•
i m f e
1975
SPIS TREŚCI NR 11/75
INFO R M A TY K A NA UCZELNIACH Z K R A JU
ZE ŚW IA TA ZE Z JED N O C ZEN IA IN FO R M A TY K I
SZTU K A K O M PU TERO W A PRZEGLĄ D W YDAW NICTW
P rzed V II Z jazdem P ZP R
O rg a n iz acja w d ra ża n ia system ów EPD E w a S zo łty s, L u c ja n S zo lty s
M etody k o n tro li danych i k o re k ty b łęd ó w w p ro cesie A PD — Jó ze f K u b it
P o dstaw ow e s tr u k tu r y i elem en ty system ów in fo r
m atycznych — W ła d y sła w S. G a jew ski
A naliza m etod oceny efektyw ności ekonom icznej s y stem ów in fo rm aty c zn y c h — W ito ld K o tu le c k i N EL — system do p ro g ra m o w a n ia o b ra b ia re k s te ro
w an y c h num ery czn ie — Jan P a ją k
A S P IK — au to m aty cz n y system p la n o w a n ia i k o n tro li — E d w a rd K ra m
O cena testow ych prac stu d en ck ich z w y korzystaniem k o m p u te ra — W ito ld S ik o rsk i
U rządzenia odczy tu jąco -p iszące dla niew idom ych p ro g ram istó w — W ojciech Z a w isto w sk i
In fo rm a c je różne In fo rm a c je różne
S y stem ro zlicza n ia działalności służby ru c h u m ie j
skich p rze d sięb io rstw k o m u n ik a cy jn y ch — H e n r y k S zw a rc
K o m p u te ry w lite ra tu rz e — M arek H o ly ń sk i
R ecenzja k siążki A n d rz eja K ierczyńskiego: E fe k ty w ność k o m p u te ry z a c ji — W ojciech Ja b ło ń ski B ib lio g rafia w y d aw n ic tw polskich z dziedziny in fo r
m a ty k i — oprać. J. K la m b o ro w sk i O głoszenie
str.
1
12
17
20
24 26 29 29—31
32 33 34 35 IV okł.
WYDAWNICTWA CZASOPISM TECHNICZNYCH
NOT W arszaw a C zackiego 3/5
KOLEGIUM REDAKCYJNE
R ed ak to r N aczelny prof, d r h ab . L eon ŁUKASZEW ICZ
m gr K ry sty n BERNATOWICZ, prof, d r hab. inż. K o n ra d FIA ŁK OW SKI (zast. re d ak to ra naczelnego), d r inż. M arek IIOŁYNSKI, W ładysław KLEPACZ (zast. re d a k to ra naczelnego) doc. d r hab. A n to n i M AZURKIEWICZ, m gr Ja n u sz SPY CH A J, doc. d r inż. A n d rzej TAR
GOWSKI
Red. tech . Jó zef DUSZA S e k re ta rz R ed ak cji m g r K ry s ty n a WROŃSKA
RADA PROGRAMOWA
Mgr Inż. A n to n i BOSSOWSKI, doc. d r inż. J a n FELIC K I, doc. d r inż. Z bigniew GACKOW- SKI, doc. d r inż. A le k ia n d er GOLINOW SKI, dr h ab . A n d rzej GRZYWAK, doc d r h ab . Inż.
R om an KULESZA, prof. d r h ab . Leon ŁUKASZEW ICZ, p ro f. d r hab. inż. S tan isław PA SZ KOWSKI (w iceprzew odniczący), prof. d r T adeusz PECHE. m gr inż. B ro n isław PIWOWAR, d r Inż. A n d rzej PLĄ SK O W SK I, m gr inż. T adeusz PODGÓ RSK I (w iceprzew odniczący), prof.
d r inż. J e rz y SEIDLER, p ro f. d r Inż. A n d rzej STRASZA K (przew odniczący), doc. Je rzy TRY- BU LSK I, d r T adeusz WALCZAK, p ro f. d r Inż. S te fa n WĘGRZYN, d r Inż. J a n Z. 2YDOWO R e d ak cja: 00-911 W arszaw a, ul. Ja sn a 14/16, p o k ój 331, tel. 27-71-40 lu b c en trala 26-82-61 w. 285,, d y ż u rn y re d a k c ji 10,00—13,00
Z ak ład K o lp o rtażu WCT NOT, W arszaw a, ul. M azowiecka 12
Z akł. G raf. „ T a m k a ” . Z. 2. Zam . 489. P a p ie r d ru k . sat. IV kl. 65 X 86. O b j: 6,75. a rk . d ru k . N a k ład 6950. B-88.
Cena eg zem plarza zł 15.- IN D EK S 36210/36124 P re n u m e ra ta roczna zl 180.—
Informatyka
d a w n i e j M a s z y n y M a t e m a t y c z n e
zastosow an ia w gospodarce, technice i nauce
Nr 11
MIESIĘCZNIK
1 9 7 5
R O K XI
L i s t o p a d
ORGAN MI NI STERS TWA NAUKI, SZKOLNI CTWA WYŻS ZEGO I TECHNI KI I POLSKI EGO KOMI TETU AUTOMATYCZNEGO P R Z E T W A R Z A N I A I N F O R M A C J I N A C Z E L N E J O R G A N I Z A C J I T E C H N I C Z N E J
J u ż tylk o dni dzielą nas od o tw a rc ia V II Z jazd u P o lsk ie j Z jednoczonej P a r tii R obotniczej. W krótce Z jazd te n p o d su m u je im p o n u jące o siągnięcia k r a ju ostatniego pięcio le
cia oraz w ytyczy now e zadania- n a n a s tę p n y okres. P rz e k az an e do szerokiej społecznej d y sk u sji W ytyczne K om i
te tu C e n traln eg o n a V II Z jazd P Z P R w sy n te ty c zn y spo
sób za ak c en to w a ły te osiągnięcia, k tó re n a k re śliły głów ne k ie ru n k i i cechy dalszego e ta p u ro zw oju społeczno-gospo
darczego k ra ju , e ta p u prow adzącego do zb u d o w an ia ro zw i
niętego spo łeczeń stw a socjalistycznego.
Z a d a n ia sfo rm u ło w an e pięć la t tem u przez VI Z jazd P Z P R , k tó re w ielu w y d a w a ły się w ów czesnej sy tu a c ji zbyt o p ty m istyczne, zostały nie ty lko zrealizow ane, ale n a w iększo
ści odcinków w ysoko przek ro czo n e. S p ra w iła to k o n se k w e n tn ie k ie ro w a n a przez P a rtię i R ząd m obilizacja i so
lid a rn y w ysiłek całego społeczeństw a. O siągnięcia m in io nego pięciolecia p rze su n ęły n as pod w zględem te m p a p rz y ro stu p ro d u k c ji oraz dochodu narodow ego do św iato w ej czołów ki k ra jó w o n ajw y ższej d y nam ice ro zw o ju gospo
darczego. N a stą p iła nie tylk o rozbudow a, ale rów n ież b ez
p rec ed en so w a m o d e rn izac ja p ra k ty c z n ie w szy stk ich gałęzi n aszej g ospodarki. O siągnięcia te dały n am w szy stk im nie ty lk o olbrzy m ią sa ty sfa k c ję , ale rów nież stw o rzy ły szcze
gólnie k o rz y stn ą pozycję w yjściow ą d la dalszego ro zw oju k ra ju . S tan o w ią one re a ln ą p o d sta w ę do istotnego w z ro stu poziom u życia naszego społeczeństw a.
W a rto podk reślić, że w sp o m n ian e w ysokie tem po ro z w o ju i m o d ern izacji n asze j gospodarki, k tó re zbiegło się z w y ra źn y m zah am o w an iem k o n iu n k tu ry , sta g n a c ją a n a w e t p rz y p a d k a m i o stre j re c e sji gospodarczej w k r a ja c h k a p i
talisty czn y ch , pozw oliły n am w y d a tn ie zm niejszyć d y sta n s dzielący n a s jeszcze od k ra jó w n a jb a rd z ie j rozw in ięty ch . P ozy ty w n e s k u tk i p o lity k i społeczno-gospodarczej u ch w a lo n ej przez VI Z jazd P Z P R szczególnie w y raziście od zw ier
ciedliły się w ro zw o ju in fo rm a ty k i. N aw et w p o ró w n a n iu do szczególnie p re fe ro w a n y c h dziedzin gosp o d ark i n a ro d o w e j d y n a m ik a rozw oju b y ła tu bezprecedensow a. W p r z e ciągu o sta tn ic h dw óch la t n astąp iło n ie tylk o z w ie lo k ro t
n ienie liczbow ego sta n u in s ta la c ji ko m p u tero w y ch , ale ró w nież zasadniczy skok jakościow y, w y ra ż a ją c y się z a in s ta lo w an iem sp rz ę tu bardzo now oczesnego. R ów nolegle z ro z b u d o w ą bazy sp rzę to w ej u uży tk o w n ik ó w n a s tą p ił im p o n u ją c y w zro st p o te n c ja łu p ro d u k cy jn eg o naszego p rz e m y słu środków tech n iczn y ch in fo rm a ty k i, nie tylk o po d w zg lę
dem ilości p ro d u k c ji, ale p rze d e w szystkim znacznego ro z sz erze n ia a s o rty m e n tu w yrobów oraz ic h m o d ern izacji, p o z w a la ją c e j w w ielu p rz y p a d k a c h n a osiągnięcie a k tu a ln e go poziom u św iatow ego. W zrost d o staw k rajo w y c h , a t a k że bardzo in te n sy w n y im p o rt najnow ocześniejszego sp rzę tu pozw oliły n a znaczne n asy ce n ie n im n ajw a żn iejsz y ch ogniw n a sz e j g o sp o d a rk i i a d m in istra c ji. W chw ili obecnej w e
w szy stk ich kluczow ych g ałęziach g o spodarki istn ie ją ju ż ośrodki obliczeniow e w yposażone w sp rz ę t re p re z e n tu ją c y poziom k ra jó w o w ysokim sto p n iu k o m p u te ry zac ji.
Nie będzie p rz e sa d ą w ięc stw ierd zen ie, że rozw ój k r a jo w ej in fo rm a ty k i w la ta c h 1973—75 sta n o w ił n a jb a rd z ie j d obitn y w y ra z procesów p o stę p u te ch n ic zn o -o rg an iz ac y jn e- go, ja k ie zgodnie z u ch w ałam i VI Z jazd u P Z P R zaszły w gospodarce k ra jo w e j w ciągu o statn ieg o pięciolecia.
R ów nież W ytyczne V II Z jazdu P Z P R , w śró d kluczow ych celów i za d ań rozw oju społeczno-ekonom icznego k ra ju , a k c e n tu ją bardzo w yraźnie doniosłość fu n k c ji in fo rm a ty k i.
W iąże się ją ściśle z za d an iam i p o p raw y efek ty w n o ści g o sp o d a ro w a n ia d rogą d o sk o n alen ia m e to d p la n o w a n ia , k ie ro w a n ia i zarząd zan ia, k tó ry m to celom „...służyć p o w in n a w pierw szy m rzędzie re a liz a c ja p ro g ra m u ro zw oju in fo rm a ty k i” (p u n k t 20 W ytycznych). T ak ie w rozdziale „Z a
d a n ia w dziedzinie ro zw o ju p rzem y słu , tra n s p o rtu i haft- d lu ” w p u n k cie 21 w m iejscu pośw ięconym p ro b lem o w i ro zw o ju p rze m y słu elektrom aszynow ego n a pierw szy m m iejscu w śród b ra n ż p re fe ro w a n y c h a k c e n tu je się a u to m a ty k ę i e lek tro n ik ę , k tó re w y m ienione są n a w e t p rz e d t a kim i przem y słam i, ja k o k ręto w y oraz m aszyn rolniczych.
Obok u k ie ru n k o w a n ia zastosow ań in fo rm a ty k i oraz d alsze
go przy sp ieszen ia ro zw o ju p rze m y słu kom puterow ego w W ytycznych znaleźć m ożna liczne sfo rm u ło w an ia , bardzo isto tn e d la dalszego ro zw o ju in fo rm a ty k i, lecz zw iązane z nim w sposób pośredni. N ależy tu w pierw szy m rzędzie w ym ienić p ro b lem za p ew n ie n ia w a ru n k ó w efek ty w n eg o u ży tk o w a n ia środków technicznych p ro d u k c ji k ra jo w e j.
P ro b le m ten w W ytycznych je s t sfo rm u ło w an y ogólnie w p o sta ci stw ie rd z en ia, że „...w ażnym za d an iem będzie po p ra w a jak o ści p ro d u k cji. W ty m celu n ie zb ę d n a je s t p e łn a in te g ra c ja działań w całym p ro cesie p ro d u k cy jn y m , ro zp o cz y n ając od p ra c b adaw czo-rozw ojow ych, a n a sprzedaży i serw isie kończąc”. R e aliza cja pow yższej zasady odnosi się w p raw d zie do każdego w y ro b u przem ysłow ego, je s t je d n a k ty m w ażniejsza, im w y ró b te n je s t b a rd z ie j złożony.
D otyczy to w ięc ja k n a jb a rd z ie j sp rz ę tu kom puterow ego, rep rez e n tu ją c e g o g ru p ę w y ro b ó w technicznie n a jb a rd z ie j złożonych. P ow yższy fra g m e n t W ytycznych sp e łn ia w ięc p odstaw ow e życzenia uży tk o w n ik ó w krajo w eg o sp rz ę tu kom puterow ego, d ają c g w a ra n c je nie ty lk o lepszego z a s
p o k a ja n ia p o trze b k rajo w y c h , ale rów nież d alszej in te n s y fik a c ji e k s p o rtu tego sp rzę tu .
R easu m u jąc, treść W ytycznych z p u n k tu w id ze n ia ro zw o j u in fo rm a ty k i sta n o w i p o tw ie rd z en ie kluczo w ej roli, ja k ą spełniać ona p o w in n a w całokształcie ro zw o ju społeczno- -ekonom icznego k ra ju .
W itając zbliżające się o b rad y V II Z jazd u P Z P R w ierzym y, że p o d ję te n a n im u ch w a ły p rzy c zy n ią się do szybszej r e a lizacji n aszy c h w sp ó ln y ch dążeń.
1
EWA SZOŁTYS
A kadem ia Ekonomiczna W rocław
LUCJAN SZOŁTYS
Instytut Ekonomiki i O rga n iza cji Przedsiębiorstw Przemysłowych W rocław
O rg a n iz a c ja w d rażan ia sysiem ów EPD
P rzed staw io n o p ropozycje m eto d y zorg an izo w an ia w draża
nia system ów EPD. J a k o ro zw iązan ie p ro p o n u je siq po
w ołanie sp ecjaln ej k o m isji w d ro żen io w ej, k tó re j członka
m i b y lib y zarów no p rzed staw iciele p r o je k ta n ta ja k i użyt
k o w n ik a system u.
Do te j p o ry p ro b lem aty c e w d ra ż a n ia sy stem ó w elek tro n ic z
nego p rz e tw a rz a n ia d an y ch , n ie pośw ięcano z b y t w iele m ie j
sca. S y tu a c ja ta k a je s t o ty le n iep o k o jąca, że e ta p w d ra ż a n ia sy stem u je s t w ażnym , jeżeli n ie n ajw a żn iejsz y m , elem en tem cy k lu w p ro w a d z a n ia elek tro n ic zn e j te c h n ik i obliczeniow ej, w a ru n k u ją c y m w y k o rz y sta n ie jego w p ra k ty c e . P a m ię ta ć bo w iem należy, że n a e ta p ie w d ra ż a n ia sy stem u n a s tę p u je p ra k ty c z n e zw e ry fik o w an ie p raw id ło w o ści z a w a rty c h w nim rozw iązań. N a stę p u je to zw łaszcza w czasie p ró b n ej ek sp lo a ta c ji sy stem u (p róbna e k s p lo a ta c ja p o przedzona je s t czyn
nościam i zw iązanym i z k ad ro w y m , o rg an izacy jn y m i te c h n i
cznym p rzy g o to w an iem je d n o stk i do je j rozpoczęcia; czyn
ności te zalicza się tu ró w n ież do e ta p u w d ra ż a n ia sy ste m u). Do tego czasu w e ry fik a c ja ro zw ią zań z a w a rty c h w s y ste m ie dotyczyła ic h p raw idłow ości logicznych i b y ła z r e guły p rze p ro w a d z a n a „na p a p ie rz e ”. W czasie p ró b n ej e k s
p lo a ta c ji, rozpoczyna się fu n k c jo n o w a n ie sy stem u E PD ja k o sw oistego „o rg a n izm u ”, k tó ry m a „żyć i ro zw ija ć się” w e s
pół „z życiem i ro zw o je m ” je d n o stk i dla k tó re j został o p ra cow any (zaprojektow any).
Zadania etapu wdrażania system u EPD
S p ro w ad zen ie zadań, k tó re m a ją być zrealizo w an e n a eta p ie w d ra ż a n ia sy stem u EPD, do w e ry fik a c ji p rz y ję te j te c h n o logii p rz e tw a rz a n ia byłoby dużym uproszczeniem p ro b le m u.
W czasie p ro w a d ze n ia p ra c n ad tw o rzen iem d o k u m e n ta c ji p ro je k to w e j sy stem u , k o n ta k t m iędzy u ży tk o w n ik iem b ez
p o śred n im (kom órki, k tó ry m system m a służyć), sp ro w ad za się do u zg a d n ia n ia sta n o w isk w z a k resie pew nych ro z w ią zań cząstkow ych. P o dobnie rzecz m a się w p rz y p a d k u k o n ta k tó w m iędzy zespołam i p ro je k to w y m i a p ra c o w n ik a m i k o m ó rk i E PD d an e j je d n o stk i. W y d a je się, że m im o n a jle p szych chęci w szy stk ich za in te re so w an y c h , zarów no u ż y tk o w nicy b ez p o śred n i ja k i praco w n icy k o m ó rk i EPD, n ie są w sta n ie , w tra k c ie ty c h k o n ta k tó w , o b ją ć całości sy stem u o raz zrozum ieć sw o jej roli, w now ych, stw orzonych p rzez s y stem , w a ru n k a c h d ziałania.
E ta p w d ra ż a n ia sy ste m u E PD je s t ró w n ież o k az ją do d o k o n a n ia w e ry fik a c ji uzgodnień, d okonanych w e w cz eśn iej
szych e ta p a c h b u d o w y sy ste m u pom iędzy uży tk o w n ik iem bezp o śred n im a zespołam i p ro jek to w y m i. Ze w zględu n a s to su nkow o d łu g i okres p ro w a d ze n ia p ra c p ro jek to w y c h część tych uzgodnień m ogła stra c ić ak tu aln o ść, p o n ad to e ta p w d r a ża n ia je s t o k a z ją do zlik w id o w an ia odchyleń m iędzy ocze
k iw a n ia m i u ży tk o w n ik a a rzeczyw istą użytecznością sy ste m u. O d chylenia te m ogą być k o n se k w e n cją n ie z b y t jasnego sp recy zo w an ia u ży tk o w n ik a „idei” sy stem u lu b błędnego jej zro zu m ien ia przez zespoły p ro jek to w e . N a eta p ie w d ra ż a n ia sy stem u m ożna ró w n ież u zu p e łn ić p ew n e lu k i w d o k u m e n ta cji, b ęd ą ce w y n ik ie m je j sta n d a ry z a c ji (chodzi tu o uw zg lę
d n ie n ie p ew n y ch o rg an iz ac y jn y ch a sp e k tó w e k sp lo atacji s y stem u).
W aspekcie przytoczonej pow yżej roli, ja k ą pow inien pełnić e ta p w d ra ż a n ia w cyklu w p ro w a d z a n ia sy stem ó w EPD , jego z a d a n ia m ożna p rz e d sta w ić n astęp u jąco :
© zw e ry fik o w an ie sto p n ia „d o p a so w an ia” ro zw iązań p rz y ję ty ch w d o k u m e n ta c ji sy stem u do rzeczyw istych w a ru n k ó w fu n k cjo n o w a n ia d an e j je d n o stk i
• zbliżenie k o m pleksow ych ro zw iązań do bezpośredniego u ży tk o w n ik a
2
• um ożliw ienie, k a d rz e sp ecjalisty czn ej jed n o stk i, p o zn a n ia p rz y ję ty c h ro zw ią zań ze szczególnym u w zględnieniem p ro b le m ów zw iązanych z o p ero w an iem i k o n se rw a c ją sy stem u O um ożliw ienie u ż y tk o w n ik o w i b ezpośredniem u p ra k ty c z n e go p o zn an ia jego ro li, obow iązków i u p ra w n ie ń w w a r u n k a c h sto so w an ia sy stem u
© w e ry fik a c ja podziału obow iązków i u p ra w n ie ń pom iędzy b ezpośrednim u ży tk o w n ik iem a k o m ó rk ą EPD
® do k o n an ie p ra k ty c z n e j w e ry fik a c ji fo rm w spółpracy p o m iędzy k a d r ą sp e cja listó w je d n o stk i a o środkiem oblicze
niow ym
© u zu p e łn ie n ie lu k w d o k u m e n ta c ji (dostosow anie je j do in d y w id u a ln y ch p o trze b k o n k retn e g o u żytkow nika)
® p o djęcie k ro k ó w zm ierza ją cy ch do zo rg an izo w an ia d z ia ła n ia je d n o stk i (lub je j elem entu), zgodnie z w y m ag a n ia m i sy stem u (w prow adzenie ' bazy indeksow ej i n o rm a ty w n e j, p rzy g o to w an ie zm odyfikow anych d o k u m e n tó w źródłow ych itp)
© stw o rze n ie p rze słan e j do a k tu a liz a c ji d o k u m e n ta c ji ro z
w iązań system o w y ch z a w a rty c h w d o k u m e n tac h system u.
R e asu m u jąc , sy stem elek tro n iczn eg o p rz e tw a rz a n ia dan y ch w in ie n n a e ta p ie w d ra ż a n ia zostać dopro w ad zo n y d o postaci, k tó ra za p ew n ia jego s p ra w n ą ek sp lo atację użytkow ą.
Założenia m odelowe organizacji wdrażania system u
EPD
«E k sp lo a ta c ja uży tk o w a sy stem u E PD w y m ag a w sp ó łd z iała
n ia co n a jm n ie j trze ch p odm iotów działający ch . P ierw szy m podm iotem d ziała ją cy m je s t bezpośredni u ży tk o w n ik sy ste
m u (osoba fizyczna, k o m ó rk a lu b zespół k o m ó rek o rg an iz a
cy jn y ch jednostki). D rugim , k o m ó rk a p rz e tw a rz a n ia danych,
a trzecim o środek obliczeniow y, w k tó ry m system m a być ek sp lo ato w an y . Je że li ek sp lo atacja sy stem u u zn an a zo staje za działan ie w ielopodm iotow e, a w eta p ie w d ra ż a n ia m a ją być sp ełn io n e zad an ia, o k tó ry ch m ow a by ła pow yżej, to w jego re a liz a c ji m u sz ą b ra ć udział te sa m e podm ioty, k tó ry c h w sp ó łd z iałan ie będzie uzależniało pow odzenie ek sp lo ata c ji użytk o w ej. W eta p ie w d ra ż a n ia sy stem u EPD udział b ierze jeszcze je d n a g ru p a ludzi, k tó re j ro la w czasie e k s p lo a ta c ji użytkow ej sta je się coraz b a rd z iej pasyw ną.
C hodzi tu m ianow icie o członków zespołu, k tó rzy p ro je k to w ali d an y sy stem EPD.
Z w róćm y uw agę, że ty m sam ym n a etap ie w d ra ż a n ia s y ste m u m a się do czynienia z sy tu a c ją , w k tó re j poszczegól
n e g ru p y pracow nicze (użytkow nicy, k o m ó rk a EPD , zespoły pro jek to w e), b ęd ą n ależ ały do różnych „linii p rzebiegu w ła dzy”. Zespół p ro je k tu ją c y sy stem E PD należy, najczęściej do in n ej je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej, aniżeli ta d la k tó re j o p r a cow yw any je st d an y system . W tej sy tu a c ji istn ie je o biek
ty w n a p rz e sła n k a po tem u , aby n a okres w d ra ż a n ia danego sy stem u EPD pow ołać przejściow y tw ó r o rg an izacy jn y , k tó ry tu nazw ano „K O M IS JĄ W DROŻENIOW Ą SYSTEM U E P D ”. Je g o istn ien ie je st u w a ru n k o w a n e czasem tr w a n ia p ra c w drożeniow ych. Po ich zakończeniu p rz e sta je on istnieć, z tym , że nie p rz e s ta ją istn ie ć p o w iąz an ia fu n k c jo n a ln e m ię dzy k o m ó rk ą E PD a b ezp o śred n im u ży tk o w n ik iem o ra z m ię dzy EPD a ośrodkiem obliczeniow ym (n o tab en e te o sta tn ie k ry s ta liz u ją się na eta p ie w d ra ż a n ia system u).
Z ad an ia, ja k ie p ow inny być sp ełnione n a eta p ie w d ra ż a n ia sy stem u EPD d e te rm in u ją sk ła d osobow y K o m isji W droże
niow ej. W ydaje się celowe, aby członkam i te j k o m isji byli:
® bezp o śred n i u ży tk o w n ik sy stem u (w ro zu m ien iu p o d a
nym pow yżej)
• praco w n icy k o m ó rk i p rz e tw a rz a n ia d an y c h („rodzim i” sp e cjaliści od p rz e tw a rz a n ia danych), w tym :
— k ie ro w n ik k o m ó rk i p rz e tw a rz a n ia danych
— p rac o w n ik m a jąc y w czasie e k sp lo atacji u żytkow ej sy ste m u sp e łn ia ć fu n k c ję o p e ra to ra sy stem u
— p rac o w n ik , k tó ry w czasie e k sp lo a ta c ji u żytkow ej sy ste m u sp e łn ia ć będzie fu n k c je k o n se rw a to ra sy stem u
® członkow ie zespołu p ro jek tu ją c e g o sy stem EPD:
— p ro je k ta n t w iodący sy stem u (w p rz y p a d k u sy stem u w ie- lodziedzinow ego)
— k ie ro w n ik zespołu p ro jek tu ją c e g o (w p rz y p a d k u sy stem u niezależnego o p ro ste j stru k tu rz e )
— p ro je k ta n c i sy stem u
— p ro g ra m iśc i
• p rac o w n ik o śro d k a obliczeniow ego, w k tó ry m sy stem m a być realizow any.
C elow e w y d aje się w y o d rę b n ie n ie z k o m isji Z espołu R obo
czego, któ reg o trzo n tw orzyć będą: praco w n icy EPD w ch o dzący w sk ła d K o m isji W drożeniow ej, p ro je k ta n c i i p ro g ra m iści zespołu, k tó ry op raco w ał d an y p ro je k t sy stem u EPD oraz p ra c o w n ik o śro d k a obliczeniow ego. N a zespole roboczym ciążyłby obow iązek w y k o n y w an ia p ra c w drożeniow ych zgod
nie z {wdziałem d o konanym przez K om isję W drożeniow ą.
K o m isji W drożeniow ej p rzy p isa ć m ożna n a s tę p u ją c e p o d sta w ow e fu n k c je działalności:
• u sta le n ie fo rm w sp ó łp rac y z ośrodkiem obliczeniow ym w okresie w d ra ż a n ia sy ste m u EPD
® w yznaczenie czynności w drożeniow ych
• podział p ra c w drożeniow ych
• zabezpieczenie w d ra ż a n ia śro d k am i technicznym i
• w p ro w a d ze n ie zm ian w sy stem ie
• a k tu a liz a c ja d o k u m e n ta c ji p ro je k to w e j i p ro g ra m o w o - -ek sp lo a ta cy jn e j
• w yznaczenie p u n k tó w k o n tro ln y c h w d ra ż a n ia
® k o n tro la p o stę p u p ra c
® k o o rd y n a c ja w y k o n an ia p ra c w drożeniow ych
® p rzy jęcie sy stem u do e k sp lo atacji użytkow ej.
N iezależnie od pow yższych fu n k c ji K o m isja W drożeniow a ja k o przejściow o u tw o rzo n a k o m ó rk a o rg an iz ac y jn a p ow inna m ieć sk ła d osobow y o raz form y p rac y w łasn ej działalności za ak c ep to w a n e przez kiero w n ictw o d an e j in sty tu c ji. F o rm y p rac y K o m isji W drożeniow ej m uszą u w zględniać fa k t, że je j członkow ie to pracow nicy nie pow iązani w ięzam i zależ
ności służbow ej. Z in te g ro w a n ie osobow e K o m isji m oże n a s tę pow ać n a bazie p o w iązań fu n k c jo n a ln y c h w y stę p u ją c y c h w etap ie w d ra ż a n ia sy stem u E PD (por. rys. 1). D ecyzje d o ty czące re a liz a c ji w yżej w ym ienionych fu n k c ji d ziałalności p o w in n y być k o n su lto w a n e n a posiedzeniach K om isji. W y m a
gan e byłoby, ab y posiedzenia (n arad y ) K o m isji W drożenio
w ej odbyw ały się n ie rzadziej, niż w y n ik a to z liczby p u n k tó w k o n tro ln y c h w yznaczonych n a e ta p ie w d ra ża n ia. P u n k ty k o n tro ln e m ogą być w y zn aczan e d la te rm in ó w zakończe
nia o k reślonej czynności lu b g ru p w drożeniow ych. T ym s a m ym p u n k te m k o n tro ln y m je s t te rm in zakończenia isto t- nej(ych) czynności w drożeniow ej(ych), ta k ic h ja k np. w d ro żenie bazy in d e k so w ej lu b n o rm a ty w n e j, założenie zbiorów , założenie b ib lio tek i p ro g ra m ó w itd.
W ydaje się celowe, aby k o m isja w drożeniow a b y ła p o w o ła
n a do życia wów czas, gdy stw o rzo n e z o sta n ą pierw sze po d staw y do rozpoczęcia p ra c w drożeniow ych. N ależy zw ró cić uw agę n a fak t, że podstaw y te p o w sta ją jeszcze w czasie p ro w a d ze n ia p rac p ro jek to w y c h , a m ianow icie ju ż po za k o ń czeniu p ra c nad p ro je k te m w stę p n y m system u.
Od tego bow iem m o m en tu zn a n e są ju ż cechy sy stem u in fo r
m acyjnego, k tó ry o b ję ty zostanie au to m aty za cją . W ówczas to m ożna rozpocząć p rac e n ad tw orzeniem i w d ra ża n iem b a zy ind ek so w ej i n o rm a ty w n e j, a ta k ż e rozpocząć szkolenie przyszłych u ży tk o w n ik ó w i w d ra ża n ie now ych lu b zm odyfi
k ow anych doku m en tó w źródłow ych.
W pow yższej sy tu a c ji za celow e m ożna u znać w łączenie w sfe rę d ziała n ia K o m isji W drożeniow ej o p raco w y w an ie p ro je k tu technicznego i d o k u m e n ta c ji p ro g ra m o w o -e k sp lo a ta- cyjn ej. M im o iż głów ny ciężar je j tw o rzen ia spoczyw ać b ę
dzie n a zespołach projek to w y ch , w łączenie jej w s fe rę d zia
ła n ia K om isji W drożeniow ej za p ew n i zespołom p ro je k to w ym ciągły i b ezpośredni k o n ta k t z użytkow nikiem . U żyt
kow nikow i pozw oli n a poznanie „id ei” sy stem u E PD od po d sta w a ta k ż e na pozn an ie je j ew olucji. P raco w n ik o m k o m ó rk i EPD oprócz p o zn a n ia i śledzenia ew olucji pozwoli n a w łaściw e p rzy g o to w an ie się do przyszłej ¡pracy (o p era
to ra i k o n se rw a to ra system u).
R óżnorodność czynności w drożeniow ych, k tó ry m p atro n o w a ć m a K om isja W drożeniow a w y m ag a elastyczności w zak resie sk ła d u Z espołu Roboczego. T rzon jego tw o rzą pracow nicy zespołu pro jek to w eg o i k o m ó rk i EPD (członkow ie K om isji W drożeniow ej). Z m ie n n a m oże być n a to m ia st ta część Z e
społu Roboczego, k tó ra an g ażo w an a je s t do w y k o n y w an ia specjalistycznych działań ja k np.: stw o rze n ie bazy in d e k so w ej czy n o rm aty w n e j. W sk ła d Z espołu Roboczego w łączone pow in n y być te g ru p y p rac o w n ik ó w je d n o stk i, k tó re m a ją sp ełn iać w zględem sy stem u fu n k c je usługow e (np. p rzy g o to w an ie d an y c h źródłow ych), a k tó re nie są b ezp o śred n im i uży tk o w n ik am i system u. O czyw iście w łączenie ty c h p ra c o w
nik ó w w sk ła d zespołu projek to w eg o u w a ru n k o w a n e je st te rm in e m rozpoczęcia d anych p ra c (np. p racow nicy, k tó rzy m a ją w przyszłości p rzygotow yw ać dan e m ogą zostać w łą czeni w skład Z espołu Roboczego w m om encie p rzy g o to w a
nia dan y ch od te sto w an ia program ów )
Po sp e łn ie n iu sw ych fu n k cji i po przy jęciu ich w y k o n an ia przez K om isję W drożeniow ą pracow nicy ci zo sta ją w yłącze
n i ze sk ła d u Z espołu Roboczego. W ydaje się celowe, aby rów nież Te g ru p y p racow ników z n a jd o w ały się w fu n k c jo n aln ej zależności, w tra k c ie p racy w Z espole Roboczym , od k ie ro w n ik a tego zespołu.
Rola, uprawnienia i obowiązki członków Komisji Wdrożeniowej
P o d staw o w ą fu n k c ją sp e łn ia n ą przez sy stem E PD je s t p rz e zw yciężenie b a r ie r sp raw n o ści sy ste m u in form acyjnego. I n a czej rzecz u jm u ją c sy stem EPD pow in ien um ożliw iać stoso
w a n ie rozw iązań, w za k resie k ie ro w a n ia d a n ą in sty tu c ją , k tó ry c h w p ro w ad zen ie je s t niem ożliw e bez w y k o rz y sta n ia m aszy n y cyfrow ej. R ozw iązania te p ow inny być za ak c ep to w a n e przez p rac o w n ik ó w te j in sty tu c ji, k tó rzy m a ją je p ra k ty c z n ie w y k o rz y sty w ać (u ży tk o w n ik bezpośredni). C ho
dzi tu nie o a k c ep tac ję fo rm a ln ą , chociaż to też je s t istotne, ale i o za ak c ep to w a n ie w sensie psychologicznym .
D ośw iadczenia w sk az u ją , że użytkow nicy, k tó ry c h ro la s p ro w adza się do b ie rn e j a k c e p ta c ji sy stem u (tj. fo rm a ln e j), czę
sto nie a k c e p tu ją sy stem u w sensie psychologicznym , co w y ra ż a się b rak ie m z a u fa n ia do sp raw n o śc i jego d ziała n ia i w k o n se k w e n cji p o w o d u je tra k to w a n ie go ja k o zło konieczne.
C hcąc p rze łam a ć tę sy tu a c ję należy z u ży tk o w n ik a sy stem u stw orzyć po d m io t k rę p u ją c y w p ew nym z a k resie ro zw iąza
nia z a w a rte w sy stem ie EPD. W inien on za te m zostać w y posażony w m ożliw ość a k c e p ta c ji ro zw ią zań p ro jek to w y c h w tej ich części, k tó re są zw iązane z p o stacią m o d y fik o w a
nego sy stem u in fo rm ac y jn eg o (postacie d o k u m en tó w w y jśc io w ych i źródłow ych, częstotliw ość ich tw o rze n ia itd.). U żyt
k o w n ik bezp o śred n i pow inien być rów n ież upow ażniony do po djęcia decyzji o p rzy ję ciu danego sy stem u do ek sp lo atacji użytkow ej, p rzy czym je st to decyzja in sp iro w a n a i ściśle p rz e k o n su lto w an a z k o m ó rk ą p rz e tw a rz a n ia danych.
P ow yżej przytoczone a rg u m e n ty w y d a ją się d o statecznie m o ty w o w ać p ow ierzenie bezp o śred n iem u użytk o w n ik o w i roli p rzew odniczącego K o m isji W drożeniow ej.
J a k u ży tk o w n ik bezp o śred n i w sto su n k u do ro zw iązań w za k resie p o staci sy stem u in fo rm acy jn eg o , ta k k ie ro w n ik k o m ó rk i p rz e tw a rz a n ia d an y c h (lub osoby przez niego u p o w aż
nione), p o w in ie n m ie ć p rz y p isa n ą a k ty w n ą ro lę w sto s u n k u do k sz ta łto w a n ia o stateczn ej p o staci technologii re a liz a c ji sy stem u EPD.
P o zo stali p rac o w n icy kom órki E PD p e łn ią w p ra c a c h K o m i
s ji W drożeniow ej fu n k c je w ykonaw cze (re aliza cja czynności w drożeniow ych, in fo rm o w a n ie k ie ro w n ik a k o m ó rk i EPD o p ostępie p ra c itd.). M ożliw e je s t p rzy jęcie rozw iązania, oby sp e łn ia li oni fu n k c ję w e ry fik a to ró w ro zw ią zań od stro n y technologii rea liza cji sy stem u EPD.
R ola p ra c o w n ik a o śro d k a obliczeniow ego sp ro w ad za się do technicznego zabezpieczenia p ra c w drożeniow ych, począw szy od e ta p u te sto w an ia p ro g ram ó w (zabezpieczenie d o stęp u do k o m p u te ra i u rzą d zeń p rzy g o to w a n ia m aszynow ych n o śn i
ków in fo rm acji). Może ta k że ściśle w spółdziałać z przyszłym o p era to re m a zw łaszcza k o n se rw a to re m system u. C hodzi o to, aby ci o sta tn i p oznali s ty l p rac y ośrodka obliczeniow ego, gdyż to w łaśn ie n a nich spoczyw ać będzie głów ny ciężar u trz y m a n ia sy stem u (a w ięc: te sto w an ie p ro g ram ó w , e k sp lo a ta c ja p ró b n a tych elem en tó w sy stem u , k tó re b ęd ą a k tu a li
zow ane podczas jego e k sp lo a ta c ji użytkow ej). F orm om w sp ó łp rac y pom iędzy o środkiem obliczeniow ym a k o m ó rk ą EPD d an e j in s ty tu c ji należy w e ta p ie p ra c w drożeniow ych n a d a w a ć ta k ą postać, aby w m om encie rozpoczęcia e k sp lo ata c ji u żytkow ej sy stem u nie trz e b a było ich tw orzyć od now a, lecz aby b y ły one u d o sk o n alo n ą k o n ty n u a c ją form sp raw d zo n y ch w etap ie w d ra ż a n ia sy stem u EPD.
Isto tn e w y d a je się ró w n ież to, a b y p rac o w n ik o w i o środka obliczeniow ego p o w ierzyć obow iązek opinio w an ia propozy
cji tych decyzji p o d ejm o w an y c h przez K o m isję W droże
niow ą, k tó ry c h re a liz a c ja u zależniona je s t od zabezpieczenia ich śro d k a m i technicznym i. O bow iązkiem jego je s t rów n ież d o starczen ie K o m isji W drożeniow ej in fo rm a c ji o ty m , czy
ośrodek obliczeniow y je s t przy g o to w an y do rozpoczęcia e k s
p lo a ta c ji uży tk o w ej system u.
R ola p rac o w n ik ó w w chodzących w sk ła d zespołów p ro je k to w ych w in n a ulegać z m ian ie w poszczególnych fazach p rac w drożeniow ych. Do m o m en tu rozpoczęcia p ró b n ej ek sp lo a ta c ji sy stem u p ro je k ta n c i sp e łn ia ją głów nie fu n k cje w y ko- naw oze (opracow anie p r o je k tu technicznego i d o k u m e n tac ji p ro g ra m o w o -e k sp lo a tac y jn ej).
W e ta p ie p ró b n ej e k sp lo atacji sy ste m u sp e łn ia ją oni w d a l
szym ciągu p ew n e fu n k c je w ykonaw cze, a oprócz tego są k o n su lta n ta m i ta k przew odniczącego k o m isji, ja k i człon
ków Z espołu Roboczego podczas w y k o n y w an ia przez nich przy p isa n y ch im fu n k cji. W ydaje się celowe, ab y spełn ien ie (w ykonanie) ta k ic h fu n k c ji ja k : w p ro w a d ze n ie zm ian w s y ste m ie podczas e k sp lo atacji p ró b n ej, a k tu a liz a c ja d o k u m e n ta c ji p ro g ra m o w o -e k sp lo a ta c y jn e j, było pow ierzone p rzy sz łe
m u k o n se rw ato ro w i sy stem u . P raco w n icy zespołów p ro je k to w ych p o w in n i w ery fik o w ać p ro p o n o w an e ro zw iązan ia z p u n k tu w idzenia ich zgodności z „id e ą ” sy stem u , a także prow adzić' n adzór n ad a k tu a liz a c ją d o k u m e n tac ji. U za sad n ie
niem takiego ro zw ią zan ia je st: lepsze przyg o to w an ie k o n se r
w a to ra sy stem u do w y k o n y w an ia fu n k cji, ja k ie będzie p e ł
nić w czasie e k sp lo atacji u żytkow ej sy stem u (ak tu a liz o w a nie sy stem u i d o k u m en tacji), p ogłębienie p rzez niego z n a jo m ości ro zw ią zań p rz y ję ty c h w system ie, p rz e ła m a n ie p e w nych b a rie r psychologicznych przed w p ro w a d za n iem zm ian w sy stem ie (źródłem ich p o w sta n ia m oże być nieznajom ość ro zw iązań z a w a rty c h w system ie, b r a k z a u fa n ia w e w łasne siły, o b aw a przed w p ro w ad zen iem rozw iązań, k tó re nie zo
s ta n ą z a ak c ep to w a n e przez u ży tk o w n ik a sy stem u itp.). W k o n se k w e n cji pow ierzenie przyszłem u k o n se rw a to ro w i s y s te m u pro w ad zen ie jego m o d y fik a cji (pod n ad z o rem autorów ), spro w ad zić pow inno do m in im u m niebezpieczeństw o, że w czasie ek sp lo a ta c ji użytkow ej sy stem w k ró tk im czasie z d e
z a k tu a liz u je się.
P rz e d sta w io n y p o d ział 'kom petencji pom iędzy członków K o
m isji W drożeniow ej uw zg lęd n ia i p o d k reśla a k ty w n ą ro lę bezpośredniego u ż y tk o w n ik a, sy stem u w p ra c a c h K om isji, k o n su lta ty w n y c h a ra k te r udziału w .niej zespołu p ro je k to w ego i p ra c o w n ik a o środka obliczeniow ego o ia z czynną p o sta w ę p rac o w n ik ó w k o m ó rk i p rz e tw a rz a n ia danych.
Podsum owanie
D ośw iadczenia w zak resie p ro w a d ze n ia p ra c w drożeniow ych sy stem ó w EPD w sk a z u ją n a konieczność takiego ich zo rg a
nizow ania, k tó re za pew niałoby sk ró cen ie cyklu w d ra ża n ia sy stem u , a jednocześnie g w aran to w a ło , że system te n będzie d ziałał w sposób sp ra w n y i za d o w ala ją cy jego b ezp o śred n ie
go użytk o w n ik a.
P re z e n to w a n e pow yżej ro zw iązan ie sta n o w i p ró b ę ro z w ią zania tego p roblem u. W y d a je się, że kon cep cja pow ołania przejściow ego tw o ru organizacyjnego, ja k im b y ła b y K o m i
sja W drożeniow a, n ie je s t zad an iem tru d n y m . J e j stw o rzen ie w y d a je się być konieczne ta k w dobrze ro zu m ian y m in te re sie in sty tu cji, dla k tó re j sy stem je s t tw orzony, ja k i p ro je k tu ją cy c h zespołów . A k ty w n e uczestnictw o w p rac ach ko m isji bezpośrednich uży tk o w n ik ó w sy stem u d a je p ew n ą g w a ra n cję, że sy stem doprow adzony zo stan ie do p ostaci z a p e w n ia ją ce j jego p ra k ty c z n ą użyteczność. T akże zespołom p ro je k to w ym , m im o p rze w id y w a n y ch tru d n o śc i w poro zu m ien iu się z bezpośrednim u żytkow nikiem w początkow ych okresach p rac y K om isji, daw a ć będzie w iększe uczucie celowości ich w y siłk u (lap id arn ie rzecz u jm u ją c p rze k o n an ia , że tw o rzą system p ra k ty c z n ie użyteczny, a nie n a „p ó łk ę” lu b do k o sza).
U czestnicząc w p ra c a c h K o m isji W drożeniow ej b ez p o śred ni u ży tk o w n ik zw iększa pew ność, że idee prze k aza n e zespo
łom p ro je k to w y m zostały przez nie w łaściw ie zrozum iane.
Zaś p rzy p isa n ie m u ro li przew odniczącego K om isji, daje m u ró w n ie ż g w a ra n c ję , że id ee te zo stan ą w łaściw ie ro z
w in ię te w sy stem ie elek tro n iczn eg o p rz e tw a rz a n ia danych.
y /łą cz en ie do p ra c k o m isji praco w n ik ó w k o m ó rk i EPD in s ty tu c ji, d la k tó re j system EPD je s t opracow yw any, pozw oli im p o znaw ać ro zw ią zan ia z a w a rte w sy stem ie n a bieżąco, co w k o n se k w e n cji m oże spow odow ać w y ra ź n e zm niejszenie czasu niezbędnego do „nauczenia się '’ ich p rzed p rz y stą p ie niem do e k s p lo a ta c ji użytk o w ej. Z w łaszcza isto tn a je s t a k ty
w izacja p rac o w n ik ó w kom órki EPD n a eta p ie ek sp lo atacji pró b n ej. C hodzi o to, że p rzyszli o p erato rzy i k o n se rw a to rzy sy stem u , m ogą tu p rak ty c zn ie zapoznać się ze sw oim i
p rzyszłym i obow iązkam i.
W p ew n y ch p rzy p a d k ach uczestnictw o p racow ników k o m ó rk i EPD w p rac ach k o m isji m oże ta k ż e p row adzić do po dniesienia ich k w a lifik a c ji zaw odow ych.
W spółpraca z ośrodkiem obliczeniow ym n a etap ie w d ra ż a nia sy stem u (w sensie p o d an y m pow yżej), w y d aje się być rów nież rozw iązaniem ze w szech m ia r korzy stn y m . M usi ona być je d n a k na ty le ścisła, że d o prow adzi do w y k sz ta ł
cenia się ta k ich form w sp ó łd z iałan ia m iędzy k o m ó rk ą EPD a ośrodkiem obliczeniow ym , k tó re w m om encie p rz y stą p ie
n ia do e k sp lo a ta c ji użytkow ej zo stan ą z etap ó w w cz eśn iej
szych po p ro stu przeniesione, a nie b ęd ą m u siały być tw o rzo n e od now a.
P rz ed sta w io n e ro zw iązan ie w zak resie o rg an iz ac ji p ra c w d ro żeniow ych nie ro zw ią zu je oczyw iście w szy stk ich problem ów . Je że li sta n ie się p rzyczynkiem dalszych, pogłębionych s tu diów w tym zak resie, jeżeli w y w o ła d y sk u sję i polem ikę, jeżeli w reszcie, przyczyni się do zw e ry fik o w an ia przez z a in te reso w an e in sty tu c je po staw y w obec p ro b lem ó w w p ro w a d za n ia sy stem u EPD (zrezygnow anie tra k to w a n ia tego p ro b le m u w y łącznie ja k o „zadania dla zespołów p ro je k to w y ch ”), au to rzy uzn ają, że cel ja k i p rze d nin iejszy m o p rac o w an iem sobie p o sta w ili został spełniony.
JÓZEF KUBIT
Akadem ia Ekonomiczna Kraków
Metody kontroli danych w p ro cesie A PD
Om ów iono p ro b lem aty k ę k o n tro li d an y ch i k o re k ty b łę dów z p u n k tu w idzenia w łaściw ej e k sp lo atac ji system ów APD, w yliczając przy czy n y po w staw an ia błędów oraz m e
to d y ich k o re k ty .
P ro b le m a ty k a k o n tro li dan y ch i k o re k ty b łędów w procesie *4 autom atycznego p rz e tw a rz a n ia d anych należy do k lu czo w ych za g ad n ień p ro je k to w a n ia system ów in form atycznych.
Z ap e w n ien ie efek ty w n y ch m etod k o n tro li d an y c h i k o re k ty błędów w procesie A PD decy d u je o sto p n iu niezaw odności d z ia ła n ia sy stem u inform atycznego. B łędy w dan y ch w y stę p u ją ce w procesie p rz e tw a rz a n ia p o w o d u ją niew łaściw ą ek sp lo atację sy stem u in form atycznego (w yniki p rz e tw a rz a n ia są błędne) lu b też p o w o d u ją za trz y m a n ie (aw arię) tego p ro cesu.
P rzy czy n y tych błędów m ogą być n astęp u jące :
® b łęd n e n an iesien ie danych n a d o k u m e n tac h źródłow ych
® b łę d n e p rzygotow anie m aszynow ych nośników in fo rm ac ji
• błędy w p ro g ra m a c h sy stem u in form atycznego
• błędy w p ro g ra m ac h sta n d a rd o w y c h k o m p u te ra
• w ad liw e d ziała n ie sp rz ę tu inform atycznego.
W ym ienione w yżej przyczyny błędów m ogą w ystęp o w ać przy p rz e tw a rz a n iu zarów no w sy stem a ch p artio w y ch , ja k i w sy stem ach u w aru n k o w an y c h czasowo. J e d n a k ze w zględu n a różnice w c h a ra k te rz e procesu obu tych ro d za jó w sy ste m ów in fo rm aty c zn y c h m etody k o n tro li dan y ch i k o re k ty błędów są n a ogół różne.
P rz y ek sp lo atacji system ów u w aru n k o w an y c h czasowo do
m in u ją m etody au to m aty cz n ej k o n tro li dan y ch i k o re k ty błędów , n a to m ia st przy e k sp lo atacji system ów partio w y ch znaczną część tych m etod sta n o w ią m etody ręczne.
M etody kontroli danych i korekty błędów przy eksploatacji system ów przetwarzania partiowego
B łędy w d o k u m e n tac h źródłow ych
K o n tro la tra d y c y jn y c h d o k u m en tó w źródłow ych i k o re k ta błędów w y k o n y w an a je st ręcznie. K o n tro la ta może być p e ł
na lu b w yryw kow a.
R odzaje ko n tro li d o k u m e n tó w źródłow ych:
— zupełności zapisów
— kom pletności zapisów
—■ logiczności zapisów
— czytelności zapisów
— fo rm a ln a .
i korekty błędów
K o n tro la zupełności zapisów m a n a celu sp raw d ze n ie czy sym bole w pro w ad zo n e doku m en tó w źródłow ych do odpo
w iednich ru b ry k (pól) m a ją w łaściw ą liczbę znaków n u m e ry cznych lu b alfan u m ery czn y ch .
K o n tro la k om pletności zapisów m a n a celu sp raw d ze n ie czy w szystkie ru b ry k i (pola) zostały w ypełnione lu b czy liczba d o k u m e n tó w zgodna je s t z liczbą za d ek laro w a n ą.
K o n tro la logiczności zapisów dotyczy sp raw d ze n ia logicznej treśc i zapisów (np. czy koła zębate nie są w y d aw an e z m a gazynu w litrach).
K o n tro la czytelności zapisów polega n a sp raw d ze n iu cz y te l
ności (m ożliw ości jednoznacznej in te rp re ta c ji) danych.
K o n tro la fo rm a ln a dotyczy sp ra w d z e n ia praw idłow ości i zgodności podpisów , p ieczątek itp.
W yżej w ym ienione m etody stosow ane są rów nież do k o n tro li d o k u m en tó w w ynikow ych (tabulogram ów ).
B łędy w m aszynow ych n o śn ik a ch in fo rm a c ji
M ożna w yróżnić cztery ro d za je k o n tro li błędów p o w s ta ją cych podczas przy g o to w y w an ia m aszynow ych nośników in fo rm acji:
— k o n tro la z zastosow aniem u rząd zeń m echanicznych
— k o n tro la w izu a ln a
— k o n tro la zapisu n a m agnetycznych nośn ik ach in fo rm ac ji
— k o n tro la p rg g ra m o w a za pom ocą k o m p u te ra.
K on tro la z zastosow aniem u rzą d zeń m echanicznych d o ty czy dan y ch zapisanych n a k a rta c h dziurkow ftfiych i ta śm a ch dziurk o w an y ch .
K o n tro la zapisu na k a rta c h d ziu rk o w a n y ch odbyw a się za pom ocą sp ra w d z a re k m e to d ą p o w ta rz a n ia o p e ra c ji nan o sze
n ia poprzez k la w ia tu rę znaków z d o k u m e n tu źródłow ego oraz p o ró w n y w a n ia ich z d an y m i u p rzednio w y p erfo ro w a- n y m i n a karcie. W p rz y p a d k u niezgodności zn ak ó w sp ra w - d z a rk a sy g n a liz u je błąd, co p o w oduje p o djęcie przez o p e ra to ra sp ra w d z a rk i czynności sp raw d ze n ia tych znaków n a dokum encie źródłow ym i w razie stw ie rd z en ia b łędnej p e r fo ra c ji — u su n ię cia błędu.
K o n tro la ta sto so w a n a je s t rów n ież przy p erfo ro w a n iu pól danych zm iennych n a tzw . k a rta c h d u aln y ch będących je d nocześnie m aszynow ym n ośnikiem in fo rm a c ji i d o k u m e n te m źródłow ym .
K o n tro la za p isu dan y ch na ta śm ie d ziu rk o w a n ej o dbyw a się za pom ocą sp ra w d z a re k taśm lu b k o m p a ra to ró w .
K o n tro la za pom ocą sp ra w d z a re k ta śm przeb ieg a id e n ty cz
nie ja k w p rzy p a d k u sp ra w d z a n ia k a r t dziurk o w an y ch . K o n tro la za pom ocą k o m p a ra to ró w odbyw a się poprzez ró w noczesne w p ro w ad zen ie dw óch niezależnie przygotow anych
5
ta śm d ziu rk o w a n y ch z a w ierając y ch zapis ty c h sam ych i uszeregow anych w tej sa m e j k o lejn o ści d o k u m en tó w ź ró d łow ych i p o ró w n a n ie p rzez to u rzą d zen ie zgodności zapisu d an y c h n a o b y d w u nośnikach. W p rz y p a d k u zgodności k o m p a r a to r tw o rzy trz e c ią taśm ę d ziu rk o w a n ą, n a to m ia st w p rz y p a d k u niezgodności sygnalizow any je s t błąd, k tó ry ope
r a to r k o ry g u je n an o sząc n a trze cią ta śm ę d an e pop raw n e.
K o n tro la w izu a ln a m oże być dw ojakiego ro d za ju , poprzez p o rów nanie:
— tre śc i d o k u m e n tu źródłow ego z zapisem tego d o k u m e n tu n a ta b u lo g ra m ie k o n tro ln y m
— pod św ia tło p e rfo ra c ji sta ły c h pól d an y c h w p lik u k a r t d ziu rk o w an y ch .
K o n tro la za p isu n a m ag n ety czn y ch nośn ik ach in fo rm a c ji od
byw a się n a u rząd zen iach k la w ia tu ro w y c h służących do z a p isu d an y c h z d o k u m e n tó w źródłow ych n a m ag n ety czn e nośniki in fo rm a c ji (najczęściej ta śm y m agnetyczne). U rz ą dzenia te m ogą p raco w ać w try b ie za p isu lu b w try b ie sp raw d za n ia .
W try b ie za p isu lu b sp ra w d z e n ia m ogą rów n ież p rac o w a ć d z iu rk a rk o -s p ra w d z a rk i k a r t d ziu rk o w a n y ch i ta śm d z iu r
kow anych.
K o n tro la za pom ocą k o m p u te ra polega n a pro g ram o w y m sp ra w d z e n iu zapisu d an y c h n a m aszynow ych nośn ik ach in fo rm acji.
J e s t ona d o k o n y w an a poprzez:
— p o ró w n a n ie su m y w szystkich pól d o k u m e n tó w (rekordów ) za w ie ra ją c y c h in fo rm ac je n u m e ry c zn e ilościow e i w arto śc io w e z d o k u m en tó w źródłow ych z su m ą k o n tro ln ą obliczona u p rzednio z ty c h in fo rm a c ji z a pom ocą su m a to ra i u m iesz
czoną w odpow iednim p o lu d an y ch . W ym aga to do d atk o w ej p rac y poleg ającej n a w cześniejszym su m o w a n iu pól n u m e rycznych z d o k u m e n tó w źródłow ych i w p isy w a n iu u z y sk a n e j su m y w pole d o d atk o w e
— p o ró w n a n ie su m y w szy stk ich pól d o k u m en tó w (rekordów ) m ą k o n tro ln ą obliczoną za pom ocą su m a to ra . W te n sp o sób zazw yczaj k o n tro lu je się ty lk o p ra w id ło w ą zaw arto ść z n ak ó w w n ie k tó ry ch polach danych, szczególnie w tak ich , gdzie nie d a się to sp raw d zić w in n y sposób, np. za pom ocą k o n tro li logicznej
— sp raw d ze n ie czy określo n e pole d an y c h odpow iada o k re ślonym założeniom . M etoda t a nosi naz w ę k o n tro li logicz
nej.
D la p rz y k ła d u p o le z a w ie ra ją c e in fo rm a c ję o k re śla ją c ą dzień ty g o d n ia m oże zaw ierać d an e n u m e ry c zn e całkow ite, d o d a tn ie z p rze d zia łu od 1 do 7
— b ad a n ie cy fry k o n tro ln e j. J e s t to pow szechnie sto so w an a sk u te cz n a m e to d a k o n tro li p raw idłow ości w szelkiego ro d za ju sym b o li nu m ery czn y ch , ta k ic h ja k n u m e ry indeksu m ateria ło w eg o , n u m e ry ew id e n cy jn e p racow ników , n u m ery k o n t b an k o w y ch itp. D la każdego n u m e ru rów nocześnie z jego u tw o rze n iem obliczana je s t tzw, cy fra k o n tro ln a , k tó r a je s t dołączona do n u m e ru n a ogół ja k o o s ta tn ia cyfra.
O bliczenie cy fry k o n tro ln e j d o k o n y w an e je s t n ajczęściej p o przez m nożenie o dpow iednich c y fr n u m e ru i w y b ra n y ch w ag (np. 1 i 2), d odanie iloczynów oraz p o dzielenie obliczonej s u m y m odulo liczba całk o w ita, p rzy k ład o w o ró w n e j iloczy n o w i liczby cyfr n u m e ru i n ajw ię k sz e j w agi. R eszta z dziele
n ia sta n o w i cyfrę k o n tro ln ą . P rz y k ła d y :
1) n u m e r dla k tó reg o obliczana je s t cy fra k o n tro ln a w ynosi 132453,
2) w agi odpow iednio w se k w e n cji w ynoszą 1, 2,1, 2,1, 2 3) obliczenie su m y iloczynów cy fr i wag:
1 X 1 = 1 3 X 2 = 6 2 X 1 = 2 4 X 2 = 0 5 X 1 = 5 3 X 2 = 6
28
4) obliczenie cy fry k o n tro ln e j
— w n u m erze je s t 6 cy fr
— n a jw ię k sz a w ag a w ynosi 2
28 : (6 X 2) = 2, re sz ta (cy fra k o n tro ln a ) = 4
5) n u m e r z d o p isa n ą n a k o ń cu c y frą k o n tro ln ą m a w ięc n a stę p u ją c ą p o sta ć: 1324534
P odczas w cz y ty w an ia n u m e ró w (indeksów , sym boli) m a szy n a cy fro w a oblicza cy frę k o n tro ln ą i p o ró w n u je ją z cy frą k o n tro ln ą za d ek la ro w a n ą . W ra z ie niezgodności sy g n a liz o w a
n y je s t błąd. B łędy w y k ry te podczas p ro g ra m o w ej k o n tro li d an y c h w ejściow ych są sygnalizow ane w p ostaci w y d ru k o w an ia przez k o m p u te r tzw . w y k azu błędów .
6
B łędy w o p ro g ra m o w an iu
N iew łaściw e działan ie sy stem u in fo rm aty czn eg o m oże być w y n ik ie m błędów w p ro g ra m a c h sy stem u rea liz u ją c y c h po
szczególne o p e ra c je p rz e tw a rz a n ia .
W zależności od tego, w ja k ie j fazie rea liz a c ji p ro g ra m u błędy te zostały w y k ry te , m ożna je podzielić n a błędy w y k r y te podczas:
— u ru c h a m ia n ia p ro g ra m u
— w stę p n ej e k sp lo atacji p ro g ra m u (w d raż an ia system u)
— w łaściw ej e k sp lo atacji p ro g ra m u (ek sp lo atacja system u) B łędy w p ro g ra m ac h m ożna ogólnie podzielić n a : błęd y k o m p ila c ji i w y k o n an ia.
B łędy k o m p ilac ji są w y k ry w a n e podczas u ru ch o m ien ia p ro g ram u i sygn alizo w an e przez k o m p u te r.
B łędy w y k o n a n ia m ogą być w y k ry te podczas u ru c h a m ia n ia p ro g ra m u , w stę p n ej e k sp lo a ta c ji i e k sp lo a ta c ji w łaściw ej.
ISlie w szsytkie błędy w y k o n a n ia są sy g n alizo w an e przez k o m p u te r. Zależy to od p rz y ję ty c h ro zw ią zań w o p ro g ra m o w a n iu sta n d a rd o w y m k o m p u te ra oraz w p ro g ra m a c h u ż y t
kow ych w chodzących w sk ła d sy stem u inform atycznego.
B łędy w p ro g ra m a c h u su w a n a ogół a u to r p ro g ra m u . B łę
dy te są przy czy n ą p o w sta w a n ia fałszyw ych w yników ' p o śred n ic h oraz w y n ik ó w końcow ych w procesie APD.
N a w ad liw e (błędne) d ziała n ie sy stem u in form atycznego m o gą m ieć w p ły w ró w n ież błędy istn ie ją c e w o p ro g ra m o w an iu sta n d a rd o w y m k o m p u te ra . U suw aniem tych błędów z a jm u je się na ogół p ro d u c e n t k o m p u te ra lu b p ro d u c e n t o p ro g ra m o w an ia stan d ard o w eg o , głów nie n a p o d sta w ie odpow ied
nich sy g n a łó w u ży tk o w n ik ó w tego opro g ram o w an ia.
B łędy w y n ik a ją c e z w adliw ego d ziała n ia sp rzę tu info rm aty czn eg o
O sta tn ią is to tn ą g ru p ą błędów dan y ch są błędy p o w sta łe w w y n ik u w adliw ego d zia ła n ia sp rz ę tu inform atycznego.
W adliw e działan ie sp rz ę tu in fo rm aty czn eg o p ro w a d zi do p o w sta w a n ia błędów w d an y c h źródłow ych, w y n ik ac h p o śre d n ich i w y n ik ach końcow ych. W adliw e d ziała n ie poszczegól
n ych elem en tó w sp rz ę tu info rm aty czn eg o m oże m ieć c h a
r a k te r trw a ły lu b p rze m ija jąc y . W p rz y p a d k u w ad tr w a łych, p o tw ierd zo n y ch zastosow aniem odpow iednich p ro g ra m ó w diagnostycznych, konieczna je s t in te rw e n c ja k o n se rw a to ra sp rz ę tu celem ich usunięcia.
W tra k c ie p rac y sp rz ę tu info rm aty czn eg o m ogą p o w stać n a s tę p u ją c e ro d z a je błędów w d an y c h p o w stające:
— n a sk u te k w adliw ego d ziała n ia u rzą d zeń w e jś c ia /w y jśd a
— w czasie p rz e sy ła n ia d an y c h m iędzy poszczególnym i m o d u ła m i sp rz ę tu inform atycznego
— w jed n o stce c e n tra ln e j (procesorze)
— n a m agnety czn y ch n o śn ik a c h in fo rm ac ji.
W adliw e d ziała n ie sp rz ę tu info rm aty czn eg o je s t w y k ry w a ne p rzez w sp o m n ia n e ju ż p ro g ra m y diag n o sty czn e u m ożli
w iając e sp ra w d z a n ie d ziała n ia poszczególnych m odułów tego sp rzętu .
W celu zabezpieczenia p rocesu A PD przed w p ły w em w a d li
w ego d ziała n ia sp rz ę tu in fo rm aty czn eg o w k o n s tru k c ji tego sp rz ę tu w y k o rz y sta n a je s t za sa d a bud o w y niezaw odnych uk ła d ó w z zaw odnych elem entów . Z asa d a 't a je st re a liz o w a n a n a drodze sto so w an ia tzw . te c h n ik n a d m ia ru . T echniki te p o le g ają n a d u b lo w a n iu w sp rzęcie obw odów logicznych o raz sto so w a n iu odpow iednich m eto d k o d o w an ia danych.
S tosow anie m etody d u b lo w an ia obw odów je s t kosztow ne i dlatego w sp rzęcie w y tw a rz a n y m se ry jn ie w y stę p u je w ograniczonym zakresie. D latego też d la zabezpieczenia p ro cesu A PD p rzed w p ły w em w adliw ego d z ia ła n ia sp rzę tu info rm aty czn eg o sto s u je się głów nie odpow iednie m etody i te ch n ik i kodow ania.
Z e w zględu n a m a te m a ty c z n e zasady budow y m ożna w y ró ż
nić n a stę p u ją c e kody danych: liniow e, resztow e, a s y m e try czne i d w u w y m iaro w e z k o n tro lą parzystości.
M etody i te ch n ik i k o d o w an ia w y m a g a ją z a in sta lo w a n ia w sprzęcie in fo rm aty c zn y m odpow iednich u k ła d ó w k o d u jący ch i deko d u jący ch in fo rm acje. R ozw iązanie to je s t je d n a k czę
sto bard ziej ekonom iczne od ro zbudow y d u b lo w a n ia u k ła d ó w logicznych.
K ody liniow e p o le g ają na zw iększeniu liczby cyfr b in a r nych re p re z e n tu ją c y c h o k reślo n ą d a n ą o p ew n ą liczbę b i
n a rn y c h cy fr k o n tro ln y c h . W artość cy fr k o n tro ln y c h je st fu n k c ją lin io w ą cy fr in fo rm a c y jn y c h p rz y czym zw iązek te n określony je s t tzw . m a cie rz ą te stó w parzystości. W p rz y p a d k u p raw idłow ego do b o ru liczby cy fr k o n tro ln y c h przez ok reśle n ie ich zależności od cy fr in fo rm a c y jn y c h m ożliw e je s t u ży w an ie k o dów liniow ych d la zabezpieczenia przed b łę d am i p rz e sy ła n ia danych.
K ody resz to w e słu ż ą do zabezpieczenia przed b łę d a m i w dan y ch p o w sta jąc y ch w procesorze.
Ciąg cy fr b in a rn y c h , re p re z e n tu ją c y c h ok reślo n ą d a n ą je st m nożony przez o k reślo n ą liczbą, a po w y k o n an iu p rz e tw a rz a n ia dzielony je s t przez tę sa m ą liczbę. Jeżeli re sz ta z d zie
le n ia je s t ró żn a od zera, je s t to sygnał, że podczas p rz e tw a rz a n ia został po p ełn io n y Błąd. S tosow anie kodów resztow ych pozw ala n a w y k ry c ie błędów w dan y ch i rów noczesną k o re k tę ty c h błędów .
K ody asy m etry c zn e stosow ane są do k o n tro li d zia ła n ia p a m ięci na nośn ik ach m agnetycznych ta k ich ja k np. rd zen ie m agnetyczne. W adliw ie p ra c u ją c y rd zeń p o w oduje z a m ia nę w pro w ad zo n ej do pam ięci je d y n k i n a zero, n a to m ia st rza d k o o dw rotnie. K ody asy m etry c zn e są kodam i k o re k ty jedynek. Są one sto so w an e w tra n sm isji, p rz e tw a rz a n iu i p rze ch o w y w an iu danych. Do kodów asy m etry c zn y c h należą kody B e rg e ra i kody o sta łe j w adze.
D w u w y m iaro w e kody z k o n tro lą . p arzy sto ści stosow ane są do k o n tro li ta b lic znaków zap isan y ch b in a rn ie . D w u w y m ia
ro w e tab lice znaków b in a rn y c h za p isy w a n e są n a ta śm ie m agnetycznej lu b w p am ięci rdzen io w ej. O chronę za p isa nych w tej fo rm ie dan y ch u m o ż liw ia ją d w u w y m iaro w e k o dy z k o n tro lą parzystości. K ody te sta n o w ią p ew n ą o d m ia nę kodów liniow ych i są uży w an e podczas p rz e sy ła n ia i p rze ch o w y w an ia danych. W y k ry w an ie i au to m a ty c z n a k o r e k ta b łęd ó w w d anych w czasie re a liz a c ji p rocesu p rz e tw a rz a n ia w y m ag a d odatkow ych n a k ła d ó w zarów no n a ro z b u dow ę sp rz ę tu ja k i n a d o datkow e o p rogram ow anie.
Szczególnie często w y stę p u ją c ą w p ra k ty c e g ru p ę błędów w d an y c h sta n o w ią błędy p o w sta jąc e w sk u te k w adliw ego d ziała n ia u rzą d zeń odczytujących m aszynow e n o śniki in fo r
m acji (np. czy tn ik ó w ta śm y d ziu rk o w a n ej, je d n o ste k p a m ięci m ag n ety czn ej taśm ow ej).
Zabezpieczenie przed tego ro d z a ju b łę d a m i rea lizo w a n e je st zw ykle w sposób program ow y.
K o n tro la m oże polegać m iędzy in n y m i na:
— obliczaniu su m y sum k o n tro ln y c h dan y ch w pierw szym (w stępnym ) przebiegu czy tan ia dan y ch i z a p isy w a n ia jej w p am ięci o p era cy jn e j a n a stę p n ie p o ró w n y w a n iu je j z sum ą su m k o n tro ln y c h obliczoną w d rugim — w łaściw ym p rz e biegu w cz y ty w an ia danych, lub
— obliczaniu tzw . dopełnieniow ej sum y k o n tro ln e j d la k a ż dego d o k u m e n tu zapisyw ąnego n a ta śm ie m agnety czn ej, a n a s tę p n ie podczas o d czytyw ania tej taśm y, na ponow nym obliczaniu d opełnieniow ej sum y k o n tro ln e j d la każdego d o k u m e n tu i p o ró w n a n iu je j z sum ą zap isan ą w d odatkow ym polu.
P rz y stosow aniu obu ww . m etod k o n tro li sy g n alizacji w a d li
wego d ziała n ia sp rz ę tu info rm aty czn eg o odbyw a się w p o staci d ru k o w a n ia ta b u lo g ra m u k ontrolnego.
Metody kontroli danych i korekty błędów przy eksploatacji system ów przetwarzania
uwarunkowanych czasowo
P e łn a a u to m a ty z a c ja k o n tro li d an y c h i k o re k ty błędów Ze w zględu n a ciągłą ek sp lo atację sy stem ó w u w a ru n k o w a nych czasowo, w y k ry w a n ie i k o re k ta b łędów w dan y ch m u si m ieć w p ełn i c h a ra k te r autom atyczny.
P rz y e k sp lo atacji sy stem ó w u w aru n k o w an y c h czasowo z a sadnicze znaczenie m a podział b łędów w dan y ch n a błędy n a p ra w ia ln e i n ie n a p ra w ia ln e . W p rz y p a d k u błędów n a p ra - w ialn y ch istn ie je m ożliw ość au to m aty cz n ej k o re k ty błędów w sposób u k ład o w y lu b program ow y.
W p rz y p a d k u w y stą p ie n ia błędów n ie n ap ra w ia ln y c h w d a nych m u si być p o d ejm o w an a w sposób pro g ram o w y odpo
w ied n ia a k c ja p ro w ad ząca do:
— p rzełączen ia m odułów sp rz ę tu inform atycznego
— o g ran iczen ia z z a k resu d ziała n ia sy stem u in fo rm a ty c z nego.
W czasie ek sp lo atacji sy stem ó w u w aru n k o w a n y c h czasowo w procesie A PD m ogą p o ja w ić się n a s tę p u ją c e ro d zaje b łę dów w d a n y c h !):
— w lin iac h te lek o m u n ik a c y jn y c h
— o p e ra to ra
— spow odow ane przez p rzy rzą d y p om iarow e
— zw iązan e z o p e ra c ja m i w ejściow o-w yjściow ym i
— pro g ram o w e
— je d n o stk i c e n tra ln e j.
B łędy w dan y ch p o w sta ją c e w lin iac h te lek o m u n ik ac y jn y ch L in ie te lek o m u n ik ac y jn e są sta le n a ra żo n e na d ziała n ie z a kłóceń p ow odujących zn iekształcenie in fo rm ac ji cyfrow ych.
') M artin T. J . P ro g ra m o w an ie m aszyn cyfrow ych w system ach u w a ru n k o w a n y ch czasow o. WNT, W arszaw a 1970 s. 268.
W sy stem a ch tra n sm isji o dużych w y m ag a n ia ch ja k o ścio w ych sto su je się m iędzy in n y m i’ k o n tro lę p arzystości (lub nieparzystości), w szczególności k o dow anie d w u w y m iaro w e z k o n tro lą parzystości o raz m etody kod o w an ia liniow ego.
K o n tro la dokon y w an a je st auto m aty czn ie. W p rz y p a d k u w y k ry c ia b łę d u d o k o n y w an a je st ak c ja k o re k c y jn a lu b p o n o w n a tra n s m is ja m e ld u n k u (k o m unikatu). W sy stem ach tr a n s m isji d anych o m n iejszy ch w y m ag a n ia ch jakościow ych k o n tro la o raz re a liz a c ja ponow nej tra n sm isji, m ogą być doko
n y w a n e n ie sam oczynnie lecz poprzez odpow iednie p ro g ra my.
B łędy w d anych p opełnione przez o p e ra to ra
Z b łę d am i p rze sy łan ia danych poprzez lin ie te le tra n sm isji s ą zw iązan e błędy p o p ełn ian e przez o p e ra to ra u rzą d zen ia końcow ego.
W y k ry w an ie tego ro d z a ju b łęd ó w je s t m ożliw e n a drodze p ro g ra m o w ej. O dpow iednie p ro g ra m y sy stem u in fo rm a ty c z nego d o k o n u ją k o n tro li za re je stro w a n y c h i p rzesłanych danych.
K o n tro la ta dotyczy:
— zupełności zapisów
— logiczności zapisów
— k om pletności zapisów 1— stro n y fo rm a ln e j. .
W system ach in fo rm aty c zn y c h u w a ru n k o w a n y c h czasowo do tyczących kom pleksow ego ste ro w a n ia procesam i w y tw ó rczy m i, p rzy r e je s tra c ji danych źródłow ych n a k la w ia tu rz e u rz ą dzenia końcow ego, naciśnięcie niew łaściw ego przycisku, sprzeczność przek azy w an y ch in fo rm acji je s t k o n tro lo w a n a w ta k im stopniu, w ja k im w dan y ch w a ru n k a c h je s t to m oż
liw e. O p e ra to r u rzą d zen ia końcow ego re je s tr a c ji danych m oże być n a ty c h m ia st in fo rm o w a n y o n eg a ty w n y m w y n i
k u k o n troli.
B łędy w d an y c h spow odow ane przez p rzy rzą d y po m iaro w e W system ach in fo rm aty c zn y c h kom pleksow ego ste ro w a n ia p ro cesam i oprócz k o m u n ik a tó w w ejściow ych p rze k azy w a n y ch p rzez o p e ra to ra u rzą d zen ia końcow ego istn ie ją , k o m u n ik a ty w ejściow e em ito w an e do sy stem u w sposób auto m aty czn y . K o m u n ik a ty te z a w ie ra ją za re je stro w a n e przez p rzy rzą d y p om iarow e d an e po m iaro w e p a ra m e tró w procesu.
P rz y rz a d a m i po m iaro w y m i p a ra m e tró w procesu m ogą być te rm o ele m en ty , c z u jn ik i ciśnienia, p rzepływ om ierze, p e h a m e try itp.
P o m ia ry ciągłe (analogow e) p rz e tw a rz a n e są n a p o m ia ry d y sk re tn e (cyfrowe) przez p rz e tw o rn ik i an a logow o-cyfro- we.
K ażdy z p a ra m e tró w procesu m oże na ogół m ieć określone tzw. poziom y alarm o w e.
W p rz y p a d k u p rzek ro c zen ia przez p a r a m e tr poziom u a l a r m ow ego odpow iedni p ro g ra m sy stem u info rm aty czn eg o m oże p rzek azać ste ro w a n ie p o d p ro g ra m o m a w a ry jn y m . P o d p ro g ram y te m oga p rzep ro w ad zić e w e n tu a ln ą lo k a liz ac ie p rz y czyny p o w sta n ia b łę d u w d an y c h pom iarow ych, jeśli p rz e kroczenie poziom u a w a ry jn e g o p a ra m e tru orocesu je st sp o w o d o w an e w ad liw y m d ziałan iem p rzy rzą d ó w pom iarow ych.
S vstem in fo rm aty c zn y może w y em ito w ać odpow iedni k o m u n ik a t alarm o w y dla in ż y n iera ek sp lo atacji system u o raz k o n ty n u o w ać d ziałan ie bez w zględu n a w arto ść p a ra m e tru p ro cesu.
B łędy d an y c h zw iązane z o p era cja m i w ejściow o-w yjściow ym i
B łędy te m ogą p o w stać podczas p rze p ły w u (przesyłania) d a nych m iedzy je d n o stk a c e n tra ln ą a u rzą d zen iam i w ejścia / /w yjścia lu b p am ięc ia m i ze w nętrznym i.
Jeżeli w czasie p rze sy łan ia dan y ch (p isan ia lu b czytania) zostanie w y k ry ty błąd w danych, to d ziałan ie to m u si być k ilk a k ro tn ie pow tórzone. Je że li w y n ik pow tó rzeń okaże się n ee aty w n y odpow iedni p ro g ra m m u si p rzek azać ste ro w a n ie p ro g ra m o w i za b ez p ie c z a ją c e m u 2).
P ro g ra m zabezpieczający p o d e jm u je ak c je p olegające n a z a bezpieczeniu przed p rz e tw a rz a n ie m dan y ch błędnych.
B łędy zw iązane z o p e ra c ja m i w eiścia /w v jśc ia m ożna p odzie
lać na: chw ilow e, ła tw e do om inięcia i trw ałe .
W p rzy p a d k u uszkodzenia m o dułów sm-zętu in fo rm a ty c z n e go sy stem in fo rm aty c zn y m oże spow odow ać w yłączenie usz- tego ro d zaju k o n tro la d an y ch m a c h a ra k te r p ro g ram o w y 1 nie n ależy je j uto żsam iać z k o n tro lą d an y ch i k o re k ta błędów z za
stosow aniem tec h n ik n a d m iaro w y ch m aja ca c h a ra k te r układow y.
K o n tro la d an y ch i k o re k ta błędów u k ład o w a i p ro g ram o w a m a zastosow anie zaró w n o p rz y ek sp lo atac ji sy stem ó w u w a ru n k o w a n y ch czasowo, ja k i system ów p rz etw a rza n ia p artio w eg o . P ro g ra m y k o n tro li d a n y ch , zw łaszcza w sy stem ach u w a ru n k o w a n y ch cza
sowo, m ogą być p ro g ram am i sy stem u inform atycznego.
