m a s z y n y
- Izastosowania
w gospodarce
technice
i nauce
C z y t e l n i k o m i Przyjaciołom naszego czasopisma najlepsze ż y c z e n i a Ś w i ą t e c z n e i N o w o r o c z n e
składa REDAKCJA
S P IS TR EŚC I
S tr.
Dorota Praw dzie — ^ N au kow e p ro b le m y m aszyn m a te m a ty c z n y c h ” . I O gól
n o k ra jo w e S y m p o zju m . . 1 Ariadna Gralak i W iesław Gralak — „M etody m a te m a ty cz n e sy stem u W T P stosow anego do p ro g ra m o w a n ia o b ró b k i d e ta li”
Cz. I I ... 4 Zbigniew Kędzior — „Z a sto so w a n ie czy tn ik ó w z n a ków alfa n u m e ry c z n y c h ” . 9 Jerzy W yszom irski — W y k o rz y stan ie au to m a tó w fa k tu r u ją c y c h do p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji” . . . 14 EN C Y K LO PE D IA
Jacek Bańkow ski, Konrad F iałk ow ski — „F O R T R A N - - IV ”. Cz. IV — dok. . . 18 Z K R A JU i ze Ś W IA TA
W y b ra n e p a te n ty k ra jo w e i z a g ran ic zn e z dziedziny m aszy n m a te m a ty c z n y c h I I I okł.
S P IS TR E Ś C I R O C ZN IK A 1968 ... 22 P R Z E G L Ą D W YD A W N ICTW Z p ra s y k ra jo w e j . . . 24 B ib lio g rafia k sią że k p o l
skich z d ziedziny m a szy n m a te m a ty c z n y c h i licząco - -a n a lity c z n y c h . . . IV okł.
COflEPJKAHME
JJ. npaBA 3im — „H ayniibie [ipoSjTCMbl BblHUCJIHTejIbHblX
MaiHHH. I CHMn03WyM B
IIHP” ...
A. rpajisnc, B. rpajiHK —
„MaTeMaTM'iecKne MeTOAbi
CMCTe.Mbi onpeflcjieiniii ip a - eKTOpMM W CKOPOCTM, n p jl- MeHáeMoü ^jih nporpaMMi-i- poBanHfi oGpa6oTKn MeTaji- jia” — nacTŁ I I ...
3. KeiiA3ep — „IIpHMeiie- HHe yCTpOliCTB flJIH 'ITeilHfl ajicloanyMepi-iHecKMx 3naK0B”
E. BbimosiupcKii — „McnoJib- 30BaHne cJsaKTypyiomux aBTO- MaTOB flJIfl 06p a 60TKH HH- cl30pMam»i” ... 14
9nniiKjione;;iin
H. EaiibKOBCKu, K. «I>naji-
k o b c k h — „FORTRAN-IV”,
HacTfo IV (oKoii'iaHwe) . . 18 OG3op naTeiiTOB no BbiHMC- JIHTejIbHblM MaiuHHaM III o6ji.
COflEPJKAHHE 1968 . . . 22
0 B 3 0 P \l3RKHM.Vi XPOHHKA
CONTENTS D. Prawdzie — „D ig ital Com puter sc ien tific p ro b le m s” I a ll — P o lan d 1 S y m p o s i u m ... 1
A. Gralak, W. Gralak —
„ M a th e m a tic a l m e th o d s of th e sy stem d e te rm in in g th e tr a je c to ry an d v elo city a p p lie d to th e p ro g ra m m in g of m e ta l tr e a tm e n t” . 4 P a r t I I ... 4
Z. Kędzior — „A p p lica tio n od a lp h a n u m e ric a l c h a ra c - 9 te r r e a d e rs ” ... 9
J. W yszom irski — „T h e use of a u to m a ta invoicing fo r d a ta p ro c e ssin g ” . . . 14
B A SIC TERM S
J. B ańkow ski, K. F iałk ow sk i — „F O R T R A N -IV ” P a r t I V ... 18 C h o sen co u n try and fo re ig n p a te n ts fro m th e field of co m p u ters . . . . I l l cov.
CO N TENTS in 1968 . . 22
P U B L IC A T IO N REV IEW CH R O N IC LE
K O L E G IU M R E D A K C Y JN E
R e d a k to r n a c z e ln y p r o f . d r L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
D oc. d r In ż. K o n r a d F IA Ł K O W S K I (z a st. r e d a k t o r a n a c z e ln e g o ), W ła d y s ła w K L E P A C Z , d r A n to n i M A Z U R K IE W IC Z , Inż. D o r o ta P R A W D Z IC (z a st. r e d a k t o r a n a c z e ln e g o ),
m g r in ż. A n d r z e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z R e d a k c ji m g r W a n d a K A C E R R e d a k to r te c h n ic z n y A lic ja B IL R A D A P R O G R A M O W A
P r o f . d r łn ż . J e r z y B r o m ir s k i (p rz e w o d n ic z ą c y ), m g r in ż . J a n B u r s c h e , d o c. S t e f a n C z a rn e c k i, m g r M ic h a ł D o ro sz e w ic z , m g r A d a m B . E m p a c h e r (s e k r e ta r z ), m g r in ż . B o le s ła w G lik s m a n , m g r in ż . J ó z e f K n y s z , m g r in ż . L u d w ik M e b e l, d o c. d r T a d e u s z P e c h e , in ż . Z d z isła w P u z d r a - k ie w ic z , d o c . m g r in ż . J ó z e f T h ie r r y (w ic e p rz e w o d n ic z ą c y ), d r T a d e u s z W a lc z a k , m g r S te f a n
W o jc ie c h o w s k i, d r in ż . H e n r y k W o ź n ia c k i, m g r in ż . J a n Z. Z y d o w o _______ f t e d a k c ja= W a rsz a w a , u l. E m ilii P l a t e r 20 m . 15, t c l. 21-13-91. Z a s tę p c a r e d a k t o r a n a c z e ln e g o t e l . 28-37-29 _______________________________ Z a k ła d K o lp o r ta ż u W C T N O T , W a rs z a w a , u l. M a z o w ie c k a 12
y .akl. G r a f. „ T a m k a ” . Z. 2. Z a m . 844. P a p i e r d r u k , p o w le k a n y V k l. 80 g. A -l. O b j. 3 a r k . d r u k . N a k ła d 2200. N-38.
W YD AW N IC T W A C Z A S O P IS M T E C H N IC Z N Y C H
N O T Warszawa Czackiego 3/5
C e n a e g z e m p la r z a zł 8.— P r e n u m e r a t a r o c z n a zł 96.00
% \ Nr 12
maszyny,
matematyczne
zastosow ania w gospodarce, technice i nauce G r u d z i e ń
Or gan P e ł n o m o c n i k a Rz ąd u do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j M I E S I Ę C Z N I K
1 9 6 8
R O K I V
D O R O TA PRAW DZiIC W a rsz a w a
681.3.001(061.3)(438)
„N aukow e problemy maszyn matematycznych”
I Ogólnokrajowe Sym pozjum w Zakopanem, X-19G8 r.
W p a ź d z ie r n ik u 1968 r. o d b y ło s ię w Z a k o p a n e m I O g ó ln o k r a j o w e S y m p o z ju m n a te m a t: „ N a u k o w e p r o b le m y m a s z y n m a t e m a t y c z n y c h ” .
S y m p o z ju m z o s ta ło z o r g a n iz o w a n e p rz e z W a rs z a w s k i O d d z ia ł P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a E le k tr o t e c h n i k i T e o r e ty c z n e j 1 S to s o w a n e j — S e k c ją P r z e tw a r z a n ia I n f o r m a c ji.
O b r a d y S y m p o z ju m t r w a ł y 6 d n i. W zięło w n im u d z ia ł o k o ło 120 o só b — p r z e d s ta w ic ie li n ie m a l w s z y s tk ic h p o ls k ic h o ś r o d k ó w n a u k o w y c h z a jm u ją c y c h s ię p r o b le m a ty k ą t e o r i i, k o n s t r u k c j i , p r o g r a m o w a n ia i s to s o w a n ia m a s z y n m a t e m a ty c z n y c h , j a k r ó w n ie ż p r z e d s ta w ic ie li i n s t y t u c j i , z a jm u ją c y c h się w d r a ż a n ie m z a s to s o w a ń m a s z y n m a t e m a ty c z n y c h w t e c h n i c e i g o s p o d a rc e . N a S y m p o z ju m w y g ło sz o n o p o n a d 60 r e f e r a t ó w 1 k o m u n ik a tó w z a w ie r a ją c y c h w ie le e le m e n tó w d o r o b k u p o ls k ie j n a u k i w d z ie d z in ie a u t o m a t y z a c j i p r z e t w a r z a n ia in f o r m a c ji.
T e m a ty k a S y m p o zju m zo stała u ję ta w sposób dość szeroki. Z a m ia re m o rg a n iz a to ró w było bow iem p o k a zanie m o żliw ie pełn eg o w a c h la rz a za g ad n ień o p rac o w y w an y ch w p o lsk ich p la có w k ac h n au k o w y c h , um oż
liw ie n ie w y m ia n y in fo rm a c ji, p o glądów i d o św ia d czeń, p rz e d y sk u to w a n ie s p ra w w ęzłow ych i w spólne z a sta n o w ie n ie się n a d d alszy m ro zw o je m k ra jo w y c h b a d a ń n a u k o w y c h w dzied zin ie m aszy n m a te m a ty c z nych.
Je d n o m y śln a ch y b a o p in ia u cz estn ik ó w S ym pozjum b rzm iała , że w dużym sto p n iu o rg a n iz a to ro m udały się te z a m ia ry . P rz e d e w szy stk im sp o tk a ła się z p o w szechnym u zn a n ie m św ie tn a o rg a n iz a c ja p ra c S y m p o zjum . Ś m iało m ożna pow iedzieć, że ch y b a po ra z p ie rw sz y w n asz e j d ziedzinie — >tak liczn e zg ro m a
dzenie p rac o w a ło w sposób p rec y zy jn y , p u n k tu a ln y i zd y scy p lin o w an y . D zięki te m u k aż d y u c z e s tn ik z n a la z ł czas zaró w n o n a w y słu c h a n ie in te re su ją c y c h go r e fe ra tó w , ja k ró w n ie ż n a w y ja ś n ie n ie w ątp liw o ści i p rz e d y sk u to w a n ie p rze d sta w io n y c h p roblem ów . N a leży ró w n ież w sp o m n ie ć o s p ra w n e j o rg a n iz a c ji s p ra w b y to w y ch u czestn ik ó w S ym pozjum , co było isto tn ą s p ra w ą , gdyż p ra k ty c z n ie w szyscy byli zajęci co d zien n ie od godz. 9 do ipóżnego w ieczora posied zen iam i i d y sk u sja m i p le n a rn y m i o raz d y sk u sja m i w m ały ch g ru p ac h .
S ym p o zju m m ożna ocenić ja k o w aż n e w y d a rz e n ie dla pokaźnego ju ż obecnie g ro n a osób p ra c u ją c y c h w k r a ju n a d p ro b le m a ty k ą m aszy n m a tem aty c zn y c h . R e fe ra ty zgłoszone n a S y m p o zju m p rz e d s ta w ia ły do
r o b e k n a u k o w o -b a d a w c z y p ra c o w n ik ó w ta k ic h p la c ó w ek ja k iln s ty tu t M aszyn M atem aty czn y ch , WAT, I n s ty tu t M a tem aty c zn y ¡PAN, C e n tru m O bliczeniow e PA N , I n s ty tu t A u to m a ty k i PA N , P o lite c h n ik a Łódzka, U n iw e rs y te t W a rsza w sk i oraz k ilk u o środków r e s o r
tow ych. W d y sk u sii n a d r e fe r a ta m i żyw y u d ział w zię
li ró w n ie ż p rz e d sta w ic ie le in n y c h p la có w ek — u cz e l
ni, in sty tu tó w i o śro d k ó w reso rto w y c h .
P ro b le m a ty k ę S y m p o zju m m ożna podzielić n a kilka grup.
® B ard zo in te re s u ją c a była g ru p a r e fe ra tó w p o ru sz a jący ch g e n e ra ln e p ro b lem y n au k o w e . Tego ty p u r e f e ra tó w — p rz e d sta w ia ją c y c h r e z u lta ty p rze m y śle ń p o l
skich n aukow ców — n ie w ygłaszano jeszcze d otąd w k r a ju n a ż a d n y m ze sp o tk a ń sp e c ja listó w z d zie
d zin y m a szy n m a te m a ty c z n y c h a p rzecież — ja k w ia dom o — odbyło się ju ż sp o ro ro z m a ity c h k o n fe re n cji n au k o w y c h i n a ra d . P od ty m w zg lęd em S y m p o zju m za k o p ia ń sk ie b yło rzeczyw iście pierw sze.
P ra c e S y m p o zju m o tw o rzy ł r e f e r a t doc. Romualda M arczyńskiego z C e n tru m O bliczeniow ego PA N n a zw any: „ In fo rm a ty k a czyli m aszyny m a te m a ty c z n e i p rz e tw a rz a n ie in fo rm a c ji”. ł) R e fe re n t dok o n ał p ró by sp rec y zo w an ia i u p o rz ą d k o w a n ia głów nych pojęć zw ią za n y ch z tą d ziedziną w iedzy. P rz e d sta w io n a p ro p o zy c ja w p ro w a d z e n ia do polskiego sło w n ictw a te rm in u „ in fo rm a ty k a ” o p ie ra się n a p rz y k ła d z ie j ę zyka fra n cu sk ieg o . W edług te j p ro p o zy c ji d ziedzina
„ in fo rm a ty k i” o b e jm u je m a szy n y m a te m a ty c z n e za
ró w n o ja k o p rze d m io t ja k i n arz ę d z ie b a d a ń n a u k o w y ch i z a jm u je się p rz e tw a rz a n ie m in fo rm a c ji w n a j
szerszym znaczeniu. Ś cisłe sfo rm u ło w a n ie z a k resu te j d ziedziny — ja k k o lw ie k b y śm y ją n az w ali — jest n ie zb ę d n e p rz e d e w sz y stk im po to, a b y w reszcie p rz y stą p ić do w łaściw ego g ru n to w n e g o k sz ta łc e n ia k a d ry sp e c ja listó w — p ra c o w n ik ó w n au k o w y c h i d y d a k ty c z nych. P o w sz ec h n ie w iad o m o bow iem , że dotychczas w szyscy sp e cja liśc i z te j d ziedziny są w łaściw ie sa m o u k a m i. Is tn ie ją c e w k r a ju p la có w k i d y d ak ty c z n e ro z w ija ją sw e p ra c e rac z e j w y cinkow o i p ra k ty c z n ie b r a k w P olsce p la có w k i n a u k o w e j p rzy g o to w u ją c e j znaw ców za g ad n ie n ia w z a k re sie g en e ra ln y m . S zcze
gółow e o k re śle n ie dziedziny je s t ró w n ie ż p o trz e b n e do p raw id ło w e g o in fo rm o w a n ia o n ie j sp o łe cz eń stw a . A u to r innego r e f e r a tu z te j g ru p y — dr A ntoni M a
zurkiew icz z I n s ty tu tu M aszyn M a te m a ty c z n y c h — n ie z m ie rn ie in te re su ją c o ro z w in ą ł p ro b le m m a te m a ty ki w p rz e tw a rz a n iu in fo rm a c ji.
D ok o n u jąc p rz e g lą d u ro zw o ju m a te m a ty k i w d zieja ch ludzkości, stw ie rd z ił, że obecnie m ożna za o b se rw o w ać i) W n r 1/69 „ M a sz y n M a te m a ty c z n y c h ” u k a ż e się a r t y k u ł d o c . M a rc z y ń s k ie g o n a w s p o m n ia n y te m a t.
zjaw isk o p o w sta w a n ia n o w ej gałęzi — „ m a te m a ty k i in f o rm a c y jn e j”. R odzi się a p a r a t m a te m a ty c z n y opi
su ją c y ta k ie pojęcia, ja k pam ięć, proces, p rze p ły w in fo rm a c ji. P o w in n a tu znaleźć ja k ie jś m ie jsc e r ó w n ież te o ria p ro g ra m o w a n ia . Od „ m a te m a ty k i in fo rm a c y jn e j” oczek u je się stw o rz e n ia p ew nego p om ostu p o m iędzy św ia tem re a ln y m a a b s tra k c y jn y m św ia tem in fo rm a c ji, w ch o d zący m co raz szerzej w życie spo
łeczne. S p ra w y t e w y m a g a ją w łaściw ego u k ie ru n k o w a n ia b a d a ń n a u k o w y c h o ra z z re w id o w a n ia fo rm i tre ś c i k sz ta łc e n ia .
Docent dr Zdzisław Paw lak z I n s ty tu tu M a tem aty c z
nego PA N w re fe ra c ie „ P o d sta w y m a te m a ty c z n e m a szyn c y fro w y c h ” stw ie rd z ił, że ta k ic h p o d sta w w ła ś ciw ie n ie m a i należy dopiero je stw o rzy ć. P ra w id ło w e u sta w ie n ie k ie ru n k u b a d a ń n a d te o rią m a szy n m a te m a ty c z n y c h p ow inno — zd a n ie m re f e r e n ta — ogran iczy ć o b se rw o w an ą la w in ę p r a c fo rm a ln ie p o p ra w n y c h , a le nie ro z w ija ją c y c h n a u k i w tym z a k re sie. Ja k o je d n o z n aw a ż n ie jsz y c h za d ań te o rii m aszyn m a te m a ty c z n y c h r e f e r e n t w id zi sp rec y zo w an ie i z b a
d a n ie za pom ocą istn iejące g o a p a r a tu m a te m a ty c z n e go po d staw o w y ch pojęć — ta k ic h ja k pam ięć, ro z kaz, p ro g ra m , m aszyna, obliczenie, p ro ces itd .
D ocent dr W ładysław Turski z C e n tru m O bliczenio
w ego P A N — z w łaściw ą sobie sw a d ą — w y g ło sił r e f e r a t n a te m a t „M aszyny m a te m a ty c z n e a społeczeń
stw o ”. Po p rz e p ro w a d z e n iu a n a liz y ro li m aszy n m a te m a ty cz n y ch w p ro ce sac h p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji i zam ów ienia społecznego n a ich sto so w an ie, r e f e r e n t stw ie rd z ił, że w różn y ch m o d e lac h społecznych gos
p o d arc zy ch , ja k ró w n ież w .różnych dziedzinach ży
cia jed n eg o sp o łe cz eń stw a is tn ie je ró ż n a celow ość u ż y tk o w a n ia m aszy n m a tem aty c zn y c h . W łaściw ym k ry te riu m p ow inno być k ry ty c z n e ro zw aż en ie w a ru n k ó w i zd ro w y ro z są d e k społeczny, o p ie ra ją c y się na stw ie rd z e n iu , że społeczna p o trz e b a u s p ra w n ie n ia p ro cesu p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji je s t p ie rw o tn a w zg lęd em za sto so w a n ia m aszy n y m a tem aty c zn e j.
P rz e s trz e g a ją c p rze d fetyszyzm em i w y c ią g a ją c w n io sk i p ra k ty c z n e r e f e r e n t w y ra z ił sw ój pogląd, że w n aszy m m o d elu g o spodarczym za sto so w a n ie m aszyn m a tem a ty c z n y c h do za rz ą d z a n ia m a sto su n k o w o n ie w ie lk ie p e rsp e k ty w y .
Doc. d r T u rsk i w id zi obecnie n a jw ię k sz ą p o trzeb ę społeczną za sto so w a n ia ty c h m a sz y n w P o lsce do b a
dań nad m ożliw ościam i i celow ością ic h zastosow ań i do p rzy g o to w a n ia p ie rw sz ej g e n e ra c ji k a d ry n a u k o w ej, w y k sz ta łc o n e j w pełn y m z a k re sie te j dziedziny.
I n n ą g ru p ę za g ad n ień re p re z e n to w a ły r e f e r a ty na t e m a t as p e k tó w przyszłego ro zw o ju m a szy n m a te m a tycznych, ich k o n s tru k c ji i p ro g ra m o w a n ia oraz z a stosow ań.
Profesor dr Leon Łukaszewicz zw rócił szczególną u w ag ę n a p rze w id y w a n y rozw ój sy stem ó w n a u c za n ia za pom ocą m a szy n i n a szero k ie ro zp o w sze ch n ien ie w ciąg u n a jb liż szy c h 2—3 dziesięcioleci m asow ych usług a b o n e n ck ich za p o śre d n ic tw e m sp e c ja ln e j sieci te le k o m u n ik a c y jn e j. P rz e w id u je on w zw iązk u z ty m rozw ój p ro b lem o w y c h , w y sp ec ja lizo w a n y ch języków p ro g ra m o w an ia .
D r S ta n is ła w J a ro s iń s k i p rz e d sta w ił n ie k tó re now e zasto so w an ia m aszy n cyfrow ych, o p a rte n a k o m u n i
k a c ji g rafic z n e j, ja k n a p rz y k ła d p ro je k to w a n ie w sp o m a g a n e przez m a szy n ę i obliczen ia k ie ro w a n e przez u ż y tk o w n ik a.
Doc. dr M aciej Stolarski om ów ił ro z w ią z a n ia o rg a n i
za cy jn e i u rz ą d z e n ia u m o ż liw ia ją c e b ez p o śred n ią , k o n w e rsa c y jn ą k o m u n ik a c ję człow ieka z m aszyną.
O ba r e f e r a ty b y ły b ogato ilu s tru o w a n e przezro czam i, co ty m b a rd z ie j okazało się p o trz e b n e , że w ięk szo ść obecnych — ja k na m ie jsc u stw ie rd z o n o — n ie m ia ła sposobności ze tk n ą ć się bezp o śred n io z ta k im i u rz ą dzeniam i.
Dr Marek G reniew ski i dr Ryszard Łukaszewicz p rz e d sta w ili p ro b le m y zw iązan e z w y k o rz y sty w an iem m aszyn m a te m a ty c z n y c h w z a rząd z an iu . O baj r e f e re n c i w sk az ali n a konieczność ro zw in ię cia p ra c b a daw czych w te j dziedzinie.
S to su n k o w o m ało zn a n ą p ro b le m a ty k ę a u to m a ty z a cji sy ste m ó w w y sz u k iw a n ia in fo rm a c ji n a u k o w o -te c h nicznej p o ru szy ła inż. D o ro ta P ra w d z ie .
S ta n i p e rsp e k ty w y tech n o lo g ii w y tw a rz a n ia u k ła d ó w scalonych oraz zn aczen ie ich sto so w a n ia do b u d o w y m aszy n m a te m a ty c z n y c h om ów ił m g r inż. J e rz y F ie tt.
W aga za g ad n ień te ch n o lo g icz n y ch zo stała też p o d k r e ślona w re fe ra c ie d r Jó zefy K a ra s iń s k ie j i d r A n to niego K w iatk o w sk ieg o n a te m a t „Z a sto so w a n ie n o ś
n ik a m agnety czn eg o do m a g az y n o w a n ia d an y c h w p a m ięciach k in e ty c z n y c h m aszy n cy fro w y c h ”.
• N ajw ię k sz ą g ru p ę re f e r a tó w — p o n a d 40 — s ta n o w iły d o n ie sie n ia o szczegółow ych p ra c a c h n au k o w o - -b ad a w c zy c h p ro w a d zo n y c h w ró żn y c h placó w k ach . T ej g ru p y re fe ra tó w n ie sposób om ów ić n a w e t w d u żym sk ró cie w n in ie jsz y m a rty k u le . S am o w y m ie n ie n ie n az w isk a u to ró w i ty tu łó w r e fe ra tó w z a jm u je już sporo m ie js c a 2). N ależy je d n a k z dużym zadow oleniem p o d k reślić, że w ie lu m łodych p ra c o w n ik ó w n a u k o w ych p rz e d sta w iło sw o je osiągnięcia w sposób św ia d czący o ich g ru n to w n e j zn ajo m o ści re p re z e n to w a n e j dziedziny b a d a ń . N ie b y ł w s ta n ie ich n a w e t z a p e szyć k rzy żo w y ogień za p y ta ń p a d a ją c y c h z sali.
W te m a ty c e te j g ru p y w sposób w idoczny p rze w a ża ły szczegółow e ro z w ią z a n ia k o n s tru k c y jn e i p ro g ra m o w e zw iązan e z m a szy n ą iZAM-41. M aszynom a n a lo g o w ym i h y b ry d o w y m pośw ięcono cały dzień. D uże z a in te re s o w a n ie w zb u d ziła in fo rm a c ja doc. J a c k a K a r p iń sk ieg o o zb u d o w a n ej w J n s ty tu c ie F iz y k i D o św iad czaln ej u n iw e rs a ln e j m a szy n ie cy fro w e j KA R-65.
R e fe ra ty te n a jb a rd z ie j ch y b a p rzy czy n iły s ię do ży
w e j w y m ia n y dośw iadczeń i s ta ły się te m a te m lic z n y c h d y sk u sji sp e c ja listy c z n y c h w n ie w ielk ich zespo
łach.
® Z pow szechnym z a in te re so w a n ie m sp o tk a ły się trz y d y sk u sje p an elo w e. N ale ży w y ra zić p o d zięk o w a
n ie o rg a n iz a to ro m za w p ro w a d z e n ie te j n o w e j fo rm y w sp o tk a n ia c h k ra jo w y c h w n a sz e j dziedzinie i stw o rz e n ie k oleżeńskiego sw obodnego k lim a tu d la w y m ia ny poglądów . C elny w y b ó r te m a tó w , s ta ra n n e p rz y go to w an ie ich n a ś w ie tle n ia i żyw y zaan g a żo w an y sposób z a g a je n ia d y sk u sji p rz e z w iększość „p a n elo w ych m o d e ra to ró w i d y s k u ta n tó w ” — d o p ro w ad ziły do w y su n ię cia szereg u w n iosków z z a k re su w sz y s t
k ic h tr z e c h te m a tó w : „ K sz ta łce n ie w p rz e tw a rz a n iu in fo rm a c ji”, „M aszyny m a te m a ty c z n e w z a rz ą d z a n iu ” oraz „ S p rz ę t czy o p ro g ra m o w a n ie , lic e n c ja czy k o n s tr u k c j a ”.
Je d n y m z n a jc z ę śc ie j w y su w an y c h p o s tu la tó w b y ł p ro je k t stw o rze n ia c e n tra ln e j p la c ó w k i n a u k o w o -b a daw czej w yposażonej w now oczesny s p rz ę t i s k u p ia ją cy n ajle p sz y c h sp e cja listó w , p o w o łan e j zarów no do p ro w a d ze n ia b a d a ń ja k i k sz ta łc e n ia k a d ry p o d sta w o w ej. P o stu lo w a n o te ż p o w o łan ie to w a rz y stw a n a u k o wego, k tó r e by stw o rzy ło r a m y o rg a n iz a c y jn e d la sze
ro k ie j w y m ia n y d o św iadczeń po p rzez p ro w a d z e n ie częstych se m in a rió w , szkół le tn ic h , dorocznych z ja z dów re fe ra to w y c h , e w e n tu a ln ie k o n g resó w o ra z za pom ocą czasopism a n au k o w eg o . Z ad a n ie m to w a rz y stw a b y ło b y te ż in sp iro w a n ie p rz y g o to w a n ia w ła ś c i
w ych p o d ręc zn ik ó w dla w szy stk ic h s to p n i k s z ta łc e nia.
B ezspornym doro b k iem S y m p o zju m b y ła p ry n c ip ia l- n a i su ro w a ocena sy tu a c ji n a u k i i d y d a k ty k i p o l
sk ie j w p ełn y m z a k re sie p ro b le m u p rz e tw a rz a n ia i n fo rm a c ji. A b so lu tn ie w szy stk ie w ypo w ied zi — ja k ró w n ie ż sposób ich p rz y ję c ia p rzez w szy stk ic h u cz e
stn ik ó w S y m p o zju m — b y ły p rz e p o jo n e g łęboką t r o sk ą o dalszy szybki ro zw ó j te j d ziedziny z poży tk iem d la naszego k ra ju .
B yć m oże — nie w szy stk ie w ypow iedzi i w y su w an e w n io sk i b y ły o b ie k ty w n ie słu szn e czy k o n se k w e n tn e do k o ń c a i p o w in n y być d alej d y sk u to w a n e.
Do te m a ty k i S y m p o zju m czasopism o „M aszyny M a te m a ty c z n e ” b ęd z ie jeszcze w ie lo k ro tn ie w ra ca ć.
2) Z a in te r e s o w a n y c h z a w ia d a m ia m y , że w s z y s tk ie r e f e r a t y S y m p o z ju m m a j ą b y ć w y d a n e p rz e z W y d a w n ic tw o N a u k o - w o -T e c h n ic z n e .
2
W Y K A Z
referatów w ygłoszonych na Sym pozjum
„Naukowe problem y m aszyn m atem atycznych”
1. M a rc z y ń s k i R o m u a ld : I n f o r m a t y k a c z y li m a s z y n y m a t e m a ty c z n e i p r z e tw a r z a n ie in f o r m a c ji.
2. J a r o s iń s k i S ta n is ła w : N ie k tó r e n o w e z a s to s o w a n ia m a s z y n c y f r o w y c h o p a r t e n a k o m u n ik a c ji g r a fic z n e j.
3. J a n i c k i A n d r z e j: P r o b l e m a ty k a p r o g r a m o w a n ia w s y s te m a c h p r z e tw a r z a n ia in f o r m a c ji n a b ie ż ą c o .
4. G ło w a c k i B a r t ł o m i e j : S y s te m y w ie lo d o s tę p n e .
5. K a r p iń s k i J a c e k : M a sz y n a c y f ro w a KAR-65 ( k r ó tk i o p is).
6. W a lig ó rs k i S ta n is ła w : P r z e tw a r z a n ie n a p is ó w — w y n ik i p r a c p r o w a d z o n y c h n a U n iw e r s y te c ie W a rsz a w sk im . 7. P ra w d z ie D o r o ta : P r o b le m y a u t o m a t y z a c j i w y s z u k iw a n ia in f o r m a c ji n a u k o w o - te c h n ic z n e j.
8. Ł u k a s z e w ic z L e o n : J ę z y k d la p r z e tw a r z a n ia s y m b o li EO L.
9. W r o te k Z d z isła w a i W a la s e k J a n : J ę z y k E O L i je g o r e a
liz a c ja n a m a s z y n ie ZAM-41. •
10. Ł u k a s z e w ic z R y s z a r d : S k ła d a n ie te k s tó w w y d a w n ic z y c h za p o m o c ą m a s z y n y c y f ro w e j — p r o g r a m T E K S T 1.
11. M a z u rk ie w ic z A n to n i: M a te m a ty k a w p r z e tw a r z a n iu i n f o rm a c ji.
12. P a w la k Z d z isła w : P o d s ta w y m a te m a ty c z n e m a s z y n c y f ro w y c h .
13. G a jk ie w ic z D a n u t a : N ie k tó r e p r o b le m y p r o je k to w a n ia k o m b in a c y jn y c h u k ła d ó w lo g ic z n y c h z b u d o w a n y c h z e l e m e n tó w w ie lo f u n k c y jn y c h .
14. T ra c z y k W ie s ła w : K o d o w a n ie s ta n ó w w e w n ę tr z n y c h w a u t o m a t a c h s k o ń c z o n y c h .
15. M ic h a ls k i Ii. S .: O m in im a ln y c h i q u a s im in im a ln y c h ro z w ią z a n ia c h p r o b le m u p o k r y c ia p r z y s y n te z ie n o r m a ln y c h w y r a ż e ń lo g ic z n y c h .
16. O s ta ls k i W ., P o g o rz e ls k i R .: R o z w ią z y w a n ie n a m a s z y n ie ZAM-41 u k ł a d u r ó w n a ń r ó ż n ic z k o w y c h c z ą s tk o w y c h d la k r ó t k o te r m i n o w e j p r o g n o z y p o g o d y .
17. Z ió łk o w s k i K r z y s z to f: W y k o r z y s ta n ie m a s z y n c y f ro w y c h d o a u t o m a t y z a c j i o b lic z e ń o r b ita ln y c h .
18. K o n c e w ic z J o w it a : U w a g i o r e a liz a c ji ję z y k a A L G O L na m a s z y n a c h ZA M .
19. B o ro w ie c J a n : J ę z y k C O B O L n a m a s z y n ie c y f ro w e j ZAM-41.
20. M a łu s z y ń s k i J a n : A n a liz a s y n t a k ty c z n a p r z y u ż y c iu s e p a r a to r ó w .
21. M a z u rk ie w ic z A n to n i: J ę z y k p r o g r a m o w a n ia c z y o p is y w a n ia .
22. M a d e j W a ld e m a r : J ę z y k s y m u l a c y jn y do b a d a n ia u k ł a d ó w d y n a m ic z n y c h p r z y p o m o c y m a s z y n y c y f ro w e j 23. Ł u k a s z e w ic z L e o n : N ie k tó r e a s p e k t y r o z w o ju m a s z y n m a te m a ty c z n y c h .
24. T u r s k i W ła d y s ła w : M a s z y n y m a te m a ty c z n e a s p o łe c z e ń stw o .
25. G r e n ie w s k i M a re k : D y n a m ik a in f o r m a c ji a z a r z ą d z e n ie . 26. Ł u k a s z e w ic z R y s z a r d : T ru d n o ś c i o r a z p o tr z e b a n a u k o w e g o i c a ło ś c io w e g o u ję c ia p r o b le m u w y k o r z y s ta n ia EM C w z a r z ą d z a n iu .
27. S o b a n ie c J a c e k : S y s te m d ia g n o s ty c z n y d la m a s z y n y ZAM-41.
28. M a n ik o w s k i B o g d a n : P r a c e n a d p r o j e k t e m s y s te m u z a r z ą d z a n ia p r o d u k c j ą w p r z e d s ię b io r s tw ie „ H u ta S ta lo w a W o la ” .
29. K a s p rz y k W ik to r : T y p iz a c ja w s ie c ia c h z a le ż n o śc i.
30. J e z ie r s k a E lż b ie ta : A lg o r y tm y a r y t m e t y k i z m ie n n o p r z e c in k o w e j
31. W a lig ó rs k a P e la g ia : N o w e m e to d y s z y b k ie g o m n o ż e n ia lic z b b in a r n y c h .
32. Z ie m k ie w ic z A n d r z e j: S z y b k i ró w n o le g ły s u m a to r b i n a r n y .
33. M a je rs k i S ta n is ła w : D o b ó r lin ii p r z e n ie s ie ń w s u m a to r a c h b in a r n y c h o je d n a k o w e j s t r u k t u r z e p o z y c ji.
34. K u ż b a K a z im ie rz : K o rz y ś c i e k o n o m ic z n e w y n i k a j ą c e z z a sto s o w a n ia m a s z y n m a te m a ty c z n y c h w g o s p o d a rc e n a r o d o w e j.
35. K a p ic a J ó z e f: T e n d e n c je r o z w o jo w e m a te m a ty c z n y c h m a s z y n h y b r y d o w y c h i ic h z a s to s o w a n ia .
36. F ilip c z a k W ie sła w : N ie k tó r e z a s to s o w a n ia t e c h n i k i m a sz y n m a te m a ty c z n y c h a n a lo g o w y c h w z a g a d n ie n ia c h in ż y n ie r ii, f iz y k i i a u t o m a t y k i r e a k to r o w e j.
37. C ie le p a k J ., K a p ic a J ., R o z w a d o w sk i P : M a te m a ty c z n a m a s z y n a h y b r y d o w a ELW AT-200.
38. W o ź n ia k o w s k i M iro s ła w : P e w n e s p o s o b y p o p r a w y p r a c y p r z e k s z ta łtn ik a o sc y lo sk o p o w e g o .
39. K ą c k i E d w a r d : G e n e r o w a n ie f u n k c j i r ó ż n ic z k o w a ln y c h w u k ła d z ie h y b r y d o w y m .
40. J a b ło ń s k i R., K a p ic a J . : N ie k tó r e p r o b le m y k lu c z o w a n ia e le k tr o n ic z n e g o in t e g r a t o r a m i a n a lo g o w y m i.
41. P io tro w s k i B ., B a r tk o w s k i M .: S z e ro k o p a s m o w e w z m a c n ia c z e o p e r a c y j n e n a tr a n z y s to r a c h .
42. C z y ż y k o w sk i Z d z is ła w : M o d e lo w a n ie k r z y w y c h z a m k n ię ty c h .
43. Z a c h a r s k i S ta n is ła w : U k ła d y i r ó w n a n ia p e r c e p c ji.
44. C z a rn e c k i S te f a n : M o d e lo w a n ie a n a lo g o w e i h y b r y d o w e z a g a d n ie ń b rz e g o w y c h .
45. S to la r s k i M a c ie j: B e z p o ś r e d n ia k o m u n ik a c ja c z ło w ie k - m a - s z y n a .
46. F i e t t J e r z y : P r o b le m y in t e g r a c j i w m a s z y n a c h c y f r o w y c h .
47. S to la r s k i M ., S ła w iń s k i J ., L o sk a J ., M a z u le w sk i J ., C z ęścik T .: I n t e g r a t o r c y f r o w y z w e jś c ie m g r a f ic z n y m IC G — 100.
48. Ł u k a s z e w ic z B .: W e jś c ie g r a fic z n e do EMC.
49. S y c C z e sła w : A n a liz a u k ła d ó w e l e k tr o n ic z n y c h lin io w y c h m e to d ą lic z b s t r u k t u r a l n y c h za p o m o c ą EMC.
50. C ie ś lik A ., O rlic z K ., W o js z n is W ., T o k a s M .: S t r u k t u r a c y f ro w y c h s y s te m ó w s te r o w a n ia o p a r t y c h o j e d n o s tk i c e n tr a l n e s e r ii O D R A .
51. Z a p e n d o w s k i W ło d z im ie rz : ZAM -41Z — c e n t r a l n a je d n o s t k a p r z e tw a r z a ją c a .
52. C h r o b o t S , J a n i k A ., Ż e b ro w s k i M. T . : E k s p e r y m e n ta l
n y s y s te m t r a n s m i s j i d a n y c h z m a s z y n ą c y f ro w ą ZAM-41.
53. W iś n ie w sk i A n d r z e j: Z a s a d y r e a liz a c ji o p r o g ra m o w a n ia d la m a s z y n y ZAM-41.
54. S w ia n ie w ic z J e r z y : D o k u m e n ta c ja s y s te m u o p r o g r a m o w a n ia .
55. S a w ic k i S te f a n , Z a b o ro w s k a E w a : G e n e r o w a n ie s y s te m u o p e r a c y jn e g o .
56. W ita s z e k J a c e k : S y m b o lic z n e w e jś c ia i w y jś c ia p r o g r a mów’.
57. K o z ło w s k i W ik to r : S t a n d a r d o w y z a p is d a n y c h n a t a ś m a c h m a g n e ty c z n y c h d la m a s z y n y ZAM-41.
58 K a r a s iń s k a - K w ia tk o w s k a J ., K w ia tk o w s k i A ., Ł ą g w iń - ski. W .: Z a s to s o w a n ie n o ś n ik a m a g n e ty c z n e g o d o m a g a z y n o w a n ia d a n y c h w' p a m ię c ia c h k in e ty c z n y c h m a s z y n c y f r o w y c h .
59. K a r a s iń s k a - K w ia tk o w s k a J ., K w ia tk o w s k i A .: A t r a m e n t y m a g n e ty c z n e i m a g n e ty c z n o - e le k tr o p r z e w o d z ą c e do p e w n y c h z a s to s o w a ń m a s z y n c y f r o w y c h .
60. T o m a s z e w s k i S ta n is ła w : M o d e le u k ła d ó w c y f ro w y c h w j ę z y k u A L G O L .
61. S t o l a r s k i M ., S y c Cz.: A u to m a ty z a c ja p r o je k to w a n ia u k ła d ó w e l e k t r o n i c z n y c h z a p o m o c ą m a s z y n c y f ro w y c h .
ARIADNA GRALAK I WIESŁAW GRALAK
6 8 1 .3 2 2 .0 0 4 .1 4 .5 1 .6 .1 4 :6 8 1 .3 .0 6 .6 8 1 .9 1 4 -5 3 3 .8 I n s t y t u t E n e r g e ty k iW a rsz a w a
Metody matematyczne systemu W TP
stosowanego do programowania obróbki detali
Część n
Podano sposób tw o rzen ia p r o g r a m u in te rpolacji zaw ierającego o kreśle nie t r a j e k torii śro d ka freza, w y z n a c z a n ie p u n k t ó w pośrednich leżących na tej tra je k to rii i obliczanie p rę d ko śc i p o s u w u narzędzia. P ro g ra m W yz n a c z a n ia T o r u i Prędkości opracowano dla m a s z y n y c y f r o w e j E L L I O T T 803B.
W a r ty k u le p t. „ A u to m aty z ac ja p ro g ra m o w a n ia o b ró b k i d e ta li” („M aszyny M a te m a ty c z n e ” n r 7/68, s tr . 18) om ów iono prze zn ac ze n ie i sposób u ż y tk o w a n ia polskiego sy stem u W T P (w yznaczania to r u i p rę d k o ści). P rz y p o m n ijm y p o k ró tc e p rzeb ieg p ro ce su . Do s te ro w a n ia p ro g ra m o w eg o o b ra b ia rk a m i p o trz e b n e są p ro g ra m y o b ró b k i dotyczące k ażdego o b rab ia n eg o d e ta lu , k tó r e p rz e w a ż n ie p rz y g o to w u je się p rzy pom ocy u n iw e rsa ln y c h m a szy n cy fro w y c h i in te rp o la to ró w . W ty m celu dla um c op raco w an o s p e c ja ln y p ro g ra m W T P — w w y n ik u jego p ra c y o trz y m u je się p ro g ra m in te rp o la c ji, k tó ry p rz e tw a rz a się w in te rp o la to rz e na p ro g ra m o b róbki. Do p ro g ra m u W T P p o trz e b n e są d a n e p o czątk o w e dotyczące je dnoznacznego o k re śle n ia g eo m e trii d e ta li i p rocesu technologicznego, z a p i
sa n e w kodzie sy stem u W TP. M oże z a istn ieć p y ta n ie, w ja k i sposób n a p o d sta w ie zak o d o w an y ch in fo rm ac ji p ro g ra m W T P tw o rz y p ro g ra m in te rp o la c ji, czyli w ja k i sposób w y zn acza p u n k ty leżące n a tra je k to rii śro d k a fre z a , ob licza p rę d k o śc i posuw ów itp . O m ó
w im y tu ta j p o k ró tc e ty lk o p o d sta w o w e m e to d y m a te m a ty czn e, za pom ocą k tó ry c h z b u d o w a n y je s t p r o g ram W TP. Z a g a d n ie n ie r o z p a try w a n e b ęd z ie w p ła szczyźnie X Y , a le to sam o dotyczy płaszczyzn YZ i ZX.
1. O kreślenie trajektorii środka freza
Z b a d a ń sta ty sty c z n y c h w y n ik a , że p o n a d 90% o b r a b ia n y c h p rz e d m io tó w o p isan y ch je s t p rz e z o kręgi i p ro s te . O czyw iste s ta je się b az o w an ie w p ro g ra m ie W TP n a ty c h w ła ś n ie k rzy w y ch (inne k rzy w e w chodzące w s k ła d k o n tu ru d e ta lu trz e b a a p ro k sy - m ow ać), ty m b a rd z ie j, ż e e k w id y s ta n ta będzie k r z y w ą tego sam ego c h a ra k te ru , co zn aczn ie u p rasz cz a za
gadnienie.
R ó w n a n ia p ro ste j i o k ręg u o k reśla się w p ro g ra m ie w n a s tę p u ją c e j p ostaci:
1) ró w n a n ie p ro ste j p rzech o d zącej p rze z p u n k ty (c,, d,) i (c2, d j ,
F (x , y) = {di — d ^ x - H c r - c2)j/ — [(c,—c,)da -j- (da—d,)c2]
gdzie p u n k t (cu d j je st p u n k te m p ierw szy m p ro ste j, o dnośnie do k ie ru n k u ru c h u . T ak ie u k ie ru n k o w a n ie p ro stej w y k o rz y sty w a n e je s t p rzy o d tw a rz a n iu geo
m e trii p rze d m io tu .
2) ró w n a n ie o k ręg u o śro d k u (a, b) i p ro m ie n iu r F(x, y) — {x — a f - f (y — b)2 — r 2
A
l.l.R ea liza cja konfiguracji geom etrycznych — styków
P u n k ty p o trz e b n e do o k re śle n ia pow yższych ró w n a ń , ja k ró w n ie ż p u n k ty g ra n ic z n e m ię d zy elem e n ta m i i k ie ru n k i obiegu kół, w y zn a cz a się p rz e d e w szy stk im re a liz u ją c z a k o d o w an e k o n fig u ra c je g eom etryczne, tzw . sty k i. R odzaj s ty k u i stro n a o b ró b k i (u sy tu o w a n ie fre z a w zg lę d em o b ra b ia n e g o k o n tu ru ) g w a r a n tu ją jed n o zn a cz n y w y b ó r o dpow iedniego łu k u . P o d s ta w o w y m i a lg o ry tm a m i w y k o rz y sta n y m i p rz y r e a liz a cji sty k ó w są:
A l g o r y t m 1 — w y z n a c z a n ie p u n k tó w p rze cię cia się dw óch o k ręg ó w (rys. 1).
R y s. 1 © P r z e c ię c ie się d w ó c h o k rę g ó w
D ane: (a „ bO, r j — śro d e k i p ro m ie ń pierw szego o k ręg u
(a2, b2), r 2 — śro d e k i p ro m ie ń dru g ieg o o k rę g u S zu k an e : ( x u y j , (x 2, y 2) — p u n k ty p rze cię cia się p o w yższych ok ręg ó w
R o zw iązu jąc u k ła d ró w n a ń
(x — a j 2 -f- (y — bi)2 — r\ = 0 fec — a 2)2 + (y — b2)2 — r\ = 0 o trz y m u je się:
d la ai 7^ a2
x , , i = M — N y u i _ —B + ) / J
gdzie:
M__. al + b! — ń — a? — b\ -f r\
2(a2 — ai)
N = b- ^ 0-2 di A = 1 + N*
B = 2 [(di — M )N — bi]
C = M2 — 2 axM + a\ + b; — r;
4 = B 2 — 4AC d la a x = a2 (w tedy
x ,,s = a l ± ) /'r; — (b i — y 2) V
cos a : = + ■ F i
. b* — b* + rj| — rj 2(bi — b2)
A by z dw óch o trzy m a n y c h p u n k tó w w y b ra ć w łaściw y, tw o rz y się ró w n a n ie F(x, y) p ro ste j przechodzącej p rze z p u n k ty (a1( b]) i (a2, b2) i b a d a się znak w y ra żenia
W = ± F (x ;, Vi)
gdzie (Xt, yt) są p u n k ta m i p rzecięcia a, „ + ” o d p o w ia
da stro n ie p ra w e j obró b k i, „—” stro n ie lew ej.
A l g o r y t m 2 — w y zn acz an ie w sp ó łrzę d n y ch p u n k tu M (x, y) odległego od danego p u n k tu k rzy w ej M(x,y) o od cin ek f i leżącego n a n o rm a ln e j do k rzy w ej p rz e chodzącej p rz e z p u n k t M (rys. 2). M ów im y, że p u n k t M je st o d p o w ied n ik iem p u n k tu M.
R y s. 2 • O d p o w ie d n ik p u n k t u n a e k w id y s ta n s ic
D ane: F(x, y) — ró w n a n ie k rzy w ej M(x, y) — p u n k t te j k rz y w e j S zu k an e : M(x, y)
R ó w n a n ie n o rm a ln e j do k rz y w e j m a p ostać:
X — x _ Y — y F 'A x ,y) Fy (x, y)
gdzie: (X, Y ) — w sp ó łrz ę d n e p u n k tu bieżącej n o rm a l
nej
(a:, y) — w sp ó łrz ę d n e p u n k tu M F ’x, F 'v — poch o d n e cząstkow e
P rz e k sz ta łc a ją c ró w n a n ie n o rm a ln e j do in n e j postaci o trzy m u jem y :
F i Fy
,
Y = ? V X - j r x + y sk ąd
tg « :
F 1
Fi
gdzie u — k ą t n a c h y le n ia n o rm a ln e j do osi X K o rz y sta ją c z w zo ró w try g o n o m e try c z n y c h
tg a
= + ■
± v 'l + tg 2« V/(Fi)2 + (F p 2 o trzy m u jem y :
x = x - |- x0 = x 4 - f . cos a — x + / F i
v — v + yo = y + / • sin o = x ± /
l/ (Fi)2 + (fp2
Fy j/(F i)s + (F p s Z n ak zależy od położenia k rz y w e j i stro n y .
P rz eśle d źm y re a liz a c ję poszczególnych sty k ó w p rzy pom ocy przytoczonych alg o ry tm ó w .
S ty k 22 — p rze cię cie się dw óch o k ręg ó w . K orzysta się b ez p o śred n io z a lg o ry tm u 1, p rzy czym w y b iera się te n p u n k t p rzecięcia, dla k tó reg o W > 0.
S ty k 20 i 21 — styczność w e w n ę trz n a i ze w n ętrzn a ok ręg ó w . Są to g ra n ic z n e p rz y p a d k i sty k u 22.
S ty k 23 — o k rą g o p ro m ie n iu R styczny do dwóch d anych ok ręg ó w d ow olnie położonych (rys. 3).
R y s. 3 © O k rą g s ty c z n y do d w ó c h d a n y c h o k rę g ó w
D ane: (au bj), r x — śro d e k i p ro m ie ń I o kręgu (a2, b2), r 2 — śro d ek i p ro m ie ń II o kręgu R — p ro m ie ń o k rę g u stycznego
S zu k an e : ( x u yO, (x 2, y j — p u n k ty styczności
D la o k re śle n ia ró w n a n ia o k ręg u stycznego z n a jd u je się jego śro d e k jako przecięcie się okręgów : (au b,):
r , + R i (a2, b2), r2 + R. Za śro d ek w y b ie ra się ten p u n k t, dla k tó reg o W > 0. N a stę p n ie tw o rz y się ró w n a n ie te g o o k ręg u i p u n k ty styczności z n a jd u je się ja k p rz y sty k u 20.
S ty k i 7, 8, 9 — p ro s ta p rzechodząca p rz e z dany p u n k t i styczna do danego o k ręg u (rys. 4).
± j / l + tg 2«
R y s. 4 O P r o s t a s ty c z n a do o k r ę g u
D ane: (a, b), r — śro d e k i p ro m ie ń o k rę g u
(c, d) — p u n k t, p rz e z k tó ry przech o d zi p ro s ta styczna do o k ręg u
S zu k an e : (x ,, y{), (x2, y 2) — p u n k ty styczności S zu k an e p u n k ty z n a jd u je się ja k o p rze cię cie się da-
nego o k ręg u ż o k ręg ie m o śro d k u w p u n k c ie Ó - — i p ro m ie n iu r, = 112, gdzie l je s t odległością
2 I
p u n k tó w (a, b) i (c, d).
W łaściw y p u n k t sty czn o ści w y b ie ra się:
d la s ty k u 7 — W > 0
„ „ 8 - W < 0
„ „ 9 — W > 0 p rz y czym (a, b) je s t p u n k te m p ie rw sz y m po m o cn i
czej p ro ste j
S ty k i 10, 11 — p r o s ta sty c z n a do dw óch okręgów (rys. 5).
D ane: (a1b 1), r j — śro d e k i p ro m ie ń jed n eg o okręgu.
(a2b2), r2 — śro d ek i p ro m ie ń d ru g ieg o okręg u . S zu k an e : ( x u y j i (x2, y j — p u n k ty styczności sty k u
10 lu b
(x z, lh) i (x -u ild — p u n k ty sty czn o ści s ty k u 11.
N a p ie rw z n a jd u je się pom ocniczy p u n k t A (lub B) j a k o p u n k t styczności p ro s te j p rze ch o d zą ce j przez (d2, b2), z o k rę g ie m o śro d k u (a1; bj) i p ro m ie n iu (rx —
— r j lu b (ł-! + r j — w g z n a n e j ju ż m e to d y . N astę p n ie tw o rz y się ró w n a n ie p ro s te j p rzech o d zącej p rzez p u n k ty (a2, b,) i A (lub B); sz u k a n e p u n k ty sty c zn o ści o k re ś la się z a lg o ry tm u 2 ja k o o d p o w ied n ik i p u n k tó w (a,, b^) i A (lub B) w zg lę d em u tw o rz o n e j p ro ste j.
S ty k i od 12 do 15 — w p rz y p a d k u gdy n ie w y stę p u je o k rą g w p is a n y o p ro m ie n iu R > f (f — p ro m ie ń f re - za), ro z p a tru je się p ro s tą p rz e c in a ją c ą o k rą g (rys. 6).
K ys. 6 • P r o s t a p r z e c in a ją c a o k r ą g
D ane: (a, b), r — śro d e k i p ro m ie ń dan eg o o kręgu (ci> bj), (c2, d 2) p u n k ty , p rzez k tó re p rze ch o d zi p ro s ta S zu k an e : ( x x, y l) lu b (x2, y 2) — p u n k ty p rze cię cia się p ro s te j z o k ręg ie m .
P ro w a d z i się pom ocniczy o k rąg o p ro m ie n iu r i ś ro d k u w p u n k c ie A sy m e try cz n y m do p u n k tu (a, bj w zg lęd em d a n e j p ro ste j. S z u k a n e p u n k ty b ę d ą p u n k ta m i p rze cię cia się danego o k ręg u z pom ocniczym . Z a le żn ie od s ty k u w y b ie ra się p u n k t dalszy lu b bliższy.
g-f-c . 2 ,
W p rz y p a d k u , k ie d y [w ystępuje o k rą g w p is a n y o pi*ó- m ie n iu R > f , p r o s ta n ie m u si p rz e c in a ć o k ręg u , a o b liczenia m a ją n a s tę p u ją c y p rz e b ie g (rys. 7).
D an e:: (a, b), r — śro d e k i p ro m ie ń o k ręg u
(ci, dj), (c2, d 2) — p u n k ty , p rz e z k tó re p rze ch o d zi p r o sta
R — p ro m ie ń o k ręg u stycznego.
S zu k an e : (x u y j i (x 2, y 2) lu b ( x3, y 3) i ( x 4, y.J — p u n k ty styczności z o kręgiem .
A by o k reślić ró w n a n ie o k ręg u stycznego, z n a jd u je się w sp ó łrz ę d n e jego śro d k a . W ty m celu pom ocniczo p ro w a d z i się p ro s tą ró w n o le g łą do d a n e j p r o s te j i o d le g łą od n ie j o R.
N iech:
F(x, y) = — y + ™x -+- n g d zie m = ---2-- c2 — ct
Ci— Ci b ęd z ie ró w n a n ie m d a n e j iprostej. W ówczas ró w n a n ie p ro s te j ró w n o leg łe j b ę d z ie m ia ło p ostać: F(x, y) =
= — y + m x l+_ n ’ gdzie:
n ' = h + r / i -f-m * Z n a k ( ± ) zw ią za n y je s t ze s tr o n ą obró b k i.
P rz ec ięc ie się t e j p ro s te j z o k ręg ie m o p ro m ie n iu r + R (lub r — R) i śro d k u (a,b) b ę d z ie sz u k an y m śro d k ie m o k ręg u stycznego (m etodę opisano w yżej).
S z u k a n e p u n k ty styczności z n a jd u je Się z a lg o ry tm u 2 ja k o o d p o w ied n ik i zn alezionego śro d k a w zg lęd em pom o cn iczej p ro s te j i pom ocniczego o k rę g u , odległe o R.
1.2. Tor narzędzia w yn ik ający z geom etrii konturu detalu
Z p u n k tu w id z e n ia g eo m e trii z a g a d n ie n ie je s t ro z w ią zane, je śli zn a się to r n a rz ę d z ia . J e d n a k b e z p o śre d n ie z a d a w a n ie to ru n ie je s t p r a k ty k o w a n e z w ie lu w z g lę dów (ogólnie tru d n ie js z e , w y m a g a z góry założenia w y m ia ru fre z a itp.), a w ięc ty lk o z konieczności w y stę p u je w sp o ra d y c z n y c h p rz y p a d k a c h .
Ci B
R y s. 8 • T o r w p r z y p a d k u r o z w a r te g o i w k lę s łe g o p r z e c ię c ia się p r o s ty c h
6
W o p isan y u p rz e d n io sposób o trz y m u je się a n a lity c z n y opis ele m e n tu k rz y w e j, a k o rz y sta ją c z alg o ry tm u 2 m o żn a o k reślić e k w id y s ta n tę te g o elem e n tu . B a z u ją c n a ty m o k re śla się to r n arz ę d z ia n a p o d sta w ie z a danego k o n tu ru . P o w s ta ją p rzy p a d k i, w k tó ry c h p u n k t n ależ ąc y do dw óch są sie d n ic h elem e n tó w k o n tu ru nie m a w spólnego o d p o w ied n ik a w zg lęd em każdego z ty c h elem en tó w , ja k to np. p rz e d sta w io n o na ry s. 8.
Z a istn ie je w ów czas p ro b lem , w ja k i sposób skrócić lu b ja k ą k rz y w ą u zu p e łn ić to r m iędzy ty m i p u n k ta m i, u w z g lę d n ia ją c w ie le czynników . W p rz y p a d k u , k iedy ty m i e le m e n ta m i są od cin k i tw o rz ą c e n a d e ta lu k ą t u, p ro g ra m a n a liz u je jego w a rto ść i odpow iednio tw o rzy to r:
1) gdy a > ;r, to to r zo sta je sk ró co n y do p rzecięcia się w p u n k c ie A (p. ry s. 8),
2) gdy — < « < n
2 p rz e d łu ż a się go do p rze cię cia się w p u n k c ie B (p. ry s. 8),
3) g d y O < a < —— b u d u je się now y to r w p isu ją c w r a m io n a utw o rzo n eg o k ą ta ok rąg , k tó reg o m a k sy m a ln a odległość od w ie rz c h o łk a C w ynosi f + h (f — p r o m ień fre za ) (rys. 9).
2. W yznaczanie punktów pośrednich leżących na tra
jektorii środka freza
M ając ju ż tr a je k to r ię śro d k a fre z a n ależy w yznaczyć n a n ie j o dpow iednio gęsto p u n k ty p o śred n ie , k tó ry c h liczba zależy od ro d z a ju in te r p o la to r a . D la in te r p o la to ra liniow o-kołow ego IK -1 n a ogół w y s ta rc z a ją już sa m e p u n k ty graniczne, je śli p o m in iem y p o d ział ze w zględu n a zm ian y p ręd k o śc i. D la in te rp o la to ró w li
n iow ych trz e b a w yznaczać p u n k ty p o śre d n ie . W ogól
n y m p rz y p a d k u p rz y jm u je się, że odległość m iędzy ty m i p u n k ta m i n ie m oże p rz e k ra c z a ć p e w n e j w ie lk o ści m . Z achodzi w ięc konieczn o ść p o d ziału elem en tó w
to ru n a o dcinki o te j długości.
2.1. Podział odcinka
P rz y po d ziale o d cin k a l n a odcin k i o długości m m o że p o w stać re sz ta . A żeby tego u n ik n ą ć, d la k ażd eg o o d cin k a to ru oblicza się n o w ą w ielkość m ’, k tó ra na ogół n ie je s t ca łk o w ita , a le w d an y m o d cin k u m ieści się ju ż ca łk o w itą ilość razy:
l
'¿ )+1
R y s. 9 O U z u p e łn ie n ie to r u p r z y o s tr y m p rz e c ię c iu się p r o s ty c h
gdzie l — długość dzielonego o d c ie k a to ru
l l
E --- częsc ca łk o w ita z —
m m
W sp ó łrzęd n e p u n k tó w w y n ik a ją c y c h z podziału od cin k a o długości l n a o d cin k i o długości m oblicza
się z w zorów : x k =
Vk
*i (l — km.') + x 2 krn/
l
y i (l — km') -f- y 2 k m ' l
gdzie: ( x u y j — p u n k t p oczątkow y odcinka, (%2, Vi) — p u n k t końcow y odcinka.
W sp ó łrzęd n e te o dpow iednio za o k rąg la się do je d n o stk o w e j w a rto śc i p rzesu n ięcia.
W te n sposób lik w id u je się zb y teczn ą d ro g ę i o trz y m u je się o d p o w ied n ie p rze jśc ie g w a r a n tu ją c e ostrość w ierz ch o łk a C. P ro m ie ń tego o k rę g u w y zn a cz a się z p ro p o rc jo n a ln o śc i b o ków w tró jk ą ta c h p o d obnych
s + r
f sk ą d r : 1s l — f gdzie: f — p ro m ie ń fre za
l — g (BC) s = l — ( f + h )
zaś śro d e k w y zn a cz a się ja k o p u n k t p o śred n i odcinka BC leżący w odległości (f + h — R) od p u n k tu C:
___ x c 4 - Xx b b _ Vc + *VB 1 - M
gdzie: ( x B, yo) — w sp ó łrzę d n e p u n k tu B
(xc, Ud) — „ ,, C
, f + h — r
1 ~ ( f + h - r )
P u n k ty g ra n ic z n e (x„ y j ,i (x2, y2) z n a jd u je się jako p u n k ty styczności p ro s te j z o k ręg ie m (sityki 7, 8, 9).
W p rz y p a d k u n iejed n o zn aczn o ści d la s ą sie d n ic h e le m e n tó w — o d cin k a i łu k u o raz dw óch łuków , to r b u d u je się pod o b n ie.
2.2. Podział okręgu
P o n iew aż w ¡interpolatorze lin io w y m o k ręg i ap ro k sy - m u je się od cin k am i, zachodzi konieczność podziału łu kó w to ru n a ta k ie łu k i, żeby p rzy a p ro k sy m a c ji u z y skać ż ą d a n ą dok ład n o ść i żeby długość o d p o w ia d a ją cej cięciw y n ie p rze k ro c zy ła długości m. W tym celu z a k ła d a się podział n a łu k i, k tó ry c h m a k sy m a ln a o d ległość od cięciw y n ie p rz e k ra c z a pew nego założonego p rz y ro stu s zw iązanego z in te rp o la to re m (rys. 10).
R y s. 10 • P o d z ia ł o k r ę g u
W ówczas długość a p ro k sy m u ją c e j cięciw y w y n iesie:
d = 2 \/ 2 rs — s2 Je ś li zaś d > m , to p rz y jm u je się d = m .
D zieląc d a n y łu k to ru w y g o d n ie p o słu g iw a ć się k ątem śro d k o w y m . K ą t śro d k o w y o d p o w iad a ją cy cięciw ie d m a w arto ść :
d y = 2 a rc tg
T
N iech k ą t j) będzie k ą te m śro d k o w y m , o d p o w ia d a ją cym d an e m u lu k o w i to ru . A żeby p rz y p o d ziale tego k ą ta n a k ą ty cp nie z o s ta w a ła re s z ta , o blicza się a n a logicznie, ja k p rz y o d cin k u no w y k ą t p odziału:
< p
+
1W sp ó łrzęd n e p u n k tó w w y n ik a ją c y c h z p o d ziału o b li
cza się z w zorów :
Xk = r cos (a -f- kp) Vk = r s in (a + k p )
gdzie a je s t k ą te m n a c h y le n ia p ro m ie n ia p o p ro w a d z o nego do p ie rw sz eg o p u n k tu łuk u .
3. Zagadnienie posuw u narzędzia
P ro g ra m W TP zm ien ia p o su w n arz ę d z ia w n a s tę p u ją cy c h przypa& kacłK
1) k ie d y te g o żąda technolog.
vt A V,
J e ś li np. od p u n k tu A (rys. -11) ż ą d a się zm ian y p o su w u n a rz ę d z ia z V! n a V2, to:
gdy Vj < V2 — p rz y sp ie sz e n ie n a rz ę d z ia n a s tę p u je od p u n k tu A
gdy V! > V2 — h a m o w a n ie n a s tę p u je w cz eśn iej, ta k że od p u n k tu A m a się ż ą d a n y p o suw .
2) p r z y sk o k o w y ch zm ian a ch k ie ru n k u ru c h u — n a j p ie rw h a m u je n arz ę d z ie do bezpiecznego posuw u, a po tem p rzy sp ie sz a.
3) p rz y p rze jściu n a o k ręg i — dąży do u trz y m a n ia sta łe j lin io w e j p rę d k o śc i s k ra w a n ia p rz y sta ły c h o b ro ta c h fre za , co p o zw a la u trz y m a ć je d n a k o w ą k la sę o b ró b k i n a ca łe j o b ra b ia n e j p o w ierz ch n i.
D rogi do h a m o w a n ia i p rzy sp ie sz a n ia o blicza się z w z o ru n a drogę w ru c h u je d n o s ta jn ie p rz y sp ie sz o nym i opóźnionym
. 1V2—Vo I 2a gdzie
V„ — posuw po czątk o w y V — posuw końcow y
a — p rzy sp ie sz en ie
N ow y posuw n a rz ę d z ia z a le żn y od p ro m ie n ia k r z y w izny oblicza się w g w zoru:
r ± f
V :
V2
K ys. 11 9 Z m ia n a p o s u w u o d p u n k t u
r + f — o b ró b k a z e w n ę trz n e j stro n y o k ręg u r — f — o b ró b k a w e w n ę trz n e j stro n y o k rę g u
Vz — z a d a n y posuw
P ow yższe m e to d y m a te m a ty c z n e zastosow ano w p r o g ra m ie W T P o p rac o w a n y m dla m a szy n y cy fro w e j E L L IO T T 803B. Całość p ro g ra m u m ieści się w p a m ię ci o p e ra c y jn e j m a szy n y (4096 kom órek). W p rz e w i
d y w a n e j ro z b u d o w ie k o rz y sta ć się b ęd z ie z p am ięci ze w n ę trz n e j.
PROSIMY O INFORMACJE
Redakcja zaprasza:
© Agendy Pełnomocnika Rządu do spraw ETO do przedstaw iania infor
macji na tem at -obecnego stanu i trendów w produkcji i zastosowania maszyn m atem atycznych oraz szkolenia w dziedzinie ETO iw ¡naszym kraju.
® Polski Komitet Automatycznego Przetwarzania Informacji NOT do nadsyłania inform acji o swojej działalności, planach i zamierzeniach, te r
m inach zjazdów, narad, szkoleń, prelekcji itp.
© Kluby maszyn matematycznych przy PKAPI-NOT do nadsyłania in form acji o swojej działalności.
® Komisje Koordynacji Terenowej do spraw ETO do nadsyłania infor
macji o swojej działalności, tem atach i zagadnieniach, które należy po
ruszyć.
® Wszelkiego rodzaju Komisje i Komitety dotyczące problematyki ETO do inform owania na łam ach naszego czasopisma o swojej działalności.
® Uczestników delegacji zagranicznych do nadsyłania spostrzeżeń doty
czących SETO.
® Wszystkich tych, którzy chcieliby się wypowiedzieć na tem aty poru
szane (i te, które ich zdaniem są pomijane) w czasopiśmie „MASZYNY MATEMATYCZNE do nadsyłania artykułów i listów.
8
ZBIGNIEW KĘDZIOR
681.322 I n s t y t u t M a sz y n M a te m a ty c z n y c hW a rsz a w a
Zastosowanie czytników znaków alfanumerycznych
W a r t y k u l e om ó w io n o ogólnie n ie k tó r e p r z y p a d k i zastosowali c z y t n i k ó w o p t y c z n y c h do p rz y g o to w y w a n ia i w p r o w a d za n ia d a n yc h do EMC. O m ó w io n o też z a gadnienie ich ro zp o w szech n ien ia oraz ich podział z u ż y tk o w e g o p u n k t u w i d z e nia. Podano w y k a z n i e k tó r y c h t y p ó w urządzeń, g łó w n ie p r o d u k cji f i r m a m e r y ka ń s kic h .
O lb rzy m i .postęp w za k re sie k o n s tru k c ji i zastosow ań m a szy n m a tem a ty c z n y c h stw o rzy ł m ięd zy in n y m i za
p o trz e b o w a n ie n a b u d o w ę sz y b k ich au to m a tó w c z y ta jący ch te k s t pisan y . K lasy cz n e m eto d y p rz y g o to w y w a n ia i w p ro w a d z a n ia d an y c h są p rze d e w szy stk im czasochłonne, w y m a g a ją dużego n a k ła d u p ra c y oraz sto su n k o w o dużej liczby u rzą d zeń , a w sy stem ie z d ziu rk o w a n ie m ta śm y p ap ie ro w e j osta te czn a fo rm a w p ro w a d za n y ch in fo rm a c ji n ie je s t ła tw o czytelna d la człow ieka. S tą d też od w ielu la t k o n stru k to rz y u rz ą d z e ń w ejścio w y c h i p e ry fe ry jn y c h p o sz u k u ją n o w ych b a rd z ie j w y d a jn y c h ro zw ią zań . W śród nich na szczególną u w ag ę z a słu g u ją cz y tn ik i zn a k ó w n u m e ry cz n y ch i a lfa n u m e ry c z n y c h . Są ¡to pew nego ro d z a ju a u to m a ty czy tające.
Je d n a k ż e sy stem m agnety czn eg o ro zp o z n aw an ia z n a k ó w p o sia d a k ilk a w a d . N a jw ię ce j k ło potów d la u ż y t
k o w n ik ó w tego ro d z a ju u rzą d zeń s p ra w ia jakość d ru k u . W y m ag a n ia w ty m w zględzie są o w ie le w y ż
sze, an iżeli dla u rzą d zeń z optycznym ro zp o zn aw an iem zn ak ó w sty lizo w a n y ch . U rz ąd z en ia d ru k u ją c e dla tego sy stem u są drogie. P oza tym w y stę p u ją p ew n e t r u d ności z p ap ie re m , ze w zględu na to, że z a w ie ra on c z ąstk i żelaza pochodzące z m a szy n p ap iern icz y ch . P rz y odczycie e le k tro m a g n e ty c z n y m są ogran iczen ia w z a k re sie k sz ta łtó w znaków : pism o je s t w ysoko sty lizo w an e. Z ty c h w zględów sy stem te n poza b a n k am i nie zn a la zł w iększego pow szechnego za sto so w a
nia.
Odczyt elektrom agnetyczny i optyczny
C złow iek p o sia d a u n iw e rs a ln y i k o m p le k so w y system w izu a ln y . S tą d zb u d o w a n ie a u to m a tu rea lizu jąc eg o w szy stk ie fu n k c je «zachodzące w p ro ce sie cz y ta n ia je s t b ard z o tr u d n e i do te j p o ry u rz ą d z e n ie ta k ie n ie zostało zb u d o w an e. N ato m ia st zre zy g n o w an ie z u n i
w ersaln o ści o ra z sto so w a n ie sp e c ja ln y c h system ów zap isu te k s tu p o zw a la k o n s tru o w a ć cz y tn ik i, k tó re m ogą zadow olić u ży tk o w n ik ó w .
N ależy tu dodać, że p ro ce s cz y ta n ia w sp ó łczesn y ch a u to m a tó w polega n a ro zp o z n aw an iu poszczególnych lite r czy cy fr bez k o ja rz e n ia znaczenia słów , w y ra ż e ń lu b zdań i d la teg o słu szn ie jsz a w y d a je się n azw a:
u rz ą d z e n ie cz y ta ją c e (albo ro zpoznające) zn ak i albo c z y tn ik zn a k ó w an iże li a u to m a t cz y ta jąc y .
U rz ąd z en ia c z y ta ją c e m ogą p rac o w a ć n a zasadzie odczytu e lek tro m a g n ety c zn e g o lu b optycznego. S tąd te ż is tn ie je p o d z ia ł ty c h czy tn ik ó w n a u rzą d zen ia ro z p o zn a ją c e zn a k i za p isa n e a tra m e n te m m a g n ety c zn y m (ang. m a g n e tic i n k characte r recognition) i u rz ą d z e n ia z opty czn y m ro zp o z n aw an ie m zn ak ó w — OKZ (optical characte r recogniton — OCR).
P rz y odczycie elek tro m a g n e ty c z n y m s to s u je się sp e c
ja ln ie do tego celu sty lizo w a n e zn ak i zap isan e a t r a m e n te m z a w ie ra ją c y m m a te r ia ł ferro m a g n e ty c z n y . Na ry s u n k a c h 1 i 2 p rz e d sta w io n o d w a n a jb a rd z ie j rozp o w szech n io n e ro d z a je pism a, k tó r e są stosow ane p rz y odczycie elek tro m a g n e ty c z n y m .
Z asad n iczą z a le tą u rzą d zeń ro zp o z n ają cy c h zn ak i z a p isa n e a tra m e n te m m a g n ety c zn y m je s t sto sunkow o p ro sta, a tym sa m y m p rze w a żn ie ta ń sz a a p a ra tu r a cz y ta ją c a w p o ró w n a n iu z o ptycznym sy stem e m ro zp o z n a w an ia , a p o n ad to n ia w ra żllw o ść n a p ism o i p la m y w y k o n a n e zw y k ły m a tra m e n te m lu b ołów kiem .
R y s. 1. P ism o E13B
R ys. 2. P ism o CMC7
"II " l '"IIP li"
milII ul!!.Uli 11«
iii mi i p h.i.ii ii1 Ili:! 'I
lim
im
Tli l llll11
•MII
ii III
1 "
mliii
?
f i
■:
u ’
i i i
llmll
n
“3
5
*1
E
5 1
□
q f i
'Mil l l l l
|| i i u
nil ||H "
¡"H C ,!‘ I I I 'ii u ii il i
Mlllll
''III"
||I'I||
\P 0 ,
"'III' III llll
