Informatyka Nr 10; Organ Pełnomocnika Rządu do Spraw Elektronicznej Techniki Obliczeniowej i Naczelnej Organizacji Technicznej. - Digital Library of the Silesian University of Technology

(1)

(2)

S ir.

P rzed VI Z jazd em P a r t i i ... 1 Adam H uculak — „A u to m a ty z a c ja za rz ą d z a n ia w p rz e m y śle i je j p rz y k ła d y w Z w iązk u R a d zieck im ” ... 2 Zbigniew Ładoś i Sław om ir Trautm an — „Z p r a k ty k i p ro g ra m o w a n ia s y  stem ów A P I ” ... 8 Jow ita K oncewicz — „SN O BO L — języ k do p rz e tw a rz a n ia n a p isó w ” . . 11 J.N ieyergelt i J. C. Farrar (tłum . Janina Rowińska) — „Co m aszyny .mogą, a czego nie m ogą ro b ić ? ” ... 17

WIADOMOŚCI PKAPI

„P la n y k ra jo w e g o p rz e m y słu k o m p u te ro w e g o n a P le n u m P K A P I” . . . 20 D Y S K U S J E ...23

Z KRAJOWEGO BIURA I N F O R M A T Y K I ...I I I okł.

PRZEGLĄD W Y D A W N I C T W ... 7, II, I I I i IV skrz.

S P I S T R E Ś C I

W Y D A W N IC T W A C Z A S O P IS M T E C H N IC Z N Y C H

N O T Warszawa Czackiego 3/5

K O L E G IU M R E D A K C Y J N E

R e d a k t o r n a c z e l n y p r o f. d r L e o n Ł U K A S Z E W IC Z

D o c . d r h a b . in ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , W la d y s ia w K L E P A C Z , d r A n t o n i M A Z U R K IE W IC Z , in ż . D o r o t a P R A W D Z IC (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , dr in ż .

A n d r z e j T A R G O W S K I

S e k r e t a r z R e d a k c j i m g r W a n d a K A C E R R e d a k t o r t e c h n i c z n y L e s z e k Ż A G A Ń S K I R A D A P R O G R A M O W A

M g r in ż . J a n B u r s c h e , m g r in ż . H e n r y k C h y r e k , ( w ic e p r z e w o d n ic z ą c y ) m g r in ż . R y s z a r d D ą b r ó w k a , m g r Inż. B o l e s ł a w G lik s m a n , m g r in ż . J ó z e f K n y s z , p r o f . d r L e o n Ł u k a s z e w ic z , m g r in ż . J a n M a t e j a k , p r o f . d r T a d e u s z P e c h e ( p r z e w o d n ic z ą c y ) , m g r in ż . J e r z y T r y b u ls k i ( w ic e p r z e w o d n ic z ą c y ) , d r T a d e u s z W a lc z a k , m g r K a z im ie r z W a s ile w s k i, m g r W a ld e m a r W iś n ie w s k i ( s e k r e t a r z ) , m g r S t e f a n W o j c ie c h o w s k i, d r in ż . H e n r y k W o ź n ia c k i, m g r in ż .

J a n Z d z is ła w Ż y d o w o

R e d a k c j a : W a r s z a w a , u l. E m ilii P l a t e r 20 m . 15, t e l . 21-13-91. Z a s t ę p c a r e d a k t o r a n a c z e l n e g o t e l . 28-37-29 Z a k ła d K o lp o r t a ż u W Ct N O T , W a r s z a w a , u l. M a z o w ie c k a 12

Z a k l. G r a f. ..T a m k a ” . Z. 2. z s r a . 536. P a p ie r p o w le k a n y V k l. 80 .g. O bj. 3 a r k . d r u k . N a k ła d 3200. U-90.

C en a e g z e m p la r z a z l 8.— INDEKS 36707 P r e n u m e r a t a r o c z n a z l 96.

(3)

d a w n i e j M a s z y n y M a t e m a t y c z n e

zastosow ania w g osp od arce, iechnice i n au ce

Hr 10

MIESIĘCZNIK

1 9 7 1

R O K VI I P a ź d z i e r n i k

O R G A N K R A J O W E G O B I U R A I N F O R M A T Y K I I P O L S K I E G O K O M I T E T U A U T O M A T Y C Z N E G O P R Z E T W A R Z A N I A I N F O R M A C J I N A C Z E L N E J O R G A N I Z A C J I T E C H N I C Z N E J

P rz e d VI Z j a z d e m Partii

„0 dalszy socjalistyczny rozwój Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej“

Z w ytycznych KC PZPR na VI Zjazd P artii

przedłożonych pod o g ó ln o p a rty jn ą i o g ó lnonarodow ą dyskusję

„ N a c z e l n y m z a d a n ie m V I Z j a z d u b ę d z ie w y t y c z e n i e k i e  r u n k ó w i z a d a ń r o z w o j u s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o k r a j u , w y n i k a j ą c y c h z a k t u a l n y c h i p e r s p e k t y w i c z n y c h p o t r z e b i m o ż l i w o ś c i , z a p e w n i a j ą c y c h p r z y s p ie s z e n ie p o s t ę p u k r a ju i p o d p o r z ą d k o w a n y c h r e a l i z a c j i p o d s t a w o w e g o c e l u n a s z e j s o c j a l i s t y c z n e j g o s p o d a r k i, k t ó r y m j e s t z a p e w n i e n i e w s z y  s t k i m lu d z i o m p r a c y d o s t a t n ie g o ż y c i a , w y z w a l a n i e t w ó r  c z y c h s il n a s z e g o s o c j a l i s t y c z n e g o n a r o d u i r o z w ó j j e g o k u lt u r y .

S f o r m u ło w a n iu t a k ie g o p r o g r a m u s p r z y j a i n i c j a t y w a i e n e r  g ia tw ó r c z a o r a z o b y w a t e l s k a tr o s k a o s p r a w y P o l s k i , p r z e j a w io n e z w i e l k ą s ilą p r z e z k la s ę r o b o t n ic z ą , c h ło p ó w i i n t e l i g e n c j ę p o V II i V II I P l e n u m K C , k t ó r e p r z y w r ó c iły z g o d n o ś ć p o c z y n a ń k i e r o w n i c t w a z o d c z u c ia m i i p r a g n ie  n ia m i s p o ł e c z e ń s t w a ...”

B a r d z o w a ż n ą r o l ę o d e g r a ło m .in . to , ż e ; ...„ W z r o s ła r o la i z m i e n i ł s i ę c h a r a k t e r i n t e l i g e n c j i w n a s z y m k r a j u . J e j r o z w ó j i n o w y s k ła d s p o ł e c z n y , n o w o c z e s n a s t r u k t u r a z a w o  d o w a o r a z p o d n o s z ą c y s i ę p o z io m k w a l i f i k a c j i s ą r e z u l t a t e m s o c j a l i s t y c z n e j r e w o l u c j i , in d u s t r i a l i z a c j i i d y n a m ic z n e g o f o z w o j u s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e g o k r a j u . I n t e l i g e n c j a z w ią  z a n a j e s t s i l n i e z s o c j a l i z m e m , s ł u ż y s o c j a l i s t y c z n e m u r o z  w o j o w i i w n im w id z i r e a l i z a c j ę s w y c h a s p ir a c j i. L u d z ie t w ó r c z e j p r a c y u m y s ł o w e j o d g r y w a j ą c o r a z w i ę k s z ą r o lę w n a s z y m ż y c i u . B ę d z i e o n a w z r a s t a ć w r a z z p o s t ę p e m r e w o  l u c j i n a u k o w o - t e c h n i c z n e j . I s t n i e j e o b i e k t y w n a p o t r z e b a d a ls z e g o l i c z e b n e g o r o z w o j u i n t e l i g e n c j i p r a c u j ą c e j , p o d n o  s z e n ia j e j s p o ł e c z n e g o z n a c z e n i a i w z r o s t u j e j w k ł a d u w p o s t ę p s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z y i n a u k o w o - t e c h n i c z n y k r a j u . P r z e z w ł a ś c i w e w y p e ł n i a n i e z a d a ń z w i ą z a n y c h z n o w y m i p o t r z e b a m i s p e ł n i a ć o n a b ę d z ie s w ą s p o łe c z n ą p o w in n o ś ć w o b e c n a r o d u ...”

G Ł Ó W N E K I E R U N K I R O Z W O J U P R Z E M Y S Ł U

„ D e c y d u j ą c e z n a c z e n i e d la p r z y s p ie s z e n ia p o s t ę p u k r a j u , r o z w ią z a n i a j e g o p r o b le m ó w s o c j a l n y c h , w z r o s t u s t o p y ż y  c i o w e j lu d n o ś c i p o s ia d a p r z e m y s ł ...” ...„ S z y b s z y p o s t ę p t e c h n i c z n y i t e c h n o l o g i c z n y j e s t d la n a s k o n i e c z n o ś c i ą i m u s i to o b o w i ą z y w a ć c a ł y p r z e m y s ł .” „ P r z e m y s ł m u s i z a c i e ś n i ć w s p ó łp r a c ę z w ł a s n y m i o g ó l n o k r a j o w y m z a p l e  c z e m n a u k o w o - b a d a w c z y m , a w s z c z e g ó l n o ś c i s z y b k o w d r a  ż a ć o s i ą g n i ę c i a n a u k i d o p r o d u k c j i... N a l e ż y m a k s y m a l n i e p o p ie r a ć in n o w a c j e t e c h n i c z n o - e k o n o m i c z n e , d u ż e i m a łe , d a j ą c im z i e l o n e ś w i a t ło w d z ia ła ln o ś c i p r z e m y s ł o w e j . N a l e ż y t e ż m o ż l i w i e n a j p e ł n i e j w y k o r z y s t y w a ć w s p ó łp r a c ę z k r a j a m i s o c j a l i s t y c z n y m i i k o o p e r a c j ę z f ir m a m i z a g r a  n i c z n y m i w c e l u p r z y s p ie s z e n ia p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o i p r z e j m o w a n ia o b c y c h i n n o w a c j i t e c h n i c z n o - e k o n o m i c z n y c h .”

...„ S z y b s z y n iż p r z e c i ę t n y w z r o s t p r o d u k c j i n a s t ą p i w t a  k i c h d z ie d z in a c h , j a k p r z e m y s ł m o t o r y z a c y j n y , m a s z y n r o l  n i c z y c h , e l e k t r o n i c z n y i m a s z y n m a t e m a  t y c z n y c h . . . ”

...„ N i e z b ę d n e j e s t k o m p le k s o w e o p r a c o w a n ie p r o g r a m u r o z  w o j u e l e k t r o n i k i , u w z g l ę d n i a j ą c e g o p o g lą d y e k s p e r  t ó w w t e j d z ie d z in ie i d o ś w ia d c z e n ia ś w i a t o w e . P a r t ia z w r a c a s i ę do e l e k t r o n i k ó w , u c z o n y c h , s p e c j a l i s t ó w i p r a k  t y k ó w o s z e r o k i w s p ó ł u d z i a ł w r o z w i ą z y w a n i u t e g o d o  n io s łe g o p r o b le m u . W o p a r c iu o o d p o w i e d n i e b a d a n ia i e k s p e r t y z y , R z ą d p o w i n i e n o p r a c o w a ć p r o g r a m r o z w o j u e l e k t r o n i k i w P o l s c e ” .

W l a t a c h 1972—1980 m .in . n a le ż y :

„ ...p r z y s p i e s z y ć m o d e r n iz a c j ę i r o z b u d o w ę k a b l o w y c h i r a  d i o l i n i o w y c h s i e c i t e l e t r a n s m i s y j n y c h z u w z g l ę d n i e n i e m p o  tr z e b r o z w o j o w y c h t e l e f o n i i , t e l e g r a f i i i t e l e w i z j i o r a z t r a n s m i s j i d a n y c h ...”

U S P R A W N I E N I E I U N O W O C Z E Ś N IE N IE S Y S T E M U G O  S P O D A R O W A N I A I K IE R O W A N IA

...„ R e a liz a c j a p o d s t a w o w y c h c e l ó w i z a d a ń p la n u p i ę c i o l e t  n ie g o n a la t a 1971—1975 o r a z p o r o k u 1975 j e s t w d u ż y m s t o p n i u u z a le ż n io n a o d k o n s e k w e n t n e g o w p r o w a d z a n ia w ż y c i e r e f o r m y s y s t e m u g o s p o d a r o w a n ia ... R e f o r m a s y s t e m u g o s p o d a r k i i p a ń s t w a p o w in n a z a g w a r a n t o w a ć ( m .in .) — ...w d r a ż a n i e d o p r a k t y k i o s i ą g n i ę ć p o s t ę p u n a u k o w o - t e c h - n ic z n e g o i p o w s z e c h n e w p r o w a d z e n ie w s z e l k i c h k o r z y s t n y c h i n n o w a c j i t e c h n i c z n o - e k o n o m i c z n y c h o r a z n a j n o w s z y c h o s ią  g n ię ć w o r g a n iz a c j i z a r z ą d z a n ia , a w s z c z e g ó l n o ś c i w z a  k r e s ie i n f o r m a t y k i . . . ”

„ P o d s t a w o w e z n a c z e n i e m a u j m o w a n ie w p la n a c h 5 - le t n ic h k o m p l e k s o w y c h p r o g r a m ó w , w y m a g a j ą c y c h z h a r m o n iz o w a  n e g o d z ia ła n ia r ó ż n y c h r e s o r t ó w i o r g a n iz a c j i. P r o g r a m y te p o w i n n y b y ć o p r a c o w y w a n e n p . d la c h e m i z a c j i g o s p o  d a r k i, m o t o r y z a c j i , e l e k t r o n i k i... ś r o d k ó w t e c h n i c z n y c h d la p o t r z e b z a r z ą d z a n i a U d .« .”

„ P r o g r a m y t e n a l e ż y k o o r d y n o w a ć i h a r m o n iz o w a ć n a s z c z e b lu c e n t r a l n y m i r e s o r t o w y m d la z a p e w n i e n i a d y n a  m ic z n e g o i z r ó w n o w a ż o n e g o r o z w o j u s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e  g o c a łe g o k r a j u . P o w in n o s ię to d o k o n y w a ć p r z e d e w s z y  s t k im w d r o d z e u n o w o c z e ś n i e n i a m e t o d b il a n s o w a n ia p la  n u , w p r o w a d z a n ia m e t o d o p t y m a l i z a c y j n y c h , a n a li z y p r z e  p ł y w ó w m i ę d z y g a l ę z i o w y c h o r a z w p r o w a d z e n ia e l e k t r o  n i c z n e j t e c h n i k i o b l i c z e n i o w e j w c e l u s z y b  s z e g o o p r a c o w y w a n ia p o s z c z e g ó l n y c h w a r ia n t ó w p l a n u ...”

„ U n o w o c z e ś n i e n i e o r g a n iz a c j i i z a r z ą d z a n i a w y m a g a r o z  w i n i ę c i a i w d r o ż e n ia m e t o d i n f o r m a t y c z n o - d e c y z y j n y c h w o p a r c iu o w y k o r z y s t a n i e n o w o c z e s n y c h t e c h n i k p r z e t w a  r z a n i a d a n y c h ” .

„ P r o p o z y c j e w p o w y ż s z y c h d z ie d z in a c h p r z e d s t a w i k o m is j a p a r t y j n o - r z ą d o w a d la u n o w o c z e ś n i a n i a s y s t e m u f u n k c j o n o  w a n ia g o s p o d a r k i i p a ń s t w a . O g r o m n e z n a c z e n i e d la o p r a  c o w a n ia k o ń c o w y c h p r o p o z y c j i w t y m z a k r e s ie b ę d z ie m ia ła d y s k u s j a p r z e d z j a z d o w a . P a r t i a z w r a c a s i ę d o w s z y s t k i c h p r a c o w n i k ó w g o s p o d a r k i n a r o d o w e j ... o a k t y w n y u d z ia ł w t e j d y s k u s j i . .. ”

(4)

ADAM HUCULAK G2+66/69(47) :658.0I1.5G I n s t y t u t M a sz y n M a t e m a t y c z n y c h

W a r s z a w a ,

Automatyzacja zarządzania w przemyśle i jej przykłady w Związku Radzieckim

O m ó w io n o c e l e , z n a c z e n i e i m e t o d y a u t o m a t y z a c j i s y s t e m ó w z a r z ą d z a n i a w p r z e m y ś l e . P r z e d s t a w i o n o p o d m i o t o w e i p r z e d m i o t o w e a s p e k t y f u n k c j o n a l n e j i p r o c e d u r a l n e j s t r o n y z a u t o m a t y z o w a n y c h s y s t e m ó w z a r z ą d z a n i a . P o d a n o p r z y k ł a d y s y s t e m ó w w d r a ż a n y c h w p r z e m y ś l e r a d z i e c k i m .

l> z ia ła lm o ść g o s p o d a r c z ą m o ż n a u t o ż s a m ia ć z c ią g ły m p r o  c e s e m w z a j e m n ie w s p ó łz a le ż n y c h d e c y z j i. D e c y z j e t e m o g ą d o t y c z y ć r ó ż n y c h d z ie d z in , p o c z y n a j ą c o d p e r s p e k t y w ic z  n e g o r o z w o j u g o s p o d a r k i j a k o c a ło ś c i, a n a b ie ż ą c e j d z ia  ł a ln o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h j e d n o s t e k k o ń c z ą c .

P o w o d z e n ie d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r c z e j z a le ż y o d t r a fn o ś c i d e c y z j i. T r a f n o ś ć d e c y z j i u w a r u n k o w a n a j e s t z a r ó w n o c z y n  n ik a m i s u b ie k t y w n y m i, j a k o b ie k t y w n y m i. C z y n n ik ie m s u  b i e k t y w n y m j e s t k a d r a k ie r o w n ic z a . U w a r u n k o w a n ie m o b ie k t y w n y m j e s t z e s p ó l z j a w is k o k r e ś la n y c h m ia n e m b a  r ie r y o r g a n iz a c j i z a r z ą d z a n ia . P o d s t a w o w y m i k o m p o n e n t a m i t e g o z e s p o łu z j a w is k s ą c z t e r y r o d z a je o g r a n ic z e ń : s t r u k t u  r a ln e , k o m p e t e n c y j n e , m o t y w a c y j n e i p o z n a w c z e .

O g r a n ic z e n ia s tr u k t u r a l n e w y n i k a j ą z p o d z ia łu z a d a ń . P o  d z ia ły s tr u k t u r a l n e w y z n a c z a j ą o g r a n ic z e n ia k o m p e t e n c y j n e . P r z e s z k o d ę w p o d j ę c iu p r a w id ło w e j d e c y z j i m o g ą s t a n o w ić c z y n n i k i m o t y w a c y j n e , j e ż e l i c e l d z ia ła n ia o r g a n iz a c ji n ie j e s t z g o d n y z i n t e r e s e m o s o b is t y m d e c y d u j ą c e g o .

S z c z e g ó ln ie i n t e r e s u j ą c y m i c z y n n ik a m i, k t ó r o m o g ą w y w o ła ć is t o t n e z a k łó c e n ia , s ą o g r a n ic z e n ia p o z n a w c z e . P o j a w ia j ą s ic o n e w t e d y , k i e d y o s o b y z a j m u j ą c e s t a n o w is k a k ie r o w n ic z e n i e d y s p o n u j ą in f o r m a c j a m i n ie z b ę d n y m i d o p o d j ę c ia w ła  ś c iw e j d e c y z j i- b ą d ź t e ż u z y s k iw a n y c h i n f o r m a c j i n ie są w s t a n ie n a le ż y c ie s p o ż y t k o w a ć . I n f o r m a c j a m o ż e s i ę b o  w ie m o k a z a ć n ie p e łn a , s p ó ź n io n a lu b n i e a d e k w a t n a d o p o  tr z e b d a n e g o s t a n o w is k a d e c y z y j n e g o .

P r z e p r o w a d z o n e o s t a t n io w Z S R R b a d a n ia , k t ó r y m i k ie r o w a ! c z ł o n e k A k a d e m i i N a u k Z S R R W . T r a p e z n ik o w w y k a z u j ą , ż e w j e d n y m r e s o r c i e 90% k r ą ż ą c y c h i n f o r m a c j i b y ło z b ę d  n y c h ( ic h p r z e z n a c z e n ia n ik t n ie u m ia ł o k r e ś li ć ) , b r a k o w a ło n a t o m ia s t i n f o r m a c j i k o n ie c z n y c h n a w ie lu s t a n o w is k a c h d e c y z y j n y c h [1], N a s i le n ie s p e c j a liz a c j i i k o o p e r a c j i W sp ó ł

c z e s n e j p r o d u k c j i p r z e m y s ło w e j d o p r o w a d z a d o z ło ż o n y c h w ie lo s t r o n n y c h o r g a n iz a c y j n y c h z w ią z k ó w i w s p ó łz a le ż n o ś c i m ię d z y p r z e d s ię b i o r s t w a m i o r a z w ic h r a m a c h . Z w iąz-k i t e r z u tu j ą n a w l e l o s t o p n i o w o ś ć z a r z ą d z a n ia . N a t y m t le p o  j a w ia s i ę k o n i e c z n o ś ć tw o r z e n ia s y s t e m ó w z a r z ą d z a n ia . J e ś l i u w z g lę d n im y , ż e z a r z ą d z a n ie p r o d u k c ją z w ią z a n e j e s t z o t r z y m y w a n ie m , o b ie g ie m i p r z e t w a r z a n ie m o g r o m n e j I l o ś c i in f o r m a c j i w w y j ą t k o w o k r ó t k im c z a s ie , to s t a j e s ię r z e c z ą j a s n ą b a r d z o w a ż n e z n a c z e n i e , j a k ie g o n a b ie r a a u t o  m a t y z a c j a z a r z ą d z a n ia z z a s t o s o w a n ie m k o m p u t e r a . M a sz y  n y b o w ie m o d k r y w a j ą n o w e m o ż liw o ś c i tw o r z e n ia e l a s t y c z  n i e j s z y c h i e f e k t y w n i e j s z y c h z a u t o m a t y z o w a n y c h s y s t e m ó w z a r z ą d z a n ia p r z e d s ię b i o r s t w a m i o r a z ic h z e s p o ła m i.

Z a u t o m a t y z o w a n e s y s t e m y z a r z ą d z a n ia p r z e m y s łe m u s u w a ją o g r a n ic z e n ia p o z n a w c z e i r o z s z e r z a j ą ś w i a d o m o ś ć o s ó b p o  d e j m u j ą c y c h d e c y z j e .

Z w ią z e k R a d z ie c k i w s z e d ł w o k r e s p r z y s p ie s z o n e g o w p r o  w a d z a n ia n o w o c z e s n y c h m e t o d o r g a n iz a c j i i z a r z ą d z a n ia p r z e m y s ł e m z p o m o c ą k o m p u t e r ó w .

1. ZAUTOMATYZOWANE SYSTEMY ZARZĄDZA

NIA W PRZEMYŚLE, ICH CEL I ZNACZENIE P rz ez za u to m a ty z o w a n y sy stem za rz ą d z a n ia (ASZ) w p rzem y śle ro zu m iem y zo rg a n izo w an y zbiór środków m a te ria ln y c h (k o m p u te r, o p ro g ra m o w an ie , u rzą d zen ia pom ocnicze itp.) i ludzkich w sp ó łd z iałają cy c h w d ą żeniu do zau to m aty zo w an eg o , szybkiego i d o k ła d n e go, p ra w ie bezbłędnego i niezaw odnego p rz e k sz ta łc a n ia dan y ch g o spodarczych na in fo rm a c je b a rd z ie j zło

żone i nieodzow ne do efe k ty w n eg o z a rząd z an ia p rz e m ysłem .

C elem A SZ je s t u sp ra w n ie n ie za rząd z an ia, jego u ł a t w ienie i przyspieszenie ró żn o ro d n y ch i w ieloszczeblo- w ych procesów p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji oraz p o d e j

m o w an ia decyzji z pom ocą k o m p u te ró w .

Z naczenie sy stem ó w i k o m p u te ró w polega n a zd o l

ności ro z ró ż n ia n ia i w y b ie ra n ia w a ria n tó w , m ożliw o

ści o b liczania z dow olną precy zją, jednoczesnego p a m ię ta n ia dużych zbiorów in fo rm a c ji, na d y sp o n o w a

n iu b ard z o dużą szybkością o p e ra c ji oraz w ysokim Stopniem niezaw odności i bezbłędności.

O graniczoność sy stem ó w polega głów nie na tym , że m ożna ro zw iązyw ać tylk o ta k ie p roblem y, .które d ają się za lg o ry tm izo w ać i w y razić w p ostaci rozkazów ; m ożna rea lizo w a ć tylk o 'takie o p era cje , k tó re u p rz e d nio p rze w id zia n o w p ro g ra m ie .

S y stem y są b ard z o ra c jo n a ln ą sym biozą zdolności ludzkich i m ożliw ości k o m p u te ra . A SZ p rze d sta w ia złożony k o m p le k s ek o n o m icz n o -m ate m aty cz n y ch m e tod z a rząd z an ia i techn iczn y ch śro d k ó w ich realizacji.

/

2. DWIE STRONY SYSTEMÓW — FUNKCJONALNA I PROCEDURALNA

Z au to m a ty z o w a n y sy stem za rz ą d z a n ia o p rac o w u je się dla określonego po d m io tu gospodarczego. Od sy stem u żądam y, ab y sp e łn ia ł on o k reślo n y cel czyli o kreśloną przez po d m io t fu n k c ję . P o d m io te m gospodarczym m o że być p rze d sięb io rstw o , b ra n ż a lu b g ałąź przem ysłu.

T e n a s p e k t sy stem u n azy w am y jego s t r o n ą f u n k c j o n a l n ą . W y k o rz y stu je m y przy ty m za le ty k o m p u te ró w . D ru g im a sp e k te m każdego sy stem u je s t jego s t r o n a p r o c e d u r a l n a . S tro n a p ro c e d u ra ln a sta n o w i sp o jrze n ie od w a rs z ta tu i zm ierza do z a p ew n ie n ia p o p ra w n e j fo rm y d ziała n ia sy stem u . S p ro w a dza się ona do p o k o n an ia o g ran iczeń p o przednio w y m ienionych. S tro n a p ro c e d u ra ln a je st śro d k iem p ro w adzącym do celu, k tó ry m je s t u zy sk an ie in fo rm ac ji od sy stem u , czyli sp e łn ie n ie p rzez niego o k reślo n e j fu n k cji.

U ży tk o w n ik a (p rzedsiębiorstw o) in te re s u je s tro n a fu n k c jo n a ln a , tj. cel sy stem u . U m ie jętn o ści tw órców sy stem u p rz e ja w ia ją się w doskonałości p ro c e d u ra l

nej.

R o z p a tru ją c obie stro n y system ów , p o sta ra m y się n a św ietlić je pod dw om a k ą ta m i w idzenia. R az b ę d z ie m y p a trz e ć na z a g a d n ie n ie od stro n y podm iotow ej, d ru g i ra z — od stro n y przed m io to w ej.

O d stro n y fu n k c jo n a ln e j system ów , z p u n k tu w id ze

nia podm iotow ego in te re s u je nas, czyje p o trze b y z a sp o k a ja system , n a to m ia st z p u n k tu w idzenia p rz e d m iotow ego chcem y w iedzieć, co je s t treśc ią z a u to m a tyzow anego za rząd z an ia, czyli ja k ie sfe ry d ziała n ia o b słu g u je system .

Od stro n y p ro c e d u ra ln e j system ów , z p u n k tu w id ze

n ia podm iotow ego in te re s u je nas, k to o rg an iz u je p r a ce n a d sy stem a m i i k to je o p raco w u je, n a to m ia st z p u n k tu w id zen ia p rzedm iotow ego chcem y wiedzieć, ja k p rz e d sta w ia się za p e w n ie n ie śro d k ó w technicz-

2

(5)

nych dla sy stem ó w — h a rd w a re — i ja k zabezpiecza się o p ro g ra m o w an ie — so ftw are.

3. PODMIOTOWY ASPEKT FUNKCJONALNEJ STRONY SYSTEMÓW

Celem, dla któ reg o tw orzy się z a u to m a ty z o w a n e sy ste m y z a rząd z an ia p rzem y słem w ZSR R je s t u d o sk o n alen ie fo rm za rząd z an ia. D ąży się do w y k o rz y sta n ia m ożliw ości now ej tech n ik i. W y k o rzy stan ie to ma m iejsce w określo n y ch p o d m io tach gospodarczych i służy do u sp ra w n ie n ia ró żn y c h dziedzin za rząd z an ia.

P odobnie, ja k decyzje p o d ejm o w an e są na różnych szczeblach h ie ra ch ic zn e j s tr u k tu r y za rząd z an ia, sy s te m y z a rząd z an ia też tw o rzą sw o istą „ d ra b in ę ” k o m p e te n c ji w g ran ic ac h „pola decyzyjnego", w y n ik a ją c ą z p o działów stru k tu ra ln y c h .

P o d sta w o w a lin ia podziału p rze b ieg a p ro sto p ad le do linii h ie ra rc h ic z n e j, tj. pionow ej.

W tym aspekcie w ZSR R d ają się w yróżnić system y:

• p rz e d się b io rstw

• zjednoczeń (branż)

• gałęzi (m in isterstw )

• ogólno p ań stw o w e (GO SPLA N , G O SBA N K , G O S- S N A B itp.) ,[2]

• p rz e w id y w a n y su p e rsy s te m (n ajw ię k szy w św iecie sy stem „człow iek—m a sz y n a ” ,[3].

D ru g ą linię podziału m ożna p rze p ro w ad z ić poziomo w ra m a c h p rze d sięb io rstw a . In te re s u ją c ą k la sy fik a c ją tego ty p u sy stem ó w dla p rze d sięb io rstw a przem y słu chem icznego p o d a ją a u to rz y D ygnikow i in n i [4]:

1) z a rz ą d z a n ie technologicznym i ag re g a ta m i, r e a k to ram i, z k tó ry ch każdy je s t w yposażony w d o sto so w a

ne u rzą d zen ie ste ru ją c e

2) z a rząd z an ie w y d zia ła m i p ro d u k cy jn y m i, u rząd zen ia p ra c u ją w w a ru n k a c h dorad cy d yspozytora; p rz y k ła dem tego ty p u u rz ą d z e n ia je s t K ISŁO R O D 1

3) z a rząd z an ie całym procesem chem icznym , ja k np.

p ro d u k c ją a m o n iak u lu b in n ą w ielofazow ą; p rz y k ła dem je s t sy stem K A SK A D

4) z a rząd z an ie całością p rze d sięb io rstw a chem icznego.

U żytkow nicy system ów — gałęzie i branże

Liczba u k a z u ją cy c h się p u b lik a c ji dowodzi, że w ZSR R n ajw ięk sz e z a in te re so w a n ie k o m p u te ra m i w y k a z u ją przem ysły: m aszynow y, h u tn ic zy i chem iczny.

K olejne m iejsce z a jm u ją przem y sł spożyw czy i g ó r

nictw o.

A u to m a ty z a c ja za rz ą d z a n ia w gałęziach przem y słu je s t dość ściśle zw ią za n a z gospodarczym znaczeniem i technologią przem ysłu. U w zg lę d n iając d ecy d u jące różnice technologiczne, całość za g ad n ień z a rząd z an ia p rzem y słem w ZSR R m ożna podzielić na cztery p o d sta w o w e g ru p y :

1. P rz em y sł ciężki sto s u ją c y procesy ciągłe 2. P rz e m y sł ciężki sto su jąc y procesy p eriodyczne 3. P rz em y sł ciężki o p ro d u k c ji m a ło se ry jn e j i je d no stkow ej

4. P rz e m y sł lekki.

P rz ed m io to w y za k res zasto so w ań a u to m a ty z a c ji w z a rz ą d z a n iu je st u w a ru n k o w a n y branżow o.

S p ecy fik ą ZSR R w y n ik a ją c ą z w y k o rz y sta n ia w a r u n k ów u stro jo w y ch je st dążen ie do u d o sk o n a la n ia z a rz ą d z a n ia g ałęzią lu b b ra n ż ą przem y słu . P od k ątem w id zen ia b ra n ż y ro zw ią zu je się w p ierw szej k o le jn o ści n a s tę p u ją c e pro b lem y :

1. U n ifik a c ję d o k u m e n tac ji, sym boliki, n o m e n k la tu r itp.

2. U jed n o lica n ie g o sp o d ark i n o rm a ty w n e j

3. U jed n o lica n ie b ran ż o w y c h fo rm o rg an izacy jn y ch ro z ra c h u n k u gospodarczego

4. O p e ra ty w n ą k o n tro lę c h a ra k te ry sty c z n y c h w sk a ź ników

5. P o ró w n aw c zą an a liz ę techniczn o -ek o n o m iczn ą p rze d sięb io rstw

6. E w idencję, an a liz ę i m a n ew ro w a n ie zasobam i m o cy p ro d u k cy jn y c h

7. O p ty m a liz ac ję p la n o w a n ia p ro d u k cji.

T re śc ią gałęziow ych sy stem ó w za rz ą d z a n ia byw a n a j

częściej zin te g ro w a n e z a rząd z an ie g o sp o d a rk ą m a te riało w ą , su ro w co w ą lu b zbytem .

4. PRZEDMIOTOWY ASPEKT FUNKCJONALNEJ

STRONY SYSTEMÓW

Z p u n k tu w id zen ia przed m io to w eg o , tj. z p u n k tu w i

dzenia obszarów za rząd z an ia, m ożem y w y odrębnić trzy typow e sfery : za rz ą d z a n ie s t r a t e g i c z n e , t a k t y c z n e i o p e r a t y w n e .

S f e r y za rz ą d z a n ia różnią się m iędzy sobą d y s ta n sem czasow ym , z któ reg o p o d ejm u je m y decyzje, h o ry zo n tem czasow ym i zak resem rzeczow ym . W ró ż nych sfe ra c h w y stę p u je ró żn e n asile n ie różnych f u n k cji za rząd z an ia.

W sferze za rz ą d z a n ia strateg ic zn e g o u s ta la się cele d ziała n ia całego system u, a k c e n tu je się r a c h u n e k e k o nom iczny i decyzje (rozbudow a gałęzi, r e k o n s tru k c ja b r a n ż itp.).

W sferze za rz ą d z a n ia tak ty czn eg o in ic ju je się d z ia ła nia z a p e w n ia ją c e rea liz a c ję w sp o m n ian y ch celów, o- k re śla się p odm ioty z a p e w n ia ją c e w y k o n an ie zadań i nieodzow ne środki. U sta la się p rzedsięw zięcia o r g a n iz ac y jn e o p ty m a liz u ją ce e fe k t d ziała n ia (o k reślan ie p ro g ra m u p ro d u k cy jn e g o itp.).

W sferze z a rząd z an ia o p era ty w n eg o bieżąco re g u lu je się przebieg procesów gospodarczych.

Autom atyzacja planow ania i zarządzania strategicz

nego

P rzez a u to m a ty z a c ję strateg ic zn e g o p la n o w a n ia i z a rzą d z a n ia będziem y ro zum ieli a u to m a ty z a c ję fu n k cji za rząd z an ia na w yższych szczeblach. D otyczy to z a g a d n ień p ersp e k ty w icz n y ch i p o dstaw ow ych w zg lęd nie d ługofalow ych prognoz o p ty m a liz ac ji działalności bran ży . N a szczeblu p rze d sięb io rstw a będ ą to p la n y

w ieloletnie.

P o n iżej p o d ajem y dla ilu s tra c ji k ilk a p rzy k ła d ó w z a stosow ań k o m p u te ró w do ro zw iązy w an ia tego typu problem ów .

K lu je w [5] pisze o d łu g o te rm in o w y m prognozow aniu z a p o trze b o w a n ia en erg ii (na okres 10-^20 lat) jako tem acie do ro zw ią zan ia na ko m p u terze. Tego ro d zaju p ersp e k ty w icz n e p la n o w a n ie ASZ je st n iezbędne do o k reślen ia o p ty m a ln e j s tra te g ii ro zw o ju en e rg ety c z

nych m ocy p rze d sięb io rstw , p o n ad to p o trze b n e jest do o p ty m a liz ac ji b ila n só w p aliw o w o -en erg ety czn y ch p rzed sięb io rstw , te ry to ria ln y c h k o m p lek só w p ro d u k cy jn y ch i reg io n ó w ekonom icznych.

T en sa m a u to r u z a sa d n ia celow ość krótk o o k reso w eg o p rognozow ania' (3-r-5 lat) z a p o trze b o w a n ia n a en erg ię elek try cz n ą.

In n y m zag ad n ien ie m z p o g ran ic za s tr a te g ii i ta k ty k i je st o p ty m a liz ac ja w ielkości i rozm ieszczenie zabez

pieczającego za p asu u rzą d zeń oraz części zapasow ych w sy stem ie en e rg ety c zn y m [6]; P rz y scalen iu z a p asu dla k ilk u p rze d sięb io rstw , ogólna ilość u rzą d z e ń z n a j

d ujących się w zap asie m oże ulec zm niejszeniu.

S tra te g ic z n e za rz ą d z a n ie je s t b ardzo skom p lik o w an e.

S to su n k o w o ła tw ie jsz e i dlatego bliższe zre aliz o w an ia je st ono w p rze m y sła ch o m a so w ej i je d n o ro d n e j p ro d u k c ji. T ru d n o ści, w m ia rę zw ięk szan ia się liczby a s o rty m e n tó w i z m n iejsza n ia długości se rii ro sn ą.

K o m p lik a cje i tru d n o śc i a u to m a ty z a c ji strateg ic zn e g o p la n o w a n ia i z a rząd z an ia w y n ik a ją z konieczności w y p rzed zająceg o p o zn an ia zu p e łn ie now ych obszarów p ra w p rzy ro d y i życia społecznego.

(6)

A utom atyzacja zarządzania taktycznego

S fe ra z a rz ą d z a n ia ta k ty cz n eg o o b e jm u je głó w n ie p la n o w a n ie bieżące, p ro d u k c ję se n su largo (za o p a trz e  nie, p ro d u k c ja se n su stricte , zbyt) i ew id en cję. Z a  rz ą d z a n ie ta k ty c z n e w iąże się g łó w n ie z czynnościam i o rg an iz ato rsk im i, zm ie rz a ją c y m i do o siągnięcia o p ty m aln eg o celu. Z arzą d za n ie ta k ty c z n e dotyczy głów nie szczebla p rze d sięb io rstw a .

F a b ry k a N arzęd zi S k ra w a ją c y c h F R E Z E R w M oskw ie, po d o k o n an iu a n a liz y u zn a ła za celow e zastosow anie k o m p u te ra w n a s tę p u ją c y c h za k resa ch :

— p la n o w a n ie p ro d u k c ji

— p la n o w a n ie z a tru d n ie n ia i płac

— p la n o w a n ie kosztów w łasnych.

I n te re s u ją c e dośw iadczenia zdobyto p rzy w p ro w a d z a n iu A SZ w F a b ry c e M aszyn G órniczych w D oniecku [8], gdzie n o m e n k la tu ra w y ro b ó w w a h a się od 600 do 900 pozycji. D o p ro d u k c ji u ży w a się <tam około 20 ty sięcy ro d z a jó w m a te ria łó w .

S y stem m a n a s tę p u ją c e z a d a n ia do ro zw iązan ia:

• o p rac o w a n ie p ro g ra m ó w p ro d u k c y jn y c h p rzy o p ty m a ln y m obciążeniu u rzą d zeń

• o p rac o w y w a n ie h a rm o n o g ra m ó w o b ró b k i części, z m ierza ją cy ch do zm in im a liz o w an ia cyklów p ro d u k cy jn y ch

• cz u w an ie n a d za p ew n ie n ie m te rm in o w e j k o m p le ta cji w yrobów .

B ardzo specy ficzn y m zag ad n ien iem , k tó re m u pośw ięca się w iele u w ag i je st g o sp o d a rk a m a te ria ło w a .

W F a b ry c e F R E Z E R in fo rm a c y jn y system z a u to m a ty zow anego z a rz ą d z a n ia za o p a trz e n ie m m a te ria ło w o - -tec h n icz n y m [9] sk ła d a się z d an y c h stały ch , w y k o rz y sty w a n y ch w ielo k ro tn ie oraz in fo rm a c ji z m ie n nych.

W F a b ry c e F R E Z E R zo rganizow ano n o rm a ty w n ą go sp o d a rk ę m a te ria ło w ą . D ośw iadczenia zdobyte przy n o rm a ty w n e j go sp o d arce m a te ria ło w e j, z a p ro g ra m o w an e j na m aszy n ie cy fro w ej U R A Ł 11, p o tw ie rd z a ją dużą efe k ty w n o ść w d ra ż a n ia A SZ z a o p a trz e n ia m a teriało w o -tec h n icz n eg o .

W M in iste rstw ie O b ra b ia re k i In s tru m e n tó w P rz e m y słow ych Z SR R sc en tralizo w a n o g o sp o d a rk ę m a te r ia łow ą [10].

I n te re s u ją c e dośw iadczenia zdobyto podczas o p rac o w a n ia i w d ra ż a n ia sy stem ó w za rz ą d z a n ia p ro d u k c ją chem iczną [11],

P ro d u k c ja ch em iczna i zw iązane z nią p ro cesy ciągłe są b ard z o złożone. C h a ra k te ry z u je je w ielk a liczba w spółzależnych p a ra m e tró w . Ich m a te m a ty c z n y opis i m o d elo w an ie w celu o p ty m a liz ac ji całości procesu p ro d u k cy jn e g o często są niem ożliw e. W ta k ic h zło

żonych sy stem a ch za rz ą d z a n ia z za sto so w an iem k o m p u te ra , całość p ro ce su dzieli się n a oddzielne, a u to nom iczne podsystem y. D la k ażdego p o d sy stem u f o r m u łu je się za d a n ia odcinkow e i k ry te riu m o p ty m a li

zacji, sk o o rd y n o w an e z ogólnym k ry te riu m .

P rz y k ła d e m o p rac o w a n ia i przem ysłow ego w d ro ż en ia ta k ic h sy stem ó w z a rząd z an ia są ek sp lo a to w a n e w P ó ł- n o cnodonieckim K o m b in acie C hem icznym system y A W TO D Y SPETC ZER , o p a rte o m aszy n ę UM 1.

W iele in s p ira c ji do ro zw ią zań szereg u p rzem y słó w m ożna znaleźć w sy stem ie o p ty m a liz ac ji procesu w stę p n e j r a fin e rii ro p y [12]. U rz ąd z en ia do w stę p n ej ra fin e rii ro p y są p o d staw o w y m i u rz ą d z e n ia m i z a k ła dów p rz e ra b ia ją c y c h ro p ę i one o k re śla ją efek ty w n o ść p rac y zak ład ó w . P ro ces c h a ra k te ry z u je się zarów no w ielkim to n a że m su ro w ca w prow adzonego, ja k i w y ro b u o dbieranego. D otychczas w a ru n k i p rac y b y ły o- k r e ila n e su b ie k ty w n ie przez o p e ra to ra . Z asto so w an ie A SZ p o zw a la n a o p ty m a liz ac ję w a ru n k ó w p rze b ieg u procesu. N ak ła d y n a m aszynę cy fro w ą zw rócą się w ciągu 2 lat.

A utom atyzacja zarządzania operatywnego

Z a rzą d za n ie o p e ra ty w n e w iąże się głów nie z czynno

ściam i w ykonaw czym i. Z n am y d o k ła d n ie cel, m am y ok reślo n e z a d a n ia lu b śro d k i i dążym y do ścisłego w y k o n an ia zadań.

Z a rzą d za n ie o p e ra ty w n e m a zasto so w an ie w ra m a c h p rze d się b io rstw a i dotyczy jednego w y d ziału w zględ

nie n a w e t jednego u rzą d zen ia. A u to m a ty z a c ja z a rz ą d za n ia o p era ty w n eg o m a dw a n u rty . J e d e n z nich dotyczy s p ra w o r g a n i z a c y j n o-o p t y m a 1 i z a - c y j n y c h, d ru g i — za g ad n ień t e c h n i c z n o - - t e c h n o l o g i c z n y c h i w y ra ż a się w ste ro w a n iu p ro cesam i p ro d u k c y jn y m i.

• O p e r a t y w n e s y s t e m y o r g a n i z a c y j n o- - o p t y m a l i z u j ą c e m a ją n a celu ta k ie bieżące o rg an iz o w an ie p rzebiegu działalności, k tó re z a p e w n i

łoby o p ty m a ln e w y n ik i w ra m a c h istn ie ją c y c h w a ru n k ó w .

Z ilu stru je m y p ro b lem k ilk o m a p rzy k ła d am i.

W p rze d się b io rstw ie b u d o w y m aszy n op raco w an o i w drożono sy stem o k re śla n ia dróg p rzech o d zen ia d e

ta li i podzespołów w y ro b ó w m iędzy w y d zia ła m i oraz sta n o w isk a m i p rac y . S y stem o p raco w an o na m aszynę M IŃ SK 22 [13].

In n y m p rz y k ła d e m je s t sy stem o p e ra ty w n e j w ysyłki w ydobytego w ęgla [14]. G ru p a k o p a lń w ra z z z a rz ą dem z a ła d u n k u i tra n s p o rtu (ZZT) tw o rzy o k reślony system . W y stęp u ją dw a n a jb a rd z ie j rozpow szechnione sposoby za rz ą d z a n ia ty m system em .

W p ierw szy m p rz y p a d k u k o p a ln ie w y sy ła ją w ęgiel bez g ro m ad z en ia w b u n k ra c h , co z a p ew n ia w ysyłkę w ęgla lepszej jakości. W w a ru n k a c h b ra k u w agonów , w ęgiel g ro m ad zi się w sk ła d a c h aw a ry jn y c h , lecz w ów czas p o w sta ją s tr a ty i obniża się jakość w ęgla.

W d ru g im p rzy p a d k u , w ęgiel przechodzi przez b u n kier.

W b u n k rz e w ęgiel też tra c i n a jakości, ale m n ie j niż w sk ład zie a w a ry jn y m . W y k o rz y stan ie b u n k ró w p o zw ala w ra m a c h z a rz ą d u z a ła d u n k ó w i tr a n s p o r tu Z Z T reg u lo w a ć p o d sta w ia n ie w ag o n ó w w ed łu g p rio ry tetó w . W każd y m m om encie p o k ry w a się to za p o trze b o w an ie k o p aln i, k tó reg o n ie za sp o k o jen ie z u w agi na w sk aź n ik i p ro d u k c y jn e m oże w yw ołać sto sunkow o n ajw ięk sz e s tra ty d la g ru p y k o p alń jako całości.

Dzięki sy stem o w i ZZT osiągnięto m a k sy m a ln e k o rz y ści z w y k o rz y sta n ia śro d k ó w tra n sp o rto w y c h i z o b niżenia do m in im u m s tr a t z a ła d u n k o w o -tra n sp o rto - w ych w p ro cesie w ydobycia w ęgla.

© S y s t e m y s t e r o w a n i a p r o c e s a m i p r o d u k c y j n y m i . S te ro w a n ie p ro cesem sp ro w ad za się do a u to m a ty z a c ji w sp ó łp rac y pom iędzy o b ie k tem i o p e ra to re m p rocesu technologicznego. I s tn ie je w y ra ź n a zależność sy stem u za rz ą d z a n ia p ro cesem od jego technologii. Z tego też w zględu pod am y p oniżej k ilk a p rz y k ła d ó w w p rz e k ro ju b ra n ż przem ysłow ych.

Ż uczków pisze [15], że p o d sta w o w y m założeniem r a cjo n a ln e j o rg an iz ac ji p rocesu w y tw a rz a n ia w C h a r

k o w sk ie j F a b ry c e E le k tro m e c h a n ic z n e j je s t jego r y t m iczność, n ad z o ro w a n a p rzez k o m p u te r.

W sy stem ie ste ro w a n ia m aszy n a w y k o n u je n a s tę p u ją c e czynności:

• p rze p ro w ad z a sta ty sty c z n ą o b ró b k ę p ie rw o tn y c h in fo rm a c ji o trzy m y w a n y ch od ob iek tu

n ia ch od n o rm w p ra c y o b ie k tu

• u d ziela in s tru k c ji o p e ra to ro w i w z a k resie p a r a m e trów , co u m ożliw ia ich o p ty m a ln e u sta w ie n ie

® s a m o c z y n n ie 'r e g u lu je w y k o n aw czy m i o rg a n a m i w w a ru n k a c h zau to m a ty z o w a n eg o za rząd z an ia.

W ielu a u to ró w pisze o a u to m a ty z a c ji w y d zia łu w a l

cow ni i cięcia m e talu .

S w e rd łin i T ro fim o w [16] in fo rm u ją n a s o sy stem ie o p e ra ty w n o -d y sp o z y to rsk ieg o za rz ą d z a n ia w y d zia ła m i

(7)

p ra ż e n ia p rzy p ro d u k c ji k w a su siark o w eg o w ZSR R za pom ocą m a szy n y UM 1.

I n s ty tu t C y b e rn e ty k i AN U SS R i R a fin e ria R apy w R iaz an iu o p rac o w a ły i p rze p ro w ad z iły d ośw iadczenia z sy stem em o p ty m a liz ac ji p rocesu w stę p n e j ra fin e rii ro p y [12].

W ra d z iec k im p rzem y śle m a te ria łó w b u d o w lan y c h z a sto so w a n o sy stem za u to m a ty z o w a n eg o ste ro w a n ia p r a cą pieca tunelow ego do w y p a la n ia cegły, a n a w e t p rocesem p rzy g o to w y w an ia m ie sz an k i beto n o w ej.

W p rze m y śle spożyw czym Z SR R szero k im fro n te m w d ra ż a się a u to m a ty z a c ję k o n tro li i re g u la c ji p o szczególnych p a ra m e tró w (te m p e ra tu ra , ciśnienie, ilość, ...) ja k ró w n ież a u to m a ty w y k o n u jąc e czy n n o ści k o n fek c jo n o w an ia , rozlew u, p a k o w a n ia itp. [17].

W cu k ro w n i B ra tu sz a n sk ie j rozpoczynano od lo k a l

n y ch sy stem ó w a u to m a ty k i (dyfuzje, w irów ki), a obecnie s te ru je się ju ż w szy stk im i p o dstaw ow ym i od d ziała m i c e n tra ln ie przez dyspozytora.

W przem y śle te k sty ln y m , w celu p o p ra w y jakości i jed n o lito ści przędzy, zastosow ano a u to m a ty z a c ję jej b a rw ie n ia . W k o m b in a cie tk a ck o -p rz ę d z a ln ic z y m w celu ró w n o m iern eg o p o d aw a n ia w łó k n a w p ro w ad zo n o a u to m a ty z a c ję tego pro cesu .

Z przytoczonego, b ard z o szerokiego w a c h la rz a z a sto so w ań elek tro n ic zn y c h m aszyn cy frow ych do s te ro w an ia p ro ce sam i technologicznym i w yn ik a, że a u to m a ty z a c ja m oże m ieć zastosow anie w k a ż d e j dzie

dzinie p ro d u k c ji. Is to tn ą cechą a u to m aty cz n eg o s te ro w a n ia pro cesam i je s t d okładność re g u la c ji procesu.

5. PODMIOTOWY ASPEKT PROCEDURALNEJ STRONY SYSTEMÓW

Z g ad zając się z tym , że celem tw o rze n ia A SZ je st w sp a rc ie decyzji gospodarczych d o b ry m zapleczem in fo rm ac y jn y m , u św ia d a m ia m y sobie konieczność z a p e w n ie n ia p raw id ło w o śc i d z ia ła n ia tego zaplecza. Ż ą dam y szybkich i p o p raw n y ch in fo rm ac ji, n a jp ie rw je d n a k trze b a stw o rzy ć k u te m u w a ru n k i, tj. system in fo rm ac y jn y . T w orzyć go m usi człow iek w odpo

w ied n ich w a ru n k a c h o rg an iz ac y jn y ch z o dpow iednim i u rzą d zen iam i technicznym i. A SZ w y m ag a w łaściw ych p ro ce d u r, k tó re zw iążą p ra c ę człow ieka i m aszyny.

P ro c e d u ra ln ą stro n ę sy stem ó w z a jm u ją się w ZSR R dw a ro d za je podm iotów . Z je d n e j stro n y są to in s ty tu c je , a z d ru g ie j — ludzie.

W ZSR R istn ie je M in isterstw o T echnicznych Ś ro d ków A u to m a ty z a c ji i S ystem ó w Z arzą d za n ia, k tó re W spółpracuje z m in iste rstw a m i in n y c h gałęzi przy o p rac o w y w a n iu ASZ w różn y ch in sty tu c ja c h i p rz e d się b io rstw ac h k ra ju . W 1968 r. o p raco w an o w ten sposób i rozpoczęto w d ra ż a n ie 160 A S Z P '). M in i

ste rstw o nie ty lk o d o sta rc za sp rz ę tu do a u to m a ty zacji, ale rów n ież k ie ru je p ierw szy m w szechzw iązko- w ym zjednoczeniem p ro jek to w o -m o n ta ż o w y m do w d ra ż a n ia te c h n ik i obliczeniow ej A W TO M A TIK A . Z jednoczenie to z a jm u je się p ro je k to w a n ie m i m o n to w an iem m aszyn cy frow ych oraz przyg o to w y w an iem s o ftw a re -u [18], a w szczególności zau to m a ty z o w a n y ch system ów p la n o w a n ia i z a rząd z an ia p rz e d się b io rstw a mi, ja k i sy stem ó w ste ro w a n ia procesam i te c h n o lo gicznym i. W p ro w ad zo n y ch p ra c a c h zjednoczenie to w y stę p u je ja k o głów ny w yk o n aw ca. Z aw ie ra z k o n tra h e n te m um ow ę n a całość p ra c aż do m o m e n tu od d an ia syistemu. Do ¡prac O dcinkow ych zjednoczenie nie m oże w łączać podw ykonaw ców . Is to tn ą ro lę przy tw o rz e n iu sy stem ó w o d g ry w a w sp ó łp rac a ze zlecenio

daw cą.

O p raco w y w an iem n au k o w y c h p o d sta w o rg an iz ac ji z a jin u je się szereg o rg an iz ac ji n au k o w o -b ad a w czy c h .

>) Z a u t o m a t y z o w a n y c h S y s t e m ó w Z a r z ą d z a n ia P r z e d s i ę b io r  s t w a m i.

C e n tra ln y N au k o w o -B ad a w cz y i P ro je k to w o -T e c h n o - logiczny I n s ty tu t O rg a n iz acji i T ec h n ik i Z arz ą d z a n ia (C N IITZ) p ro w a d z i b a d a n ia o b ejm u ją c e ró żn e z a g a d n ie n ia za rz ą d z a n ia przed sięb io rstw em .

R y su ją się trzy ró żn e k ie ru n k i p ra c p ro w ad zo n y ch obecnie n a d a u to m a ty z a c ją o rg an iz ac ji i za rząd z an ia w ZSR R [19]:

I) n a sta w io n y n a a u to m a ty z a c ję o rg an iz ac ji p ro d u k cji i księgow ości w p rze d się b io rstw ie

II) z m ierza ją cy do p o d n ie sie n ia efe k ty w n o ści z a rz ą dzania

III) p o d e jm u ją c y p ró b ę sy n tety czn eg o u ję c ia p ro b le m u a u to m a ty z a c ji za rz ą d z a n ia n a różn y ch poziom ach gospodarki.

W y razem planow ego, p ersp e k ty w icz n eg o i sy ste m a tycznego p o d ejścia do całości z a g ad n ien ia są gałęzio

w e p la n y a u to m a ty z a c ji z a rz ą d z a n ia tw o rzo n e przez m in iste rstw a . T a d roga za p ew n ia zlik w id o w an ie do strze g an e g o opóźnienia w k o m p u te ry z a c ji p rzem ysłu ZSR R w sto s u n k u do k ra jó w p rzo d u ją cy c h w tym zakresie.

© P r a c o w n i c y . F u n k c jo n o w a n ie au to m a ty z a c ji z a rz ą d z a n ia uzależn io n e je s t od p rzy g o to w a n ia k a d r zn a ją cy c h się n a n au k o w y c h m e to d ac h za rząd z an ia i o b eznanych z EPD.

O becnie w Z SR R p a n u je p rze k o n a n ie [14], że p rz y g o to w y w an ie k a d r w z a k resie now ych m etod z a rz ą d za n ia p ow inno odbyw ać się dw om a k a n a ła m i, z k tó ry ch p ierw szy m je s t n au c za n ie m łodzieży w w yższych uczeln iach , a d ru g im — d o k ształcan ie sp ecjalistó w . Za p o d sta w o w ą d ziałaln o ść zm ie rz a ją c ą w tym k ie ru n k u n ależ ało b y u w ażać o rg an iz ac ję o dpow iednich fa k u lte tó w i k a te d r w w yższych u cz eln iac h re p u b lik . 6. PRZEDMIOTOWY ASPEKT PROCEDURALNEJ STRONY SYSTEMÓW

P rz ed m io to w y a s p e k t p ro c e d u ra ln e j stro n y system ów zm ierza do z a p ew n ie n ia technicznych m ożliw ości p rz e tw a rz a n ia d a n y c h i u zy sk iw an ia in fo rm a c ji. W chodzą tu w grę:

— śro d k i te ch n ic zn e (h ard w a re)

— o p ro g ra m o w an ie (softw are)

— ośro d k i obliczeniow e

— sieć łączności.

re c h p o d sta w o w y c h typach:

— m aszyny cyfrow e

— m a łe u rzą d zen ia s te ru ją c e pro cesam i

— u rz ą d z e n ia w ejścia i w y jśc ia

—* w szelkiego ro d z a ju u rzą d zen ia końcow e (środki do z b ie ra n ia i p rz e k a z y w a n ia in fo rm acji).

W szystkie w ym ien io n e typy u rzą d zeń są p ro d u k o w a ne se ry jn ie w ZSR R. Z w ra ca u w ag ę k o m p l e k s o w o ś ć p o d ejścia do tego za g ad n ien ia.

P ra c e n ad za p ew n ie n ie m p raw id ło w e j technologii p rz e tw a rz a n ia d an y c h p rze b ie g a ją w ZSR R d w u p o ziom owo. W y k o n u ją je w y sp ecjalizo w an e in s ty tu ty d ążące do o p ra c o w a n ia ty pow ych ro zw ią zań oraz p ro g ra m ó w lub re a liz u ją je b ra n ż e w zględnie p rz e d się b io rstw a w celu za sp o k o jen ia sw oich specyficz

n ych potrzeb.

C hafizow o m a w ia sposób w y b o ru efe k ty w n y c h m etod p ro g ra m o w a n ia [20]. A u to r w sk a z u je m eto d ę p o m ia ru efe k ty w n o ści w a ria n tó w p ro g ra m o w a n ia ręcznego i m aszynow ego z za sto so w an iem tr a n s la to r a . W ypow iedź ta z w ra c a u w ag ę n a m ożliw ość m e ch a n iza cji p ra c o chłonnego p ro je k to w a n ia .

W p o k o n y w an iu tru d n o śc i z o p ro g ra m o w an ie m m a szyny pom ocny je st w Z SR R u k ra iń s k i re p u b lik a ń sk i fu n d u sz a lg o ry tm ó w i p ro g ra m ó w (R FA P) p rzy I n sty tu c ie C y b e rn e ty k i A k ad e m ii N a u k w K ijow ie. N a fu n d u sz te n s k ła d a ją się alg o ry tm y i p ro g ra m y do

5

(8)

ro zw ią zy w an ia za d ań nauk o w y ch , in ż y n ie ry jn o -te c h nicznych i p lan o w o -ek o n o m iczn y ch . P o n a d to w chodzą do niego in s tru k c je dotyczące zastosow ań i w y k o rz y sta n ia tych pro g ram ó w .

0 S i e ć o ś r o d k ó w o b l i c z e n i o w y c h . J e ś li idzie o o rg an iz ac ję ośro d k ó w in fo rm ac y jn o -o b licz e- niow ych (OIO), to p o d sta w o w a linia p o d ziału p rz e biega pom iędzy OIO b ran ż o w y m i a ich siecią ogólną, o b słu g u ją c ą różn y ch u ży tk o w n ik ó w . N iezależnie od tego p o d ziału podstaw ow ego, w ra m a c h b ran żo w y ch OIO m o żn a w yróżnić b ran ż o w e o śro d k i przy je d n o stk a c h n ad rz ęd n y ch , w p rze d się b io rstw a c h lu b zlo

k alizo w a n e w m ia sta c h położonych c e n tra ln ie w zglę

dem g ru p y za k ład ó w . P rz y z a k ła d a n iu O IO p o w sta je p ro b lem o p ty m aln eg o w yposażenia w śro d k i te c h niczne OIO [21].

® S i e ć ł ą c z n o ś c i . W m ia rę pio n o w ej in te g ra c ji sy stem ó w za u to m a ty z o w a n eg o z a rz ą d z a n ia g o sp o d a r

k ą i p o g łę b ian ia się w sp ó łp rac y poziom ej coraz w ięk szą ro lę b ęd z ie o d g ry w a ć sieć do tra n s m is ji d a nych. N a .to za g ad n ie n ie z w ra c a ją u w ag ę liczni a u to rzy [2],

7. METODY I FORMY TWORZENIA SYSTEMÓW M etody i fo rm y tw o rze n ia sy stem ó w w ZSR R m a ją w iele cech specyficznych i m ogą sta n o w ić cenne w sk az ó w k i d la lu d zi o p rac o w u jący c h sy stem y [2], D aje się je podzielić na dw ie p o d staw o w e klasy.

P ierw sze zm ie rz a ją do za p e w n ie n ia m ożliw ie n a j d oskonalszej stro n y fu n k c jo n a ln e j, czyli r o z p a try w a ne są pod k ą te m w id ze n ia u ży tk o w n ik a sy stem u . D rugie zm ie rz a ją do u ła tw ie n ia p ra c y tw ó rco m s y ste m u i do je j p rzy sp ieszen ia.

Do m eto d dosko n alący ch s tro n ę fu n k c jo n a ln ą m ożna zaliczyć:

1. W y p rz ed za ją ce k o n stru o w a n ie m odelu z a rząd z an ia ro z p a try w a n y m ob iek tem

2. U sta la n ie sto p n ia zn aczen ia oddzielnych ogniw z a rz ą d z a n ia w asp ek cie dyn am iczn y m p rze d sięb io rstw a 3. U p rz e d n ie d o p ro w a d ze n ie p ro d u k c y jn e j s tru k tu r y o b ie k tu z a rząd z an ia do zgodności z w y m ag a n ia m i n au k o w o -te c h n ic z n y m i p rocesu i sy stem u z a rząd z an ia 4. U sta la n ie fo rm i częstotliw ości d o k u m e n ta c ji p ie r w o tn ej

5. U sg o d n ien ie a d m in istra c y jn y c h , ekonom icznych i in n y c h m etod w p ły w a n ia n a w y k o n aw có w w toku p ro cesó w gospodarczych i p ro d u k c y jn y c h

6. W ybór ra c jo n a ln y c h e ta p ó w ro zp rac o w y w a n ia ASZ.

Do m eto d d o sk o n alący ch stro n ę p ro c e d u ra ln ą sy ste m ów m ożna zaliczyć:

1. O rg a n iz a c ję b iegu stru m ie n ia d o k u m e n ta c ji m ię dzy o rg an e m z a rz ą d z a ją c y m i o b ie k tem zarząd z an y m 2. U sta la n ie b ezw zględnie o b o w iąz u ją ce j sieci p o w ią zań (h a rm o n o g ram u ) w szy stk ich elem e n tó w ASZ 3. P ro g ra m o w o w łaściw e zab ezpieczanie p ro cesu f u n k c jo n o w a n ia A S Z w zgodzie z c h a ra k te re m za d ań z a rząd z an ia i sp e cja ln o śc iam i s tr u k tu r y o rg a n iz a c y j

n ej a p a r a tu z a rząd z an ia

4. M odelow anie p ro je k to w y c h ro zw ią zań w celu s k ró cenia te rm in ó w w d ro ż en ia i o p an o w a n ia ASZ.

F u n d a m e n ta ln y m z a g ad n ien ie m p rz y o p rac o w y w a n iu sy stem u a u to m aty za cji, k tó ry m a słu ży ć przez w iele la t, je s t w łaściw e i g ru n to w n e jego przy g o to w an ie.

P rz y p rz y g o to w y w an iu A SZ i jego w d ra ż a n iu szcze

gólnie z w ra c a się u w ag ę na poniższe zag ad n ien ia : 1) an a liz a i p o zn a n ie p rze d sięb io rstw a

2) ocena p raw id ło w o śc i o rg a n iz a c ji i d o k u m e n ta c ji p ie rw o tn e j o raz e w e n tu a ln e ich zm ian y

3) fo rm a liz a c ja p ro c e d u r p o stę p o w an ia

4) w y bór k o m p u te ra i in n y c h śro d k ó w techn iczn y ch 5) o k reśle n ie sp osobu o p ro g ra m o w an ia

6) ocena efe k ty w n o ści sy stem u

7) z b ie ra n ie i k o d o w an ie dan y ch 8) p o p ra w a ja k o ści w ynik ó w 9) przy sp ieszen ie p ra c w d ra ż a n y c h

10) in sty tu c jo n a ln e zabezpieczenie w d ra ż a n ia sy ste m ów.

P rz y czynnościach przy g o to w aw czy ch p rz e p ro w ad z a się b a d a n ia zm ierz a ją c e do p o zn a n ia o b iek tu , oceny jego o rg an iz ac ji i d o k u m e n ta c ji. P o z n a n ie c h a r a k te r y s ty k i p rze d się b io rstw a sp ro w ad za się do o k reślen ia sp ecy fik i sy stem u in fo rm acy jn eg o , o rg an iz ac y jn ej s tr u k tu r y za rząd z an ia, fu n k c jo n a ln y c h osobliw ości istn iejące g o sy ste m u z a rz ą d z a n ia i p o d sta w o w y c h m e tod za rząd z an ia. O b iek tem p o zn a n ia m usi być z a ró w n o p rze d sięb io rstw o ja k o całość, ja k i jego s tr u k tu r a ln e oddziały. B a d an ia p rz e p ro w ad z a się na p o d s ta w ie d o k u m e n tó w i ich z a w a rto śc i in fo rm a c y jn e j.

K irilu k i S irc ze n k o ¡[21] p o d a ją ta b lic e , w k tó re n a leżałoby u jm o w a ć w y n ik i b ad a ń . A n aliza c h a r a k te ry sty k i i w sk aź n ik ó w u m ożliw ia n a k re śle n ie o rg a n iz ac y jn y ch przedsięw zięć, k tó re należy zrealizow ać w o k resie tw o rze n ia ASZ.

W d ra żan ie każdego sy stem u p rze p ro w a d z a się e t a pow o. R ozróżnia się o k res tw o rz e n ia sy stem u , jego d o sk o n a len ia oraz rozw o ju . W ZSR R d o m in u je e la sty c zn e podejście m eto d y czn e p rzy tw o rze n iu sy ste mów , k tó re d ostosow uje się do scen tralizo w a n eg o s y ste m u za rz ą d z a n ia w zględ n ie do zd e ce n tralizo w an y c h p o trze b p o d e jm o w a n ia decyzji. S zczególnie e fe k ty w n e je s t a u to m a ty z o w a n ie z a rz ą d z a n ia w iększym i k o m p le k sam i p ro d u k c y jn y m i — p rze d sięb io rstw a m i, k o m b in a tam i, zjednoczeniam i, gałęziam i itp. In n ą isto tn ą k o rzy ścią m etodologii p o stę p o w a n ia je st tw o rzen ie typow ych ro zw ią zań p ro g ra m o w y ch i u n ifik a c ja do k u m e n ta c ji p ie rw o tn e j.

C e n tra ln y N au k o w o -B ad a w cz y i P ro je k to w o -T e c h n o - logiczny I n s ty tu t O rg a n iz acji i T ec h n ik i z a rząd z an ia p ro w a d zi b a d a n ia i o p rac o w u je bazow e A S Z P dla p rze m y słu m aszynow ego. D ośw iadczenia sy stem ó w b a zow ych m a ją być w przyszłości szeroko ro z p rz e strz e nio n e na in n e p rze d sięb io rstw a . Do bazow ych A SZ P ta k d o b ran o p rze d sięb io rstw a , ab y re p re z e n to w a ły one w szy stk ie ty p y p ro d u k c ji (m asow a, se ry jn a , je d nostkow a) i w szystkie ro d z a je technologicznych p rz e k rojów . Z w ra c a u w ag ę fa k t, że w najb liższy m czasie o czekuje się o p rac o w a n ia szereg u typow ych system ów

w ró żn y c h g ałęz iac h p ro d u k cji.

L itw in c e w ¡[23] p o d k reśla , że p rzy w d ra ż a n iu ASZ

■istotne z n a cz en ie ima an a liz a istn ie ją c e j d o k u m e n ta c ji i o p rac o w a n ie mowych d o k u m e n tó w w celu o p ty m a li

za c ji ich fo rm y i z a w arto śc i. P rak ity k a bow iem w y k az u je , że z a w a rto ść dokumeW tów lnie zaw sze je s t w p e łn i w y k o rz y sta n a .

W raz ze w zro stem z a p o trze b o w a n ia n a in fo rm a c ję o działalności p rze d sięb io rstw a , ro śn ie znaczenie d a nych ew id e n c y jn o -sta ty sty c z n y c h . P rz y g ro m ad zen iu tych d an y c h b ard z o isto tn e znaczenie m a je d n o lite p o d ejście d o ich k o d o w a n ia [24].

8. W NIOSKI KOŃCOWE

D a ls z e d o s k o n a l e n ie z a r z ą d z a n ia g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą w o g ó le , a w p r z e m y ś le w s z c z e g ó l n o ś c i j e s t m o ż liw e t y lk o w ś c i s ł y m p o w ią z a n iu z a u t o m a t y z a c j ą , k t ó r a s t a n o w i n o w ą t e c h n o lo g i ę z a r z ą d z a n ia .

Z r o z u m ie n ie o lb r z y m ic h m o ż liw o ś c i , j a k ie n o w a t e c h n o lo g i a z a r z ą d z a n ia s t w a r z a d la o r g a n iz m ó w g o s p o d a r c z y c h , u m o ż  l i w i a k ie r o w a n ie p r z e m y s łe m w Z S R R n a p o d s t a w a c h n a u  k o w y c h , w s p a r t y c h b a d a n ia m i, p o z n a n ie m 1 w y k o r z y s t a  n ie m o b ie k t y w n y c h p r a w e k o n o m ic z n y c h o r a z o s t a t n im i o s ią g n ię c ia m i n a u k i 1 t e c h n ik i.

W p r o w a d z e n ie a u t o m a t y z a c j i z a r z ą d z a n ia j e s t w o b e c n y c h w a r u n k a c h n i e t y lk o p o d s t a w o w y m k i e r u n k ie m d z ia ła n ia w c e l u d o k o n a n ia s k o k u w p o p r a w ie d o b r o b y tu m a s p r a  c u j ą c y c h . W Z S R R i s t n i e j e p e łn a ś w i a d o m o ś ć p o t r z e b y i c e  l o w o ś c i p r o w a d z e n ia b a d a ń w z a k r e s ie m e t o d z a r z ą d z a n ia o r a z k o n i e c z n o ś c i w d r a ż a n ia n a j n o w o c z e ś n ie j s z y c h o s ią g n ię ć d o p r a k t y k i g o s p o d a r c z e j .

O b s e r w o w a n y r o z w ó j k o m p u t e r y z a c j i m a s w o j e u z a s a d n ie  n i e w ś w i a d o m o ś c i , ż e w y n i k i k ie r o w a n ia z a le ż ą o d s y s t e  m u i n f o r m a c y j n e g o .

S y s t e m y z a u t o m a t y z o w a n e g o z a r z ą d z a n ia w r a z ze s w o i m i d o s k o n a ł y m i s y s t e m a m i in t o r m a c j i m a j ą za z a d a n ie z w a l

c z e n i e o g r a n ic z e ń p o z n a w c z y c h s k o m p l ik o w a n y c h p r o c e s ó w g o s p o d a r c z y c h i p r o d u k c y j n y c h . A S Z m a j ą z a p e w n ić t r a f

6