s.
S I E C Z N I K
7 5
1
XI« ń
1975
S pis tre śc i n r 1/75
B an k In fo rm a c ji o W arszaw ie R ysz a rd T o k a r s k i
JS EMC
TRYBUNA CZYTELNIKA
PRZED v n KONGRESEM TECHNIKÓW WIADOMOŚCI PK A PI OŚRODKI INFORMATYKI PREZENTUJĄ
Z KRAJU
z e Św i a t a
PROJEKTOWANIE SYSTEMÓW EPD
PROBLEMATYKA BAZY DANYCH PRZEGLĄD WYDAWNICTW
S y stem in fo rm aty c zn y M ER K U R Y — Z y g m u n t Ł u czak
Z abezpieczenie zbiorów in fo rm a c ji m e to d ą m a try c o w ą — Z b ig n ie w M a r k o w s k i
S k o m p u tery z o w a n y sy stem n a u c za n ia in fo rm a ty k i ACSES — Jurg N iev erg e lt
NOTO — o rg a n iz a c ja ko m p lek so w ej obsługi u ż y t
k o w n ik ó w J S EMC w C zechosłow acji — oprać.
W ła d y s ł a w Klepacz
s tr.
1
11
14
K orzyści ze sto so w a n ia m eto d y PER T szo m irs ki
J e r z y W y -
In fo rm a ty k a w tezach do d y sk u sji przed k o n g reso w y ch K o m u n ik a ty o k o n k u rsie i w y sta w ie sp rzę tu R ozliczenie płac n a k o m p u te rz e ODRA 1204 — M i
chał Madeja, R u d o lf Pto k, A n d r z e j Uchacz, J a d wiga W yso cza ń ska
D ośw iadczenia ETOCHEM w zak resie p ro g ra m ó w w ydaw niczych — J anusz M aliszew sk i
S e ria IC L 2900 w W arszaw ie
P ra w ie w szystko o in fo rm aty c e w gospodarce m ie j
skiej? — K r y s t y n B ern a to w ic z In fo rm a c je różne
G ru p y robocze KNZTO
HONEYW ELL, UNIVAC oraz IBM podnoszą ceny F ra n c ja lik w id u je m in iste rstw o in fo rm a ty k i In fo rm a c je różne
19
21 23 26
27 29 31 32 33—36
37 37 38 36 i 39 Z asady budow y, o rg an iz ac ji i p ro je k to w a n ia sy ste
m ów E PD — A le k s a n d e r A d a m o w icz, S ta n is ła w
S z k la r z e w ic z 40
Rola a d m in is tra to ra bazy d an y c h — W ła d y s ła w B o
gucki, W ito ld S ta n is z kis 43
R ecencja pod ręczn ik ó w p ro g ra m o w an ia w języ k u
FO R TR A N — M a r e k H o ły ń s k i 46
B ib lio g rafia w y d a w n ic tw z dziedziny in fo rm a ty k i —
oprać. J. K l a m b o r o w s k i 48
O głoszenia I II i IV okł.
W Y D A W N I C T W A C Z A S O M P I S M T E C H N I C Z N Y C H
N O T W a r s z a w a C z a c k i e g o 3/5
K O L E G I U M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r N a c z e l n y p r o f , d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W I C Z
m g r K r y s t y n B E R N A T O W I C Z , p r o f , d r h a b . i n ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I ( z a s t . r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , d o c . d r i n ż . Z b i g n i e w G A C K O W S K I , m g r i n ż . M a r e k H O Ł Y Ń S K I , W ł a d y s ł a w K L E P A C Z , E l ż b i e t a K O Ł O D Z I E J S K A , d o c d r h a b . A n t o n i M A Z U R K I E W I C Z , i n ż . D o r o t a
P R A W D Z I C ( z a s t . r e d a k t o r a n a c z e l n e g o )
S e k r e t a r z R e d a k c j i m g r K r y s t y n a W R O Ń S K A R e d . t e c l i . J ó z e f D U S Z A R A D A P R O G R A M O W A
M g r i n ż . A n t o n i B O S S O W S K I , d o c . d r i n ż . J a n F E L I C K I . d o c . d r i n ż . Z b i g n i e w G A C K O W S K I , d o c . d r i n ż . A l e k s a n d e r G O L I N O W S K I , d r h a b . A n d r z e j G R Z Y W A K , d o c d r h a b . i n ż . R o m a n K U L E S Z A , p r o f , d r h a b . L e o n Ł U K A S Z E W I C Z , p r o f , d r h a b . i n ż . S t a n i s ł a w P A S Z K O W S K I ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f , d r T a d e u s z P E C H E , m g r i n ż . B r o n i s l a w P I W O W A R , d r i n ż . A n d r z e j P L Ą S K O W S K I , m g r i n ż . T a d e u s z P O D G Ó R S K I ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , p r o f , d r i n ż . J e r z y S E I D L E R , p r o f , d r i n ż . A n d r z e j S T R A S Z A K ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , d o c . J e r z y T R Y - B U L S K I , d r T a d e u s z W A L C Z A K , p r o f , d r i n ż . S t e f a n W Ę G R Z Y N , d r i n ż . J a n Z . Ż Y D O W O
R e d a k c j a : 00-041 W a r s z a w a , u l . J a s n a 14/16, p o k ó j 331, t e l . 27-71-40 l u b c e n t r a l a 28-82-61 w . 285. d y ż u r y r e d a k c j i 10,00—13,00 Z a k ł a d K o l p o r t a ż u W C T N O T , W a r s z a w a , u l . M a z o w i e c k a 12
Z a k ł . G r a f . „ T a m k a ” . Z . 2. Z a m . 618. p a p i e r d r u k . s a t . I V k l . 70 g 61 + 86. O b j . 6 a r k . d r u k . N a k ł a d 62 50 + 3 0. B - 8 8 .
C e n a e g z e m p l a r z a zl 8.— I N D E K S 36210/36124 P r e n u m e r a t a r o c z n a z ł 96.—
Informatyka
d a w n i e j M a s z y n y M a t e m a t y c z n e
zastosow ania w gospodarce, technice i n au ce
H M M I E S I Ę C Z N I K 1 9 7 5
R O K XI
S t y c z e ń
O R G A N K R A J O W E G O B I U R A I N F O R M A T Y K I I P O L S K I E G O K O M I T E T U A U T O M A T Y C Z N E G O P R Z E T W A R Z A N I A I N F O R M A C J I N A C Z E L N E J O R G A N I Z A C J I T E C H N I C Z N E J
RYSZARD TOKARSKI
B iuro P la n o w a n ia R ozw oju W arszaw y
681.322.004.14:651.8:681.327.2:352/438.111/351.778.5
Bank Inform acji o W a rs za w ie
O m ó w i o n o p r o b l e m a t y k ę s y s t e m ó w I n f o r m a c y j n y c h d o c e l ó w z a r z ą d z a n i a w i e l k i m i m i a s t a m i .
P r z e d s t a w i o n o k o n c e p c j ę b u d o w y b a n k u i n f o r m a c j i o W a r s z a w i e j a k o e l e m e n t u m i e j s k i e g o s y s t e m u p l a -
n i s t y c z n o - d e ć y z y j n e g o .
Z arzą d za n ie ro zległym i ag lo m erac ja m i m ie jsk im i — w m ia rę w zro stu i k o m p lik ac ji w a ru n k ó w ich d ziała n ia
— sta je się z a d an iem coraz tru d n ie jsz y m i w y m ag a użycia coraz b ard z iej w y ra fin o w a n y c h m eto d i te c h nik. P ojęcie za rz ą d z a n ia ro z u m ia n e je s t tu p ra k se o lo - gicznie i p rz y ję te zgodnie z d efin icją zam ieszczoną w [8] ja k o działalność z m ie rz a ją c a do o siąg an ia zad an y ch celów poprzez o rg an izo w an ie w sp ó łp rac y zespołów ludzkich w cyklu, n a k tó ry s k ła d a się w y b ó r i f o rm u łow anie celów, p la n o w a n ie , o rg a n iz a c ja i k o n tro la z a p la n o w a n y ch czynności. W ro zw aż an y m p rz y p a d k u dla sy stem u , ja k im je s t a g lo m erac ja , cele g e n e ra ln e są w y zn aczan e przez w ład ze n ad rz ęd n e. P ro c es z a rz ą d z a nia służy re a liz a c ji ta k ie j s tra te g ii d ziała n ia aglom e
r a c ji ja k o całości, k tó ra zm ierza do za sp o k o jen ia o k reślo n y ch p b trze b zam ieszk u jący ch ją m ieszkańców . P o n iew aż a lg o m e ra c ja je s t sy stem e m b ardzo złożonym , w ięc i p ro c e d u ry za rz ą d z a n ia nie są d o stęp n ie sp rec y -
M g r i n ż . R Y S Z A R D T O K A R S K I u k o ń c z y ł W y d z i a ł A u t o m a t y k i i B u d o w y P r z y r z ą d ó w n a P o l i t e c h n i c e C h a r k o w s k i e j (1966 r . ) W l a t a c h 1966—
— 1968 w B i u r z e S t u d i ó w i P r o j e k t ó w H u t n i c t w a B I - P R O S T A L w K r a k o w i e p r a c o w a ł n a d z a s t o s o w a n i e m m a s z y n c y f r o w y c h d o s t e r o w a n i a p r o c e s a m i p r o d u k c y j n y m i .
N a s t ę p n i e w I n s t y t u c i e C y b e r n e t y k i S t o s o w a n e j W l a t a c h 1969—1972 z a j m o w a ł s i ę p r o b l e m a m i z w i ą z a n y m i z a u t o m a t y c z n y m r o z p o z n a w a n i e m o b r a z ó w g r a f i c z n y c h . O d 1973 r . p r a c u j e w B i u r z e P l a n o w a n i a R o z w o j u W a r s z a w y n a d z a g a d n i e n i a m i d o t y c z ą c y m i m i e j s k i e g o b a n k u d a n y c h .
zow ane, d la teg o też k o nieczne je s t p o dzielenie je j n a szereg m n iejszy ch , w zględnie sam odzielnych p o d sy ste m ów za rząd z an y c h z o śro d k ó w dysp o zy cy jn y ch n iższe
go sto p n ia. P o d staw o w y m w a ru n k ie m sk uteczności d ziała n ia ośrodków d y spozycyjnych (ośrodków w ładzy) je s t u zy sk iw an ie z w ro tn ie p rze sy łan y c h in fo rm a c ji o sta n ie sy stem ó w za rząd zan y ch . W sy stem a ch złożo-
R y s . 1 B I W w s y s t e m i e i n f o r m a c y j n o - d e c y z y j n y m m i a s t a
nych, do ja k ic h zalicza się ag lo m erac ja , w y o d rę b n ia się sp e c ja ln e u k ła d y re a liz u ją c e tego ty p u zw ro tn e sp rzężen ie in fo rm a c y jn e n az y w an e sy stem a m i in fo r
m a c y jn y m i (rys. 1).
W u k ła d zie tra d y c y jn y m ro lę tę p ełn i odpow iedni a p a r a t a d m in istra c y jn y o p a rty n a n ie zm ech an izo w an ej (lub zm echanizow anej) p ra c y w ielu ludzi. O becnie je d n a k ro śn ie liczba d an y ch , ja k ie m u sz ą być z b ie
ra n e , p rz e tw a rz a n e i u d o stę p n ia n e , a n a s tę p n ie b ra n e pod u w ag ę przy p o d e jm o w a n iu decyzji. D latego też ro śn ie w ag a i znaczenie sy stem ó w in fo rm ac y jn y ch , k tó re będ ą te fu n k c je realizow ać. D ane m u sz ą z a
w ierać odpow iedni za k res p a ra m e tró w n iezbędnych do efe k ty w n eg o re a liz o w a n ia fu n k c ji za rz ą d z a n ia i być d o sta rc za n e w o dpow iednim czasie i form ie.
Z godnie z przy to czo n ą d efin icją z a rząd z an ia, je d n y m z je g o e lem e n tó w je s t p la n o w a n ie i k o n tro la re a li
za c ji działań. O becnie o b se rw u je się n a w szy stk ich szczeblach z a rz ą d z a n ia przerost funkcji p lanistycz
nych i jej d o m in a cję p onad pozostałym i. W p ro w ad zo ne zostało n a w e t po jęcie z a rz ą d z a n ia poprzez p lan , k tó re d oprow adziło do je d n o stro n n eg o ro zu m ien ia jego fu n k c ji i szkodliw ych w y n a tu rz e ń w p ra k ty c e p la n isty c zn e j.
C e n tra ln ą pozycję a g lo m erac ji m ie jsk iej z a jm u je p la n o w a n ie p rz e strz e n n e tzn. ca ło k sz ta łt działalności'' służącej do k ie ro w a n ia p rz e m ia n a m i za g o sp o d a ro w a n ia p rz e strz e n i fizycznej [9]. J e s t to ciągły proces p ro je k to w a n ia i k o n tro li rozw oju śro d o w isk a fizycz
nego celem u zy sk a n ia p o żąd an y ch p rz e m ia n śro d o w isk a społecznego i gospodarczego.
P ro b le m y te są w p ew n y m sensie podobne do z a g a d nień w y stę p u ją c y c h w p rocesie za rz ą d z a n ia p rz e d się b io rstw em p rzem ysłow ym , je d n a k sk a la ich je st znacznie szersza. N ależy bow iem zd aw ać sobie s p r a w ę, że te re n y w okół w ielk ich m ia st liczące dziś se tk i ty sięcy m ieszk ań có w w o k resie o b ję ty m cyklem p la n isty cz n y m (a ju ż tw o rz y się w a ria n ty ro zw o ju a g lo m e ra c ji w arsza w sk ie j do 1990 r.) osiągną k ilk a m i
lionów . Z m usza to fachow ców za jm u ją c y c h się tym i p ro b le m a m i do się g n ię cia po now e te c h n ik i i m etody n au k o w e w s p a rte m ożliw ością k o rz y sta n ia z u rz ą dzeń in fo rm a ty k i. P o d staw o w y m i elem e n ta m i, k tó re w d e c y d u ją cy sposób w p ły w a ją n a e fe k t p ra c p la n isty cz n y ch czyli w a ru n k ó w życia m ieszk ań có w p rz y szłych ag lo m e ra c ji są: b a z a danych, m odele p la n o w a n ia i sy stem y k o n tro li. W dalszym ciągu n in ie j
szych ro zw aż ań z a ję to się w zasadzie ty lk o ty m i dw om a pierw szym i.
D ośw iad czenia zagraniczne
O p raco w an iem w ysoko jak o ścio w ej bazy d an y c h przy m ożliw ie n ajle p sz y m w y k o rz y sta n iu istn ie ją c y c h zbiorów d an y c h zajm o w ało się ju ż w iele m ia st. D o
m in u je tu te n d e n c ja k o o rd y n o w a n ia w ielu w łasn y ch źródeł in fo rm a c ji. W S an F ra n c isc o dopro w ad ziło to do u tw o rz e n ia w spólnego sy stem u in fo rm ac y jn eg o przez in te g ra c ję i a u to m a ty z a c ję fu n k c ji arch\V istycz- nych p a ru d ziesiątk ó w oddzielnych in s ty tu c ji m ie j
skich. P od o b n ą te n d e n c ję o b se rw u je się w Los A n geles, gdzie do o p rac o w a n ia o dpow iedniej bazy d a n ych p rzy stą p io n o ju ż p o n ad 10 la t tem u. W innych m ia sta c h p ro w a d zo n e są m niej z a aw a n so w an e b a d a n ia cząstk o w e dając e w efekcie d o k ład n e, b ardzo sp e cja listy cz n e zbiory danych. P rz y k ła d e m je s t D e
tro it, gdzie ta k ie b a d a n ia p o d ję to n ad k o m u n ik a c ją , czy A ix -e n P ro v e n c e — tw o rzą ce k a rto te k ę sieci po d ziem nych. R ów nież i in n e w ielk ie m ia sta e u ro p e j
skie, ja k L ondyn, M onachium , P a ry ż i a m e ry k a ń skie, ja k W aszyngton, F ila d e lfia p ro w a d z ą in te n sy w ne p ra c e w ty m z a k resie , o p ie ra ją c się n a m niej lu b b ra d z ie j ro zb u d o w an y c h b azach d an y c h o z a sobach m ia sta . D la baz ty c h p rz y ję to te rm in bank danych m iejskich. T e rm in te n je s t ro zu m ian y dość szeroko. O gólnie oznacza zbiór in fo rm a c ji zo rg an izo w a n y za pom ocą odpow iednich śro d k ó w technicznych w celu łatw eg o k o rz y sta n ia z niego. B a rd z ie j p r e c y z y jn a d e fin ic ja o k reśla b an k d an y c h ja k o dość złożony sy stem g ro m ad z en ia i w y b ie ra n ia in fo rm a c ji o p a rty n a połączeniu k ilk u zbiorów różnego pocho
dzenia w e w spólnym u k ła d zie k la sy fik a c y jn y m przy w y k o rz y sta n iu odpow iednich śro d k ó w techn iczn y ch k ie ru ją c y c h e k s p lo a ta c ją ty c h zbiorów .
P race k rajow e
W Polsce, ja k dotąd, nie stw orzono je d n o lite j k o n cepcji w y k o rz y sta n ia now ych m eto d i n a rz ęd zi i n fo rm a ty k i w p la n o w a n iu p rze strzen n y m . P ro w ad z o n e p ra c e z n a jd u ją się w ró żn y m sta d iu m za a w a n so w a nia, a p ra k ty c z n e w y k o rz y sta n ie ETO sp ro w ad za się z re g u ły do u s p ra w n ie n ia czynności o c h a ra k te rz e ra c h u n k o w y m . P ierw szy m z se rii b a rd z ie j k o m p le k sow ych o p rac o w a ń b y ł p ro je k t „S ystem E w id en cji i I n fo rm a c ji S y n tety c zn e j M iast i O siedli -— SEISM O "
w y k o n an y przez ZETO — B y d goszcz. P ro w ad z o n e są rów n ież p ra c e ' przez zespoły u rb a n istó w z G d ań sk a , K ra k o w a i W arszaw y, k tó re ja k d o tą d nie zostały odpo
w ied n io sp o p u la ry z o w an e i w y k o rz y sta n e przez z in tereso w a n e in sty tu c je .
B ank in form a cji o W arszaw ie
— BIW
M ając n a uw ad ze p o trze b y o rg a nów p la n isty c zn o -d ec y zy jn y c h m ia sta zo stały w W arszaw ie w 1972 r.
zain ic jo w an e p rac e n ad u s p ra w n ie niem p rocesu zb ieran ia , p rz e k a z y w an ia, o p ra c o w y w a n ia i u d o stę p n ia n ia in fo rm a c ji — p oprzez z a sto sow anie elek tro n ic zn e j te c h n ik i ob
liczeniow ej i bud o w y system u in fo rm a cy jn eg o o partego- n a źró d ła ch in fo rm a c ji po zo stający ch w dyspozycji ró żn o ro d n y ch je d n o ste k a d m in istra c y jn y c h i gospodarczych m ia sta .
D efinicja i funkcje
Z ad a n ie pow yższe sta n o w i elem e n t kom pleksow ego p ro g ra m u zw ią za
nego z u sp ra w n ie n ie m całego m ie j
skiego sy stem u in fo rm a c y jn o -d e c y - zyjnego, k tó reg o p ro je k to w a n y sy
ste m je s t in te g ra ln ą choć w zg lę d nie niezależn ą częścią. J a k o głów ną fu n k c ję te g o sy stem u zw anego dalej B a n k ie m In fo rm a c ji o W a r
szaw ie (BIW) p rz y ję to o d w zo ro w an ie rzeczyw istości czyli ew id en cję a k tu a ln e g o s ta n u rzeczy n a te re n ie m ia sta i ag lo m eracji. S tr u k tu ra za k ła d a n y c h zbiorów d an y ch u jm o w a n a je s t w trze ch p rz e k ro ja c h : p r o blem ow o, o rg an iz ac y jn ie i p rze strz e n n ie , D zięki tem u sy stem te n m oże być p o d sta w ą fu n k c jo n o w a n ia sy s
tem u planistycznego, gdzie d y n a m ik a zm ian n ie je st zb y t in te n sy w n a, a cykl d ziała n ia dosyć długi (do ta k ich należy system p la n o w a n ia p rzestrzennego).
W ówczas dla sy stem u plan isty czn eg o nie trz e b a b u dow ać oddzielnego u k ła d u p o m iaró w i re je s tr a c ji sta n u istn iejąceg o , tr a k tu ją c B IW ja k o jego p o d sta w ow ą bazę danych.
Z a k ła d a się, że w sy stem ie b ęd ą istn ia ły p ew n e z a lążki dynam icznego o d w zo ro w an ia rzeczyw istości p o przez ew id e n cję n ie k tó ry c h zam ierzeń p lan isty czn y ch . N ato m ia st an a liz y d y n am ik i zm ian w y k o n y w an e będą ju ż poza system em . R ów nież poza sy stem em odbyw ać się będ ą b a d a n ia m odelow e, k o rz y sta ją c je d n a k z n ie k tó ry ch zbiorów system u ja k o sw ojej bazy. d a nych.
Struktura problem ow a
Z u w agi n a kom pleksow ość i ró żnorodność .te m a ty k i, k tó re j dotyczą in fo rm ac je, s ta ra n o się objąć szeroki za k re s problem ów , p rz y ję ty c h za p o d sta w ę tw o rz e n ia w zględnie n iezależnych po d sy stem ó w sp e c ja lis
tycznych. N a obecnym eta p ie p ra c w yróżniono n a s tę p u ją c e p odsystem y:
• Środowisko przyrodnicze i użytkow anie terenu — in fo rm a c je o e lem e n ta ch środow iska: glebach, g ru n tach, w odach, ro ślin n o ści, k lim acie, b udow ie geolo
gicznej i geom orfologicznej, zanieczyszczeniach oraz 0 s tru k tu r z e p rz e strz e n n e j form u ż y tk o w a n ia i w ła d a n ia te re n u .
• Transport i kom unikacja — in fo rm a c je o lo k a lizacji i c h a ra k te ry s ty k a sieci k o m u n ik a c y jn e j n a t e ren ie m ia sta : kolejo w ej, lo tniczej, w odnej, sam o ch o
dow ej oraz sieci u lic m iejsk ich .
• Infrastruktura techniczna — in fo rm a c je o lo k a lizacji i cechach te ch n ic zn o -ek o n o m icz n y ch o b ie k tó w i u rzą d zeń in f r a s tr u k tu r y te le k o m u n n ik a c y jn y c h , e lek tro en e rg ety c zn y c h , ciepłow niczych, gazow niczych, w odociągów i k a n a liz a c ji oraz bud y n k ó w , b u dow li 1 zieleni m ie jsk iej.
• Infrastruktura ekonom iczno-społeczna — in fo rm a cje o lo k a liz ac ji p rz e strz e n n e j obiek tó w usługow ych w ra z z ich c h a ra k te ry s ty k ą w ed łu g n a stę p u ją c y c h g ru p : a d m in istra c ja , m ieszk aln ictw o , o św iata, n au k a , k u ltu ra , o ch ro n a zd ro w ia i o p ie k a społeczna, h an d e l, rzem iosło, g astro n o m ia, sp o rt i tu ry sty k a .
• Produkcja i urządzenia produkcyjne — in fo rm a cje o za k ła d a c h przem y sło w y ch i b u d o w lan y c h oraz sk a ld a c h i bazach.
• Ludność — zbiór in fo rm a c ji o ludności w p ostaci d an y c h ag re g o w a n y ch w różn y ch p rz e k ro ja c h p rz e strze n n y ch , k a te g o ria c h w ieku, zaw odu i w y k sz ta ł
ceniu.
• Planow anie — in fo rm a c je o u sta le n ia c h p la n i
stycznych.
• W skaźniki — zbiór dan y ch n o rm a ty w n y c h z a w ie ra ją c y p o d sta w o w e w ielkości o k re śla ją c e tre n d y ro zw o jo w e ag lo m eracji.
• Zdarzenia — in fo rm a c je o sta n ie ru c h u ulicznego
— w y p a d k i drogow e.
• R ealizacja — in fo rm a c ja o sta n ie re a liz a c ji in w esty cji m iejsk ich .
Z ap ro p o n o w an a docelow a te m a ty k a zbiorów d anych p o w in n a u w zględnić p o trze b y org an ó w p la n isty c z - n o -d ec y zy jn y c h p odległych P re z y d iu m R.N. oraz in nych o rg a n iz a c ji gospodarczych, h an d lo w y c h i u s łu gow ych, k tó ry c h d ziała ln o ść zw ią za n a je s t z ag lo m e
ra c ją . M ożliw ości techniczne, fin an so w e i k a d ro w e nie pozw olą oczyw iście n a n a ty c h m ia sto w e ro zw i
n ięcie sy stem u do pełnego zak resu .
D latego też, p rz e w id u je się u ru ch o m ien ie etap o w e
poszczególnych po d sy stem ó w prob lem o w y ch u zn an y ch za kluczow e z p u n k tu w id ze n ia za d ań sy stem u i p o trz e b u ży tk o w n ik ó w . W ym aga tego ró w n ież e la sty c z ność sy stem u ro z u m ia n a ja k o m ożliw ość ro zsz erze n ia z a k re su in fo rm a c ji pozo stającej w dyspozycji sy ste m u p oprzez k o le jn e dołączanie p odsystem ów i zw ię k szanie k ręg u k lie n tó w BIW .
Struktura organizacyjna
Z ap e w n ien ie d opływ u in fo rm a c ji źródłow ej o ta k szerokim za k re sie te m a ty k i i sp e łn ia ją c e j p o n ad to określo n e w y m a g a n ia co do ich a k tu a ln o śc i i w ia rygodności je s t za d an iem n ie sły c h an ie sk o m p lik o w an y m i o d pow iedzialnym . D latego też, w zorem ro z w iązań zagran iczn y ch , p o stan o w io n o oprzeć się (tam , gdzie to je s t m ożliw e) n a in fo rm a c ja c h g ro m ad zo n y ch do te j p o ry przez a p a r a t a d m in is tra c y jn y w g obo
w iąz u ją cy c h przepisów , zarząd z eń i n o rm re g u lu ją c y c h zb ieran ie , p rzech o w y w an ie, o p rac o w y w a n ie i d y stry b u c ję in fo rm ac ji. P rz e m a w ia ł za ty m fa k t, że w iele d an y c h je s t zb ieran y c h i fak ty c z n ie is tn ie je w p o staci n ajro z m aitsz y ch ew id e n cji, spisów , in w e n ta ry z a c ji i k a rto te k , choć n a ogół w sposób n ie je d n o lity i w fo rm ie nie zaw sze n a d a ją c e j się do w y k o rz y sta n ia.
D latego też d o ta rc ie do tych zbiorów , w e ry fik a c ja za w arto śc i pod k ą te m p o trz e b BIW i u ru ch o m ien ie za pom ocą śro d k ó w E PD , u m o żliw iając d ostęp do n ich w szy stk im za in te re so w a n y m , je s t tu ro z w ią z a n iem n a jp ro stsz y m i n a jła tw ie jsz y m . O czyw iście n ie k tó ry c h in fo rm a c ji w ogóle, się nie g ro m ad zi (np. d o tyczących śro d o w isk a przyrodniczego) i te b ęd ą m u sia ły być z b ie ra n e p oprzez sp e cja ln e k a n a ły in fo r
m a cji.
J a k ju ż w sp o m n ia n o BIW m a sta n o w ić e le m e n t c a łego u k ła d u in fo rm a c y jn o -d e c y z y jn e g o m ia sta , zo rg a nizow any n a zasadzie w sp ó łp rac y z ty m i je d n o s tk a m i m iejsk im i, k tó re z ra c ji sw ej działalności s ta tu tow ej z a jm u ją się zb ie ra n ie m i p rzech o w y w an iem in fo rm a c ji. P rz y ję to ja k o zasadę, że in s ty tu c je te zo
s ta n ą obciążone obow iązkiem g ro m a d z e n ia d a n y c h w fo rm ie zm o d ern izo w an ej i u je d n o lic o n ej d la całego sy stem u i będ ą o dpow iadać za p raw id ło w o ść p rz e n ie sie n ia in fo rm a c ji n a n o śn ik i m aszynow e. W yposa
żenie te ch n ic zn e sy stem u będzie zg ru p o w an e z a ró w no w c e n tra ln y m o śro d k u obliczeniow ym (Stołeczny O śro d ek E le k tro n icz n y T ec h n ik i O bliczeniow ej), ja k rów n ież m oże z n a jd o w ać się w g estii in s ty tu c ji o d
pow ied zialn ej za d o sta rc za n ie in fo rm a c ji (dla w ielu in sty tu c ji n a jb a rd z ie j r a c jo n a ln y je s t dw usto p n io w y sy stem p rze tw a rz a n ia ).
W ch w ili obecnej b ard z o tru d n o pow iedzieć, ja k b ę dzie w y g ląd ać sp ra w a w łasności d an y c h g ro m ad z o n y c h p rzez system oraz k to i w ja k i sposób będzie decydow ał o d ostępie do nich. 'Do ro z w ią z a n ia ty c h p ro b lem ó w z a p ro p o n o w a n o po w o łan ie fo rm aln eg o w łaściciela system u, k tó ry będzie decydow ał o u p ra w n ie n ia c h poszczególnych u ży tk o w n ik ó w U znano, że w łaścicielem ta k im będzie Urząd M iasta st. W ar
szaw y, a bezp o śred n i n ad z ó r nad B IW będzie s p r a w ow ać P ełn o m o c n ik P re z y d e n ta M ia sta d/s e le k tro nicznej te c h n ik i obliczeniow ej.
S p ra w y m e ry to ry c z n e j z a w arto śc i zbiorów , w p ro w a dzanie n ow ych e lem e n tó w i lik w id a c ji d an y c h n ie w y k o rz y sty w an y c h , b ę d ą k o o rd y n o w a n e przez k o m ó rk ę b ad a w cz o -ro zw o jo w ą d/s B IW p o d le g ają cą P ełn o m o cn ik o w i, a o piniow anie i z a tw ie rd z a n ie przez sp e c ja ln e ciało dorad cze (Zespół d/s In fo rm a ty k i), sk ła d a ją c e się z in s ty tu c ji w sp ó łp ra c u ją c y c h i w y o d ręb n io n e z T echniczn o -E k o n o m iczn ej R ady N a u k o w ej. P rz ew id z ian o c e n tra ln e fin a n so w a n ie e k s p lo a ta cji sy stem u ta k , by p rz y n a jm n ie j w początk o w ej f a zie ro z ru c h u p rze ciw d ziała ć n iech ęci poszczególnych je d n o ste k do p onoszenia kosztów zw iązanych b ezpo
śred n io z ich d ziałalnością.
Układ id en tyfik acji przestrzennej
W y k o rz y stan ie zbiorów danych, pochodzących z ró ż
nych źródeł w y m a g a ich u je d n o lic e n ia p rzez z a sto sow anie je d n o lity c h re g u ł k la sy fik a c y jn y c h oraz o d n oszenia ich do m ożliw ie je d n o lite g o u k ła d u je d n o ste k p rze strzen n y c h . P ro b le m te n m a b ard z o isto tn e znaczenie z u w ag i n a p o ró w n y w aln o ść d an y ch , ich a g re g ację p rz e s trz e n n ą i tem aty czn ą.
W tra k c ie p ro w ad zo n y ch an a liz w y o d ręb n io n o n a t e re n ie W arszaw y i podreg io n u w arsza w sk ie g o (obej
m ująceg o 10 pow iatów ) siedem p o d staw o w y ch n ie re g u la rn y c h u k ła d ó w id e n ty fik a c ji p rz e strz e n n e j d a nych. P o d staw o w y m u k ła d e m fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j s tr u k tu r y m ia sta je s t podział a d m in is tra cyjny, n a k tó ry nałożone są in n e podziały:
— u rb a n isty c z n y
— ew id e n cy jn y
— sta ty sty c z n y
— k o m u n ik a c y jn y
— p o c z to w o -tele k o m u n ik a cy jn y
— a d m in istra c ji dom ów m ieszkalnych.
U k ład y te m a ją s tr u k tu r ę n ie re g u la rn ą , ró żn e k s z ta ł
ty, w ielkości i liczbę je d n o ste k , a ich g ra n ic e p o k ry w a ją się ty lk o częściowo. D latego też sy stem BIW z a k ła d a o p ero w an ie u k ła d e m id e n ty fik a c ji (niezależ
nym od w ym ienionych) o p a rty m n a ro zb u d o w an y m u k ła d zie m ap o w y m w p odziale se k cy jn y m p ro s to k ą t
nym . Z asadnicze je d n o stk i u k ła d u tw o rzą „ sia tk i b a zow e” o p o w ierzch n i 48 h a w k sz tałcie p ro sto k ą tó w o d p o w iad a ją ce ark u szo m za sad n iczej m a p y w sk a li 1:1000. P o la sia te k „bazow ych” zo stały podzielone n a je d n o stk i m niejsze, tzw. „pola zn acz o n e'’ o p o w ierz
chni 12 h a , 4 ha, 0,25 ha, 0,04 ha, 0,01 ha, 0,0025 ha, 0,000625 ha. „ S ia tk i bazo w e” o p arto o je d n o lity lo k aln y u k ła d w sp ó łrzęd n y ch p ro sto k ą tn y c h d la W a r
szaw y i podregionu.
N u m e ra c ja sia te k bazow ych p o w sta ła p rzez o znacze
nie 6 -cy fro w y m kodem ra m e k o g ran ic za jąc y ch s ia t
ki, id ąc od p o czątk u u k ła d u w zdłuż osi x —y. „P o la zn aczone” są n u m e ro w a n e lo k a ln ie w e w n ą trz „sia
te k ”. Ł ączny kod cy fro w y n ajm n ie jsze g o „pola z n a czonego” z a w ie ra 12 cy fr, a pola 1 h a — 8 cyfr.
Oczywiście nie m ożna w chw ili obecnej z a p ro p o n o w ać u ży tk o w n ik o m d o sta rc ze n ia in fo rm a c ji ty lk o w u k ła d zie pól znaczonych, d lateg o też w sy stem ie p r z e w id u je się k o eg z y ste n cję istn ie ją c y c h u k ła d ó w p rz y n a jm n ie j n a o k res p ra k ty c z n e g o sp ra w d z e n ia d z ia ła nia u k ła d u pól znaczonych lub też dłużej, zależnie od życzeń użytkow ników .
W chw ili obecnej w y d a je się, że szczególnie k o rz y s t
ne je s t sto so w an ie „pól znaczonych” do za p isu n u m erycznego d an y c h o śro d o w isk u przy ro d n iczy m , k tó re pochodzą z różnych źródeł, ja k ró w n ież danych uzy sk iw an y c h bezp o śred n io ze sta ły c h p u n k tó w t e ren o w y ch . D ane ta k n o to w an e u m o ż liw ia ją szybko p rz e tw a rz a n ie za pom ocą k o m p u te ra , ja k też u ła t
w ia ją p re z e n ta c ję w y n ik ó w w p o sta ci g raficzn ej.
K o n cep cja „pól zn aczonych” m a w szy stk ie w alo ry cyfrow ego m o d elu te re n u , zaś dzięki b udow ie h ie r a r chicznej je s t oszczędna i logicznie p rz e jrz y sta . J e d nak dopiero założenie zb io ru o s tru k tu r z e o p a rte j na ta k ie j zasadzie może dać odpow iedź p rz y n a jm n ie j na w iększość w ątp liw o ści, ja k ie się tu m ogą nasunąć.
P ró b a ta k a odnosząca się do k o n k re tn e g o te re n u je s t obecnie w W arszaw ie p rz e p ro w ad z an a .
Sprzęt
B udow a ta k sk om plikow anego sy stem u o p ierająceg o się n a dysp o n o w an iu olbrzym im i zb io ra m i in fo rm a cji (zbiór głów ny będzie liczył p o n ad sto m ilionów znaków ) w y m ag a za sto so w a n ia odpow iedniego sp rz ę tu i o p ro g ra m o w an ia . M uszą to być m o d u la rn e z e sta w y k o m p u te ro w e o dużej m ocy olbiczeniow ej, s te ru ją c e d ostępem do zbiorów um ieszczonych w p a m ię ciach m asow ych, o d ostępie b ez p o śred n im i .dużej p o
centralna
Procesor komunikacyjny
Ukiad przesy im a danych
Pada Narodom
i Dysponent danych \M
Modem Ośrodek centralny.
Drukarka wierszom
DB
kart Bigimetr
—I X - y I Ptoller ' Czytnik taśmy
-O U T)V _ _ y ekranony
Dalekopis
R y s . 2 D o c e l o w a k o n f i g u r a c j a s y s t e m u
p ro w a d z a n ia in fo rm a c ji g raficz n ej (digim ctry) i g r a - { ficznego p re z e n to w a n ia w y n ik ó w (p lo tte ry , m o n ito ry ekranow e). P rz y k ła d o w ą k o n fig u ra c ję docelow ą t a kiego sp rz ę tu p o k azan o n a rys. 2. Z a k ła d a się m a k sy m a ln e w y k o rz y sta n ie o p ro g ra m o w an ia firm ow ego ICL, szczególnie p ro g ra m ó w za rząd z ający c h i dużą część p ro g ra m ó w u żytkow ych. J e d n a k zestaw , ja k i obecnie je s t do dyspozycji i n a k tó ry m u ru c h a m ia n e są pierw sze zbiory BIW nie m a p rze d staw io n e j k o n fig u ra c ji docelow ej.
Są to m aszy n y ODRA 1325 i 1305, w yposażone w p o d sta w o w y z e sta w Urządzeń W E/W Y (czytnik ta ś m y i k a rt, d r u k a r k a w ierszow a) i ze w n ę trz n e p a m ię ci m asow e n a ta śm ie m ag n ety czn ej. W zw iązku z tym u ru c h a m ia n e m ogą być ty lk o oddzielne zbiory d a nych, z a k ła d a n e i p rz e tw a rz a n e obecnie za pom ocą sta n d a rd o w y c h p ak ietó w p ro g ra m ó w firm y ICL. Są to po g ram y z se rii Data M a n a g em en t S o ftw a r e (DMS), u m o ż liw ia jąc e z a k ła d a n ie zbiorów , p rz e sz u k i
w an ie i so rto w an ie w dow olnych u k ła d a c h oraz w y d ru k ta b u lo g ram ó w w ynikow ych.
BIW jako baza m odeli sym ulacyjnych
P ro je k tu ją c BIW , za jego głów ne z a d an ie u w ażano d o sta rc za n ie in fo rm a c ji m iejsk im org an o m p la n isty c z- n o -d ec y zy jn y m czyli u tw o rze n ie pew nego ro d za ju m agazynu odpow iednio p rze tw o rz o n y ch info rm acji.
N ie należy je d n a k zapom inać, iż n ajlep szą, ja k dotąd pom ocą p rz y p o d ejm o w an iu decyzji je s t sp raw d za n ie je j re z u lta tó w na m odelu sy m u lac y jn y m .
S y stem y m o d e lo w an ia o d g ry w a ją w ięc co raz w ię k szą rolę, a ich za sto so w a n ie d a je odpow iedzi zn a cz
n ie b ard z iej w ia ry g o d n e niż w szy stk ie in n e d o ty c h czas stosow ane. M odele m ożna z pow odzeniem s to sow ać n a k ilk u różn y ch e ta p a c h p ro ce su p la n o w a n ia — od a n a liz y d an y c h p o czynając, a skończyw szy n a tw o rze n iu i w yborze p la n u . P rz y d o b rej z n a jo m ości zależności fu n k c jo n a ln y c h w y stę p u ją c y c h p o m iędzy sk ła d n ik a m i b ad a n eg o sy stem u m ożna sk o n stru o w a ć m odel m a te m a ty c z n y o p a rty n a p ro g ra m o w a n iu liniow ym , dyn am iczn y m b ąd ź te c h n ik a c h s y m u la c y jn y c h i w y k o rz y sta ć do a n a liz y d an y c h rz e czyw istego sy stem u , p ro je k to w a n ia now ego lu b u s ta le n ia p la n u n aje fe k ty w n ie jsz e g o spośród k ilk u a lte r n aty w n y c h . F azy zw iązan e z o p rac o w y w a n iem m o delu p rze d staw io n o n a ry s. 3.
P ierw szą czynnością je s t w n ik liw e zb a d a n ie e le m e n tów pro cesu , ja k i m a być w ym odelow any. N ależy założyć, że m odele g lo b aln e u w zlg ę d n ia jąc e w sz y s t
kie asp ek ty ro zw o ju ag lo m erac ji są p ra k ty c z n ie je s z cze nie do z re aliz o w an ia (czynione p ró b y w ty m k ie ru n k u w la ta c h 60-tych przez RAND CO R PO R A TIO N skończyły się fiaskiem ) i u w ag ę pośw ięcić raczej m o jem n o ści, w yposażone w b o g aty z e sta w k o n w e n c jo
n a ln y ch u rzą d zeń W E/W Y (czytniki i p e rfo ra to ry k a rt, taśm y , cz y tn ik i d o kum entów , d ru k a rk i), ja k i u rząd zeń sp e cja listy cz n y ch do w p ro w a d z a n ia i w y -
PamiĘC
delom częściow ym . O b serw ac je procesów u m o ż liw ia
ją p rzy ję cie h ipotez dotyczących w y stę p o w a n ia cz y n n ik ó w g łó w n y ch i istn ie ją c y c h m iędzy nim i p o w ią zań fu n k c jo n a ln y c h . P o w ią z a n ia te u siłu je się n a s tę p nie w y ra zić m a tem aty c zn ie . O trzy m a n y m odel m a te m a ty cz n y je s t n a ogół b ardzo sk o m p lik o w an y i w y -
R y s . 3 F a z y b u d o w y m o d e l u
k o n y w an ie ja k ic h k o lw ie k o p era cji m ożliw e je s t t y l k o p rzy użyciu m aszyny cy fro w ej. T esto w a n ie m o delu od b y w a się zw y k le przez zm ian ę p a ra m e tró w w celu stw ie rd z en ia, czy o trz y m a n e w y n ik i są r e a l
ne lub te ż przez p o ró w n a n ie re z u lta tó w z re a ln ie zaszłym i fa k ta m i, co do k tó ry c h dan e są zgro m ad zo ne w bazie. J e ś li p rześledzić cykl bud o w y tak ieg o m odelu (rys. 3), to w idać, że w k aż d ej fazie p o w s ta w a n ia m u si on k o rz y sta ć z in fo rm a c ji o s ta n ie is tn ie jącym , d lateg o też w y d aje się, że ró w n ież i do t a kich celów B IW będzie bezcennym źródłem dan y ch i w łaściw ą b azą d z ia ła n ia m odeli. P ra c e n a d budow ą m odeli są w te j chw ili dopiero rozpoczęte, je d n a k w y d a je się, że bez p ełn ej k o o rd y n a c ji tych z a g a d nień nie m ożna o siągnąć p raw id ło w eg o ro zw ią zan ia pro b lem u bud o w y sp raw n eg o m iejsk ieg o sy stem u in - fo rm acy jn o -d ecy zy jn eg o .
Prace w drożeniow e
P ro w ad z o n e obecnie p race w drożeniow e o p ie ra ją się n a k o n k re tn y c h zam ów ieniach u ży tk o w n ik ó w p re c y zujący ch szczegółowo ro d za j i za k res in fo rm a c ji oraz c h a ra k te r re z u lta tó w końcow ych. C hodzi tu ta j o u n ik n ię cie k osztow nych i czasochłonnych p ra c z w ią zanych z u ru c h a m ia n ie m zbiorów , z k tó ry c h n a s tę p nie n ik t nie k o rzy sta . Ja k o p rz y k ła d m ożna tu ta j p o dać p odsystem „ I n fra s tru k tu r y sp ołeczno-ekonom icz
n e j”, gdzie b ard z o d alek o z a aw a n so w an e są p rac e n ad założeniem z b io ru o o b iek tach u sługow ych n a te re n ie W arszaw y, a w przyszłości i w reg io n ie p o d m iejskim . T rw a obecnie z b ie ra n ie dan y ch ź ró d ło w ych, k tó re po w e ry fik a c ji zo stan ą um ieszczone na ta śm ie m a g n ety c zn e j, a z chw ilą u z y s k a n ia od p o w iedniego sp rz ę tu p rze n iesio n e b ęd ą n a d ysk w y m ienny. W tej sam ej faz ie z n a jd u je się zbiór dan y ch o in w e s ty c ja c h m ie jsk ich , m ocy p rz e d się b io rstw b u d o w lan y ch oraz w sk aź n ik ó w n o rm a ty w n y c h , k tó re sta n o w ią bazę do sto so w a n ia an a liz y sieciow ej i b u dow y m odeli liniow ych. P rz e s ta ją one ju ż być zbio
ra m i czysto ew id e n c y jn y m i (jak im je s t jeszcze zbiór d an y c h o o b ie k tac h usługow ych czy rów n ież u r u c h a m ian y zbiór o ciep ło w n iach n a te re n ie ag lo m erac ji w arsza w sk ie j) służą do p rz e p ro w a d z a n ia b ard z iej
sk o m p lik o w an y c h analiz. P ra c e pow yższe jeszcze nie zostały zakończone, je d n a k n a p o d sta w ie dośw iadczeń m ożna stw ierd zić, że zap o trze b o w a n ie n a tego ro d z a ju sy stem y i p o d sy stem y u ru c h a m ia n e (n aw et w o graniczonym zakresie) je s t b ard z o duże i sta le się zw iększa.
W nioski
R ozpoczęte p ra c e n a d B A N K IE M IN F O R M A C JI O W A R SZA W IE w y k azały , że m usi on sta n o w ić e le m e n t m iejsk ieg o sy stem u p lan isty czn o -d ecy zy jn eg o , któ reg o g łó w n ą fu n k c ją je s t m ag azy n o w an ie, p rz e tw a rz a n ie i p rze k azy w a n ie in fo rm a c ji do różn y ch j e go części sk ład o w y ch p oprzez w ła sn e k a n a ły k o m u n ik a c ji ze źródłem i odb io rcam i d an y ch . J a k się w y d aje, n a p o d sta w ie licznych dośw iadczeń z p ra c tak w łasnych, ja k i in n y c h ośrodków , n a jb a rd z ie j ow oc
nym k ie ru n k ie m je s t tw o rze n ie BIW w pow iązan iu z6 stosow aniem te c h n ik i b ad a ń o p era cy jn y c h , a w szczególności m etod sieciow ych i o p ty m a liz ac y jn y ch oraz m odeli sy m u lac y jn y ch p o zw a lając y ch na b ie żącą i szybką ocenę re z u lta tó w p o d ejm o w an y c h d e cyzji p lan isty czn y ch , zw łaszcza w dziedzinie in w e sty c y jn e j. M etody te p o zw a lają n a u n ik n ię cie n ie o d w ra c a ln y c h sk u tk ó w b łę d n y ch ro zw ią zań oraz z a oszczędzenie znaczn y ch śro d k ó w m a te ria ln y c h . D la tego też dalsze p ra c e n a d B IW p ro w a d zo n e są p rzy ścisłej w sp ó łp racy z p la n ista m i i z u w zględnieniem now ych te ch n ik , sto so w an y ch p rzy p la n o w a n iu ro z w oju m ia sta i ag lo m eracji.
L I T E R A T U R A
[11 C i t y M o d e l s C h a l l a n g e U r b a n m a n a g e r s — C O M P U T E R D E C I S I O N S 1972 N o . 2, p . 6—10.
[2] T h e u s e o f c o m p u t e r s i n u r b a n p l a n n i n g — D I E B O L D R E S E A R C H P R O G R A M . D o c . N o A 1 5 / 1 9 7 0 / J a n u a r y . [3] B o u c l y Y : L ’a p p o r t d e l ’i n f o r m a t i q u e a l a p l a n i f i c a t i o n u r b a i n e , T E C H N I Q U E S e t S C I E N C E M U N I C I P A L E S 1972 N . 3, p . 103—111.
[4] J . J . O ’B r i e n : M I S f o r U r b a n S y s t e m s , v o n N o s t r a n d R e i n h o l d . C o m p a n y , N . Y o r k 1970 p . 275— 306.
[5] C h a r n e s A . , K o z m e t s k y G . , R u e f f i VT . : I n f o r m a t i o n R e q u i r e m e n t s f o r U r b a n S y s t e m s : A V I E W I N T O T H E P O S S I B L E F U T U R E M A N A G E M E N T S C I Ę N C E 1972 V o l : 19, N o . 4, P a r t 2, p . 8—20 .
[6j L e b e l A . : B a n q u e d e d o n n e e s u r b a i n e s , A T E L I E R P A R I S I E N d ’U R B A N I S M E 1969 r .
[7] K o m p l e k s o w e o p r a c o w a n i e k o n c e p c j i B a n k u I n f o r m a c j i o W a r s z a w a w i e ( B I W ) . P r o j e k t B i u r a P l a n o w a n i a i R o z w o j u W a r s z a w y 1973 r .
[8] G a c k o w s k i Z . : I n f o r m a t y k a w z a r z ą d z a n i u p r z e d s i ę b i o r s t w e m p r z e m y s ł o w y m , W a r s z a w a 1973, P W E .
[91 D e m b o w s k a Z . : M e t o d y w m i e j s c o w y m p l a n o w a n i u p r z e s t r z e n n y m , W a r s z a w a 1970, I U A .
[10] R e g u l s k i J . : C y b e r n e t y k a s y s t e m ó w p l a n o w a n i a , W a r s z a w a 1974, W P .
[11] L a m b G . M . : C o m p u t e r s i n t h e p u b l i c s e r v i c e , L o n d y n 1972, G e o r g e A l l e n a n d U n w i n L T D .
[12] H a l l A . D . : P o d s t a w y t e c h n i k i s y s t e m ó w , W a r s z a w a 1963, P W N .
Z Y G M U N T ŁUCZAK
Z akfa d E le ktro n iczn e j T ech n iki O b lic z e n io w e j Łódź
681.322.004.14:658.6/8.
System inform atyczny M E R K U R Y
O m ó w i o n o k o n c e p c j ę o p r a c o w y w a n e g o w P R L , s y s t e m u M E R K U R Y d o c e l ó w p r o g r a m o w a n i a ł s t e r o w a n i a p r o c e s a m i r y n k u k o n s u m p c y j n e g o . P r o j e k t u j e s i ę 4 p o d s y s t e m y : P O P Y T , P O D A Ż , R Ó W N O W A G A , M O D E L E .
N iniejszy a r ty k u ł m a n a celu p rz e d sta w ie n ie d o ro b k u p ra c łódzkiego z e s p o łu ') o p raco w u jąceg o „W stęp ną k o n ce p cję założeń sy stem u in fo rm aty c zn e g o M E R
K U RY ”.
W p ra c a c h zespołu b r a ła u d ział g ru p a sp e c ja listó w - -k o n su lta n tó w sk ła d a ją c y c h się z p rze d sta w ic ie li ś w ia ta n a u k i oraz g ru p y p rac o w n ik ó w ZETO -Łódź.
A u to r a rty k u łu m a m iły obow iązek podziękow ać w szystkim b iorącym udział w p ra c a c h n ad za ło żen ia
mi sy stem u za upow ażnienie do podjęcia próby p ierw szej pu b liczn ej p re z e n ta c ji dorobku.
M otyw em p o d ję cia p ra c n ad system em M ERKURY było p rześw iad czen ie o w ielk iej i trw a łe j ran d z e, j a k ą w śród p ro b lem ó w g ospodarczych P R L m a ją s p r a
w y k sz ta łto w a n ia rów n o w ag i ry n k o w e j.
S ystem M ERKURY m a być n arz ęd ziem u ła tw ia ją c y m p ełn iejsze w y k o rz y sta n ie rzeczyw istego s ta n u z a o p a
trz e n ia ry n k u oraz syg n alizo w an ie zachodzących w n im zm ian. W ty m sensie podjęcie p ra c n ad założe
niem sy stem u stan o w iło a n ty c y p a c ję ta k silnie obec
nie i n a ta k w ysokim szczeblu fo rm u ło w a n eg o z a m ów ienia społecznego.
K oncep cja sy stem u M ERK U RY za k ła d a, iż głów nym jego celem m a być p rognozow anie i ste ro w a n ie p ro cesam i, k tó re zachodzą n a ry n k u d ó b r i usłu g k o n su m p c y jn y c h z u w zg lęd n ien iem u w a ru n k o w a ń sp o łeczno-ekonom icznych celem z a p ew n ie n ia rów n o w ag i ry n k o w e j w sk a li m ik ro - i m a k ro -ek o n o m icz n ej w w a ru n k a c h sta le w z ra sta ją c y c h p o trze b k o n su m e n ta . P o w iązan ie system u M ERK U RY z sy stem a m i rz ą d o w ym i C EN PLA N i S P IS ilu s tru je rys. 1.
Z asadniczym k ry te riu m , p rz y ję ty m p rzy o k reśla n iu celów sy stem u M ERKURY je s t k ry te riu m p o trze b człow ieka, a w ięc p rzy czy n ien ie się do stw o rze n ia w a ru n k ó w do m ożliw ie p ełnego z a sp a k a ja n ia tych p otrzeb.
0 s k ł a d z e s p o ł u p o d a n y p r z y k o ń c u a r t y k u ł u ( s t r . 10)
D r i n ż . Z Y G M U N T Ł U C Z A K u k o ń c z y ł d w a k i e r u n k i s t u d i ó w : S z k o ł ę I n ż y n i e r s k ą w Ł o d z i i W y
d z i a ł E k o n o m i c z n y U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o . P r a c ę d o k t o r s k ą b r o n i ł w K a t e d r z e E k o n o m e t r i i U - n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o w 1970 r .
B y ł a s y s t e n t e m n a P o l i t e c h n i c e Ł ó d z k i e j o r a z z a j m o w a ł k i e r o w n i c z e s t a n o w i s k a w p r z e m y ś l e . O d 3 l a t p r o w a d z i w y k ł a d y n a U n i w e r s y t e c i e Ł ó d z k i m . P o l n i f u n k c j ę D y r e k t o r a Z E T O - Ł ó d ź o d 1965 r .
Z ta k p o staw ionego celu w y n ik a, że system po w i
nien gen ero w ać odpow iednie zestaw y in fo rm ac ji u k ie ru n k o w a n e n a ró żn e ośrodki decyzyjne, je d n a k
S
y
s t e m
n e r k u r
y
Informacje dla sfero wanta
/Resor- , I towu
Plam
Dlanowania [Regio
n a ln y Informacia dla
rc
/ ‘Resor
^ _____nowy Regio-
\m ln y Prognozy
tkoterminowego
■Plam
S y
s t e m C e n Pt a n
Informacje wyjściowe zagregowane
Informacje wyjściowe ztiezagrego- wanę branżowo lub terytorialnie ■ Informacje . zasilające
R y s . 1 P o w i ą z a n i e s y s t e m u M E R K U R Y z s y s t e m a m i r z ą d o w y m i C E N P L A N i S P I S
ze szczególnym u w zg lę d n ie n iem szczebla ce n traln e g o z a rz ą d z a n ia g o sp o d a rk ą n aro d o w ą.
W y d a w n ictw a sy stem o w e p o w in n y za w ie ra ć in fo rm a cje niezb ęd n e do p o d e jm o w a n ia decyzji u ła tw ia ją cych za p ew n ie n ie ró w n o w a g i ry n k o w e j, ta k w k r ó t
kich, ja k i w d ługich o d cin k ac h czasu i u m o ż liw ia
jących re a liz a c ję długookresow ego p ro g ra m u k o n sum pcji.
M echanizm o siąg an ia ró w n o w a g i będzie różny i z a leżny od tego, d la ja k ieg o o k resu będzie on ro z p a try w a n y . D la k ró tk ic h o k resów w iązać się on będzie z poziom em dochodów i siłą n abyw czą ludności, przy czym będzie to ró w n o w ag a n a poziom ie ok reślo n ej stopy k o n su m p c ji — p rzy danej s tr u k tu rz e p o p y tu , i m a łe j stopie elastyczności podaży, w ym uszonej przez popyt. D la długich ok resó w o siąg an ie ró w n o w agi ry n k o w e j n a poziom ie reg u lo w a n eg o w z ro stu k o n su m p c ji odb y w ać się będzie przez w yw oły w an ie
zm ian s tr u k tu r a ln y c h w p opycie i podaży — p rzy w y zn aczan iu w zro stu k o n su m p c ji d ro g ą zw ię k sz an ia dochodów i reg u lo w an eg o w zro stu siły n abyw czej.
W zw ią zk u z pow yższym za k res sy stem u obejm ow ać m usi p ro b le m a ty k ę p o p y tu z je d n e j stro n y , z d ru giej zaś podaży ró w n o w a żą cej te n pop y t, a ta k ż e b a dan ie i an alizę sta n u rów n o w ag i lu b zakłóceń ró w -
* w zrośnie z a p o trze b o w a n ie n a in fo rm a c je : zd e za g re - g ow ane pod w zględem aso rty m e n to w y m (dla okresów in fra k ró tk ic h ), o zap asach , o zachow aniu się k o n su m e n ta (jego p re fe re n c ja c h i o p o d atn o ści n a środki
s tra te g ii m a rk e tin g o w ej)
• zw iększy się znacznie za in te re so w a n ie p ro d u c e n tów p ro cesam i ste ro w a n ia ry n k iem
R y s . 2 P o d s y s t e m y i i c h p o w i ą z a n i e z s y s t e m e m M E R K U R Y
now agi m iędzy po p y tem a p odażą d la p o d ejm o w an ia d ziała ń in te rw e n c y jn y c h .
W reszcie do sp e łn ia n ia sw ych fu n k c ji p ro g n o sty cz
n y ch i p rze p ro w a d z e n ia b a d a ń sy m u lac y jn y ch — s y stem m usi być w yposażony w szeroki z e sta w m odeli ry n k o w y ch .
Tw orząc cy b e rn ety c zn y sc h em a t sy stem u M ERKURY uznano, iż d la p raw id ło w eg o sp e łn ie n ia tych fu n k c ji w in n y być w nim w y o d rę b n io n e cz te ry p odsystem y:
P O PY T, POD A Ż, RÓW NOW AGA, MODELE.
W zajem ne ich zw iązki p rz e d sta w ia sc h e m a t n a ry s. 2.
C e n tra ln e położenie p o d sy stem u RÓW NOW AGA w y n ik a z k o n fro n ta c ji podaży z p o p y te m w u ję ciu d y nam icznym . U sługow ą fu n k c ję dla sp e łn ia n ia w s to su n k u do p ozostałych m a p o d sy stem M ODELE, o b słu g u ją c y w szy stk ie trz y podsystem y, tw o rzą c p o d g ru p y m odeli p o p y tu i czynników p o pytotw órczych, ró w n o w a g i i podaży.
K o n cep cję p o d sy stem u P O P Y T sporządzono p rz y jm u ją c m iędzy in n y m i n a s tę p u ją c e założenia:
• odbyw ać się będzie d alsza ew o lu c ja i unow ocześ
n ia n ie sy stem u d y stry b u c ji. D otychczasow y z u n ifik o w a n y i szty w n y podział ogniw d y stry b u c ji oraz z a k re s p rz e strz e n n y p rz e d się b io rstw uleg n ą zm ianie
• ro zszerzy się a s o rty m e n t to w aro w y
• pogłębią się zw iązki su b sty tu c y jn e m iędzy d o b ra m i a u słu g a m i
• znacznie przy sp ieszy się szybkość o b ro tu to w a ro w ego
• zw iększy się fu n d u sz sw obodnej decyzji k o n su m e n ta w jego ogólnych dochodach
• n a s tą p i k o n c e n tra c ja f u n k c ji m a g az y n o w a n ia p rzy o g ran ic za n iu ich w obrocie to w aro w y m , a szczególnie
w h a n d lu d etaliczn y m
O p rz e tw a rz a n e p rzez sy stem M ERKURY in fo rm ac je będ ą sta n o w ić p o d staw o w e p rze słan k i p o d ejm o w an ia decyzji stra te g ic z n y c h i p ro g n o sty czn y ch w e w sz y st
kich ogniw ach i je d n o stk a c h d ecyzyjnych ste ro w a n ia lub pro g n o zo w an ia p ro cesam i ry n k o w y m i.
P rz y o k re śla n iu z a p o trze b o w a n ia n a p rze tw o rz o n ą in fo rm a c ję p o dstaw ow ego znaczenia n a b ie ra seg m en ta c ja ry n k u , głów nie z p u n k tu w id ze n ia p o p y tu . P o w in n a ona zapew nić zgodność z podziałam i po s tr o nie podaży. S eg m e n tac ja ta w in n a o p ie ra ć się na u w zg lęd n ien iu trze ch k ry te rió w k la sy fik a c y jn y c h :
— ro d zaj p ro d u k tu (d o b ra lub usługi)
— cechy odbiorców fin a ln y c h
— region.
P o d ział w g ro d z a ju p ro d u k tu p o w in ie n być o p a rty n a k ry te riu m z a sp a k a ja n y c h p o trzeb . Ich duża zm ien ność s tw a rz a konieczność p rz y ję c ia ta k ic h cech p o działu, k tó re u m o ż liw ia ły b y szybkie ak tu a liz o w a n ie sy stem u se g m en tacji i szybkie u zy sk iw an ie in fo rm a c ji o zm ian a ch poszczególnych seg m en tó w ry n k u . S e g m e n ta c ja p o w in n a pozw alać n a o k reśle n ie ro d z a ju d o b ra lu b u słu g i z p o d ziałe m n a now e w chodzące na ry n e k lub ju ż z n a jd u ją c e się n a nim .
S e g m e n ta c ja w g p ro d u k tó w u ła tw i ste ro w a n ie r y n k iem i b udow ę m odeli ek o n o m etry czn y ch , i p o w in n a w y o d ręb n ić:
— a rty k u ły żyw nościow e i alkohol
— a rty k u ły lu k su so w e
— u słu g i g astro n o m icz n e
— u słu g i h o te la rsk ie i p o k rew n e (obsługa ru c h u t u rystycznego)
— odzież (z usługam i)
— a rty k u ły i u sługi dotyczące w y p o saż en ia gospo
d a r s tw a dom ow ego
— ry n e k m ieszk ań z usłu g am i
— p ry w a tn e śro d k i tra n s p o rtu .
S eg m e n tac ja ry n k u w g cech odnoszących się do o d biorców p o w in n a b ra ć pod uw agę:
— cechy dem o g raficzn e (np. ry n e k m łodzieżow y, r y nek ludzi sta ry c h )
— cechy społeczno-zaw odow e
— m iejsce zam ieszkania.
G łów nym i źró d ła m i in fo rm a c ji w podsystem ie P O PY T są b ad a n ia :
— budżetó w g o sp o d a rstw dom ow ych
— g o sp o d a rstw dom ow ych
— g u stó w k o n su m e n tó w (p row adzone za p o śre d n i
ctw em te stó w k o n tro li ry nku).
C elem tego p o d sy stem u będzie g en e ro w a n ie in fo rm a cji o k sz ta łto w a n iu się siły nabyw czej ludności oraz o sposobach i fo rm a ch p o d ejm o w an ia przez g o spo
d a rs tw a dom ow e decyzji o w y d a tk o w a n iu śro d k ó w n a cele k o n su m p c y jn e . D ostarczać on będzie in fo r m a c ji zaró w n o o sposobie w y d a tk o w a n ia dochodów , ja k i o m iejscach tego w y d atk o w a n ia.
P odsystem PO D A Ż m a służyć ocenie sta n u g lobalnej rów n o w ag i ry n k o w e j oraz s ta n u cząstkow ych ró w now ag, a ta k że ocenie elastyczności sp rzed aży i s u g ero w an iu określo n y ch in stru m e n tó w o d d ziały w a n ia
n a p o żąd an e zm ian y podaży.
P o d sy ste m PO D A Ż m a gro m ad zić in fo rm a c je (w u k ła d a c h i p rz e k ro ja c h u m o ż liw ia jąc y ch k o n fro n ta cje in fo rm a c ji z p odsystem em PO PY T) o czy n n ik ach służących k sz ta łto w a n iu podaży oraz in fo rm a c ji o sam ej podaży. In fo rm a c je te pozw alać będ ą n a o k re ślenie in stru m e n tó w o d d ziały w a n ia n a podaż.
P o d sy ste m RÓW NOW AGA, ja k ju ż w spom niano, m a c e n tra ln e znaczenie w sy stem ie M ERKURY. Celem jego je s t o k reśle n ie sto p n ia ró w n o w a g i ry n k o w e j w aspekcie rzeczow ym i p ieniężnym w p rz e k ro ja c h b ran ż o w y c h i reg io n a ln y ch oraz p ro gnozow anie za pom ocą a p a ra tu p o d sy stem u M ODELE ta k ieg o ro z w oju podaży dóbr i usług k o n su m p c y jn y c h , k tó ry zap ew n ia łb y zgodność z prognozą p o p y tu k o n su m p cyjnego.
P o d sy ste m te n opierać się będzie głów nie n a dw u zb io rach dotyczących sy tu a c ji ry n k o w e j oraz k o n sum pcji. W zbiorze dotyczącym sy tu a c ji ry n k o w e j szczególnie isto tn eg o znaczenia n a b io rą in fo rm a je o:
— sto p n iu n asy ce n ia ry n k u
— za p asach (w o rg an iz ac jac h p ro d u k c y jn y c h oraz w h a n d lu h u rto w y m i detalicznym , w sk aź n ik i ro ta c ji zapasów itp.)
— oszczędnościach ludności (stan oszczędności, p rz y ro sty oszczędności, ich s tru k tu ra )
— w y k o rz y sta n iu zdolności p ro d u k c y jn y c h (w sk aźn i
k i w y k o rz y sta n ia zdolności p ro d u k c y jn y c h , surow ce lim itu ją c e p ro d u k c ję itp.)
— cenach
— ren to w n o ści.
W zbiorze in fo rm a c ji o k o n su m p c ji do szczególnie isto tn y c h należą:
— in fo rm a c je o k o n su m p c ji k ra jo w e j (w skaźniki s tr u k tu r y k o n su m p c ji w g je j fo rm ekonom icznych, w różnych p rz e k ro ja c h i p rzy u w zg lęd n ien iu so c ja l
nego ró żn ic o w an ia konsum pcji)
— n o rm y k o n su m p c ji (m inim alne, docelow e i p o stu - latyw ne)
— k o n su m p c ja w w y b ra n y c h k ra ja c h obcych (w skaź
n ik poziom u k o n su m p cji, w sk aź n ik i s tr u k tu r y w y d atk ó w u m o żliw iające w y p ro w a d ze n ie w n iosków o te n d e n c ja c h w z a k resie k sz ta łto w a n ia się przyszłego poziom u i s tr u k tu r y p o p y tu w k ra ju ).
P o d sy stem M ODELE spełniać będzie ro lę służebną w odniesieniu do pozostałych podsystem ów . P rz e w i
d u je się jego ro z w a rstw ie n ie n a cztery podstaw ow e bloki:
— płace
— p opyt k o n su m p c y jn y ludności
— ró w n o w ag a ry n k o w a
— podaż dó b r i usług.
Z asad n icżą fu n k c ją tego p o dsystem u je s t stw a rz a n ie m ożliw ości:
— d o k o n y w an ia ocen sy tu a c ji w yjścio w ej (np. z a ch ow anie rów now agi) p rz y rów noczesnym o k reśle n iu
w p ły w u poszczególnych czynników na spodziew any p rzeb ieg z ja w isk ry n k o w y c h
— fo rm u ło w a n ie prognoz
— sy m u lo w a n ie p rzeb ieg u re a liz a c ji a lte rn a ty w n y c h decyzji (np. cenow ych lu b też m ożliw ego rozw oju sy tu a c ji ry n k o w e j, m ożliw ych zagrożeń p ły n ą cy c h z nieurodzaju).
W yróżnia się tu m oduły zależne od długości okresu po trzeb n eg o d la za jśc ia zm ian, a zw łaszcza do p o d ję cia k ro k ó w p o zw a lając y ch n a p rzy w ró c en ie ró w n o w agi ry n k o w e j lub u su n ię cie zag ro żeń ry n k o w y c h — m odele k ró tk o o k re so w e oraz długookresow e.
A by system M ERK U RY m ógł sp e łn ia ć sw ą ro lę n ie zb ęd n a je s t in te g ra c ja po d sy stem ó w PO D A Ż i P O PY T w sensie je d n o lito ści poziom u ag re g acji, je d n o litości k la s y fik a c ji. p o trze b i podaży, oraz tra n s la c ji m iędzy ró żn y m i poziom am i ag re g a c ji d la obsługi p o p y tu i podaży.
J a k o k ry te riu m ag re g acji p o w in n o się p rz y ją ć p o p y t — je s t on czynnikiem d e te rm in u ją c y m w w a r u n k a c h rów n o w ag i zaś podaż p o w in n a c h a ra k te ry z o w ać się zdolnością a d a p ta c y jn ą w zględem potrzeb.
W sferze p o p y tu p ro p o n u je się p rz y ją ć sto p ień a g re g ac ji z d okładnością do g ru p p o trze b sto p n ia p ie rw szego, d rugiego i dalszych, aż do p o trz e b u zn an y ch w d an y m m odelu sp o łeczn o -k o n su m p cy jn y m sp o łe
czeń stw a za p o trze b y luksusow e.
W sferze podaży p ro p o n u je się p rz y ją ć sto p ień a g r e g ac ji z d okładnością do g ru p w y ro b ó w i u sta lo n e j (zm iennej w czasie) listy w y ro b ó w i usług.
A by dw ie k la sy fik a c je — podaży i p o p y tu — odpo
w iad a ły sobie w za jem n ie p ro p o n u je się s k o n stru o w a n ie w spólnego g ra fu (rys. 3) u m ożliw iającego a n a lizę sy tu a c ji ry n k o w e j.
Od stro n y n asy ce n ia m iałb y on n a s tę p u ją c e w ła ś c i
wości:
popyt globalny na dobra i usługi konsumpcji indywidualnej poziom rangi 2
np'21 potrzeby materialne
poziom rangi 3 np. 3121- (312f
żywność itd...
Podaż
podaż globalna dóbr t usług dla konsumpcji indywidualnej
poziom rangi 2 np. 21 krajom produkcje, dóbr konsumpcyjnych
poziom rangi 3 np 3121 produk
cja przemysłu spożywczego
poziom rangi </
np. 4121 produkcja branży mleczar
skiej i
I
it d aż do grupy wyrobów; usług
R y s . 3 D e n d r y t y r o z w i n i ę ć k l a s y f i k a c j i p o p y t u i p o d a ż y
