rz a n ia dan y ch je s t znaczna, a zatem tam , gdzie technologia p rzy g o to w a n ia d an y c h w o p arc iu o k a r ty d z iu rk o w a n e m a w ielo letn ią, u g ru n to w a n ą tra d y c ję , w y w o łu jąc ą o k reślo n e n aw y k i i przy z w y c za jen ia o rg a n iz a cyjne, ta k ie ja k n u m e ry c zn e k o d o w an ie d an y c h , obieg d o k u m e n tó w w ośrodku, m e to d y k ę p rzech o w y w an ia, p rz e sy ła n ia etc.
M asow e zasto so w an ie e lek tro n ic zn y c h m aszyn cyfrow ych do p rz e tw a rz a n ia d a n y c h a d m in istra c y jn y c h , ekonom icz
nych lu b finansow ych, a w ięc w szędzie tam , gdzie liczba d anych je s t z reg u ły b ard z o duża, spow odow ało in te n sy w ne p o sz u k iw an ie now ych rozw iązań ta k w za k re sie m e tod, ja k i śro d k ó w technicznych, zm ien iają cy c h w sposób jakościow y dotychczas sto so w an ą technologię.
Od w czesnych la t sied em d ziesiąty ch zaczęły p o ja w iać się n a ry n k u u rzą d zen ia do p rzy g o to w a n ia d an y c h w y k o rz y s tu ją c e ja k o n o śn ik — taśm ę m ag n ety czn ą. N oszą one ró żn e nazw y h an d lo w e : u rzą d zen ia k o d u jące, system y k e y - -to -ta p e , k e y -to -d isc itp. P olski o dpow iednik tych n az w — n a jb a rd z ie j tra f n ie o k re śla ją c y isto tę tego ty p u u rzą d zeń
— brzm i: k la w ia tu ro w e r e je s tra to ry d an y c h n a ta śm ie m a g n ety c zn e j, zw ane w sk ró cie KRTM .
W n in iejszy m a rty k u le sfo rm u ło w an o p o stu la ty te n d e n c ji rozw ojow ych w za k re sie p rzy g o to w an ia danych, dokonano k la sy fik a c ji d otychczas w y stę p u jąc y ch u rzą d zeń KRTM , om ów iono ich cechy fu n k c jo n a ln e i w y m ag a n ia na posz
czególne podzespoły składow e, a ta k ż e dokonano p o ró w nania, w ja k im sto p n iu poszczególne ty p y u rzą d zeń K R T M s p e łn ia ją sfo rm u ło w an e p o stu laty .
ROLA KRTM W PROCESIE PRZYGOTOWANIA DANYCH P ro ces p rzy g o to w a n ia d an y c h m a o grom ną w agę zarów no w sensie m e ry to ry c zn y m ja k i ekonom icznym . Z p u n k tu w idzenia m e ry to ry c z n e j popraw n o ści w y n ik ó w obliczeń je s t rzeczą ja sn ą , że p rz e tw a rz a n ie p rzy n iesie pożąd an e e fe k ty je d y n ie w ów czas, gdy o p iera się n a p o p raw n ie przy g o to w an y ch danych. R ozw ażając n ato m ia st ekonom icz
n e efe k ty p rz e tw a rz a n ia należy p a m iętać o tym , że kosz
ty p rzy g o to w a n ia d an y c h w p rz y p a d k u p ro b lem ó w a d m i
n istra c y jn y c h i gospodarczych k s z ta łtu ją się n a poziom ie 30—40% ca łk o w ity ch kosztów p rz e tw a rz a n ia . W te j s y tu a cji p rz e w id u je się, że te n d e n c je rozw ojow e w z a k resie p rzy g o to w a n ia dan y ch będą polegały n a d ążen iu do sp e ł
n ia n ia n a stę p u ją c y c h p o stu lató w :
1. Z w iększenie sto p n ia w iary g o d n o ści d an y c h p rzezn aczo n ych do p rz e tw a rz a n ia przez w p ro w a d ze n ie u rzą d zeń i z a sad o rg an iz ac y jn y ch um o żliw iający ch m a k sy m a ln ie w szech stro n n ą k o n tro lę p o p raw n o ści przy g o to w an y ch danych.
2. O bniżenie kosztów całego p ro cesu p rz e tw a rz a n ia d a n ych przez zasto so w an ie u rzą d zeń i zasad o rg a n iz a c y j
nych:
a) obniżających koszty p rocesu p rzy g o to w a n ia danych b) u m o ż liw ia jąc y ch dodatk o w o w y k o n y w an ie czynności k o n tro lu ją c y c h , re d a k c y jn y c h i in n y c h o c h a ra k te rz e w stępnego p rz e tw a rz a n ia przez u rzą d zen ie ta ń sze niż n o r
m a ln y sy stem k o m p u te ro w y .
K la w ia tu ro w e r e je s tr a to r y d a n y c h n a ta śm ie m ag n ety cz
nej (KRTM ) są u rzą d zen iam i, k tó ry c h w łaściw ości są zgod
ne z o m aw ian y m i w yżej te n d e n c ja m i rozw ojow ym i w dzie
d zin ie technologii p rzy g o to w a n ia danych. Do zalet w sp ó l
nych dla w szy stk ich K R TM należą:
— m ożliw ość w ielo k ro tn eg o użycia n ośnika
— duża gęstość zapisu d an y c h
— p ra k ty c z n ie n ieo g ran iczo n a długość re k o rd u
— znacznie w iększa trw ało ść n o śn ik a
— m ożliw ości sto su n k o w o ła tw e j w sp ó łp rac y z u rz ą d z e n ia m i tra n sm isji danych
— m ożliw ość użycia tego sam ego u rzą d zen ia do w p ro w a dzan ia i do sp ra w d z a n ia danych, co um ożliw ia n a ty c h m ia sto w e d o k o n y w an ie p o p ra w e k podczas p rocesu sp ra w dzan ia
— znaczne zm n iejszen ie części m ech an iczn ej u rzą d zeń , co p o w o d u je w zro st niezaw odności oraz p olepszenie w a r u n ków pracy .
P ro ces p rzy g o to w y w an ia d an y c h pow inien być zorganizo
w any i p rzep ro w ad z o n y p rzy użyciu ta k ic h śro d k ó w te c h nicznych, t y m ożna było zak ład ać, że d a n e p rzy g o to w y w a n e do p rz e tw a rz a n ia przez m aszynę są całkow icie p o p ra w n e z p u n k tu w adzenia określo n y ch k ry te rió w p o p ra w ności.
K ry te ria p o p raw n o ści d an y c h u s ta la n e są w zasadzie a r b i
tra ln ie dla poszczególnych ty p ó w d o k u m e n tó w źródłow ych.
N a jp ro stszy m k ry te riu m p o p raw n o ści je st zgodność d a nych zapisanych na n o śn ik u m aszynow ym z tre śc ią d o k u m e n tó w źródłow ych p rzy założeniu, że sam d o k u m e n t źródłow y je st p ro d u k te m id ealn y m , a w ięc n ie z a w ie ra jący m błędów . W ta k im p rz y p a d k u błęd y w zbiorze d a nych zapisan y ch n a n o śn ik u m aszynow ym m ogą pojaw ić się n a sk u te k :
© po m y łek o p e ra to ra przy n ac isk a n iu klaw iszy (keying)
® n iezależnych od o p e ra to ra błędów m ech an iczn y ch lu b elek try cz n y ch w p rac y sam ego u rząd zen ia.
W y konyw anie i u su w a n ie tego ro d z a ju błędów je st z a d a niem procesu, n azyw anego sp raw d ze n ie m lu b w ery fik ac ją.
P olega on w zasadzie n a p o w tó rn y m w yciśnięciu na k la w ia tu rz e już ra z w p ro w a d za n y ch d an y c h i p o ró w n a n iu obu w e rsji zn a k po zn ak u . W p rz y p a d k u w y k ry c ia niezgodności o k reślo n y znak (cały re k o rd lu b pole) należy w p row adzić po raz trzeci lu b p rz y n a jm n ie j w skazać, k tó ra z dw óch w e rsji je st praw id ło w a.
W e ry fik a c ję m ożna zorganizow ać w d w o jak i sposób:
• w ym agać, ab y o p era to r, o b słu g u jąc y k la w ia tu rę , w p ro w ad z ał k ażdy re k o rd d w u k ro tn ie n ie p rzechodząc do w p ro w ad z an ia n astęp n e g o re k o rd u p rze d u k ończeniem w e ry fi
k a c ji re k o rd u poprzedniego
• d o k u m en ty , przen iesio n e na nośnik m aszynow y przez je d n ą osobę, p rze k aza ć (po zakończeniu w p ro w a d ze n ia c a łego zbioru) do w e ry fik a c ji in n e j osobie.
P ie rw sz y z w ym ienionych sposobów nosi nazw ę zasady
„odpow iedzialności pojedynczego o p e ra to ra ” (sin g le-o p era- to r resp o n sib ility ) za p o praw ność zbioru danych.
B a rd z ie j złożone k r y te r ia p o p raw n o ści zb io ru dan y ch z a k ła d a ją p o n ad to k o n tro lę p o p raw n o ści (oczywiście w p e w n y m zakresie) ró w n ież d o k u m e n tó w źródłow ych, k tó re ty m sam ym p rz e sta ją być u w aż an e za m a te ria ł bezbłędny.
W a ru n k i p o p raw n o ści d o k u m e n tó w źródłow ych m ogą d e finiow ać:
• w y m ag a n ia co do za w arto śc i poszczególnych pól re k o rd u (np. „W polu o n u m e rz e n m ogą p o jaw iać się w yłącznie zn ak i n u m e ry c z n e ” lu b „liczba za p isa n a w polu o n a z w ie M IESIĄ C n ie m oże p rze k ra c z a ć 12” itd.)
® dopuszczalne re la c je m iędzy z a w arto śc iam i różnych pól w ra m a c h tego sam ego re k o rd u (np. „zaw arto ść pola P Ł A CA BR U TTO p o w in n a być ró w n a sum ie za w arto śc i pól DODATEK, PO T R Ą C E N IA i p ła c a N E T T O ”, lu b „jeżeli zaw arto ść po la W IE K je s t ró w n a 5, to z a w arto ść pola L IC Z B A D ZIEC I n ie m oże być ró żn a od z e ra ” itd.)
• zależność w o b ręb ie całego zbioru d o k u m e n tó w ź ró d ło w ych (np. „su m a pól P Ł A C A N ETTO w szy stk ich r e k o r dów zb io ru p ow inna być ró w n a w arto śc i w p isa n ej w po lu DO W Y PŁA TY , a obliczonej d la całego zb io ru d o k u m e n tó w źród ło w y ch ”).
p rzy g o to w y w an ia danych. O graniczenie się w to k u procesu p rzy g o to w y w an ia d an y c h np. ty lk o do w e ry fik a c ji przez po ró w n a n ie i śled zen ie n ajp ro stszy c h w a ru n k ó w co do z a w arto śc i pól (np. pola n u m e ry c zn e czy a lfa n u m ery c zn e) po w oduje, że w yższe poziom y k o n tro li p o p raw n o ści (np. w ra m a c h rek o rd ó w i zbiorów ) m uszą być w y k o n y w an e przez k o m p u te r ja k o w stę p n y e ta p p rocesu p rz e tw a rz a n ia , co je st n ie k o rz y stn e z ekonom icznego p u n k tu w idzenia, z w ła szcza w p rzy p a d k ach , gdy zbiór przyg o to w y w an y ch d a nych zostanie u zn a n y przez m aszy n ę za b łędny i sk ie ro w an y do ponow nego przygotow ania.
TYPY KLAWIATUROWYCH REJESTRATORÓW NA T A ŚMIE MAGNETYCZNEJ
K la w ia tu ro w e r e je s tr a to r y n a ta śm ie m a g n ety czn ej m oż
na podzielić na typy p o słu g u jąc się drzew em podziałów dychotom icznych w edług n a s tę p u ją c y c h k ry te rió w :
1. Z asad a w e ry fik a c ji (spraw dzania)
la) w e ry fik a c ja przez tego sam ego o p e ra to ra (single-ope- r a to r resp o n sib ility )
lb ) w e ry fik a c ja p rzez różnych o p era to ró w 2. liczba stan o w isk
2a) je d n o sta n o w isk o w e 2b) w ielostanow iskow e
3. m ożliw ości k o n tro li p o p raw n o ści d o k u m e n tó w źródło
w ych na poziom ie w yższym niż k o n tro la zaw arto ści p o je dynczych znaków (więc n a poziom ie re la c ji m iędzy polem re k o rd u i m iędzy polem różnych rek o rd ó w zbioru)
3a) istn ie n ie ta k ie j możliwości 3b) b ra k ta k ie j m ożliw ości
4. ro d z a je w yjściow ej taśm y m agnetycznej
4a) ta śm a zgodna z n o rm am i dla ta śm sto so w an y ch w k o m p u te ra c h (com puter — co m p atib le tape)
4b) ta śm a niezgodna z tym i norm am i.
W ta b e li 1 p rze d staw io n e są sp o ty k a n e w p ra k ty c e k o m b in a c je pow yższych w łaściw ości.
TABELA I TYPY KRTM la : W eryfikacja przez jednego operatora
Ib : W eryfikacja przez różnych operatorów 2a: Jednostanowiskowe
2b: Wielostanowiskowe
3a: 2 możhwoscia ko n tro li poprawności dokumentów źródłow ych
3b: Bez m ożliwości k o n tro li 'poprawności dr^tim entów źródłowych
4a: TN zgodne z norm am i ta śm kom puterowych 4b: TM niezgodne z n o rm a m i taśm komputerowych
TYP ODMIANA RODZAJ
W o p rac o w a n iu p rz y ję to d alej n a s tę p u ją c e oznaczenia ty pów KRTM :
T y p 10: K R T M o w łaściw ościach la , 2a, 3b, 4a
T yp 11: „ „ la , 2a, 3b, 4b
T yp 12: „ ,, la , 2b, 3a, 4a
T yp 13: „ „ la , 2b, 3b, 4a
T yp 20: „ „ lb , 2b, 3a, 4a
In n e k o m b in a cje p o d an y ch cech nie są sp o ty k a n e w p r a k tyce. T ak w ięc n a p rz y k ła d n ie p r o d u k u je się u rzą d zeń w ielostanow iskow ych, k tó re tw orzy ły b y ta śm ę m a g n ety c z
ną niezgodną z n o rm am i ta śm k o m p u te ro w y c h ; u rzą d zeń jed n o sta n o w isk o w y c h z m ożliw ością „w yższej” k o n tro li po p raw n o ści d o k u m e n tó w źródłow ych; u rzą d zeń w ielo sta n o w iskow ych z w e ry fik a c ją przez różnych o p era to ró w , lecz bez m ożliw ości „w yższej” k o n tro li d o k u m e n tó w itd.
P o d a n e w yżej k ry te ria k la sy fik a c y jn e zostały u zn a n e przez a u to ra n iniejszego o p rac o w a n ia za czynniki c h a r a k te ry z u ją c e p o d staw o w e różnice fu n k c jo n a ln e m iędzy u rz ą d z e n ia m i K R TM w sposób znacznie b a rd z ie j a d e k w a tn y , niż czę
sto stosow any p ro sty podział na u rzą d zen ia jedno i w ie lostanow iskow e.
KLAWIATUROWE REJESTRATORY NA TAŚMIE M AG
NETYCZNEJ TYPU 10, 11, 12, 13 J e s t za te m rzeczą ja sn ą , że m ożliw ość a u to m aty cz n ej k o n - Ogólne w łaściw ości funkcjonalne
tro li p o p raw n o ści d o k u m en tó w źródłow ych (w ja k n a jsz e r- C echą c h a ra k te ry sty c z n ą o m aw ian y ch ty p ó w K R TM je st szym zakresie) je s t b ard z o p o żą d an ą cechą u rzą d zeń do b ra k p am ięci p o śred n ie j ty p u p am ięci b ębnow ej czy dys-
kow ej, co rz u tu je n a try b ich pracy. W iększość urząd zeń om aw ianych typów może p rac o w a ć w je d n y m z czterech głów nych try b ó w p rac y :
© w prow adzenie form atów dokum entów (zazw yczaj dw a a lte rn a ty w n e p ro g ra m y w y b ie ra n e w czasie p rac y p rz e łą czn ik iem na pulpicie): fo rm a t o k reśla czy d a n a pozycja d o k u m e n tu będzie w p ro w ad zo n a ręczn ie czy też pow ielo
na z p o przedniego re k o rd u , czy n a d a n e j pozycji może w ystęp o w ać cyfra, lite ra czy znak alfa n u m ery c zn y , o k re śla o p e ra c je pom ocnicze, ta k ie ja k przeskok, u zu p e łn ie n ie ze ram i pól n u m ery c zn y c h itp.
© w prow adzanie danych: p rzy w p ro w a d za n iu danych oprócz k law iszy in fo rm ac y jn y ch używ a się różnych k la w i
szy fu n k c y jn y c h zezw alający ch na „ rę czn e” w y k o n an ie p ew n y ch o p e ra c ji (ju sta cji, cofania, d u p lik a c ji zakończe
nia rek o rd u ).
Z ak ończenie re k o rd u m oże też być stw ie rd z o n e a u to m a ty czn ie po p rze k ro c zen iu u sta lo n e j długości rek o rd u . Roz
m ia r re k o rd u m ożna zazw yczaj u sta w ia ć za pom ocą p rz e łą cz n ik a w g ran ic ac h np. od 20 znaków co 20 do 240 z n a ków ; zakończenie w p ro w a d za n ia re k o rd u p o w o d u je p e w n e a u to m aty cz n e czynności, zazw yczaj d o pisyw anie cyfry k o n tro ln e j n a k ońcu rek o rd u , au to m aty cz n e przew in ięcie ta śm y do początku re k o rd u , sp raw d ze n ie jej b it po bicie z z a w arto śc ią b u fo ra w p am ięci fe rry to w e j (k o n tro la ty p u
„ re a d a f te r w r ite ”). C zynności te tr w a ją od 0,1 do 0,5 s.
S ta n ten je st sy gnalizow any o p era to ro w i p rzy jednoczes
nym za b lo k o w an iu k la w ia tu ry . S tw ierd zo n y n a ty m e ta p ie błąd je s t sygnalizow any. W w iększości u rzą d zeń w czasie w p ro w a d za n ia d an y c h w y św ietlan y je st je d e n znak, k tó ry został o sta tn io w p ro w ad zo n y do p am ięci bufo ro w ej.
Z n ak te n w y św ietlan y je st w fo rm ie zako d o w an ej (b in a r
nie) albo zd ekodow anej n a p o d św ietlo n ej tablicy. W u rz ą dzeniach, gdzie d a n e w p ro w a d za się z m aszyny do p is a n ia o p e ra to r u zy sk u je in fo rm a c je w p o staci ta b u lo g ram u . P ro d u k o w a n e są ta k że u rz ą d z e n ia z w y św ietlan iem te k stu na m o n ito rze ekran o w y m .
© w e ry fik a c ja d an y ch : w ty m try b ie p rz e p ro w ad z an a je st k o n tro la p o p raw n o ści w p ro w a d za n ia d an y c h poprzez pow tó rn e ich k law iszow anie. R e k o rd u p rze d n io w p row adzony o d czytyw any je s t z taśm y m ag n ety c zn e j do b u fo ra i tu p o ró w n y w a n y ze zn a k a m i p o w tó rn ie n a d a w a n y m i z k la w ia tu ry . W sy stem ie z m o n ito rem ek ra n o w y m m ożna do datkow o p rze p ro w ad z ać k o n tro lę w izualną. P ola, k tó re były au to m a ty c z n ie p o w ielan e są w ery fik o w a n e rów nież au to m aty czn ie. W pływ a to czasem dość znacznie n a p rz y śpieszenie p ro cesu p rzy g o to w a n ia danych. Ja k o do d atk o w e u sp ra w n ie n ie w czasie w p ro w a d za n ia i w e ry fik a c ji m ożli
w e je st cofanie się o znak, pole, czy cały re k o rd w celu k o n tro li lu b n a n ie sie n ia p o p raw ek .
© w y szu k iw an ie d a n y c h (SEARCH): w w iększości urządzeń istn ie je m ożliw ość w sk az an ia o k reślo n e j cechy pola i a u to m a ty cz n e w y szu k a n ie na ta śm ie re k o rd u posiadającego tę cechę. Może to być przy k ład o w o n u m e r re k o rd u lu b też pole w y p ełn io n e w stę p n ie zn a k a m i p u sty m i (blankam i).
O p erac ja ta je s t dużym rozszerzeniem m ożliw ości u rz ą d z e nia. W n ie k tó ry c h u rzą d zen iac h zasto so w an ie tzw. p oolera um ożliw ia d o d atk o w o p rz e p ro w ad z en ie o p e ra c ji sc a la n ia d an y c h z k ilk u ta śm m agnetycznych.
Konfiguracje
K R T M o m a w ian y c h typów sk ła d a ją się z dw óch p o d s ta w ow ych zespołów fu n k c jo n a ln y c h :
© sta c ji w p ro w a d za n ia danych, k tó re j głów nym i e le m e n ta m i są:
a) k la w ia tu r a w ra z z d o d atk o w y m p u lp ite m o p e ra to ra z a w ie ra ją c y m klucze i p rze łąc zn ik i oraz ta b lic ę sy g n a liz a
cyjną.
W K R TM w yposażonym w ta śm ę m a g n ety czn ą 7-ścieżko- w ą k la w ia tu ra z a w iera zazw yczaj 47 zn ak ó w (kod BCD), n a to m ia st p rzy ta śm ie 9-ścieżkow ej sto s u je się k la w ia tu rę 64-znakow ą (26 lite r, 10 cy fr i 28 zn ak ó w specjalnych).
W tym p rz y p a d k u sto su je się 8-bitow y kod EBC DIC lu b 7-bitow y A SC II (ISO-7). U k ład znaków na k la w ia tu rz e je st zazw yczaj analogiczny z u k ła d e m w u rzą d zen iac h k a r- tow ych (najczęściej d z iu rk a rk i k a r t IBM 029). W n ie k tó ry c h u rzą d zen iac h za m ia st „ ślep e j” k la w ia tu ry sto su je się m aszynę do pisania.
b) pam ięć fe rry to w a : do p a m ię ta n ia fo rm a tó w w p ro w a d z a nych rek o rd ó w (zazw yczaj d w a fo rm aty ), a ta k ż e będ ąca b u fo re m w p ro w ad zan eg o lu b w ery fik o w a n eg o rek o rd u . S ta n d a rd o w y ro z m ia r części b u fo ro w ej pam ięci w ynosi 2X80 lu b 2X120 znaków w zależności od p rz y ję te j długości re k o rd u w d an y m u rządzeniu.
c) p am ięć taśm o w a: w w iększości p ro d u k o w a n y ch K RTM sto s u je się pam ięć ta śm o w ą o sta n d a rd o w y m sposobie r e je stro w a n ia in fo rm ac ji. T aśm a m a w ięc szerokość 0,5 cala, szpulę o śred n ic y 10,5 cala, znaki są re je s tro w a n e n a 7 ścieżkach p rzy gęstości za p isu 200, 556 lu b 800 bpi lu b n a 9 ścieżkach przy gęstości 800 lu b 1600 bpi. S ta n d a rd o w y je st rów n ież sposób k o n tro li p o p raw n o ści zapisu p o przez stosow anie b itu p arzy sto ści (nieparzystości) w z n a k u i cyfrze k o n tro ln e j n a k ońcu bloku lu b re k o rd u . W n ie k tó ry c h K RTM ty p u 11 d an e re je stro w a n e są na ta śm ie k aseto w e j szerokości 0,25 cala.
® P ooler — u m o żliw iający sc ala n ie dan y ch pochodzących z in d y w id u a ln y ch sta n o w isk na w spólnej ta śm ie zbiorczej.
P o n a d to p ooler um ożliw ia zm ianę sy stem u zapisu (np.
7-ścieżkow y n a 9-ścieżkow y) i gęstości zapisu. W p rz y p a d k u taśm k aseto w y c h pooler um ożliw ia p rze jście n a sy stem re je s tra c ji n a ta śm ie zbiorczej sta n d a rd o w e j.
P o jed y n cze s ta c je n ie podłączone do p oolera stanow i K R TM ty p u 10 lu b 11. Z astosow anie p oolera um ożliw ia w zależności od sto p n ia jego złożoności przyłączenie od 1 do 64 stan o w isk , przy czym w tym sam ym czasie m ożna w prow adzać d an e n a ta śm ę zbiorczą tylk o z jednego, a w b a rd z ie j złożonych sy stem a ch z w ielu ta śm w ejściow ych.
W ta k im p rz y p a d k u p ooler sp e łn ia częściowo ro lę c e n tr a l
nej je d n o stk i ste ru ją c e j, a K R TM m a w ted y cechy u rz ą dzeń ty p u 13.
B ib lio g ra fia w yd aw n ictw p o lsk ic h z d z ie d zin y in fo rm a tyk i
© O r g a n i z a c j a p r o c e s u p r z e t w a r z a n i a d a n y c h — T A R G O W S K I A . P W E , W a r s z a w a 1975, s s . 254, c e n a z ł 52,—
C z . l . P r o c e s y p r z e t w a r z a n i a d a n y c h : p r o c e s p r o d u k c y j n y , p r o c e s d e c y z y j n y , p r o c e s p r z e t w a r z a n i a d a n y c h , n i e f c t ć r e p r a w i d ł o w o ś c i p r o c e s u ^ p r z e t w a r z a n i a d a n y c h , c y k l p r z e t w a r z a n i a d a n y c h C z . 2. B u d o w a s y s t e m ó w p r z e t w a r z a n i a d a n y c h : p r o b j e m y z a k r e s u i b u d o w y s y s t e m ó w p r z e t w a r z a n i a d a n y c h , n a k ł a d y n a p r z e t w a r z a n i e d a n y c h . C z . 3. Z a s t o s o w a n i e k o m p u t e r ó w w z a r z ą d z a n i u : p e r s p e k t y w i c z n e p r o b l e m y z a s t o s o w a n i a k o m p u t e r ó w w z a r z ą d z a n i u , K r a j o w y S y s t e m I n f o r m a t y c z n y . S ł o w n i k t e r m i n ó w . M a t e r i a ł y p r z e z n a c z o n e s ą d l a p r o j e k t a n t ó w s y s t e m ó w p r z e t w a r z a n i a d a n y c h i k a d r y k i e r o w n i c z e j p r z e d s i ę b i o r s t w .
O p r o g r a m o w a n i e p o d s t a w o - w e m a s z y n c y f r o w y c h — L .I P A J E W W . W ., K O L I N K . K . T ł u m . W y d . r o s . z 1972 r . W N T , W a r s z a w a 1976, s s . 388, c e n a z ł 50,—
P r o b l e m y o p r o g r a m o w a n i a s t e r u j ą c y c h m a s z y n c y f r o w y c h . A l g o r y t m y s y s t e m u o p e r a c y j n e g o . P a r a m e t r y a l g o r y t m ó w s z e r e g o w a n i a o b l i c z e ń p r z y n i e o g r a n i c z o n y m c z a s i e o c z e k i w a n i a z g ł o s z e ń . P a r a m e t r y a l g o r y t m ó w s z e r e g o w a n i a o b l i c z e ń i w y d a w a n i a w y n i k ó w p r z y o g r a n i c z o n e j p o j e m n o ś c i p a m i ę c i b u f o r o w e j . D l a z r o z u m i e n i a m a t e r i a ł u w y m a g a n e s ą o g ó l n e w i a d o m o ś c i z p o d s t a w t e c h n i k i o b l i c z e n i o w e j p r o g r a m o w a n i a i t e o r i i m a s o w e j o b s ł u g i . M a t e r i a ł y p r z e z n a c o n e s ą d l a p r o g r a m i s t ó w .
O p r a ć . A . K .
STANISŁAW GOŁKA
Branżowy Ośrodek O rgan iza cji i Informatyki Przemysłu M otoryzacyjnego
U lep szo n a technologia oprogram ow ania
W o k resie o sta tn ic h k ilk u la t szereg uży tk o w n ik ó w w d ro żonych system ów in fo rm aty c zn y c h odczuw a pow ażn e t r u d ności, w y n ik a ją c e ze w z ra s ta ją c e j praco ch ło n n o ści u trz y m y w a n ia system ów w ek sp lo atacji.
Z b ad a ń p rzep ro w ad zo n y ch p rzez IBM w y n ik a, że w s ta ty sty cz n y m sy stem ie, po u p ły w ie ok. 3,5 ro k u od ro zp o częcia ek sp lo atacji, pracochłonność p ro je k to w a n ia i p ro g ra m o w an ia zw iązanego z u trz y m a n ie m (ko n serw acją) zaczy
n a przew yższać praco ch ło n n o ść rozw oju i m o d e rn iz a c ji s y stem u (rys. 1).
R y s . 1. S y s t e m i n f o r m a t y c z n y n a e t a p i e e k s p l o a t a c j i
P rzy czy n ę tego n iek o rzy stn eg o z jaw isk a sa n k c jo n u je d o tychczasow a, „ tra d y c y jn a ” m e to d y k a tw o rze n ia o p ro g ra m o w an ia użytkow ego, k tó ra sp raw ia , iż p ra c e n ad o p ro g ram o w a n iem są często tra k to w a n e ja k o sw oista „ tw ó r
czość”.
D uża dow olność m eto d y czn a p o w o d u je rów n ież zn an e tru d n o śc i w w y k o rz y sty w an iu gotow ego o p ro g ra m o w an ia użytkow ego, o p racow yw anego w o śro d k ac h za jm u ją c y c h się podobną p ro b le m a ty k ą , lecz sto su jąc y ch ró żn ą o rg a n i
zację i m eto d y k ę p ro je k to w a n ia , p ro g ra m o w a n ia i d o k u m e n to w an ia system ów in fo rm aty c zn y c h . W y stęp u je ró w nież (zw łaszcza n a Zachodzie) zjaw isk o w y k o rz y sty w an ia b ra k u ścisłych ry g o ró w m etodycznych d la tw o rze n ia tzw.
„ p ro g ram ó w p ry w a tn y c h ”, w k tó ry c h p o trz e b a do k o n an ia d ro b n e j n a w e t m o d y fik a cji stw a rz a konieczność an g ażo w a n ia a u to ra p ro g ra m u .
S p ośród isto tn y ch m a n k a m e n tó w „ tra d y c y jn e j” technologii tw o rze n ia o p ro g ra m o w an ia w y m ie n ia się m. in.:
— ró żn e podejścia m etodyczne do p ro b le m u p ro je k to w a n ia p ro g ram ó w , u zależnione od w ielkości p ro g ra m u i np. po ziom u dośw iadczenia zaw odow ego p ro g ra m istó w . P rz y b ra k u ściślejszych k ry te rió w o k re śla n ia w ielkości p r o g ra m ów i poziom u zaw odow ego p ro g ra m istó w , e fe k te m ta k ie go p o d ejścia je st często uproszczona i n ie a d e k w a tn a d o k u m e n ta c ja , k tó re j w y k o rz y sta n ie (zw łaszcza w procesie uży tk o w ej e k s p lo a ta c ji system u) p o w o d u je liczne tru d n o ści i odpow iednio zw iększoną pracochłonność
— „ tra d y c y jn y ” sposób k o d o w an ia p ro g ram ó w , o p a rty n a m a k sy m a ln y m w y k o rz y sta n iu w szy stk ich udogodnień s tw a rza n y ch przez now oczesne, w ysoko zorg an izo w an e języki
p ro g ra m o w a n ia pow oduje, iż te k sty p ro g ra m ó w ź ró d ło w ych są p ra k ty c z n ie n ieczy teln e dla osoby nie b ędącej a u to re m p ro g ra m u . P rz y dotychczasow ym , lib e ra ln y m po dejściu m etodycznym do zag ad n ien ia d o k u m e n ta c ji p ro g ram ó w (gdzie p rz e w id u je się np. stosow anie słow nych, a w ięc n ie p re cy z y jn y ch opisów p rogram ów ), u ży tk o w n ik zm uszony je s t tra k to w a ć p ro g ra m y k o m p u te ro w e w ła sn e go sy stem u in fo rm aty c zn e g o ja k o „ c za rn e sk rz y n k i” — co sta n o w i zaw sze p o te n c ja ln e zagrożenie b e z a w a ry jn e j e k s
p lo a ta c ji sy stem u
— b ra k e fe k ty w n y ch m etod k o n tro li p o stę p u p ra c p ro je k tow o-w drożeniow ych. A k tu a ln ie sto so w an e m etody k o n tro li p ra c w drożeniow ych, o p a rte na w e ry fik a c ji w ynik ó w p rz e tw a rz a n ia kom p u tero w eg o nie są w łaściw y m narzęd ziem k ie ro w n ic tw a przed sięw zięcia in fo rm a ty c z n e g o '), p o zw a la
ją cy m n a szybkie i te rm in o w e re a g o w a n ie w p rz y p a d k a c h n ie k o rz y stn y c h odchyleń.
C elem głów nym U lepszonej T echnologii O p ro g ram o w a n ia (UTO) — je s t w y elim in o w an ie lu b p ow ażne o g raniczenie m a n k a m e n tó w „ tra d y c y jn e j” technologii tw o rze n ia o p ro g ram o w a n ia użytkow ego [1].
Istota i głów ne założenia UTO
T e rm in U TO je s t tłu m ac ze n iem z ję zy k a angielskiego („Im proved P ro g ram m in g T echnology” — w sk ró cie IPT).
P od p ojęciem UTO ro zu m ie się zbiór m etod, te c h n ik i p ro ce d u r p o zw a lając y ch n a u zy sk a n ie isto tn y c h efe k tó w p ra c w za k re sie tw o rz e n ia o p ro g ra m o w an ia użytkow ego.
Do efek tó w UTO należy:
— p o d n ie sie n ie ja k o ści i czytelności d o k u m e n ta c ji p ro je k tow ej oraz d o k u m e n ta c ji p ro g ram ó w , poprzez zastosow anie sta n d a rd o w e j d o k u m e n ta c ji opisu fu n k cjo n a ln eg o , w w a ru n k a c h s tru k tu ra ln e g o p o d ejścia do p ro je k to w a n ia i p ro g ra m o w a n ia sy stem u in fo rm aty czn eg o
— zm n iejszen ie p racochłonności i kosztów tw o rzen ia o p ro g ra m o w a n ia p oprzez sk ró c e n ie i uproszczenie etap ó w k o d o w an ia i u ru c h a m ia n ia p ro g ra m ó w k o m p u te ro w y c h
— u ła tw ie n ie p la n o w a n ia , k ie ro w a n ia i k o n tro li p ra c zw ią
zanych z tw o rzen iem i w d ra ż a n ie m o p ro g ra m o w an ia
— zm n iejszen ie p racochłonności u trz y m a n ia sy stem u w e k s p lo a ta c ji poprzez za p ew n ie n ie m ożliw ości ła tw e j m ody
fik a c ji opro g ram o w an ia.
U zyskanie w ym ien io n y ch efe k tó w w y m ag a n aru sz e n ia „ t r a d y cy jn y ch ” p ro p o rc ji czasow ych pom iędzy p o d staw o w y m i e ta p a m i tw o rz e n ia sy stem u info rm aty czn eg o : p ro je k to w a niem i pro g ram o w an iem .
') P r z e d s i ę w z i ę c i e i n f o r m a t y c z n e m o ż e m i e ć c h a r a k t e r p r o j e k t o w y ( z a p r o j e k t o w a n i e , o p r o g r a m o w a n i e i w d r o ż e n i e s y s t e m u ) i u b t e c h n i c z n o - i n w e s t y c y j n y ( b u d o w a o ś r o d k a k o m p u t e r o w e g o ) . M o ż n a t e ż m ó w i ć o p r z e d s i ę w z i ę c i a c h m a j ą c y c h c h a r a k t e r m i e s z a n y .
M g r i n ż . S T A N I S Ł A W G O Ł K A u k o ń c z y ł W y d z i a ł E l e k t r o n i k i P o l i t e c h n i k i W r o c ł a w s k i e j w 1964 r o k u , s p e c j a l i z u j ą c s i ę w m a s z y n a c h m a t e m a t y c z n y c h . O b e c n i e p r a c u j e w B r a n ż o w y m O ś r o d k u O r g a n i z a c j i i I n f o r m a t y k i P r z e m y s ł u M o t o r y z a c y j n e g o j a k o g e n e r a l n y p r o j e k t a n t s y s t e m u i n f o r m a t y c z n e g o z a p l e c z a t e c h n i c z n o - h a n d l o w e g o m o t o r y z a c j i . Z a j m u j e s i ę r ó w n i e ż m e t o d y k ą p r o j e k t o w a n i a s y s t e m ó w i n f o r m a t y c z n y c h .
W ydłużenie o k resu p ro je k to w a n ia i sk ró ce n ie o k resu p ro g ra m o w a n ia o ok. 10% (k o n sek w en c ja UTO), m oże p rz y nieść w y m ie rn e efe k ty ekonom iczne o w ielkości, w y n ik a ją c e z różnicy pól A i B p o k azan y ch n a rys. 2. UTO jako pew ien k o m p le k s m etodyczny podlega ciągłem u ro zw ojo
wi, ro z w ija ją się ró w n ież poszczególne elem en ty sk ła d o w e UTO.
ko
*+-»eoC>
,Qj
Technologia..tradycyjna”
Projektowanie tradycyjne
40 50 60 Programowanie
tradycyjne
100% Czas Wdrożenie
Projektowanie (UTO) | Programowanie
• (UTO)
R y s . 2. E f e k t y w n o ś ć U T O
Z asto so w an ie zasady h ie ra rc h ic zn eg o tw o rze n ia sy stem u pozw ala n a u zy sk an ie zgodności k ie ru n k ó w p ro je k to w a n ia i p ro g ra m o w an ia — k ie ru n k ie m tym je s t k ie ru n e k „od g ó ry ”.
H ie ra rc h ic z n e p ro g ra m o w a n ie u ła tw ia znacznie in te g ra c ję elem en tó w s tr u k tu r y sy stem u , k tó ra w technologii „ t r a d y c y jn e j” sp ra w ia w iele tru d n o ści, p rz e d łu ż a ją c w p ew n y ch p rz y p a d k a c h w nieskończoność te rm in p rz e k a z a n ia sy ste m u do e k sp lo a ta c ji u żytkow ej.
UTO e lim in u je rów n ież u ciążliw ą konieczność stosow ania tzw. „ d riv e ró w ” — sp e cja ln y ch p ro g ram ó w , p o zw alający ch n a odd zieln e te sto w an ie poszczególnych elem en tó w s tr u k tu ry sy stem u (rys. 3).
R y s . 3. H i e r a r c h i c z n e t w o r z e n i e s y s t e m u i n f o r m a t y c z n e g o
A k tu a ln ie w sk ład UTO w chodzą n a s tę p u ją c e elem enty:
© h ie ra rc h ic z n e tw o rze n ie sy stem u („Top-D ow n D evelop
m e n t”) i
© d o k u m e n ta c ja H IP O („H ierarch y + In p u t, P rocessing, O u tp u t”)
® p ro g ra m o w a n ie s tr u k tu r a ln e („ S tru c tu re d P ro g ra m m in g ”)
© w e ry fik a c ja s tr u k tu r a ln a („ S tru c tu re d W a lk -T h ro u g h ”)
© o rg a n iz a c ja zespołów w ykonaw czych („C h ie f-P ro g ra m - m e r O rg a n isa tio n ”, „T eam O p e ra tio n s”)
© b ib lio te k a p ro g ra m ó w i d o k u m e n ta c ji („D evelopm ent S u p p o rt L ib ra ry ”).
Z asto so w an e dla poszczególnych elem en tó w słow nictw o w języ k u polskim n ie je s t w ie rn y m tłu m ac ze n iem nazw o ry gin aln y ch . Z ap ro p o n o w an e nazw y d o k ła d n iej, zdaniem a u to ra , o d d a ją isto tę s tr u k tu r y UTO.
Poszczególne, w za jem n ie się u z u p e łn ia ją c e elem enty, m oż
n a stosow ać łącznie, m ożna też w y b ra ć elem e n ty a k tu a l
n ie n a jb a rd z ie j p rz y d a tn e ro zsz erza jąc e stopniow o za k res w y k o rz y sta n ia UTO.
P rz y przech o d zen iu z technologii „ tra d y c y jn e j” n a UTO p o w in n a być zach o w an a o k reślo n a k o lejn o ść elem entów . Z p ra k ty c z n y c h dośw iadczeń uży tk o w n ik ó w w y n ik a, że trz o n UTO sta n o w ią c z te ry pie rw sz e elem enty, k tó re p o w inny być stosow ane łączn ie [2],
HIERARCHICZNE TWORZENIE SYSTEMU
P ro je k to w a n ie tzw. „ a rc h ite k tu r y ” sy stem u in fo rm a ty c z n e go poprzez fu n k c jo n a ln ą dekom pozycję elem en tó w n a p o szczególnych poziom ach ro zw in ięcia n ie je s t „ w y n a laz k ie m ” UTO i sto so w a n e je st od d aw n a z tym , że o sta tn im p o ziom em ro zw in ięcia je st zw y k le p ro g ra m kom p u tero w y . UTO pogłębia ow ą d ekom pozycję poniżej poziom u p ro g ra mów, za le ca jąc ich dalsze, w ielopoziom ow e, fu n k c jo n a ln e rozw ijanie.
Jed n o cz eśn ie UTO zaleca p ro je k to w a n ie dużych sk o m p lik o w an y ch p ro g ra m ó w k o m p u te ro w y c h , w p ro w a d za jąc w p ew n y ch p rz y p a d k a c h rów now ażność pojęć „sy ste m ” i „ p ro g ra m k o m p u te ro w y ”.
Z alecen ie p ro je k to w a n ia dużych p ro g ra m ó w m a pew ne u za sa d n ie n ie w śro d k ac h , ja k ie sta w ia do dyspozycji u ży t
k o w n ik a now oczesny sp rz ę t k o m p u te ro w y (duże p o je m ności p am ięci o p e ra c y jn e j, pam ięć w irtu a ln a ) i n iek o n iecz
nie p ro w a d zi do n ieo p ty m aln o ści w y k o rz y sta n ia pam ięci („n a k ład k o w e” te c h n ik i w y k o n y w an ia segm entów p ro g ra m ow ych).
P rz y zachow aniu o k reślo n y ch re g u ł s tru k tu r a liz a c ji p ro g ra m u , zn ik a ró w n ież obaw a p rze d ła tw y m „zgubieniem się” w sk o m p lik o w an y m pro g ram ie.
DOKUMENTACJA HIPO
D o k u m e n ta c ja H IP O je s t sposobem graficzno-opisow ego p rz e d sta w ie n ia fu n k c ji sy stem u in fo rm aty c zn e g o n a k a ż dym poziom ie ro zw inięcia jego s tru k tu ry .
W sk ła d d o k u m e n ta c ji w chodzi: sc h e m a t s tr u k tu r y i zes
ta w d ia g ra m ó w p rze p ły w u in fo rm ac ji.
P rz y k ła d o w e zasto so w an ie d o k u m e n ta c ji H IP O dla p rz e d sta w ie n ia s tr u k tu r y fu n k c jo n a ln e j tzw. m o d u łu sy stem o w e
go ja k o ele m e n tu s tr u k tu r y p o d sy stem u p rze d staw io n o na rys. 4, 5 i 6.
Rys. 4. p rz e d sta w ia sc h em a t s tr u k tu r y podsystem u, w sk ła d k tó reg o w chodzi in te re su ją c y n a s m o d u ł — oznaczony e ty
k ie tą 2. A u izs.
M oduł te n sk ła d a się z dw óch je d n o ste k p rz e tw a rz a n ia , oznaczonych e ty k ie ta m i 2.1 i 2.2.
R y s . 4. S c h e m a t s t r u k t u r y p o d s y s t e m u
Na rys. 5 p rze d staw io n o d ia g ra m ogólny m o d u łu 2, u jm u jący p ow iązania in fo rm a c y jn e p ro je k to w a n e g o m o d u łu z jego „są sia d a m i” w s tr u k tu r z e po d sy stem u , tj. m o d u łam i 1 i 3. W d ia g ra m ie ogólnym um ieszczono ró w n ież „odw o
ła n ie ” do d ia g ra m u szczegółow ego (rys. 6), k tó ry p rz e d sta w ia w e w n ę trz n e p o w iązan ia in fo rm a c y jn e p ro je k to w a nego m odułu. W d ia g ra m ie w y stę p u ją ró w n ież p o w iąz a
n ia in fo rm a c y jn e sy stem u info rm aty czn eg o , re p re z e n to w a nego sk o m p u tery zo w an y m i zespołam i czynności 2.1 i 2.2 (jed n o stk i p rz e tw a rz a n ia ) z ele m e n ta m i sy stem u in fo rm a cyjnego, re a lizo w a n y m i te c h n ik ą tra d y c y jn ą .
Z aletą d o k u m e n ta c ji H IP O je s t je j czytelność oraz łatw ość sp o rzą d za n ia d ia g ra m ó w dla różn y ch celów , m. in. p ro je k to w an ia s tru k tu ra ln y c h p ro g ra m ó w ko m p u tero w y ch . Z n a n e są ró w n ież p rz y k ła d y w y k o rz y sta n ia d o k u m e n tac ji H IP O n a e ta p ie an a liz y p ro b le m u i fo rm u ło w a n ia z a d a nia p ro jek to w e g o : p ro je k ta n c i sy stem u , d e fin iu ją c w sp ó l
nie z u ży tk o w n ik iem jego w y m ag a n ia w obec sy stem u , z n a leźli z n im w spólny język, zaś u ży tk o w n ik p rzyznał, iż n are szc ie zro zu m iał w p ełn i d ziała n ie sy stem u in fo rm a c y j
nego w p rze d sięb io rstw ie [2],
PROGRAMOWANIE STRUKTURALNE
P ro g ra m o w a n ie s tr u k tu r a ln e , ja k o elem e n t UTO, o p a rte je s t na sto so w an ej dość pow szechnie m etodzie p ro g ra m o w ania, znanej pod nazw ą program owania m odularnego i w y k o rz y stu je w szy stk ie p o d sta w o w e założenia te j m etody (jednorodność fu n k c jo n a ln a m odułów , p a ra m e try z a c ja w y m ia n y d a n y c h pom iędzy m odułam i, zasady w y k o rz y sty w a n ia p am ięc i o p era cy jn e j) [3],
Do k o d o w an ia p ro g ra m ó w s tr u k tu r a ln y c h służą n a s tę p u jące, tzw „ s tru k tu ry e le m e n ta rn e ” :
— se k w e n cje czynności, rea lizo w a n e w kolejności ich za
kodow ania,
— a lte rn a ty w n a re a liz a c ja czynności uzależn io n a od sp e ł
n ie n ia określonego w a ru n k u (elem ent „IF -T H E N -E L S E ")
— ite ra c y jn a re a liz a c ja czynności, uzależn io n a od sp e łn ie n ia określonego w a ru n k u (elem en t „D O -W H IL E ” lu b „DO- -U N T IL ”).
C h a ra k te ry sty c z n ą cechą p ro g ra m o w a n ia stru k tu ra ln e g o je s t zakaz k o rz y sta n ia z in s tru k c ji sk o k u b e z w a ru n k o w e go [4],
K od o w an ie p ro g ra m ó w s tr u k tu r a ln y c h zw iązan e je s t p o n a d to z szeregiem ścisłych ograniczeń, ja k np.:
— zak az k o rz y sta n ia z tzw. „reg u ł in te r p re ta c ji n ie d o m ó w ie n ia ”, stan o w iący ch isto tn y a try b u t n ie k tó ry c h w ysoko zorganizow anych języków (np. P L /1)
— u n ik a n ie sto so w a n ia skróconych, a w ięc m ało zro z u m ia ły c h n azw zm iennych
— zakaz sto so w a n ia n azw o u n iw e rsa ln y m znaczeniu, jak : L IC Z N IK , K LUCZ, K O M Ó R K A itp.
— ścisłe z a sa d y graficzn eg o rozm ieszczania te k s tu p r o g ra m u źródłow ego, p rz y p o m in a ją c e p ew n e za sa d y sp o rz ą d z a n ia ry su n k ó w technicznych.
W szystkie reg u ły i ograniczenia, ja k im p odlega p ro g ra m o w a n ie s tr u k tu ra ln e m a ją n a celu za p ew n ie n ie m a k sy m a ln e j czytelności p ro g ra m u . W p ro g ra m ie s tr u k tu r a ln y m f u n k c je rea lizo w a n e przez poszczególne seg m en ty p ow inny w y n ik ać b ezpośrednio z te k s tu ko d u źródłow ego, w zw iązku z czym k o rz y sta n ie z d o k u m e n ta c ji ta k ie j, ja k opis p ro g ra m u lu b logiczny sc h e m a t blokow y s ta je się zbędne.
P o d ejm o w a n e są ró w n ież p ró b y u p ro szczen ia s tr u k tu ry e le m e n ta rn e j ty p u „ IF -T H E N -E L S E ”, gdyż elem e n t te n s tw a rz a k o m p lik a c je spow odow ane istn ien iem zb ę d n ej w istocie fra z y „E L S E ”.
S tr u k tu ra e le m e n ta rn a „ IF -T H E N -E L S E ” : IF w a ru n e k spełniony TH EN czynność A ELSE czynność B
m oże być p rze k sz ta łc o n a do postaci:
IF w a ru n e k spełn io n y TH EN czynność A IR w a ru n e k n iespełniony TH EN czynność B.
P ow yższe p rze k szta łc en ie , elim in u ją c e fra z ę „ELSE”, z a p ro ponow ał A. M. B loom w p ro w a d za jąc te rm in program ow a
nie funkcjonalne [5].
P ro g ra m o w a n ie s tru k tu r a ln e , k tó reg o za le ty w p o ró w n a n iu z p ro g ra m o w a n ie m „ tra d y c y jn y m ” są bezsporne, m a rów n ież p ew n e w ady. Z w ad w y m ie n ia się p rzed e w szy st
k im za jm o w a n ie dużych ob szaró w p am ięci o p e ra c y jn e j o raz w y d łużone czasy re a liz a c ji p ro g ra m ó w [6],
B iorąc pod uw ag ę obecny poziom ro zw o ju śro d k ó w te c h nicznych in fo rm a ty k i i sy stem ó w o p era cy jn y c h , w ad y te w zasadzie n ie m a ją w iększego znaczenia.
P ro g ra m o w a n ie s tr u k tu ra ln e , stosow ane łą cz n ie z in n y m i po d staw o w y m i elem e n ta m i stan o w iący m i „trz o n ” UTO, m o że w y d a tn ie zw iększyć w y d ajn o ść p ro g ra m o w an ia .
B. In m o n o p isu je p rz y k ła d u zy sk an ia w 7-osobow ym ze
spole w y d ajn o ści 12 in s tru k c ji w COBOLU na godzinę [7], Zespół w y k o n ał w o k resie 4 m iesięcy 50 m odułów (p ro g ram ó w i pod p ro g ram ó w ) o łączn ej ilości ok. 31 000 in s tru k c ji. Ł ąc zn a praco ch ło n n o ść za p ro je k to w a n ia , o p ro g ra m o w an ia i u ru c h o m ie n ia sy stem u w yn io sła 14 osobo-m ie- sięcy.
Wejsc'a Przetwarzanie Wyjście
Oznaczenia
- Przepływ danych
► Przebieg (kolejność) realizacji
DZ 20/
/ m \
Dokument źródłowy
^ ¿IND ^ Zbiór komputerowy
Odwołanie do Komputerowe
zestaw ienie wynikowe
R y s . 6. D i a g r a m s z c z e g ó ł o w y H I P O
W ERYFIKACJA STRUKTURALNA
W e ry fik a c ja s tru k tu r a ln a , ja k o n arz ęd zie k ie ro w n ic tw a przed sięw zięcia in fo rm aty c zn e g o um ożliw ia dok o n y w an ie m e ry to ry c zn e j i efe k ty w n e j k o n tro li p o stęp u p ra c poprzez:
— m o b ilizu jąc e o d d ziały w a n ie n a zespół w ykonaw czy
— p rze k azy w a n ie członkom zespołu w ykonaw czego d o ś
w iad c ze n ia sp e cja listó w , b io rąc y ch u d ział w w e ry fik a c ji w c h a ra k te rz e w e ry fik a to ró w
— w ielo k ro tn e, szczegółow e sp raw d ze n ie p o p raw n o ści r e a liz ac ji w y m ag a ń fu n k c jo n a ln y c h sta w ian y c h system ow i
— stosunkow o szybkie i m ało k osztow ne w y k ry w a n ie b łę dów p ro je k to w y c h i logicznych w p ro g ra m a c h k o m p u te ro - ip^A\
— u zy sk iw an ie w y cz e rp u ją c e j in fo rm a c ji o s ta n ie p rac n a d system em .
W e ry fik a c ja s tr u k tu ra ln a , o rg an iz o w an a w fo rm ie k r ó t
k ic h (1,5—2 godz.) se sji w e ry fik a c y jn y c h , o dbyw a się z in i
c ja ty w y k ie ro w n ic tw a przedsięw zięcia inform atycznego, k tó re je d n a k ż e bezp o śred n io w w e ry fik a c ji n ie u cz estn i
czy. C elem w e ry fik a c ji nie je s t bow iem in d y w id u a ln a oce
n a członków zespołu w ykonaw czego, lecz m e ry to ry c zn a diagnoza n ajw a żn iejsz y ch rozw iązań p ro je k to w y c h i p ro gram ow ych. O siągnięcie ta k sfo rm u ło w an e g o celu w e ry fi
k a c ji n ie je st m ożliw e, jeśli „ w e ry fik o w a n i” członkow ie ze
społu w ykonaw czego za m ia st pom agać w e ry fik a to ro m w w y k ry w a n iu błędów i niedociągnięć p rz y jm ą p o staw ę d e fensyw ną.
T ypow y p rze d m io t w e ry fik a c ji stanow i:
— d o k u m e n ta c ja p ro je k to w a s tr u k tu r y fu n k c jo n a ln e j sy ste m u lub jego elem en tó w (schem aty i d ia g ra m y H IPO )
— te k s t źródłow y (przed ko m p ilacją) s tru k tu ra ln y c h p ro g ram ó w ko m p u tero w y ch .
S ą to w ięc n ajw a ż n ie jsz e elem e n ty p ro jek to w e g o p rz e d sięw zięcia inform atycznego.
P o d d a w a n ie w e ry fik a c ji te k stó w p ro g ra m ó w źródłow ych m a n a celu:
— m ało kosztow ne w y elim in o w an ie p o d staw o w y ch błędów w o p ro g ra m o w an iu (w y k ry w an ie błędów p rz y użyciu k o m p u te ra je s t koszto w n iejsze i b a rd z ie j czasochłonne)
— u zy sk an ie g w aran c ji, że p ro g ra m k o m p u te ro w y je s t dla osób n ie będących jego a u to ra m i zrozum iały, co je s t k o nieczne ze w zględu n a jego późniejsze „ e k sp lo a ta c y jn e ” m ody fik acje.
U czestnikiem w e ry fik a c ji s tru k tu ra ln e j je st rów n ież oso
ba p ełn iąc a fu n k c ję se k re ta rz a , k tó ra sporządza listy w y
k ry ty c h b łędów oraz p rzy g o to w u je odpow iedni ra p o r t d la k ie ro w n ic tw a.
ORGANIZACJA ZESPOŁÓW WYKONAWCZYCH
W edług UTO zespół o p rac o w u jący technologię p rz e tw a rz a n ia k o m p u tero w eg o (łącznie z o p rogram ow aniem ) nie p o w in ie n być zb y t liczny — o p ty m a ln a liczebność zespołu w ynosi 6—»8 osób.
W sk ład zespołu w chodzą:
• głów ny technolog (w o ry g in ale „ C h ie f-P ro g ra m m e r”)
• głów ny p ro g ra m ista (w o ry g in ale „ B a c k u p -P ro g ra m m e r”)
• pro w ad zący b ib lio tek ę p ro g ra m ó w i d o k u m e n ta c ji (,,Li- b r a r ia n ”)
• p ro je k ta n c i i program iści.
Do z a d ań głów nego tech n o lo g a należy:
— m e ry to ry c z n e k ie ro w a n ie zespołem
— z a p ro je k to w a n ie (lub udział w p ro je k to w a n iu ) s tr u k tu ry fu n k c jo n a ln e j sy stem u
— k o d o w an ie n ajw y ż sz y ch h ie ra rc h ic z n ie poziom ów s tr u k tu r p ro g ra m ó w
— org an izo w an ie i uęzestn ictw o w w e ry fik a c ji s tr u k tu r a l
nej.
G łów ny p ro g ra m ista zespołu w ykonaw czego je st:
— za stę p cą głów nego te chnologa zespołu
— w sp ó łp ro je k ta n te m s tr u k tu r y fu n k c jo n a ln e j system u
— e k s p e rte m z z a k re su sy stem u o p eracy jn eg o i o k re ślo nego języka p ro g ra m o w a n ia
— p ro g ra m istą w yższych poziom ów w s tru k tu ra c h p ro g ra m ów
— sp e c ja listą od tzw. „ tru d n y c h p rz y p a d k ó w ”, z k tó ry m i m ogą się sp o tk a ć p ozostali członkow ie zespołu
— uczestn ik iem w e ry fik a c ji s tru k tu r a ln e j.
Do z a d a ń prow adzącego b ib lio tek ę p ro g ra m ó w i d o k u m e n ta c ji należy:
— p o śred n ic ze n ie pom iędzy członkam i zespołu a obsługą e k s p lo a ta c ji w ośro d k u k o m p u te ro w y m
— p rzy g o to w y w an ie k a r t ste ru ją c y c h przebiegiem r e a liz a cji p ro g ra m ó w
— ogólne sp raw d ze n ie i p rze k azy w a n ie d an y c h testow ych i w y n ik ó w te sto w a n ia
— a k tu a liz a c ja b ib lio tek i p ro g ra m ó w
— p ro w a d ze n ie bieżącej d o k u m e n ta c ji o d zw iercied lającej s ta n p ra c zespołu.
B iblioteka program ów i dokum entacji
B ib lio te k a p ro g ra m ó w i d o k u m e n ta c ji sta n o w i sw oisty
„ b a n k in fo rm a c ji”, w ra m a c h k tó reg o działa rów n ież sc en tra liz o w a n a obsługa b iu ro w o -d o k u m e n ta c y jn a zespołu w y konaw czego.
B ib lio te k a p ro g ra m ó w i d o k u m e n ta c ji w y stę p u je w dw óch fo rm a ch , jak o :
— b ib lio te k a ze w n ętrzn a , c h a ra k te ry z u ją c a się zasto so w a
niem n o śn ik a pap iero w eg o do p rze ch o w y w an ia in fo rm a c ji sta n o w iąc y ch zaw arto ść b ib lio tek i (d o k u m en tacja p ro je k to w a, d o k u m e n ta c ja p ro g ram ó w , listy d an y c h testo w y ch itp.)
— b ib lio te k a w ew n ę trz n a (sk ata lo g o w an e p oprzez system o p e ra c y jn y p ro g ra m y k o m p u te ro w e , zbiory d an y c h itp.).
P rz e p ły w in fo rm a c ji pom iędzy b ib lio te k ą ze w n ę trz n ą a w e w n ę trz n ą (rys. 7) w y m ag a zastosow ania przez p ro w a d z ą cego b ib lio te k ę odpow iednich p ro c e d u r p o z a k o m p u te ro w ych (np. zlecenie d ziu rk o w a n ia k a rt, za reze rw o w an ia od pow iedniego czasu p rac y k o m p u te ra itp.) oraz k o m p u te ro w ych (p ro g ram y usługow e w chodzące w sk ła d sy stem u operacyjnego). Szczególną u w ag ę p rzy w ią z u je się do s ta n o w isk a prow adzącego b ib lio tek ę p ro g ra m ó w i d o k u m e n tacji. O soba z a tru d n io n a n a ty m sta n o w isk u m usi być
„ ró w n o rz ęd n y m ” (pod w zględem dośw iadczenia i k w a lifi
k a c ji zaw odow ych) członkiem zespołu, a p o n ad to o d zn a
czać się cecham i ta k im i, ja k : solidarność, sk ru p u latn o ść, zdyscyplinow anie, u m ie ję tn o ść p ra c y w zespole, p ew n e zdolności „ s e k re ta rs k ie ” itp.
Biblioteka zewnętrzna
R y s . V. B i b l i o t e k a p r o g r a m ó w i d o k u m e n t a c j i
P ro w ad z ąc y b ib lio tek ę p ro g ra m ó w i d o k u m e n ta c ji u cz est
niczy zw y k le w w e ry fik a c ji s tr u k tu r a ln e j ja k o se k re ta rz . PODSUMOWANIE
O p a rte n a ra c jo n a ln y c h i p ra g m a ty cz n y ch p rz e sła n k a c h założenia UTO s ta ra ją się zaspokoić p o stu la ty u ż y tk o w n i
ków , o d czu w ający ch kłop o ty z ek sp lo ato w a n y m i s y ste m a m i info rm aty czn y m i.
Z ogłaszanych coraz częściej n a ła m a c h czasopism sp e cjalisty cz n y ch w ypow iedzi w y n ik a, iż osiągnięcie p o d sta w ow ych celów UTO, do k tó ry c h zalicza się:
— zw iększenie po d atn o ści sy stem u n a m o d y fik a cje
— w zro st efe k ty w n o ści tw o rze n ia o p ro g ra m o w an ia u ż y t
kow ego
je st w p ełn i m ożliw e, co p rzesąd za o wyższości U TO n ad technologią tra d y c y jn ą .
S pośród om ów ionych elem en tó w UTO, godnym i p o lecenia w sensie m ożliw ości p rak ty c zn e g o zasto so w an ia (bez j a k ic h k o lw iek zm ian o rg an izacy jn y ch ) w y d a ją się być n a stę p u ją c e elem enty:
• h ie ra rc h ic z n e tw o rze n ie system u O d o k u m e n ta c ja H IP O
• p ro g ra m o w a n ie s tru k tu ra ln e .
P o zo stałe elem e n ty z pew nością w y m a g a ją odpow iedniego dosto so w an ia (m etodycznego, o rg anizacyjnego, kadrow ego) służb p o d ejm u ją cy c h przedsięw zięcia info rm aty czn e.
N ad rozpow szechnieniem m eto d U TO w a rto się je d n a k z a stanow ić, zw łaszcza je śli je d n y m z czynników p o stęp u in form atycznego m a być przem ysłow a p ro d u k c ja o p ro g ra m o w an ia i sz ero k a w y m ia n a d o ro b k u ośrodków in fo rm a tyki.
L I T E R A T U R A
[1] I m p r o v e d P r o g r a m m i n g T e c h n o l o g i e s — A n O v e r v i e w . I M B C o r p o r a t i o n , G C 2 0 — 1850
[2] M . N . J o n e s : H I P O T o r D e v e l o p i n g S p e c i f i c a t i o n s — D A T A M A T I O N 3/76
[3] E . Y o u r d o n : P r o j e k t o w a n i e s y s t e m ó w o d z i a ł a n i u b e z p o ś r e d n i m — s t r . 197— 203, W N T , W a r s z a w a , 1976
[4] R . J e l i ń s k i : O r g a n i z a c j a p r o c e s u t w o r z e n i a o p r o g r a m o w a n i a
— I N F O R M A T Y K A 2/75
[5] A . M . B l o o m : T h e E L S E m u s t g o , t o o — D A T A M A T I O N , 5/75 [6] „ D i a l o g S o k r a t y c z n y ” — I N F O R M A T Y K A 4/75
[7] B . I n m o n : A n E x a m p l e o f S t r u c t u r e d D e s i g n — D A T A M A T I O N 3/76.
