maszyny
V j i f Q
zastosowania
w gospodarce
m m
m
technice
a :
U l i
B *1 v '
w m m r n 0
i nauce i
S P IS TREŚCI
S tr.
Andrzej Targowski — „ T ra n sm isja danych w za rzą d z a n iu ” ... 1
W ojciech Molisz — „T e led a cy jn o -k o m p u tero w y system grom ad zen ia i w y szu k iw an ia d o k u m e n ta c ji” ... 5
.Tan ZabroJzki — „O bw ody w ielkoscalone i org an izacja m aszyny cy fro w e j” . 11
M ałgorzata K alinow ska — „Pam ięci asocjacyjne” ... 14
Paw eł Stasiew icz — „Z astosow anie p ro g ra m o w an ia dynam icznego do p ro je k to w an ia i analizy sieci w odociągow ych” ... 17
PR ETO i n f o r m u j e . . . ... 20
ZE ŚW IA TA
„J ap o ń sk i ry n e k k o m p u te ro w y ” — oprać. E. Z a w i s z a ... 22
VI KONGRES TEC H N IK Ó W P O L S K I C H ... III str. okł.
PR ZEG LĄ D W Y D A W N I C T W ... sk rzy d e łk a
&
W Y D A W N IC T W A C Z A S O P IS M T E C H N IC Z N Y C H
N O T W arszaw a C za ck ie g o 3/5
K O L E G IU M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r n a c z e l n y p r o t . dr L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
D o c . d r h a b . in ż . K o n r a d F IA Ł K O W S K I (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , W ła d y s ła w K L E P A C Z , dr A n t o n i M A Z U R K IE W IC Z , in ż , D o r o ta P R A W D Z IC (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , dr Inż.
A n d r z e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z R e d a k c j i m g r W a n d a K A C E R R e d a k to r t e c h n i c z n y B o g d a n D R O Z D O W S K I R A D A P R O G R A M O W A
M g r in ż . J a n B u r s c h e , m g r in ż . H e n r y k C h y r e k , ( w ic e p r z e w o d n ic z ą c y ) m g r in ż . R y sz a r d D ą b r ó w k a , m g r in ż . B o l e s ł a w G lik s m a n , m g r in ż . J ó z e f K n y s z , p r o f . d r L e o n Ł u k a s z e w ic z , m g r in ż . J a n M a t e j a k , p r o f . dr T a d e u s z P e c h e (p r z e w o d n ic z ą c y ) , m g r in ż . J e r z y T r y b u ls k i ( w ic e p r z e w o d n ic z ą c y ) , d r T a d e u s z W a lc z a k , m g r T a d e u s z W a s ile w s k i, m g r W a ld e m a r W iś n ie w s k i (s e k r e t a r z ) , m g r S t e f a n W o j c ie c h o w s k i, d r in ż . H e n r y k W o ż n ia c k i, m g r in ż . J a n Z d z is ła w Ż y d o w o
R e d a k c j a : W a r sz a w a , u l. E m ilii P l a t e r 20 m , 15, t e ł . 21-13-31. Z a s t ę p c a r e d a k t o r a n a c z e l n e g o t e ł. 28-37-29 Z a k ła d K o lp o r t a ż u W C T N O T , W a r s z a w a , u l. M a z o w ie c k a 12
Z a k l. G ra f. „ T a m k a ” . Z. 2. Z a m . 312. P a p ie r p o w le k a n y V k l. 80 g . O b j. 3 a r k . d r u k . N a k ła d 2800. K-43
C en a e g z e m p la r z a zł 8.— P r e n u m e r a t a r o c z n a z l 96.—
IN D EK S 36707
z a sto so w a n ia w g o s p o d a rc e , tec h n ice i n a u c e
Nr 6
MIE SI ĘCZNI K
1 9 7 0
R O K V I
C z e r w i e c
O r g a n P e ł n o m o c n i k a R z ą d y do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i P o l s k i e g o K o m i t e t u A u t o m a t y c z n e g o P r z e t w a r z a n i a I n f o r m a c j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j
ANDRZEJ TARGOWSKI
Z O W A H — W a r sz a w a
681.327.8:621:139:658.5
Transmisja danych w zarzqdzaniu
R ozpatrzono p ro b le m y celow ości i e fe k ty w n o ś c i stosow ania tra n s m isji dan ych w procesach zarządzania p ro d u k cją oraz przed sta w io n o te n d en c je rozw ojow e.
1. Układ produkcyjny oraz jego system przetwarzania inform acji w ramach procesu zarządzania
R ola pojedynczego z a k ła d u (przedsiębiorstw a) .produk
cyjnego w obecnych w a ru n k a c h sp e cja liz ac ji i k o o p e
racja p ro d u k c ji je s t coraz m niejsza. I to za ró w n o w w a ru n k a c h gospodarki m onopolistycznej, ja k i w n a szych w a ru n k a c h o rg an iz ac ji b ranżow ej (zjednocze
nia). S tą d proces p ro d u k c y jn y o kreślonych w yrobów nie ¡przebiega w y łąc zn ie w jed n y m m ie jsc u , a Odbywa się w w ielu, czasem odległych od siebie w y sp ec ja li
zow anych zakładach. Z g ru p o w a n ie ta k ich zakładów b ędziem y nazyw ali u k ła d em p ro d u k cy jn y m , k tó ry w c a le .nie m u si o dpow iadać naszem u zjednoczeniu
(zresztą w w ielu p rz y p a d k a c h ta k n ie jest).
W celu k ie ro w a n ia p ro cesem p ro d u k cy jn y m w je d n y m zakładzie, n ie zb ę d n e, są d a n e odzw iercied lające, ja k rów nież in fo rm a c je k o ry g u jąc e je g o przebieg.
L iczb a oraz ja k o ść -danych w z ra sta w m ia rę złożonoś
ci procesu p ro d u k cy jn e g o i jego zo rg a n izo w an ia w uk ład zie produ k cy jn y m .
O dzw ierciedlenie i k o ry g o w a n ie przebiegu p r o d u k c y j
nego odbyw a się W system ie p rz e tw a rz a n ia danych, k tó ry dalej będziem y w sk ró cie o k reśla ć ja k o SPD.
Z te rm in em 'tym sp o ty k a m y się c o ra z ' częściej w zw iązku z zastosow aniam i k o m p u te ró w . N ależy je d n a k p o d k reślić, że k o m p u te ry w cale..nie zrodziły SPD.
S P D istn ie je w szędzie tam , gdzie zachodzą procesy p ro d u k cy jm o -d y stry b u c y jn e i ich pochodne, podobnie ja k sy ste m y łączności. D opiero p rzy bliższej analizie S P D i . n ie k tó ry ch fa z procesu p o d e jm o w a n ia ' decyzji o k azało -się, że-. .niektóre p ro c e sy obliczeniow e i tr a n s po rtow e .inform acji m ożna zm echanizow ać bądź z a u tom atyzow ać. S tą d u d o sk o n alen ie S PD dzięki zasto sow aniom k o m p u te ró w w y w arło nacisk n a p o trze b ę dosko n alen ia system ów łączności, k tó re , w om aw ianej dziedzinie p rz y ję to nazyw ać t r a n s m i s j ą d a n y c h . S k ró c en ie czasu ■ n a p o d ejm o w an ie decyzji w ym aga m in .:
• sk ró c e n ia czasu trw a n ia o p e ra c ji obliczeniow ych
• sk ró c e n ia czasu trw a n ia o p era cji tra n s p o rtu danych.
In n y m i słow y, je d n y m z po d staw o w y ch k ry te rió w o p ty m a liz ac ji S P D je s t sk rócenie cy k lu p rz e tw a rz a n ia dan y ch . Isto tn e je st w ięc u sta le n ie, w k tó ry m m ie j
scu .procesu za rząd z an ia sk rócenie tego cyklu p rzy n ie sie n a jw ię k sz ą korzyść.
W tym zak resie ¡istnieje szereg n ie p o ro z u m ie ń i m y l
nych poglądów . N iek tó re z n ic h p o sta ra m y się om ó
wić. Na ry s. 1 p rzed staw io n o proces z a rz ą d z a n ia w trzech fazach:
• p ersp e k ty w icz n e ste ro w a n ie p ro d u k c ją (PSP)
• o k reso w e ste ro w a n ie p ro d u k c ją (OSP)
• bieżące ste ro w a n ie p ro d u k cją (BSP).
Je że li za k ry te riu m pilności p rz e tw a rz a n ia danych p rzy jm iem y tzw. „czas odpow iedzi” (response tim e) — w ted y d la o k re śle n ia w ielkości tego czasu n ie w y sta rc z y ro zp a try w a n ie S PD u k ła d u p ro d u k c y jn e g o w o d erw an iu od m odelu gospodarczego. P rz y k ła d o w o w gospodarce ry n k o w e j, w k tó re j proces w y m ia n y p ro d u k tu narodow ego o dbyw a się w zględ n ie żyw iołowo (na ty le żywiołowo, n a ile p o zw a lają n a to m ono
pole), a n ac ze ln y m celem gosp o d aro w an ia je s t osiąg-
R y s. i . P e r s p e k t y w ic z n e P S P , O k r e s o w e O S P , B i e ż ą c e B S P s t e r o w a n i a p r o d u k c j ą
nięcie. zy sk u — o b se rw u je m y w zro st w y m ag ań w s to su n k u do „czasu od p o w ied zi” i to w szczególności w od n iesien iu do OSP.
Np. n a w e t g azow nia m ie jsk a w N ow ym J o r k u s ta ra się, a b y w -swoim za u to m a ty z o w a n y m S P D „czas od
po w ied zi” n ie p rz e k ra c z a ł .15 sek. N ato m iast w gospo
d a rc e z d o m in u jąc ą rolą p la n u c e n tra ln e g o „czas o d p o w ied z i” n ie m a już ta k d ecydującego znaczenia, b o w iem m u sim y założyć, że p la n c e n tra ln y z a k ła d a sp o k o jn iejsz e i b ardziej zrów now ażone w a ru n k i p rz e b iegu p ro d u k c ji. P u n k t ciężkości p rz e su w a się w tedy na- m o m en t b u d o w an ia p la n u , k ie d y to ro sn ą w y m a
g a n ia o dnośnie d o szczegółow ości i „czasu d o stę p u ” danych.
I n n a sp ra w a , ż e z ch w ilą o p raco w an ia „złego p la n u ” —
„-napiętego” d „niezbilam sow anego” je g o w y k o n an ie m oże rów n ież spow odow ać w zro st w y m ag a ń w sto s u n k u do „czasu o d p o w ied z i”.
W w a ru n k a c h g o sp o d a rk i z do m in u jącą rolą plan u c e n traln e g o rów n ież w y stę p u je g o sp o d ark a ry n k o w a w sto su n k u do n ie k tó ry c h b ra n ż k o n su m p c y jn y c h . W tym p rz y p a d k u „czas odpow iedzi” m ożna n ie tylko sk ró cić sto s u ją c o dpow iednią te ch n ik ę łączności, a le — ja k m a to coraz częściej m iejsce — m ożna to o sią g n ą ć łączen iem o rg an izacy jn y m : p ro d u c e n ta z h u rte m i detalem (mp. MPL, — M HW — R ady N arodow e).
W tedy ta k zorganizow any k o n ce rn so c jalisty c zn y b ę dzie m ia ł -również w spólne w y m a g a n ia d o „czasu od
pow iedzi”.
P ew n e p ró b y w ty m za k re sie p o d ejm u je POL/MO, n ie m niej b a rie ry re so rto w e p o w o d u ją, że podobne p rze d się b io rstw a, w y sp ec ja lizo w a n e w obrocie częściam i za
m iennym i, ja k BEHAM OT i M OTOZBYT z n a jd u ją się n ad a l w dw óch różn y ch re so rta c h (MPM, MHW).
P ro je k ta n t now oczesnego sy stem u au tom atycznego p rz e tw a rz a n ia dan y ch — p rz y p ro je k to w a n iu sieci tra n sm isji danych, m oże sobie -wówczas zadać p y ta n ie : „czy śro d k i te ch n iczn e rzeczyw iście są je dynym i śro d k a m i -skrócenia cyklu p rz e tw a rz a n ia d a n y c h ? ” W p rz y p a d k u u k ła d ó w p ro d u k c y jn y c h — w dziale śro d k ó w produkcja d tych, k tó re uczestniczą rów nież w gospodarce ry n k o w e j (poprzez eksport) — „czas od
po w ied zi” będzie m u sia ł być także odpow iednio k ró tk i.
P o m ija ją c .rozp atry w an ie „czasu odpow iedzi” ja k o m a ło isto tn eg o dla p ersp ek ty w iczn eg o ste ro w a n ia p ro d u k c ją (PSP) — -powstaje p ro b le m z b a d a n ia w ym agań w s to s u n k u .do „czasu o d pow iedzi” w O SP i BSP.
N a w a h a n ia zam ów ień p ro d u k c y jn y c h je s t szczególnie .narażona fa z a za rz ą d z a n ia — OSP, n a to m ia s t bieżące ste ro w a n ie p ro d u k c ją (BSP) często id e n ty fik o w an e z p ro b le m a ty k ą tzw . p la n o w a n ia operaty w n eg o o ty le w ięcej w y m a g a sk ró ce n ia „czasu odpow iedzi”, o ile b ard z iej ch aotycznie zorganizow ano OSP, Z b ra k u m ie jsc a n ie m ożna szerzej om ów ić tej te zy , niem n iej n a le ż y stw ie rd z ić , że w p ro je k to w a n iu au to m a ty c z
nych SPD „dopuszcza się ” do p ro d u k c ji tylk o te d e
ta le , podzespoły, zespoły, k tó re m a ją p o k ry cie w m a
te ria ła c h (detale), d etala ch (podzespoły), podzespołach (zespoły w zdolności .produkcyjnej sta n o w isk robo
czych, w z a tru d n ie n iu dtp.).
T ak w ięc w do b rze za p ro je k to w a n y m APD w sp o m n ia n e zabezpieczenie o dbyw a się n a e ta p ie OSP. -Nie p o w in n o w ięc dojść w -takim p rzy p a d k u d o żyw iołow ych przebiegów p ro d u k c y jn y c h i w zro stu w y m ag ań co do
„czasu odpow iedzi” w faz ie B S P . To, że ty le n a c isk u k ła d zie m y obecnie n a p ro b lem y praw idłow ego ro z
w ią z a n ia p la n o w a n ia -operatyw nego, w y n ik a z tego, że n ie p o sia d am y sp ra w n ie rozw iązan y ch faz O SP, przez co c a ły ciężar k ie ro w a n ia z w ra c a się do fazy BSP.
W ty m ro zw aż an iu -chcieliśmy zasygnalizow ać dużą złożoność p ro b le m a ty k i celow ego d efek ty w n eg o s to so w an ia tra n s m is ji d a n y c h w procesach zarządzania.
2. Przegląd niektórych system ów transm isji danych ze w zględu na ich przydatność w procesach zarządza
nia produkcją
W y łączając e le m e n ty ra c h u n k u ekonom icznego, za
sto so w a n ia tra n s m is ji d an y c h d e te rm in o w a n e są z je d n e j stro n y te chnicznym i (param etram i d ysponow a
n y ch k o m p u te ró w ¡(jak p ojem ność i c y k l pam ięci o p e ra c y jn e j, o rg a n iz a c ja sy stem u p rio ry te tó w i prze-
ry w a ń , w ielo p ro g ram o w e i w ieioprocesow e p rze
tw arz an ie , w spółbieżność p rz e tw a rz a n ia itp.), u rz ą dzen iam i tra n sm isji dan y ch (u rząd zen ia sty k o w e, p ro te k cji, m o d e m o w e dtp.), s ta n e m te ch n ic zn y m linii te le k o m u n ik a c y jn y c h — a z dru g iej stro n y stopniem pilności p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji «(„czasem o d p o w ie
dzi”).
P rz y jm u ją c sto p ień pilności za k ry te riu m podziału sy stem ó w tra n sm isji d a n y c h — m ożna je podzielić z g ru b sza i w u p roszczeniu n a :
1. S y stem y m adążne — z a k ła d a ją c e n aty c h m ia sto w e p rze k azy w a n ie d an y c h d o c e n tru m decyzyjnego i i n fo rm a cji do o b ie k tu k ie ro w a n eg o
2. S y stem y a k u m u la c y jn e — z a k ła d a ją c e g rom adze
n ie d anych i .inform acji do późniejszego ic h p rze tw o rz e n ia
3. S y stem y m ieszane.
Do p ierw szej g ru p y system ów '(1) zaliczyć m ożna tzw.
p rze tw arzan ie:
a) o n -lin e ¡(.bezpośrednie)
b) in -lin e [(bezpośrednie, ale dodatk o w o przy w y k o rz y sta n iu -kom putera z ¡pamięcią -zewnętrzną z w y ry w k o w y m czasem d ostępu (random acces).
N a to m ia st do d ru g iej g ru p y system ów i(2) m o żn a w łą czyć w sp o m n ia n e ju ż p rz e tw a rz a n ie o n -lin e oraz c) o ff-lin e .(pośrednie).
D alszej s y ste m a ty k i o m aw ianych sy stem ó w tra n s m i
sji d a n y c h można- d o k o n ać w op arciu o k ry te riu m m in im aliza cji „czasu od p o w ied zi”. W te d y w k o le j
ności n a jb a rd z ie j e fe k ty w n y c h sy stem ó w , podział i z a k re s sto so w an ia p rz e d sta w ić m ożna w sposób na
stę p u ją c y :
1. S y s t e m y i n - l i n e — w y s tę p u je n a ty c h m ia s to w a „odpow iedź” n a „ p y ta n ie ”, o k re śla n e często sy stem a m i a b o n e n ck im i albo k w e re n c y jn y m i. Ze w zg lęd u n a ic h za sto so w an ie, m a m y często w u ż y c iu in n e o k reśle n ia , ja k mp. sy stem y „rezerw acyjm e”,
„dow odzenia”, „ban k o w e” , „stero w an ie o b ie k ta m i ¡tech
nologicznym i”, „obliczeń n a u k o w y c h n a 'odległość”
(rem ote sc ie n tific com puting).
•2. S y s t e m y o n - l i n e — „odpow iedź” na „py
ta n ie ” n ad ch o d zi z p ew n y m opóźnieniem , ty p o w e sy stem y dla „ c e n tra ln e j d y stry b u c ji części z a m ie n n y c h ” , „ p rz e tw a rz a n ie d a n y c h — n a o d ległość”
(re m o te co m m ercia l Processing).
3. S y s t e m y o f f - l i n e — w y s tę p u je partdow e a k u m u lo w a n ie danych. T ypow e d la „okresow ego i p artio w e g o p rz e tw a rz a n ia n a odległość” (rem ote batch processing).
Ze w zg lę d u ma fa k ty czne p o trz e b y p ro ce su .produk
cyjnego przebiegającego w d o b rze zo rganizow anych w a ru n k a c h — (il) i t(2) .rodzaj sy stem u tra n s m is ji d a n y c h m ożna odrzucić. W praw dzie, o czym b ęd z ie m o
w a w p k t. 3, m o ż n a za o b se rw o w ać .peWną te n d e n c ję w sta so w a n iu sy ste m u in -lin e w k ie ro w a n iu p ro d u k c ją , w tzw. ¡Zintegrow anym S y stem ie In fo rm o w a n ia K iero w n ic tw a (IM IS). N iem n iej -raczej surow o n a le ż a ło b y ocenić tę te n d en c ję, k tó r a p rz e b ie g p r o
d u k c ji ro z p a tru je w p e w n y m sensie sto c h asty cz n ie d z 'tego w zg lęd u d o puszczając w ie lk ą „sw obodę i n fo rm a c y jn ą ” sa n k c jo n u je chaos. P rz y czym próby jego O panow ania w idzi w sto so w a n iu ro zw in ię ty ch system ów tra n sm isji danych, teiledatorów ¡(term inali), drogich k o m p u te ró w dtp. ¡Nie w iadom o, co bardziej p rzew aża w tej te n d e n c ji, czy n ie d o s ta tk i te o rii p r o cesów p rz e tw a rz a n ia danych, czy .naciski p ro d u ce n tó w k o m p u te ró w , k tó rz y c h c ą j.e sp rzed aw ać w n a j droższych k o n fig u ra c ja c h , n a jsz y b c ie j d n a jw ię c e j.
Co d o sy stem ó w o ff-lin e , w k tó ry c h u rzą d zen ia k o ń cow e ¡(term inale) nadaw cy dan y ch lub o d b io rcy i n fo rm a cji n ie są b ezp o śred n io połączone z k o m p u te rem _— sk ró ce n ie cy k lu p rz e tw a rz a n ia je s t ma ty le m ożliw e, n a ile czas tra n s m ito w a n ia d an y c h będzie k ró tszy od środków k o n w e n c jo n a ln y c h ta k ic h , ja k
goniec, poczta, -telex czy telefon. O ile są stosow ane w -kierow aniu .produkcją sy stem y tra n sm isji d a n y c h — o ff-lin e , to ma ogół w z b ie ra n iu d a n y c h o p rzebiegu p rocesu p ro d u k cy jn e g o . Je ż e li ta k ze b ran e d a n e n ie b ę d ą od ra z u p rze tw o rz o n e w celu sk o ry g o w an ia in fo rm a c ja m i p rze b ieg u p ro ce su p ro d u k cy jn e g o — w te dy tego ty p u tra n s m is ja d a n y c h będzie m ia ła „do
n iosłe” znaczenie d la sta ty sty k i.
Z w yw odów tych w y n ik a , że dla celów u sp ra w n ie n ia za rz ą d z a n ia p ro d u k c ją n ajw ię k sz e znaczenie będzie m ia ł sy ste m tra n sm isji danych o n -lin e. W sy stem ie tym w szy stk ie czynności urząd zeń ze w n ętrzn y ch (m.
in. teledaborów ) są ste ro w a n e przez je d n o stk ę c e n tr a ln ą k o m p u te ra . W b ard z iej ro zw iniętych u k ład ach m aszynow ych w y stę p u ją dw ie bliźniacze m aszyny, z k tó ry c h je d n a ma w y p ad e k a w a rii d ru g ie j — p r z e j
m u je ste ro w a n ie w system ie.
M ożna znaleźć i ta k ie rozw iązanie, w k tó ry m w y stę p u je 1 głów ny k o m p u te r i k o m p u te r w y sp e c ja li
zow any w z b ie ra n iu d a n y c h z te led a to ró w i w p rz e sy ła n iu do n ic h in fo rm a c ji. ¡Przykład ta k ie g o u k ła d u p rz e d sta w ia ry s. 2, gdzie k o m p u te re m w y sp ec ja lizo w a n y m je s t D A TA N ET 30, a k o m p u te re m głów nym
— G E 400.
A by je d n a k n ie p rze sąd z ać d efin ity w n ie o p r z y d a t
ności d la -celów z a rz ą d z a n ia w ym ien io n y ch •systemów tra n s m is ji danych, -można w sk az ać -główne cele, k tó re dzięki now oczesnej łączności pow inny być p rzede w szystkim , -osiągnięte, a to:
• przyspieszenie cy k lu p rz e tw a rz a n ia danych doty
czących re a liz a c ji zam ów ień
• p o lepszenie m eto d k o n tro li przebiegu p ro d u k cji
• zoptym alizow anie poziom u zapasów i p ro d u k cji w to k u
® p o lep szen ie m etod k o n tro li p rzy w p ro w a d z a n iu zm ian k o n stru k c y jn y c h i p o p raw ek '-technologicznych itp.
Je że li ja k ik o lw ie k sy stem tra n sm isji danych m ógłby być rzeczyw iście pom ocny w osiąg n ięciu w y m ie n io n ych celów — w ów czas p o w in ie n spotkać się z po
z y ty w n ą oceną w za k ła d zie przem ysłow ym (nie u- w zględniono zag ad n ien ia efe k ty w n o ści ekonom icznej o kreślonego rozw iązania system u).
3. Tendencje w stosow aniu system ów transm isji da
nych w procesach zarządzania
P o w ie lu la ta c h ek sten sy w n e g o w y k o rz y sty w a n ia e le k tro n ic zn e j te c h n ik i o b liczeniow ej — od około 1967 ro k u m ożna zaobserw ow ać p o w aż n iejszy rozw ój z a aw a n so w an y ch sy stem ó w kierow ania, p ro d u k c ją . D otychczasow e k ie ru n k i zastosow ania tra n s m is ji d a n y c h w e w n ą trz zak ład u p ro dukcyjnego p ro w a d ziły do z b ie ra n ia dan y ch z różnych agend z a k ła d u — do
pamięć zewnętrzna
R y s . 2. S y s t e m t r a n s m is j i o n - l i n e n a p r z y k ła d z ie s p r z ę t u B U L L -G E
Dział Głównego Konstruktora
Dział Głównego Technoioga
Dział Planowania r
Dział Zbytu
\ V
_ Biuro ProdukcjiZBIERANIE DANYCH Dział *-
Zaopatrzenia
Sekcje planów, wydziałowego
Magazyny Rozdzielenie
produkcyjne
Gniazda
■ produkcyjne
R y s. 3. T r a n s m is j a d a n y c h s t o s o w a n a w s y s t e m i e z b ie r a n ia d a n y c h
jed n eg o c e n tra ln e g o p u n k tu p rz e tw a rz a n ia , ja k im je st ośrodek obliczeniow y.
D ane o dzw ierciedlały b y p rze b ieg i procesów p ro d u k cy jn y ch i sta n o w iły b y po p ro stu sp rzę że n ie zw ro tn e k o ry g u ją c e p la n o w a n ie d la n a stę p n e g o o k resu . N aj
częściej sto so w a n e są czytniki k a r t p ra c y , k tó r e u s ta w ia się b ezpośrednio w danej k o m ó rce p ro d u k cy jn e j, ja k np. w gnieźdtóe, „na w y d ziale” k o ło rozdzielni czy te ż w sekcji- p la n o w a n ia w arsztato w eg o . D ane z k a r ty ipracy p rz e sła n e o n -lin e, a głó w n ie o ff-lin e a k tu a liz u ją k a rto te k ę p ro d u k c ji w to k u , p rze ch o w y w an ą w pam ięci z e w n ętrzn e j k o m p u te ra . T en rodzaj tr a n s p o r tu d a n y c h m ia ł tę w ad ę , że głów nie odznaczał się c h a ra k te re m kum -ultatyw nym . C hodzi w ięc o ta
kie k ie ro w a n ie p ro d u k c ją , -aby u rzą d zen iam i łą cz
ności nie tylk o p rze sy łać d an e , ale p rz e d e w szy st
kim — in fo rm ac je decyzyjne. P rzy ta k w y ra źn y m p o sta w ien iu z a g ad n ien ia n a le ż y z a strze c się, że ¡nie m a tu m ie jsc a p re fe ro w a n ie p rz e sy ła n ia in fo rm a c ji
decyzyjnych w sto su n k u d o danych.
N ie mo-żn-a u zy sk ać pożytecznych in fo rm a c ji d ec y zy j
nych, n ie m a ją c p rze d tym ak tu a ln y c h danych.
W zw iązku z tym pojaw iło się k ilk a odśw ieżonych koncep cji zarządzania. N a p rzykład:
• za rząd z an ie p rzez w y ją te k (m a n a g e m en t b y e x c e p tion)
• za rząd zan ie przez cele (m a n a g em en t by o bjectives)
• za rząd z an ie w ed łu g 'akcji (m a n a g e m en t by action).
P rz y p o m n ie n ie w sp o m n ian y ch m etod zarządzania- p rzy d a ło się -na tyle, że dzięki e le k tro n ic zn e j te c h n ic e obliczeniow ej m ożna pokusić się o sk u te cz n e ich s to sow anie. A czkolw iek bez 'tej te ch n ik i od „czasu do czasu” sam i o ty m .nie w iedząc p o stę p u je m y w ed łu g je d n e j z tych m etod, bow iem — ja k b y nie b y ło —- osiągam y n ie ra z cele, in te re s u je m y s:ę w y b ra n y m i sp ra w a m i, a ta k ż e ¿¡oceniamy p e w n e w y m a g a n ia ak c ji, k tó re są ¡niezbędne d o sp e łn ie n ia celu.
Z arząd zan ie „przez w y ją te k ” -okazało się k o n ce p cją p rze sta rz a łą , k tó rą -można z pow odzeniem stosow ać m. dm. za pom ocą m aszyn -analitycznych. A le ju ż ¡opra
cow anie przez k o m p u te r k ilk u p ro jek tó w decyzji dla poszczególnych „ w y ją tk ó w ” w ra z z przeliczeniem sk u tk ó w ekonom icznych ty c h decyzji u p ro ściło z a rząd zan ie „przez -cele”. Stola k ie ro w n ic tw a sp ro w ad za się w te d y ty lk o d o w y b o ru decyzji, m a ją c n a u w ad z e o k reślo n y cel. P rzeciw n icy te g o -kierunku za sto so w a n ia k o m p u te ró w u w aż aja , że cała u w a g a p r o je k ta n tów m o d ern izacji sy stem u za rząd zan ia zw rócona je st n a „p ersonel m y śląc y ” podczas, gdy w codziennej p ra k ty c e w iększość b ieżących -decyzji p o d e jm u je p e r
sonel „ ru c h u ”, k tó ry ¡nie m a czasu ¡na w c z y ty w an ie się w p rz e p ro je k to w a n e ta b u lo g ram y k o m p u te ró w . S tą d o b serw o w ać m ożna ta k ż e te n d e n c ję za rząd z an ia
„w edług a k c ji”.
Z arzą d za n ie „przez cele” w y m ag a o lb rzy m iej m asy dan y ch , głów nie danych ty p u n o rm a ty w ó w d o -pro
je k to w a n ia w a ria n tó w decyzii. W -związku z ty m •zro
dziła się p o trz e b a zb u d o w an ia tzw . scalo n ej k a rto te k i albo inaczej b a n k u d a n y c h (com m on data base), k tó ry b ez w aru n k o w o pow inien być ¡bieżąco a k tu a liz o -
wamy. J a k ? N a tu ra ln ie o n -lin e, sie cią 'tra n sm isji d a n y ch oraz w -ram ach sy stem u re d u k c ji a k o n tro li d a n y c h (rys. 4). U ży tk o w n ik p o sia d a zróżnicow ane te le d a to ry , poprzez k tó re te le fo n u je do k o m p u te ra w sp ra w ie p o ra d y p rz y p o d e jm o w a n iu decyzji. O d
pow iedź m oże o trz y m a ć n a e k ra n ie m o n ito ra w po
sta c i w y d ru k u te k s tu lu b ... głosem.
W 1964 roku w p a ry sk im S alo n ie ETO 'nazw anym SIC O B p re z e n to w a n o te g o ty p u urządzenie IBM 7772, k tó re p o d aw a ło odpow iedzi (liczby) w k ilk u językach.
Od te g o czasu szereg u rzą d zeń tego ty p u przekazano do p ra k ty k i.
W edług n ie k tó ry c h p rze w id y w a ń , system a k c e p tu ją cy dan e w p ro w a d za n e /w y p ro w a d z a n e głosem -będzie d o stę p n y w -roku 1970, p rzy czym o p ero w ać będzie sło w n ik iem 500—-2000-wyrazowym, dopuszczającym o d ch y len ia w ra m a c h 10—20 m ów ców . K oszt sy ste m u m a w ynieść około 50—65 000 dolarów .
'Na rys. 5 p rze d staw io n o u k ła d : u ży tk o w n ik —u rz ą d z e n ia W E/W Y (teled ato r—k om p u ter). P rz ed sta w io n y sy stem je s t p ew n y m w zorcem , do k tó re g o dąży ob ec
n ie szereg za k ła d ó w -na zachodzie. S y ste m te n z a k ła d a abonentow e p o rad n ictw o , z k tó re g o -może (ch y b a pow inien) k o rzy sta ć p erso n e l in ż y n ie ry jn o -te c h niczny za k ła d u . P rz y ta k ła tw y m d o stę p ie d o danych, w y stę p u je konieczność zabezpieczenia ta jn o śc i n ie k tó ry ch d a n y c h i dostępu ty lko -upoważnionych u ż y t
ko w ników . Te dw a czynn-iki m a ją oczyw iście w p ły w n a ro zw ią zan ia te ch n ic zn e u rzą d zeń stosow anych w sieci tra n s m is ji danych.
Zestaw komputerowy Decyzja 1
Decyzja 2
Bank danych
Decyzja ■ n
J L Terminale użytkowników
'Aktualizowanie na bieżąco R y s . 4. S y s t e m p r o j e k t o w a n i a d e c y z j i ( in fo r m a c ji)
R y s. 6. W y k a z z a le ż n o ś c i p o m ię d z y c z a s e m o d p o w i e d z i i k o r z y ś c ia m i i j e g o s k r ó c e n ia
4. N iektóre problem y ekonom iki transm isji danych B a d an ie ekonom icznej efe k ty w n o ści sto so w a n ia s y stem ó w o n - H n e ,, w ielod-ostępowych. (tim e-sh a rin g ), s k u p ia -się m , im. n a p ro b lem ach :
1. W yboru sy stem u w zależności od p otrzeb u ży t
kow n ik a, k tó r y to system m ożna sp ro w ad zić d o po
ró w n a n ia p rzy d a tn o ści p rz e tw a rz a n ia ma bieżąco (real tim e) z p rz e tw a rz a n ie m p a rtio w o -o k re so w y m (batch Processing). -Za stosow aniem pierw szego z w y m ien io nych sy stem ó w p rz y ta c z a się ta k ie a rg u m e n ty , j-ak lepsze w y k o rz y sta n ie k o m p u te ra , w ięk sza e lasty cz
ność zastosow ań, w iększe z a an g a żo w an ie u ży tk o w n ik a w sy stem ie zarządzania. N ato m iast n a k orzyść d ru giego sy ste m u p rz e m a w ia n iż szy koszt z a k u p u k o m p u te ra , m n ie jsz e n a k ła d y ma o p ro g ra m o w a n ie i u r z ą dzen ia tra n sm isji d an y c h . P rz y czym zyski z m in i
m a liz ac ji „czasu o d pow iedzi” m o ż n a p rze d staw ić n a przy k ład zie dw óch w y k r e s ó w ( r y s . 6). W ed łu g p ie rw szego w y k re su opłaca, się m in im alizo w ać „czas o d p o w iedzi”, bo w iem -rosną dzięki tem u zy sk i z tego ty tu łu (por. z zyskam i, k tó re m ogą być osiągnięto dzięki szybkiej in fo rm ac ji giełdow ej). N at-óm iast d r u gi w y k r e s ' p o d aje ju ż ta k i rozkład, w ed łu g któ reg o dalsze sk ra c a n ie „czasu odpow iedzi” nie przynosi żadnych sp e cja ln y ch korzyści.
2. W yboru 'n aje fe k ty w n ie jszy c h tech n ik p rzesy łan ia d a n y c h /in fo rm a c ji p rz y -w ykorzystaniu:
• p ań stw o w ej sieci telefonicznej i te leg rafic zn e j
® p ry w a tn e j -sieci lą-czności
• sieci tra n sm isji d a n y c h ste ro w a n y c h przez k o m p u te r (electronic sw itcliin g s y ste m s — ESS).
U trz y m u je się, że w U SA d o ro k u ¡1975 około 20%
d a n y c h będzie- -przesyłanych po p rzez ESS. P rognozy w sk a z u ją , że -również łączność te le fo n ic z n a przed -ro
kiem 1980 w 40% b ęd z ie o p ie ra ć się -na ESS, a do ro k u ’ 11990 osiąignie obciążen ie 95%. W E u ro p ie n ie je st -p rz ew id z ian e w -ciągu n ajb liż szy c h 1.0 la t u ż y t
k o w an ie ESS, aczk o lw iek w A nglii, 'F rancji, H olandii,
¡N R E p ro w a d zo n e są w tym z a k re sie ek sp ery m en ty . J e d n a k ż e z a in w esto w an o z b y t duży k a p ita ł w obecne w y p o sażen ie, a b y j e zbyt szy b k o zm ieniać.
O w y d ajn o ści p ojedynczego u k ła d u ESS św iadczy fa k t, że m oże być podłączonych 65 000 p u n k tó w po d czas, gdy w tra d y c y jn y c h u k ła d ac h ty lk o 5—-'10 000 pu nktów . 'BELL CO M PA NY p rz e w id u je zm niejszenie kosztów e k s p lo a ta c ji o 30% w sy ste m ie 'ESS. N ie ty lk o te n -czynnik św iadczy o p rzy d atn o ści ESS, -ale także sz ereg in n y c h , dotychczas n ie sp o ty k a n y c h fu n k c ji, ja k np. m ag azy n o w an ie n ie o d e b ra n y c h tra n sm isji, p rz e ry w a n ie p rio ry te to w e dtp. P ie rw sz y tego ty p u sy stem pod mazwą D A CE (D A ta C E ntre) z a in stalo w an y został
■w -roku 1967 w reg io n ie W aszyngtonu.
3. O ceny k asztu e k s p lo a ta c ji 1 te led a to ra. A czkol
w iek n a k ła d y n a rea liza cję sy stem u IM IS są w ysokie, w ynoszą p rze cię tn ie -około 7—8 m in d o la ró w , to pr.zy rozliczen iu ®a 1 teled ato r/g o d zin ę, w ynoszą średnio 5 dolaró w . W p o ró w n a n iu z e fe k ta m i, ja-kie m ogą o siąg n ąć u ży tk o w n icy w tra k c ie 1 godziny w sp ó ł
p ra c y z k o m p u te re m — n a k ła d y te m ogą się opłacić.
R y s . 5. S y s t e m p r z e t w a r z a n ia d a n e /i n f o r m a c j a , r e a l iz o w a n y
w u k ła d z ie u ż y t k o w n i k —t e l e d a t o r —k o m p u t e r *) R o b e r t L . P a t r ic k , „ S o y o u w a n t to g o o n - lin e ” , D A T A M A T IO N , J u ly 136-4, s tr . 25.
WOJCIECH MOLISZ
G d a ń sk
681.322.004.14:691.327.8:621.39:002.513.5:084
Teledacyjno-komputerowy system
gromadzenia i wyszukiwania dokumentacji
P rzedstaw iono ko n cep cję p rzyszłościow ego sy ste m u in fo rm a c yjn eg o grom adzącego i udostępniającego d o k u m e n ty te k sto w o -g ra fic zn e. Założono w yp o sa żen ie sy ste m u w u k ła d y w ielo m a szy n o w e z u ltr a s z y b k im k o m p u te re m , p am ięci o bardzo d u że j pojem ności, m o n ito ry obrazow e, sy ste m tra n sm isji danych i in n e now oczesne u rzą dzenia u m o żliw ia ją c e k o n w ersa cy jn ą ko m u n ik a c ję sta n o w isk ko ń c o w y ch z s y s te m em .
G rom adzenie i w y szu k iw a n ie doku m en tó w n au k o w o - -tech n icz n y ch je s t 'niem al ta k s ta re , ja k działalność
■naukowa.
W dobie re w o lu c ji nauko w o -tech n iczn ej dobrze zn a
ny je s t f a k t w ykładniczego w zro stu liczby w sz y st
k ic h rodzajów dokum entów inaukowo-techn.icz.nych.
P rzez d o k u m e n t y rozum iem y tu p rzedm ioty m a te ria ln e , za w ie ra ją c e u trw a lo n e in fo rm ac je .naukowe, techniczne itp ., p rzeznaczone do p rze k aza n ia w czasie i p rz e strz e n i oraz w y k o rz y sty w an e w p ra k ty c e sp o łe cz n ej. A nalogicznie — te rm in „d okum enty n au k o w e”
d efin iu je M ichajłow fi].
A utorzy anglosascy d efin iu ją p o ję cie „d o k u m en t” po
d an e w yżej, ale przez „ d o k u m en ta cję” rozum ieją n a u k ę lu b sz tu k ę g ro m ad zen ia i w y szu k iw a n ia in fo rm a cji, co o d pow iada n asze j „in fo rm acji n au k o w e j”.
O dpow iednikiem polskiego p ojęcia „d o k u m e n ta c ja ” je s t ang. „file”. In n e definicje m ożna znaleźć w p r a cach W illiam sa 12] i S uskiego [5], (Pojęcie „inform a
c ja ” użyte je s t tu ta j w se n sie szerokim-, obejm u jący m sw oim zasięgiem ró w n ież a sp e k ty sem an ty czn e.
W śród w szystkich doku m en tó w n a u k o w o -te ch n ic zn y c h n ajliczn iejszą g ru p ę sta n o w ią d o kum enty tekstow o- -g ra ficzn e i 'tylko tym i zajm iem y się d alej.
Nie sta rc z y n a m m iejsca n a p rze p ro w ad z en ie ilo ściow ych rozw ażań w ykład n iczeg o w z ro stu „p ro d u k c ji” dokum entów , w szystkich typów . ¡Dane sta ty sty c z n e zo stały o p u blikow ane w lite ra tu rz e , d la .przykładu ro zw aż an ia n a ten te m a t m ożna znaleźć u M dchaj- low a Jd], Iłow ieckiego [6], a ta k ż e u G ajew skiego [7].
Z astan ó w m y się n a d 'skutkam i „eksplozji in fo rm a c y jn e j” dokum entów . J e s t 'ich w iele i zajm ow ało się n im i w ie lu sp e cja listó w , stą d ograniczym y się do n ajw a żn iejsz y ch .
P ierw szy m i w przyszłości coraz groźniejszym n a stę p stw em eksplozji in fo rm a c ji będzie h am o w an ie ro z w o ju .nauki. Ju ż obecnie działalność naukow a, pole
g ając a od p oczątku jej istn ie n ia na zb ie ra n iu i o p ra cow yw aniu fak tó w oraz k o rz y sta n iu z n ag ro m a d zo n e j su m y w iedzy, zaczyna się „d u sić” ich n ad m iarem . D alszy rozw ój n au k i w w aru n k a c h pogłębiającej się sp e cja liz ac ji p rz y -równoczesnej integracja będzie w y m ag ał o p ra c o w a n ia w ysoce e fe k ty w n y ch system ów in fo rm a c ji naukow ej.
D rugim sk u tk ie m eksplozji in fo rm a c ji są s tra ty cza
su, ja k rów nież s tra ty m a te ria ln e w yn ik łe z w y k o n y w a n ia p rac i b ad ań , k tó re n ie byłyby potrzebne, gdyby o dpow iednie in fo rm a c je d o ta rły w pożądanym czasie do w szystkich zain tereso w an y ch . Dla p rz y k ła du — s tr a ty m a te ria ln e z tego pow o d u w sam y ch
■tylko S ta n a c h Z jednoczonych w ynosiły na początku la t 60-tych ponad 10% w szystkich środków na prace
'naukow o-badaw cze i k o n stru k c y jn e i m iały ten d en cje w z ro stu i[d]. R ów nież w Polsce je ste śm y n a ra ż a n i na s tr a ty w y n ik a ją c e — m ów iąc ogólnie — z b ra k u obecności d o k u m e n tac ji w odpow iednim m iejscu i czasie. S zacu je się np ., że roczne s tr a ty w yn ik łe z n ieefektyw nego d ziała n ia system u g rom adzenia i w y sz u k iw a n ia d o k u m e n tac ji in w esty cy jn ej w ynoszą k ilk a se t m ilionów .złotych. N a dom iar złego, te m p o p rz y ro stu d o k u m e n tac ji je s t ta k szybkie, że p o d w a ja się o n a w o k resie k rótszym , n iż 3 la ta.
D oszliśm y w ięc do m o m e n tu , w k tó ry m n arz u ca się w niosek: jedynym sposobem za h am o w a n ia w zrostu rozm iarów u jem nych sk u tk ó w eksplozji in fo rm a c ji je s t stw o rze n ie d o statecznie efe k ty w n y ch system ów g rom ad zen ia i w y szu k iw an ia in fo rm a c ji, k o n cep cy j
n ie o d m iennych od dotychczas stosow anych.
W celu n a d a n ia w iększej k o n k retn o śc i naszym roz
w ażan io m zajm iem y się sy stem am i g rom adzenia i w y sz u k iw a n ia d o k u m e n t a c j i . N a w stęp ie m usim y sprecyzow ać w y m ag a n ia , ja k im pow inien sprostać system .
Założenia ogólne system u
P o żąd a n e cechy sy stem u g rom adzenia _i w y szu k iw a n ia d o k u m e n tac ji, zw anego d alej w skrócie S ystem em D o kum entacyjnym , zależą, co je s t oczyw iste, od jego p rzeznaczenia. W p rocesie p ro je k to w a n ia sy stem u do
k u m e n tac y jn e g o niezb ęd n e je st, podobnie ja k m a to m ie jsc e w p rz y p a d k u in n y c h system ów -(np. p rze
tw a rz a n ia danych), p o sia d an ie z b i o r u i n f o r m a c j i w s t ę p n y c h . Do zbioru tego małeżą m. in.
n a stę p u ją c e p a ra m e try :
• p ro p o rc je d o k u m e n tó w tek sto w y ch i g raficznych
• rozm iary zbioru pierw otnego
• te m p o w z ro stu zbioru
• zak res tem atyczny.
O prócz zbioru in fo rm a c ji w stępnych isto tn e znacze
n ie m a z b i ó r c h a r a k t e r y s t y k s y s t e m u . C h a ra k te ry s ty k i pow inny b y ć u n iw ersa ln e, co pozw o
liło by n a p o ró w n y w a n ie sy stem ó w i w y bór o p ty m a l
n ego (z d an ej klasy).
Z asadniczą fu n k c ją system u d o k u m e n tac y jn e g o je s t w yszukiw anie. Z tego też w zględu zajm iem y się c h a r a k t e r y s t y k a m i w y s z u k i w a n i a .
W prow adzim y oznaczenia:
Z — ogólna liczb a doku m en tó w w zbiorze
X — ogólna lic z b a d o k u m en tó w re le w a n tn y c h ¡(termin u ży w an y w teorii i p ra k ty c e in fo rm a c ji n au k o w e j) — zgodnych z zap y tan iem
M — ogólna liczb a w y szu k a n y ch d okum entów W — liczba w y szu k an y ch d o k u m e n tó w ¡relew antnych
£> — liczba w y szu k a n y ch d o k u m en tó w in ierelew ant- n y ch (tzw. szum in fo rm ac y jn y ).
W y k o rz y stu ją c a p a r a t te o rii m nogości, m ożem y przy w pro w ad zo n y ch o znaczeniach n a p isa ć n a s tę p u ją c e r e la cje :
X
c
Z M C Z S = M — WW = M
gdzie C oznacza sto su n e k in k lu z ji
— oznacza ró żn icę zbiorów o oznacza iloczyn zbiorów
■Przypadki g raniczne:
1. W — 0 (zbiór pusty) — zbiory M i X są .rozłączne, tj. .nie znaleziono w ogóle doku m en tó w rele w an tn y c h . 2. W = M = X
relewiarutne. odnaleziono w szystkie d okum enty P ow yższe zależności m ożna z ilu stro w ać graficznie, ja k n a rys. 1.
Z ach o w u jąc .nadal oznaczenia, ja k w yżej z d e fin iu je m y c h a ra k te ry s ty k i w y sz u k iw a n ia n astęp u jąco : W s p ó ł c z y n n i k s z u m u 1):
M M ( 1 )
S łow nie — w spółczynnik szum u .w yraża sto su n ek w y b ra n y c h d o k u m e n tó w n ie re le w a n tn y c h do ogólnej licz
by w y b ra n y c h dokum entów .
W s p ó ł c z y n n i k k o m p l e t n o ś c i : K = W
X 02
)
słow nie: w spółczynnik kom p letn o ści m ć w i o p ro ce n cie odszukanych doku m en tó w re le w a n tn y c h w sto su n k u do ich ogólnej lic zb y w zbiorze.
W s p ó ł c z y n n i k d o k ł a d n o ś c i : D ■■ W
M (3)
słow nie: w spółczynnik dokładności m ów i, ja k i p ro
c e n t w śró d odszukanych d o k u m e n tó w sta n o w ią do
k u m e n ty rele w an tn e .
W s p ó ł c z y n n i k e f e k t y w n o ś c i :
WM M
X W X (4)
słow nie: w spółczynnik efe k ty w n o ści odzw ierciedla p ro p o rc ję d o k u m en tó w o d sz u k a n y c h , d o ogółu d o k u m en tó w re le w a n tn y c h zb io ru Z. Ł atw o zauw ażyć, że:
F + D = 1 (5)
Z atem , im w iększy p rocentow o je st w sk aź n ik szum u
■informacyjnego, tym m niejszy je s t w skaźnik d okład
ności w y sz u k iw a n ia i n a o d w ró t. W optym alnym p rzy p a d k u , w sk aź n ik d o k ła d n o ści je st ró w n y je d n o ści, za ś szum in fo rm a c y jn y zn ik a. O dpow iada to d ru -
') N a le ż y z w r ó c ić u w a g ę n a b r a k z w ią z k u m ię d z y s z u m e m in f o r m a c y j n y m a s z u m a m i w e l e k t r o n ic e .
giem u p rzy p a d k o w i gran iczn em u w arto śc i W. In n y w aż n y zw iązek:
D |= K
E (6)
A by p rz y o k reślo n e j kom p letn o ści w y szu k iw a n ia zw iększyć d okładność, n ależy zm niejszyć efek ty w n o ść w yszu k iw an ia i n a o d w ró t. D alszą analizę podanych
■charakterystyk m ożna znaleźć m. in . u G leverdona .[4]
lub V ickery |[3].
Z asadnicze znaczenie dla efe k ty w n o ści d zia ła n ia s y s te m u m a zasto so w an y .w n im ję zy k in fo rm ac y jn y . Ję zy k in fo rm a c y jn y d e fin iu je m y jako p ew ie n s fo r
m alizow any sy stem (sem antyczny) przeznaczony do w y ra że n ia in fo rm ac ji se m an ty czn y c h z a w a rty c h w d o k u m e n ta c h i k w e re n d (zapytań) in fo rm a c y jn y c h w celu w y szu k iw an ia re le w a n tn y c h d o k u m en tó w ze zbiorów .
•Nie je s t now e stw ierd zen ie, że ję zy k zw y k ły n ie n a d a je się do pełn ien ia fu n k c ji ję zy k a in fo rm a c y jn e go. J e d n ą z zasadniczych przyczyn te g o b ra k u je s t rozw lekłość ję z y k a potocznego. Z ap e w n ia ona z je d n e j stro n y dużą o d porność n a zakłócenia, z d ru g iej je d n a k je s t nie do p rzy ję cia w za u to m aty zo w an y ch sy stem a ch w y szu k iw a n ia in fo rm a c ji czy d o k u m e n tacji.
N ajb a rd zie j rozpow szechnionym językiem in fo rm a c y j
n y m je s t U n iw e rsa ln a K la sy fik a c ja D zie się tn a (dalej w skrócie UKD), sto so w a n a n ie m a l n a cały m świecie.
U K D p o sia d a szereg w ad, z k tó ry c h zasadnicze, to : 1. „O bciążenie h isto ry c zn e” , tj. h isto ry c zn y sc h em a t podziału dyscyplin n a u k o w y c h
2. N ieelastyczność u w y p u k la ją c a się przy p o w sta w a n iu n ow ych dyscyplin n a u k o w y c h
3. N ad m iern e w ydłużenie opisów now opow stałych dziedzin
4. 'B rak m ożliw ości u w zg lę d n ia n ia in te g ra c ji pew nych dziedzin.
O becny s ta n ok reśla się m ian em k ry zy su k la sy fik a c ji i duże n a d z ie je w iąże się z ję zy k a m i d esk ry p to ro - wymi.
Ję z y k i te, o p a r te n a zasadzie z n a k o w a n ia w so c ja ty w - nego posłu g u ją się tzw. słow am i k luczow ym i '(deskryp- to ra m i) do opisu tre ś c i dokum entów . D esk ry p to ry są te rm in a m i sp e cja ln ie do tego celu w y b ra n y m i, przy czym z a k ła d a się, że opis sp orządzony p rz y ich p o m ocy posiad a dostateczn y sto p ień kom p letn o ści i do
k ładności w sensie defin icji (2) i (3), p o d an y c h w yżej.
U p o rząd k o w an y zbiór d e sk ry p to ró w danego języka in fo rm ac y jn eg o tw orzy tzw . tezaurus.
S y stem in fo rm a c y jn y p o w in ie n zapew niać o d p o w ied n ią szybkość d z ia ła n ia w czasie i p rz e strz e n i, tj.
e fe k ty w n ą szybkość w y szu k iw a n ia i tra n sm isji d a n ych, z a w a rty c h w d okum entach.
W w a r u n k a c h eksplozji in fo rm a c ji, a w ię c ek sp lo zy jn eg o w z ro stu o b jęto ści zbiorów d o kum entów , o s ta t
n io w y m ieniony czynnik za decydow ał o k ry zy sie k la sycznych m e to d g ro m ad zen ia i w y szu k iw a n ia do k u m e n tac ji. J a k się w y d a je , je d y n ą drogą w yjścia z im p a su je s t stw o rz e n ie rozbudow anego sy stem u k o m puterow ego.
J e s t s p ra w ą oczyw istą, że rea liz a c ja takiego sy stem u w y m ag a k om pleksow ego ro zw ią zan ia szeregu p ro b le
m ów n a tu ry teo rety czn ej, te ch n iczn ej i org an izacy j
n e j, a ma ‘to p o trz e b a czasu. Z -tego 'też w zględu, kon cep cje system u m uszą w ybiegać w przód, aby jego ostateczn y k sz ta łt b y ł w p ełn i now oczesny. D a lej zostanie p rz e d sta w ia n a w fo rm ie prop o zy cji za
sadnicza k o n ce p cja, szkic now oczesnego system u in form acy jn eg o . Ś w iadom ie zrezygnow ano z pokazania pro sty ch , ju ż d ziałający ch i opisanych w lite ra tu rz e system ów , p o n ie w a ż m a ją o n e c h a ra k te r przejściow y, a d oraźnym i m eto d am i n ie d a się rozw iązać k ry zy su in form acyjnego.
Z ad a n ie stw o rzen ia k oncepcji efe ktyw nego sy stem u in fo rm ac y jn eg o n ie je s t ła tw e. P rz e d sta w io n a tu ta j k o n ce p cja .nie je s t z pew nością ani o p ty m a ln a , ani o stateczna. T ru d n o bow iem przew idzieć, ja k szybko i w ja k ie j sk a li ro zw ijać się b ęd z ie technologia u rz ą
dzeń w chodzących do h a rd w a re’u k o m p u te ró w . N aj
w ażniejszą częścią każdego system u in form acyjnego je s t pam ięć. W celu zilu stro w a n ia w ym ag ań sta w ia nych sy stem o w i oszacujem y pojem ność, ja k ą pow inna p osiadać część pam ięci przeznaczona n a archiw um . W sy stem a ch tego typu, co rozw ażany niżej p rze
chow uj e się p e ł n ą o r y g i n a 1 .n ą in fo rm acj ę te k sto w o -g ra fic zn ą w przeciw ień stw ie do p ro sty ch , zrealizow anych obecnie system ów , gdzie system k o m p u te ro w y sp e łn ia rolę k ata lo g u . P rz e lic z a ją c zb ió r n a sta n d a rd o w ą p o sta ć książkow ą otrzy m am y d la sa m ej in fo rm ac ji te kstow ej pojem ności rzędu 1015 bitów . Do w yliczenia te j w ielkości p rzy ję to n a s tę p u ją c e dane:
lic z b a w o lum inów 200 m in liczba stro n w w olum inie 300 liczba zn a k ó w n a stro n ie 3000
liczba bitów n a znak w sy stem ie k o m p u te ro w y m 6.
J e s t ja sn e , że do czasu o p an o w a n ia se ry jn e j p ro d u k cji ta n ich p am ięci m asow ych o u ltr a szybkim d o stęp ie i w ielkiej gęstości za p isu (powyżej 108 b i
tów /cm 2) sy stem nie m oże być zrealizow any.
W p rz y p a d k u je d n a k w cześniejszej rea liza cji, w ie l
kość sy ste m u o g ran ic za ć b ęd ą w zględy tech n iczn o - -ekonom iczne, p rz y czym cechą c h a ra k te ry sty c z n ą sy
ste m u będzie pam ięć h ie ra rc h ic zn a. P rzez pam ięć h ie rarch ic zn ą rozum iem y tu p am ięć o różnych pozio
m ach dostępu.
Po w y jaśn ien iu n aszy c h zam ierzeń, m o żn a ju ż p rzejść do o m a w ian ia rozbudow anego sy stem u in fo rm a c y j
nego, p rzy czym — zgodnie z uw agą w e w stę p ie będzie to
Przykładow y, kom puterowy system grom adzenia i w yszukiw ania dokum entacji
S tru k tu ra tego sy stem u p rze d staw io n a je s t na rys. 2.
J e s t ona je d n ą z w ielu m ożliw ych i stan o w i typow y p rzy k ład o rg an izacji sc en tralizo w a n ej. K oncepcją a lte rn a ty w n ą m oże b y ć n,p. s tr u k tu r a typu „p a ję czyny”, o w ielu k a n a ła c h skrośnych. W ydaje się je d n ak , że p rz y obecnych m ożliw ościach techn iczn y ch p rz y ję ta p rze z n a s o rg an iz a c ja sy stem u .rokuje sto sunkow o n ajw ięk sz e n a d z ie je n a pom yślną realizację.
J a k w idać z rys. 2 — sy stem sk ła d a się z dw óch zasadniczych typów bloków :
1) z części c e n tra ln e j 2) ze sta w e k końcow ych.
F u n k c je tych bloków są n a s tę p u ją c e : I. część centralna:
1) p e łn i rolę głów nego zb io ru d okum entów 2) s te ru je i k o o rd y n u je d ziała n ie całego sy stem u 3) sy stem a ty cz n ie u a k tu a ln ia i rozszerza zbiór 4) w y sz u k u je do k u m en ty n a z a p y ta n ia w e d łu g róż
n y ch k ry te rió w
5) d okonuje w ielo stro n n ej ob ró b k i dokum entów 6) ste ru je system em m u ltip le k so w ej tra n sm isji d a nych.
II. stanow iska końcowe:
1) grom adzą d o k u m e n ty i po d okonaniu obróbki dopasow ującej do system u, p rze sy łają je do części ce n traln e j
2) p rz y jm u ją z a p y ta n ia in fo rm a c y jn e i po ic h prze
tłu m aczen iu p rz e sy ła ją do je d n o stk i ce n traln e j 3) w tra k c ie w ieloetapow ego w y szu k iw a n ia d o k u m e n tów u trz y m u ją łączność „ k o n w e rsa ey jn ą” z je d n o stk ą c e n tra ln ą
4) w y d a ją w y szu k a n ą dok u m en tację.
A by sp ro stać tym w szy stk im fu n k cjo m , sy stem po
w inien p o sia d ać odpow iednie w yposażenie (hard
w are) oraz o d p ow iedni so ftw a re (oprogram ow anie).
O m ów im y te ra z d ziałanie części składow ych sy ste
mu. W pierw szej k o lejn o ści, zajm iem y się je d n o stk ą końcow ą, poniew aż zarów no je j w yposażenie, ja k i d ziała n ie są m niej złożone. R ozw ażym y p rzy tym u n iw e rsa ln e stan o w isk o końcow e o p ełn y m w y p o sa
żeniu, z a k ła d ają c, że in n e są albo id en ty cz n e (duży sto p ień u n ifik a cji), albo p o siad ają n ie p e łn e w yp o sa
żenie dostosow ane d o specyfiki każdego z nich.
Stanow iska końcowe
S ta n o w isk a koń co w e są zlokalizow ane bądź w pu n k ta c h in fo rm a c y jn y c h system u, n ależący ch do jego w łaściciela, b ą d ź u uży tk o w n ik ó w zew n ętrzn y c h k o rz y sta ją c y c h n ajczęściej z system u. Ich hardw are m oże być, ja k w spom nieliśm y, różnorodny, podobnie ja k różna m oże być ich odległość od częśoi c e n tra l
n ej. W zależności od sto p n ia rozbudow y sy stem u , łącza m iędzy sta n o w isk am i a częścią c e n tra ln ą m ogą być:
• sp e cja ln e kab lo w e
• telefoniczne
• te leg rafic zn e
• in n e te lek o m u n ik ac y jn e (np. sa te lita rn e ).
W p rzy p a d k u om aw ianego system u dużego, z m o ż
liw ością szybkiego d elastycznego działan ia, w sk ła d sta n o w isk a końcow ego w chodzą:
• m a ła m aszy n a cyfrow a o p ojem ności pam ięci o p e ra c y jn e j rzędu k ilk u K, śre d n ie j szybkości d ziała n ia
® pam ięć p e ry fe ry jn a w postaci je d n o ste k pam ięci taśm ow ych
® d alekopisy (niezależnie od fle x o w rite ró w , sta n o w iących b ezp o śred n ie w yposażenie m aszyny)
® dw ie d r u k a r k i w ierszow e, je d n a sz y b k a (ponad 1000 w ierszy/m in) i d ru g a w o ln ie jsz a
• m o n ito r lu b k ilk a m onitorów te lew iz y jn y c h z p ió ra m i św ie tln y m i, k la w ia tu ra m i: .alfabetycznym i, c y fro w y m i i a lfa -n u m ery cz n y m i
• k a m e ra te lew iz y jn a
• w id eo-m agnetofon.
W prowadzenie dokum entów do system u
O m ów im y d ro g ę w p ro w a d ze n ia d o sy stem u d o k u m e n tu te k stow o-graficznego, tj. n p . .rysunku, p la n u lub 7
R y s. 2. S c h e m a t b lo k o w y p r z y k ła d o w e g o s y s t e m u 1 — c z ę ś ć c e n t r a ln a ,
Z — s t a n o w is k o k o ń c o w e
zd jęc ia w ra z z opisem . W sta n o w isk u końcow ym do k o n u je się p rz e d e w szy stk im op isu autom atycznego zasadniczej części d o kum entu. Opis te n sta n o w i tzw.
je d n o stk ę d o k u m e n ta c y jn ą , z w a n ą też c h a ra k te ry s ty k ą w yszukiw ania.
W s k ła d je d n o stk i d o k u m e n ta c y jn e j w chodzi opis d e s k ry p to ro w y oraz s z e r e g , in n y c h d anych u ła tw ia ją c y c h id e n ty fik a c ję o ryginału, ja k np. różne sy m bole k la sy fik a c y jn e , nazw y, n az w isk o a u to ra (tw órcy) itp . D zięki sp e cja liz ac ji sta n o w isk końcow ych, p ro g ram y tłu m a c z ą c e m aszyn sa te lita rn y c h m o g ą z a pew niać d u ż ą dokładność opisu deskryptorow ego. Po sp o rzą d ze n iu 'opisu, zaw ierając eg o około k ilk u n a stu desk ry p to ró w , p ro g ra m k la sy fik a c y jn y w stę p n ie k la sy fik u je dokum ent. J e s t to ró w n o w a żn e w p ew n y m sen sie p rz y p o rzą d k o w a n iu te m u dokum entow i części a d re s u w ce n tra ln y m arch iw u m . A d reso w an ie bow iem w system ie m usi być z konieczności hierarch iczn e.
O znacza to, że a d re s k aż d ej je d n o stk i składa się z części, będących a d re sam i ¡uszeregow anym i w edług ok reślo n ej h ie ra rc h ii, co m ożna zilu stro w ać z a po
m ocą g ra fu — drzew a adresow ego, ja k n a rys. 3.
D la p rzy k ła d u , w sy stem ie p rz e tw a rz a n ia danych, adres ta k i m oże sk ła d ać ®ię z części, ja k (kolejno):
ad res sta c ji p am ięci ta śm o w e j, a d re s (nr) ścieżki, ad res b loku odpow iadającego in te re s u ją c e j n a s je d n ostce d o k u m e n tac y jn e j. K la s y fik a c ja p rzeprow adzona p rze z m aszy n ę s a te lita r n ą sta n o w isk a końcow ego s ta n o w i w ła śn ie o s ta tn i człon ¡adresu.
P o doko n an iu tych czynności, n a s tę p u je a d a p ta c ja treści g ra fic z n e j d o k u m e n tu . Je ż e li ma to pozw alają w a ru n k i, p rze k szta łc a się go do p ostaci w tó rn ej i p rzech o w u je. W ygląda to n a s tę p u ją c o : k o rzy sta m y z k a m e ry telew izyjnej d zap isu jem y ¡obraz dok u m en tu n a ta śm ie m a g n ety c zn e j. 'N astępnie p rze p isu je m y je d n o stk ę d o k u m e n tac y jn ą (opis d es k ry p to ro w y w ra z z sym bolam i k la sy fik a c y jn y m i i e w e n tu a ln ie in n y m i d a n ym i) do z e w n ętrzn e j p am ięc i taśm o w ej.
T eraz n a s tę p u je o czek iw an ie n a łączność z je d n o stk ą ce n tra ln ą . P o jej u zyskaniu, p rze sy łan e są całe bloki in fo rm ac y jn e, ¡przy czym ko lejn o ść je s t ta k a, że n a j
pie rw p rze sy łan e są dan e cy fro w e d o k u m e n tu w raz z in fo rm a c ją , iż n a s tą p i po n ic h p rze słan ie obrazu, n a s tę p n ie p rzesyła się obraz te lew iz y jn y i p o ¡nim m ożna rozpoczynać tra n sm isję n a stęp n e g o d okum entu.
K o m p u te r w części ce n tra ln e j u zu p e łn ia sym bole k la sy fik ac y jn e , pow oduje p rze słan ie dan y ch cyfrow ych do odpow iedniego se k to ra pam ięci, p r z y czym u z u pełnia je dan y m i dotyczącym i o b raz u telew izyjnego.
R ów nocześnie dan e analogow e (obraz TV) są zap i
sy w an e bezpośrednio (on-line) w ¡analogowym se k to rz e pam ięci części c e n tra ln e j. K o m p u te r c e n tra ln y s te ru je d o p isan iem c h a ra k te ry s ty k i w yszukiw aw czej ¡(nagłów
k a alfanum erycznego) do danych ¡analogowych.
Powyższe o p e ra c je w y m ag a ją sp ecjaln y ch urząd zeń . W yposażenie części centralnej system u
W sk ła d części c e n tra ln e j sy stem u w chodzą:
1. K o m p u te r c e n tra ln y u ltra szybka BMC o dużej m ocy i s tru k tu rz e ¡(organizacji) w ieiok o m p u tero w ej
R y s. 3. P r z y k ła d o w e d r z e w o a d r e s o w a n i a h i e r a r c h ic z n e g o
2. Ś re d n ia EMC do s te ro w a n ia dostępem d o i z k o m p u te ra ce n traln e g o
3. M oduły p am ięc i m asow ej
4. B loki pam ięci analogow ej w ra z z u rzą d zen iam i z a p is u i o dczytu dan y ch cyfrow ych
ó. M onitory o b raz o w e (TV)
6. S p e c ja ln a je d n o stk a ste ro w a n ia bloku pam ięci a n a logow ej
7. Je d n o stk a g en e racji znaków
8. M oduły sta c ji p am ięci taśm ow ych i dysków m a gnetycznych
9. Z espół urządzeń tra n sm isji danych 10. U rząd zen ia łączności.
Z asadnicze a rc h iw u m d o k u m e n tac ji sta n o w ią sp e
c ja ln e pam ięci m asow e, o k tó ry c h ¡nie m ożna jeszcze n a p iśa ć zb y t szczegółowo. Być może będzie to p a m ięć fo to g ra fic z n a z zapisem i odczytem laserow ym , być m oże — pam ięć p ro d u k o w a n a m etodą obw odów scalonych. Na etap ie przejściow ym , w sy stem ie p ro stszy m , arc h iw u m m ożna zbu d o w ać na dyskach m a
gnetycznych, ale p o d sta w o w e p a ra m e try , ja k pojem ność, czas dostępu pogorszą się o k ilk a rzędów w ie l
kości. P am ię ć sp e c ja ln a będzie .nowością, ale w p ro w ad z o n ą w przyszłości. N a to m ia s t ju ż obecnie istn ie ją p rz e sła n k i do b a d a ń nad in n ą now ością — b lokam i p am ięc i analogow ej, k tó re om ów im y szerzej.
P a m ię ć analogow a n a ta śm ie m ag n ety czn ej z n a jd u je się obecnie w dosyć szerokim użyciu ja k o pam ięć d o m aszyn analogow ych, bądź in n y c h u rządzeń. Z a
p is o b razó w n a taśm ie m ag n ety c zn e j s ta ł się po
w szechnym i zw yczajnym ¡narzędziem ośrodków te le w izy jn y ch , zatem rów nież nie je s t niczym now ym . N ow y je s t tu ta j sposób za sto so w a n ia analogow ej p a m ięci m ag n ety czn ej, tj. propozycje przech o w y w an ia obrazów n a ta śm ie m agnetycznej w a rc h iw u m d o k u
m entacji.
¡Ideałem byłoby p rzechow yw anie dw uw y m iaro w y ch Obrazów w p am ięc i o p era cy jn e j k o m p u te ra części ¡cen
tra ln e j sy stem u . N iestety , w chw ili obeonej snucie te g o ty p u ro zw aż ań je s t po zb aw io n e p o d sta w , pom im o in te n sy w n y c h b ad a ń prow adzonych n a d n ie n u m e ry c z -
nym i za stosow aniam i m aszyn cyfrow ych.
Ś ciśle biorąc, m ożliw e je s t w p ra w d z ie p rz e ch o w y w a
n ie obrazów d w u w y m iaro w y ch w postaci zbiorów w spółrzędnych w szy stk ich p u n k tó w w p am ięc i k o m p u te ra , ja k rów nież au to m aty czn e w y k re śle n ie tych obrazów za pom ocą pisaków XY, ale posiad a ono sz ereg w ad:
® obciążenie p am ięci je st ta k duże, że w .praktyce m ożna jed n o razo w o p rzetw o rzy ć zaledw ie k ilk a r y sunków
• czas w y k re śla n ia je s t bardzo długi, gdyż pisak p rz e su w a się od p u n k tu do p u n k tu
® ry su n ek stan o w i w y j ś c i e dan y ch p rze tw o rz o n y ch p rze z m aszynę, a ¡na obecnym eta p ie rozw oju te ch n ik i p rz e tw a rz a n ia n i e m o ż l i w e j e s t a u t o m a t y c z n e w p r o w a d z e n i e d a n y c h n i e n u-
m e r y c z n y c h d o p a m i ę c i k o m p u t e r a . W tej sy tu a cji p ro p o zy cja u rzą d zeń sp e cja ln y ch pa-' m ięci analogow ej, o p isa n y ch p o przednio, w y d a je się n a jb a rd z ie j realn a.
B lok pam ięoi analogow ej s k ła d a się z n a s tę p u ją c y c h podzespołów :
® r e je s tra to r obrazów dw uw y m iaro w y ch
® czytnik obrazów dw uw y m iaro w y ch
® r e je s tr a to r d an y c h cyfrow ych
® czytnik danych cyfrow ych.
O prócz bloku pam ięci analogow ej w sk ła d urządzeń p rz e tw a rz a n ia obrazów w chodzą:
¡a) urząd zen ie s te ru ją c e p am ięc ią analogow ą
¡b) je d n o stk a g en e racji znaków . Opis bloku pamięci analogow ej
¡Nośnikiem in fo rm a c ji je s t ta śm a m a g n ety c zn a w sp ó l
n a dla dan y ch analogow ych i cyfrow ych. T aśm a ta
