zastosowania
w gospodarce
technice
i nauce
maszyny
S P IS TR E ŚC I
S tr.
W yw iad red a k cji cza so p ism a „M aszyny M a tem a ty czn e” z P ełn o m o cn ik iem R ządu d. s. ETO prof. S ta n isła w e m K i e l a n e m ... I J ó zef Ś n ieciń sk i — „M aszyny, k tó re n a u cza ją ” ... 3 A d am B. E m p ach er — „N ow y a sp e k t d y d a k ty k i k o m p u tero w ej: D -ję z y k i” . 7 J a d w ig a R ogrińska-Em pacher — „P L A N IT — sp e c ja ln y języ k d y d a k ty k i
k o m p u te r o w e j” ...11
z k r a j u i z e Św i a t a
„Panoram a za sto so w a ń k o m p u teró w w d y d a k ty c e ” ... 15
„C entralny O środek M aszyn D y d a k ty czn y ch ” ...19
„ D w u letn ie p o d y p lo m o w e stu d iu m n a u cza n ia p ro g r a m o w a n e g o ” . . . . 19
„ In form atyk a w sz k o ła c h śred n ich ” ... 19
„K om p u tery d la sz k ó ł w y ż sz y c h w W ielk iej B r y ta n ii” ... 21
*
Jan W ierzb o w sk i — „W rażenia z p o b y tu w fir m ie ICL w W ielk iej B r y ta n ii” 22 W ła d y sła w K lep a cz — „ M ik ro film o w e u rząd zen ia w y jśc io w e k o m p u teró w —
N ow a tech n ik a w y p ro w a d za n ia w y n ik ó w w sy stem a ch E P D ” . . . 25 Ł ucja N ow ak — „K ieru n k i irozwoju EPD w ś w ie t le potrzeb .i m o ż liw o śc i
k r a jo w y c h ” ... 23 M aria J crczy ń sk a — „S p ołeczn e , i o rg a n iza cy jn e k o n se k w e n c je sto so w a n ia
elek tro n iczn y ch m a szy n c y fr o w y c h ” . 32
D Y S K U S JE
B o g u m ił B orczyk — „D a lsze u w a g i w sp r a w ie rozszerzen ia zak resu za sto so w a ń ETO w p ro cesie p ro jek to w a n ia ” ... 34 PRETO I N F O R M U J E ... 35
W IA D O M O ŚC I P K A P I ... 36 Z K R A JU I ZE Ś W IA T A
„K om putery U N IY A C w C SR S i n a W ęg rzech ” ...37
„M ały k o m p u ter B U L L -G E G A M M A 58” ...33
„Firm a G E N ER A L ELEK TR IC w y k o r z y stu je 400 k o m p u teró w ” . . . . 3 9
„5 la t ZO W A R ” ... 40
Przed V I K o n g resem T e c h n ik ó w P o l s k i c h ... III str. okł.
PR Z E G L Ą D W Y D A W N IC TW
B ib lio g ra fia k sią żek p o l s k i c h ... IV str. okl.
K O L E G I U M R E D A K C Y J N E
R e d a k t o r n . i c z c l n y p r o f . d r L e o n Ł U K A S Z E W IC Z
D o c . d r h a b . in ż . K o n r a d F I A Ł K O W S K I (z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , W ł a d y s ł a w K L E P A C Z , d r A n t o n i M A Z U R K I E W IC Z , in ż . D o r o t a P R A W D Z IC ( z a s t. r e d a k t o r a n a c z e l n e g o ) , d r in ż .
A n d r z e j T A R G O W S K I
S e k r e t a r z R e d a k c j i m g r W a n d a K A C E R R e d a k t o r t e c h n i c z n y B o g d a n D R O Z D O W S K I R A D A P R O G R A M O W A
M g r in ż . J a n B u r s c h e , m g r in ż . H e n r y k C h y r e k , ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) m g r in ż . R y s z a r d D ą b r ó w k a , m g r in ż . B o l e s ł a w G l i k s m a n , m g r in ż . J ó z e f K n y s z , p r o f . d r L e o n Ł u k a s z e w i c z , m g r in ż . J a n M a t e j a k , p r o f . d r T a d e u s z P e c h e ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , m g r i n ż . J e r z y T r y b u l s k i ( w i c e p r z e w o d n i c z ą c y ) , d r T a d e u s z W a l c z a k , m g r T a d e u s z W a s i l e w s k i , m g r W a l d e m a r W iś n i e w s k i ( s e k r e t a r z ) , m g r S t e f a n W o j c i e c h o w s k i , d r in ż . H e n r y k W o ź n i a c k i , m g r i n ż . J a n
Z d z is ła w Ż y d o w o
R e d a k c j a : W a r s z a w a , u l . E m i l i i P l a t e r 20 m . 15, t e l . 21-13-91. Z a s t ę p c a r e d a k t o r a n a c z e l n e g o t e l . 28-37-29 Z a k ł a d K o l p o r t a ż u W C T N O T , W a r s z a w a , u l . M a z o w i e c k a 12
Z a k l . G r a f . „ T a m k a ” . Z . 2. Z a m . 4C6 P a p i e r p o w l e k a n y V k l . 80 g . O b j. o a r k . d r u k . N a k ł a d 2800. K-59 W Y D A W N IC T W A
C Z A S O P IS M T E C H N I C Z N Y C H
N O T W arsza w o C z a c k ie g o 3/5
C e n a e g z e m p l a r z a z ł 16.— IN D E K S 36707 P r e n u m e r a t a r o c z n a z ł 9G.—
maszyny
matematyczne
Nr 7 - 8
M I E S I Ę C Z N I K
1 9 7 0
R O K V I . . . . jo w a n ia w g o s p o d a r c e , ie c h n ic e i n a u c e L ip ie c - S ie r p ie ń
\V _
" ^ V i l ; P | i n o i n f l c n i k a R z ą d u do S p r a w E l e k t r o n i c z n e j T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j i P o l s k i e g o K o m i t e t y A u t o m a t y c z n e g o
; / P r z e t w a r z a n i a I n f o r m a c j i N a c z e l n e j O r g a n i z a c j i T e c h n i c z n e j
5 3!3h'r, o u ' vV
lf O Wywiad redakcji czasopisma „Maszyny Matematyczne”
z Pełnomocnikiem Rządu
do spraw Elektronicznej Techniki Obliczeniowej Prot. Stanisławem Kielanem
R edakcja: J a k P a n M i n i s t e r ocenia r o z w ó j i n f o r m a t y k i w n a s z y m k ra ju ?
S t. K ie la n : M yślę, że o sta tn i okres o d egrał w roz
w o ju n a sz e j in fo r m a ty k i don iosłą rolę. B y ł to ok res s z k o le n ia k a d ry i k o n stru o w a n ia m a szy n m a tem a
ty czn y ch . M ięd zy in n y m i w ta k ich ośrod k ach jak Instyitut M aszyn M a tem a ty czn y ch , W ro cła w sk ie Z a
k ła d y E lek tro n iczn e „ELW RO”, w ta k ic h p la có w k a ch n a u k o w y c h P o lsk ie j A k a d em ii N au k i S zk o ln ictw a W yższego jak C en tru m O b liczen io w e P A N , In sty tu t M a tem a ty czn y P A N , Instyitut F iz y k i D o św ia d cza ln ej U n iw e r sy te tu W arszaw sk iego, W ojsk ow a A k ad em ia T ech n iczn a oraz K ated ra B u d o w y M aszyn M a tem a ty czn y ch na P o lite c h n ic e W a rsza w sk iej — p o w sta ła liczn a i na w y so k im p o zio m ie kad ra n a u k o w o -b a d a w cza. D w a n u rty p oczyn ań , k tó re u k sz ta łto w a ły się w p rzeszło ści p om im o w sz e lk ic h u jem n y ch , z w ią z a n y ch z tym zja w isk , d op row ad ziły ró w n ież do k o n k retn y ch rezu lta tó w . N a p rzy k ła d uru ch om ion o m a ło - sery jn ą p ro d u k cję EMC ZA M -41, co m ożn a uznać za p e w ie n su k ces n a u k o w o -b a d a w c z y i k o n stru k cy jn y . D o s u k c e s ó w o sta tn ieg o o k resu m o ż n a tak że za liczy ć u ru ch o m ien ie p ro d u k cji p rzez WZE „ELW RO” m a szy n y typ u ODRA-1204.
O p racow an ie m a s z y n y d o p rzetw a rza n ia dan ych t y p u O D R A-1304, k tó ra p rzy jm u je o p ro g ra m o w a n ie m a s z y n s e r ii IO L 1900 je ś t r ó w n ie ż zn a czn y m o sią g n ię
ciem .
O pracow an ia (te ii ic h u ru ch o m ien ia p ro d u k cy jn e p rzy sp o rzy ły n iezb ęd n y ch dośw iad czeń .
M ów iąc o ty c h n ie w ą tp liw y c h su k cesa ch n a leży z a razem w y r a z ić ża l, że t e w y s iłk i n a u k o w o -tech n iczn e, k o n stru k cy jn e i p ro d u k cy jn e riie z o sta ły z o g n isk o w a n e w s to so w n y m czasie, co b y n ie w ą tp liw ie dopro
w a d ziło do w ię k sz y c h rezu lta tó w niż te, o k tó ry ch m ó w im y .
R e d a k c ja : M a m y z a t e m za so bą o k r e s - p r z y g o to w a w czy, m o ż n a b y n a z w a ć go o k r e s e m b u d o w y z r ę b ó w dla d a ls z e g o r o z w o j u i n f o r m a t y k i . J a k m o ż n a s c h a r a k t e r y z o w a ć p r o g r a m r o z w o j u i n f o r m a t y k i na lata 1971— 1975?
St. K iela n : P ro g ra m ro zw o ju in fo r m a ty k i na lata 1971— 75 b y ł p rzed m io tem op racow ań szeregu w e r sji, w k tó r y c h tw o r z e n iu brało u d zia ł w ie lu n a u k o w có w , p ra k ty k ó w , d ziałaczy g osp od arczych i sp ołeczn ych . W w y n ik u te j p ra cy p o w sta ł p rogram p rzy jęty w k w ie tn iu rb. na p len a rn y m .posiedzeniu K o m itetu N a u k i i T ech n ik i.
W la ta ch 1971— 1975 n ie z a le ż n ie od za m ierzeń m o d er
nizacji o b ecn ie p ro d u k o w a n y c h m a szy n ODR A-1204 i O D R A -1304 n a le ż y u n o w o cześn ić i w zb o g a cić k o n fig u ra cje z e sta w ó w ty c h m a szy n . P on ad to w za k resie sp rzętu p ro w a d zo n e ‘będą prace n a d m aszyn am i trz e c ie j g e n era cji i u rząd zen iam i w sp ó łp ra cu ją cy m i.
Co s ię zaś ty c z y sp ra w zw ią za n y ch z za sto so w a n iem elek tro n iczn y ch m a szy n c y fr o w y c h w g osp od arce n a
ro d o w ej, to w ty m za k resie zo sta ły o k reślo n e k ie ru n k i i w ę z ło w e zadania. W la ta ch 1971— 1975 p rze
w id z ia n o d o r e a liz a c ji szereg zadań w ę z ło w y c h . P o d ję te zostaną p race nad sy stem a m i in fo rm a ty czn y m i dla u sp ra w n ien ia d zia ła ln o ści cen tra ln ej a d m in istra cji p a ń stw o w e j w za k r e sie s ta ty sty k i, in fo rm a cji n a u k o w ej, tech n iczn ej i ek o n o m iczn ej, gosp od ark i f i n a n sa m i, e w id e n c ji lu d n o ści oraz sy ste m u in fo rm a ty c z n e g o d la ró żn y ch szczeb li zarządzania.
S y ste m y in fo r m a ty c z n e dla u sp ra w n ien ia fu n k cji m ięd z y r e so r to w y c h ¡w c elu o sią g n ięcia d o d a tk o w y ch e fe k tó w ek on om iczn ych . O b ejm ow ać one będą m . in.
tran sp ort lą d o w y , h a n d el w e w n ę tr z n y i p rzem y sł le k k i, g ó rn ictw o d ¡budow nictw o — t e o sta tn ie w ś c i
s ły m p o w ią za n iu z tran sp ortem .
Z o sta n ie op ra co w a n y ch s z e r e g sy s te m ó w in fo r m a ty c z n y ch zarząd zan ia p r z e m y s łe m oraz obrotem to w a r o w y m dla n a jw ię k sz y c h p rzed sięb io rstw , k o m b in a tó w d zjed n oczeń w ie lu branż, tak ich jak np:
• m otoryzacja,
• p r z e m y sł elek tro n iczn y i te le te c h n ic z n y ,
• m a s z y n y ro ln ic z e :i cią g n ik i,
• p rzem y sł sto c z n io w y ,
• p etro ch em ia ,
• h u tn ictw o .
1
P o w s ta n ie k ilk a n a śc ie sy s te m ó w stero w a n ia p ro cesa m i tech n o lo g iczn y m i w p rzem y śle ch em iczn y m , h u t
n iczym , b u d o w la n y m i in n ych .
S y ste m a u to m a ty czn eg o p ro jek to w a n ia (p rzygotow a
nia) p ro cesó w te c h n o lo g ic z n y c h w p rzem y śle ele k tr o m a szy n o w y m .
T rzy sy ste m y a b o n en ck ie na -w ielkich kom p u terach dla inauki, sz k o ln ic tw a w y ż sz e g o oraz prac r o z w o
jow ych .
K ośćcem k ra jo w e g o sy ste m u in fo r m a c y jn e g o sta w a ć się będą Z a k ład y E lek tro n iczn ej T ech n ik i O b licze
n iow ej, d o stęp n e dla ogółu u ży tk o w n ik ó w .
C h ciałb ym szczeg ó ln ie p o d k reślić k o n ieczn o ść ¡wypo
sa ż e n ia n au k i i sz k o ln ic tw a w y ższeg o w n o w o czesn e m a szy n y m a tem a ty czn e, zw ła szcza iż na sz k o ln ic tw ie ciąży n ie z w y k le o d p o w ied zia ln e za d a n ie p r z y g o to w a n ia w ie lu ty s ię c y in fo rm a ty k ó w .
P rogram rozw oju in fo r m a ty k i r ó w n ie ż szeroko tra k tu je sp ra w y szk o len ia i d o sk o n a len ia k ad r sy s te m e m k u rso w y m , zaś szc z e g ó ln y n a cisk p ołożon o w n im na u p o w szech n ien ie in fo r m a ty k i. P r z e w id y w a ć m ożna szersze w y k o rzy sta n ie dla tego celu m a so w y ch środ k ó w p rzekazu, jak: te le w iz ja , ra d io i w y d a w n ic tw a . P e łn ie jsz e w y k o r z y sta n ie in sta lo w a n y c h m ocy o b li
czen io w y ch w ią ż e się z k o n ieczn o ścią sto so w a n ia tra n sm isji danych. P rogram na la ta 1971— 1975 p o stu lu je in sta la cje od p o w ied n ich urządzeń i n iezb ęd n ą m od ern iza cję istn ie ją c e j sie c i telek o m u n ik a cy jn ej.
R edakcja: K o m p u t e r y są t y l k o n a r z ę d z i a m i p r a c y , j a k i m i z a t e m n a r z ę d z i a m i b ę d z i e m y p o s ł u g i w a l i się w n a j b l i ż s z y c h la t a c h ?
St. K iela n : P o w ie m k ró tk o : będą m a sz y n y prod u k cji k ra jo w ej, p oczątk ow o drugiej g en era cji, a n a stęp n ie trzeciej gen eracji.
P rzew id u je s ię p on ad to im p ort m aszyn.
R edakcja: Jakie , z d a n i e m Pana M in istra , m o g ą w y s t ą p ić t r u d n o ś c i w u r z e c z y w i s t n i e n i u tego p ro g r a m u ? St. K iela n : N a sze za m ierzen ia są u w a ru n k o w a n e rea liza cją d o sta w sp rzętu zw ła szcza p rzez p rzem y sł
k rajow y oraz m o żliw o ścia m i im portu.
Już dzisiaj p otrzeb y roku 1970 p rzek raczają m o ż li
w o śc i d o sta w m a szy n cy fro w y ch . S tan ten n ie ste ty p rzez n a jb liższe dw a la ta b ęd zie s ię z a p e w n e u trzy m y w a ł. D ruga sp raw a, 'to dojrzałość i p rzy g o to w a n ie org a n iza cy jn e p r z e d się b io r stw i in sty tu c ji, k tó re za
m ierzają sto so w a ć k o m p u tery . Z p rzy g o to w a n iem or
g a n iza cy jn y m m u si iść w parze o p ra co w y w a n ie (oczy
w iś c ie z o d p o w ied n im w y p rzed zen iem ) sy stem ó w elek tro n iczn eg o p rzetw a rza n ia danych.
I w re sz c ie sp ra w a w z r o stu n iezb ęd n ej kadry.
T rzy e le m e n ty — k a d ry , p r z y g o to w a n ie o rg a n iz a c y j
n e i m a sz y n y zd ecyd u ją o p o w o d zen iu n a szy ch z a m ierzeń.
R edakcja: M ó w i l i ś m y o s y s t e m a c h , technice, ale o p o s t ę p i e w z a k r e s i e i n f o r m a t y k i z a d e c y d u j ą lu d z ie — m o ż l i w i e na n a j w y ż s z y m p o z i o m i e f a c h o w c y - i n f o r - m a t y c y . J ak P a n M i n is t e r ocenia p r z y g o t o w a n i a k a d r y dla in f o r m a t y k i ?
St. K iela n : Isto tn ie, sp ra w a jest zasad n icza i je d n o cześn ie złożona. W d zied zin ie in fo rm a ty k i m am y różn e g ru p y i k a teg o rie k ad ry, p oczy n a ją c od tw ó rcó w , badaczy, k o n stru k to ró w m aszyn m a tem a ty czn y ch , aż po dość szyb k o rozw ija ją cą się kadrę w zak resie za
sto so w a ń . Ta o statn ia — co n ależy p o d k reślić — jest w z g lę d n ie m łoda, a sto su n k o w o n ie w ie lk a liczb a za
in sta lo w a n y c h m aszyn m a tem a ty czn y ch w szk o ln ic
tw ie i g osp od arce n arod ow ej utru d n ia jej zd o b y cie w ię k sz y c h dośw iad czeń .
S ta n n au k i oraz kadry n au k ow ej w za k resie in fo rm a tyk i n a le ż y uznać za n ieza d o w a la ją cy , zw łaszcza pod w zg lęd em ilo ścio w y m .
T rzeba b ęd zie o grom n ego w y siłk u , aby w n a jb liż
sz y c h la ta c h ro zw in ą ć ilo ścio w o i ja k o ścio w o k a d rę in fo rm a ty k ó w . W iem y, że w o sta teczn y m rachunku 0 p o w o d zen iu n aszych p r z ed sięw zięć zd ecyd u ją do
brze w y sz k o le n i lu d zie. W p o ło w ie lu teg o tor. odbyła się w A rtu ró w k u k. Ł odzi k ra jo w a narada p ro rek to rów oraz k ie r o w n ik ó w k a ted r i n a u k o w có w w zak re
sie in fo rm a ty k i. P rzed gro n em lu d zi o d p o w ied zia ln y ch za p r z y g o to w a n ie kadr p rzed sta w io n o szereg p ro b le
m ó w z w ią z a n y c h z ro zw o jem in form atyk i.
M yślę, że w ie le sp ra w d y sk u to w a n y ch n a tej n ara
dzie b ęd zie p o m y śln ie rozw iązan ych .
R edakcja: P o d o b n ie j a k k a ż d a r e w o l u c j a techniczna, r ó w n i e ż z a s t o s o w a n i e m a s z y n m a t e m a t y c z n y c h nie sie z e sobą p o w a ż n e i m p l i k a c j e sp o łeczn e. W i e le się m ó w i o s p r a w i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i s p o ł e c z n e j lu dzi u c z e s t n i c z ą c y c h i r e a l iz u j ą c y c h tę r e w o lu c j ę .
St. K iela n : C h ciałb ym w ty m m iejscu sz c z e g ó ln ie za
a k cen to w a ć k o n ieczn o ść p row ad zen ia do k o ń ca p o d ejm o w a n y ch prac. W e w sz y stk ic h p rz e d się w z ię c ia c h je s t to g o d n y u w a g i p o stu la t, za ś przy w p ro w a d za n iu elek tro n iczn y ch m aszyn cy fr o w y c h do gosp od ark i — szczeg ó ln ie w a żn y . J e żeli m ó w im y o sp ra w ie k o n sek w e n c ji w r e a liz a c ji zadań in fo r m a ty c z n y c h n a leży do
dać, że m oono on e s ą zesp o lo n e z e sp o łeczn y m i p o li
ty czn y m z a a n g a żo w a n iem ludzi.
Z atem , n a le ż y p o ło ży ć 'nacisk n a o d p o w ied zia ln o ść sp o łeczn ą i m oraln ą lu d zi u czestn iczą cy ch i k o n se k w e n tn ie rea lizu ją cy ch program rozw oju in fo rm a ty k i.
W w ie lu śr o d o w isk a ch o b serw u jem y w z r a sta ją c e p o czu cie te j o d p o w ied zia ln o ści — m a m ina m y ś li m . in.
śro d o w isk o n au k i.
R ó w n ież P o lsk i K o m itet A u to m a ty czn eg o P r z e tw a r z a n ia In form acji p ro w a d zi bardzo o ży w io n ą i często n a d zw y cza j p o ży teczn ą i p o trzeb n ą d ziałaln ość po lin ii sp o łeczn ej.
S ą to n ie z w y k le p o ży teczn e in ic ja ty w y .
R edakcja: N ie m ó w i l i ś m y je s z c z e o w s p ó ł p r a c y w d z i e d z in i e i n f o r m a t y c z n e j z n a s z y m i s ą s ia d a m i. W y d a je się n a m , że j e s t to t e m a t s a m w sobie, d la t e g o j e ż e l i P an M i n is t e r p o z w o l i , do t e j s p r a w y je s z c z e p o w r ó c i m y w i n n y m czasie. T e r a z m a m y p y t a n i e ściśle z w i ą z a n e z n a s z y m c z a s o p i s m e m , j a k P a n M i
n is te r ocenia rolę i m i e j s c e „ M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h ” ?
St. K iela n : W spółpraca z .zagranicą w d z ie d z in ie i n fo rm a ty k i zap ow iad a się k o rzy stn ie. P rod u k cja k o m p u teró w w y m a g a śc isłe j w sp ó łp ra cy , ogrom n ego w y siłk u w ie lu k ra jó w . O b serw u jem y te zja w isk a w k ra jach o ró żn y m p o zio m ie ro zw o ju . Z gadzam s ię z p ro p o zy cją , aby w o d p o w ied n im czasie p o w ró cić do tego tem a tu na ła m a ch „M aszyn M a tem a ty czn y ch ”.
Co się zaś ty czy czasop ism a, to m oim zd a n iem p o w in n o ono być jak najb ard ziej o b ie k ty w n e , np. w doborze m a teria łu red a k cy jn eg o .
D ru ga sp ra w a to p o p u la ry za cja o sią g n ięć k ra jo w y ch 1 zag ra n iczn y ch za p o śr e d n ic tw e m p ism a , -które w in no p o św ię c a ć dużo m ie jsc a a k tu a ln ej in fo rm a cji.
„M aszyny M a tem a ty czn e” o cen ia m p o z y ty w n ie . B yć m oże za m ało d ajem y m a teria łó w tra k tu ją cy ch o ak tu a ln ej sy tu a c ji w za k resie r o zw o ju in fo r m a ty k i w n aszym kraju, o u zy sk a n y ch rezu lta ta ch często z a słu g u ją c y c h na p u b liczn e w y ró żn ien ie.
P o w in n iśm y w ię c e j p is a ć o efek ta ch ek on om iczn ych i p o za ek o n o m iczn y ch sto so w a n ia m aszyn m a tem a ty czn y ch .
W ięcej u w a g i n a leża ło b y p o św ię c ić m etod om m a te m a ty czn y m , o p ty m a liza cji p ro cesó w tech n o lo g iczn y ch i n iek tó ry m e fe k ty w n y m zastosow an iom .
R ed ak cja: W p r a w d z i e j u ż n a p o c z ą t k u m ó w i l i ś m y na t e m a t r o z w o j u i n f o r m a t y k i , c h c i e l i b y ś m y je s z c z e do t y c h s p r a w w rócić. Co P a n M i n is t e r u w a ż a z a n a j i s t o t n i e j s z e osiągn ięcie p o l s k i e j in f o r m a t y k i ?
St. K ie la n : N a jw ię k sz y m o sią g n ięciem je s t za p e w n e to, że p o tr a filiśm y stw o rzy ć kadrę. K ilk a n a ście la t
tem u b y li tylk o n ie lic z n i en tu zja ści, n iejak o h obbyści, id eo w o zaa n g a żo w a n i w rozw ój in fo rm a ty k i.
D zisiaj w p rzem y śle m aszyn m a tem a ty czn y ch , w o ś
rodkach b a d a w czo -n a u k o w y ch oraz ośrodkach o b li
cze n io w y c h p ra cu je w ie le ty s ię c y osób.
Z atem stw o r z o n e z o sta ły p o d sta w y p rzem y słu m aszyn m a tem a ty czn y ch , op racow an o i w d rożon o szereg s y ste m ó w e lek tro n iczn eg o p rzetw a rza n ia d anych.
W śród ty ch op racaw ań na szczególn ą u w a g ę za słu gują: sy ste m d la F ab ryk i S a m o ch o d ó w O sob ow ych na Ż eran iu , sy s te m y dla F ab ryk i S am och od ów C ię
żarow ych , dla Z ak ła d ó w N y sa , dla Z ak ład ów „E R A ”, w r o c ła w sk i „S Y K O P P ” i w ie le in n ych .
R ed ak cja: Jan P a n M i n is t e r ocenia dzia ła ln o ść Z a k ł a d ó w E le k t r o n i c z n e j T e c h n ik i O b lic z e n io w e j?
St. K iela n : W p ra w d zie iw cią g u tych k ilk u la t nie p o w sta ła sieć, p o w sta ły jed n ak i r o zw in ęły sw oją d ziałaln ość p o szczeg ó ln e zak ład y, ob ejm u jące sw o im z a sięg iem p ra w ie w sz y stk ie w o jew ó d ztw a . Z naczna liczb a m a szy n do p rzetw a rza n ia danych zn alazła s ię
w tych zak ład ach . Z ak ład y te sp ełn ia ją często p io n iersk ą p racę -na sw o ic h teren ach , będąc sty m u la to rem rozw oju in fo rm a ty k i. M ają one już szereg p o w a żn y ch o sią g n ięć ew o lu ją c w sw o im rozw oju w k ie runku w sp o m n ia n ej na w stę p ie sie c i k ra jo w ej. Na zak oń czen ie ch cia łb y m p o w ied zieć, że in fo rm a ty k a u zy sk a ła w n aszym k ra ju p raw o o b y w a telstw a . Z ad an iam i w ię c n a jw a żn iejszy m i na ob ecn ym eta p ie je s t p rzek szta łcen ie p rogram u w p lan i k o n sek w en tn a jego realizacja. W m o b iliz a c ji sp o łeczn y ch sił na ty m polu m a n iem a łą ro lę czasop ism o „M aszyny M ate
m a ty c z n e ”.
S ąd zę, że m ożem y liczy ć, iż red ak cja n ie za w ied zie tych n a d ziei, zaś czasop ism u ży czę o sią g n ię c ia d z ie - się c io ty się c z n e g o n a k ła d u w p rzyszłej p ięcio la tce.
R edakcja: S e r d e c z n i e d z i ę k u j e m y P a n u M i n i s t r o w i z a ż y c z l i w e s ł o w a p o d a d r e s e m n a s z e g o c z a s o p is m a ora z za w y p o w i e d z e n i e się na s z e r e g lu a ż n ych z a g a d n i e ń d o t y c z ą c y c h r o z w o j u i n f o r m a t y k i w n a s z y m kra ju .
R o z m o w ą p r z e p r o w a d z i l i : p r o f . d r L e o n Ł u k a s z e w i c z i d o c . d r h a b . in ż . K o n r a d F i a ł k o w s k i .
JÓ ZEF S N IE C IŃ S K I 681.322.004.14:371
B i u r o P R E T O W a r s z a w a
M aszyny, k ió re n a u c z a ją
W a r t y k u l e p r z e d s t a w i o n o p r o b l e m y p r o g r a m o w a n e g o n a u cza n ia i s t o s o w a n y c h ś r o d k ó w t e c h n i c z n y c h — u r z ą d z e ń i n f o r m u j ą c y c h , k o n tr o lu j ą c y c h , i n f o r m u j ą c o - -k o n t r o l u j ą c y c h ora z u r z ą d z e ń s ł u ż ą c y c h do bad a n ia p r o c e s u nauczania. O m ó w io n o e k s p e r y m e n t a l n e pra c e w y k o n y w a n e w P o lsc e n a d p r o t o t y p a m i m a s z y n u c z ą c y c h o r a z p r z y s t o s o w a n i e m k o m p u t e r ó w d o c e l ó w d y d a k t y c z n y c h .
N a u k o w c y — filo z o fo w ie i p ed agod zy, zw łaszcza d y d ak tycy, jeszcze w ie le la t p rzed w y n a le z ie n ie m e le k tron iczn ej m a szy n y c y fro w ej g ło w ili się, d od ajm y — ro b ili to z n iem a ły m p o w o d zen iem — nad sk o n stru o w a n ie m m a szy n y , która by nauczała.
D opiero jed n ak k o m p u ter, w y p o sa żo n y w p am ięć, p o su n ą ł t ę s p r a w ę sk u teczn ie do przodu. D ziś m n iej lub bardziej sk o m p lik o w a n e u rząd zen ia w p o łą czen iu z k o m p u tera m i zdają p o m y śln ie egzam in w rea liza cji p rocesu nauczania.
K łop oty w sp ó łc z e sn y c h z k szta łcen iem
W e w sz y stk ic h p rzod u jących w d zied zin ie n au k i i tech n ik i k rajach d o k u czliw ie daje znać o so b ie w y stę p u ją c a tam sp rzeczn ość p om ięd zy m o żliw o ścia m i tra d y cy jn y ch m etod n au czan ia a poziom em w ied zy , jak iej o czek u ją c y w iliz o w a n e sp o łeczeń stw a od a b so l
w e n tó w szk ół śred n ich i w y ższy ch . S p ra w ę k o m p li
k u je szyb k i rozw ój n au k i i tech n ik i, co ró w n ież sk ła n ia p e d a g o g ó w do r e fle k sji i szu k an ia sk u tecz
n iejszy ch rozw iązań w za k resie k ształcen ia. P roces ten p ogłęb ia fa k t, iż liczba ludzi, k tórzy otrzym u ją śred n ie i w y ż sz e w y k sz ta łc e n ie w zrasta z k ażdym rokiem . O b ecn ie p od czas tego sam ego okresu n a
uczan ia o p a n o w u je się zn aczn ie szerszy zakres w ie dzy niż d a w n iej, ale zarazem na coraz krótszy okres.
Stąd szczególn ej w a g i n ab iera k szta łcen ie zaoczne oraz p o d w y ższa n ie p oziom u w ied zy sp ecja listó w .
T ym sp osob em p ra k ty czn ie dotąd ogran iczon y okres nau czan ia przed łu ża się tera z na ca łe ż y c ie c z ło w ie ka, czy li — jak n iek tórzy o k reślają — ostro rysu je sie prob lem k szta łcen ia u sta w iczn eg o .
Stare, tra d y cy jn e m eto d y p rzek a zy w a n ia w ie d z y s t a ją się sto su n k o w o m a ło p rzy d a tn e do rea liza cji n o w y ch zadań. W yraźn ie daje o sob ie znać potrzeb a p o d w y ższen ia e fe k ty w n o śc i n au czan ia. N a leży zatem zn aleźć n o w e środki w yrazu , k tóre u lep szą i p rzy sp ieszą p roces p rzek a zy w a n ia w ied zy .
P race w tym za k resie są p row ad zon e od w ie lu la t i w różn ych k ieru n k a ch . P rzed e w sz y stk im sporo u w a g i p o św ię c a się p sy ch o lo g ii n auczania, a w szcze
gó ln o ści p ro ceso w i p rzy sw a ja n ia i za p a m ięty w a n ia , jak r ó w n ie ż d osk o n a len iu program ów n a u cza n ia i m e to d y k i przekazu in fo rm a cji. P ro w a d zi to do szerok iego ro zw o ju prac b ad aw czych , id ą cy ch w dw óch p o d sta
w o w y c h k ieru n k a ch — w k ieru n k u w y p ra co w a n ia zasad p rogram ow an ego n au czan ia i w k ieru n k u tw o rzenia m aszyn do nau czan ia. M aszyn y ta k ie są k o n stru o w a n e w różn ych krajach. F rzod u ją w tej d zie
dzinie S ta n y Z jed n oczon e i Z w iązek R adziecki.
Od p rogram ow an ego n au czan ia do d y d a k ty k i k o m p u tero w ej
W d o ty ch cza so w y m n auczaniu b rak ow ało n a u c z y c ie lo w i sp rzężen ia zw ro tn eg o , a w ię c in fo rm a cji o tym , czy k a żd y uczeń śled zi tok jego w y w o d ó w . N a u cza n ie program ow an e jest p ro cesem stero w a n y m , w k tórym
u czn io w i p rezen tu je s ię m ałe, lo g iczn ie p o w ią za n e ze sobą parcie m ateriału.
Z godnie z tym i za ło żen ia m i op racow an y p rogram z a w ie r a in fo rm a cje, które trzeba so b ie p r z y sw o ić oraz p y ta n ia , ć w iczen ia i o d p o w ied zi od n oszące się do tych in form acji. N o w a m eto d a — p r o g r a m o w a n e n a u c z a n i e — k tó ra w y w a r ła i n ad al w y w ie r a o g ro m n y w p ły w na d yd a k ty k ó w , ch o ć sam a zn ajd u je się w ogn iu n ajo strzejszej k ry ty k i, p rzy czy n iła się do r e w iz ji d o ty ch cza so w y ch p o g lą d ó w na p ro ces i m e to dy n au czan ia. N ie m ożna w p ra w d zie u w a ża ć n au cza
n ia p rogram ow an ego za sw o is te an tid o tu m n a w s z e l
k ie b olączk i „ trad ycyjn ej sz k o ły ” — jak p isze prof.
C zesła w K u p isie w ic z w e w stę p ie do tłu m a czo n ej u nas k sią żk i D. C ram a *) — g d y ż w r z e c z y w isto śc i okazuje s ię ono p rzy d a tn e ty lk o jako m eto d a pom ocn icza, jako jed en z e le m e n tó w n a u k o w ej org a n iza cji p racy d y
d a k ty czn ej. O kazuje się b o w iem , że w ię k sz o ś ć zn aj
d u ją cy ch s ię n a r y n k u k sięg a rsk im p od ręczn ik ó w pro
g ra m o w a n y ch , zarów n o sk in e r o w sk ic h , jak i cro w d e- ro w sk ich , n ie sta n o w i sk u teczn eg o źródła w ie d z y dla stu d iu ją cy ch , k tórzy m a ją z n ich korzystać. W ydaje się, że dopiero sp rzężen ie ze sobą różn ych m eto d p ro g ram ow an ego n au czan ia zw ła szcza ty ch , k tóre p o z
w a la ją n a a lg o ry tm ic zn e u jm o w a n ie treścu n a u cza ją cy ch — ze w sp ó łczesn ą elek tro n iczn ą m aszyn ą c y f
row ą — u m o żliw i ¡w yjście ze ślep ej u liczk i. D od ajm y, że w żadnej z d y scy p lin n a u k o w y ch , w k tó ry ch m ogą m ieć m ie jsc e za sto so w a n ia m aszyn c y fro w y ch , nie dokonano tak p o w a żn y ch prac teo rety czn y ch , jak w ła śn ie w d yd ak tyce, w y ch o d zą c n a p rzeciw k om p u tero w em u nauczaniu.
Ź ródeł te g o sta n u r z eczy n a leży u p a try w a ć — jak to ju ż p o w ie d z ie liś m y — w p o tęg u ją cy m się k ry zy sie w sp ó łczesn ej szk oły z jej k la s o w o -le k c y jn y m s y s t e m em .
B ad an ia n ad n a u cza n iem p rogram ow ym u ja w n iły b o w ie m ¡wręcz ja sk ra w e n ied o sta tk i d o ty ch cza so w y ch
m etod i o rgan izacji p racy d y d a k ty czn ej, p od ały w w ą tp liw o ś ć w ie le sfo rm u ło w a ń ,,tra d y cy jn ej p ed a g o g ik i”, w y s u n ę ły n o w e h ip o tezy co do doboru i u k ła d u
treści n a u cza n ia w p rogram ach i p od ręczn ik ach szk o ln y ch , a p rzed e w sz y stk im d o w io d ły , jak p o trzeb na je s t g ru n to w n a a n a liza m a teria łu , k tó ry stu d en ci m ają p rzy sw o ić w za k resie różn ych p rzed m io tó w n a u czania. R zecz sp row ad za się w ię c nie do m etod —
■które w p ra w d zie trzeba n ad al dosk on alić — lecz g łó w n ie do treści i zakresu n auczania. W k o n se k w e n cji tego, n au czan ie z in d y w id u a liz o w a n e za p o śr e d n ic tw e m o d p o w ied n io zap rogram ow an ej m a szy n y c y fr o w e j b ęd zie n ap o ty k a ło na tru d n ości w a lg o ry tm i- zacji treści nau czających .
G ru n tow n a zn ajom ość w sz y stk ic h części sk ła d o w y ch zadania, k tóre stu d en t m a w y k o n a ć, p o zw a la stw o rzyć program sk u teczn y , p od p orząd k ow an y realizacji teg o zadania.
P rop ozycja w tej sp r a w ie prof. Cz. K u p isiew icza zm ierza do ta k ieg o p ro gram ow an ia n au czan ia, które b ęd zie in teg ro w a ć zarów no te k sty , p ro g ra m o w a n e w sposób lin io w y , jak i w sposób r o zg a łę zio n y oraz te k sty k o n w en cjo n a ln e. R ea liza cja tego p o stu la tu jest m o żliw a w p ełn i dopiero przy za sto so w a n iu e le k tr o n icznej m a szy n y cy fro w ej.
P roces n a u cza n ia a a lg o ry tm y
W iele czy n n o ści p sy c h ic z n y c h i fizy czn y ch czło w ie k a m a ch arak ter z a lg o ry tm izo w a n y . R ó w n ież w ięk szo ść zadań, z jak im i stu d e n t m a do czy n ien ia w p ro cesie nau czan ia — da s ię a lg o ry tm izo w a ć.
Z ty ch fa k tó w w y n ik a dla m e to d y k i i organ izacji n a
u czan ia w ie le n o w y ch m o żliw o ści.
A lg o ry tm y słu żą n a u c z y c ie lo w i oraz in fo rm a ty k o w i p rogram u jącem u k om p u ter do c e ló w d y d a k ty czn y ch jako p u n k t oparcia oraz lin ie k ie r u n k o w e do p rzy g o to w a n ia p rocesu n a u cza n ia . P o m a g a ją on e ró w n ież
') D a w i d C r a m — „ M a s z y n y i p r o g r a m o w a n i e d y d a k t y c z n e ” . W a r s z a w a 1969, P W N .
w sa m o k szta łcen iu stu d en to w i, k tó ry chce zgłęb ić sa m o d zieln ie ja k ieś za g a d n ien ie oraz p racow ać w sp o sób jak n ajb ard ziej ra cjo n a ln y i e fe k ty w n y . Istn ie je zatem p iln e zad an ie dla p e d a g o g ó w i in fo rm a ty k ó w za jm u ją cy ch się z a g a d n ien ia m i d yd a k ty czn y m i, aby n ie w ie lk ą d o ty ch cza s lic z b ę teg o rodzaju a lg o ry tm ó w w zb o g a cić p rzez o d k ry cie a lg o ry tm ó w n o w y c h , p ros
ty c h i o p ty m a ln y c h 2).
C hodzi ró w n ie ż o to , aby dążyć do celu, rozw ijając o góln y a lg o ry tm dla d an ej g ru p y czy n n o ści i sto su jąc go w d a lszy ch p od ob n ych p rzyp ad k ach , alb o też p o stęp o w a ć w e d łu g alg o ry tm u sp ecja ln eg o d la p osz
czególn ego przyp ad k u . Za pom ocą a lg o ry tm ó w m ożn a często szy b ciej i sk u teczn iej zd ob yw ać w ia d o m o ści, u m iejętn o ści i n a w y k i, a n iżeli p o z w a la na to a k tu a l
na p ra k ty k a n au czan ia. A lg o ry tm y dostarczają w y ty czn y ch do d ziałan ia, w sk a zu ją n o w e drogi m y śle n ia i m o ż liw o śc i r o z w ią zy w a n ia zadań p ed a g o g iczn y ch . C zy m a szy n a m oże za stą p ić ż y w e d o św ia d czen ie?
W celu u d zielen ia od p ow ied zi na p o sta w io n e p y ta n ie p ozn ajm y sch em a t p rocesu n a u cza n ia , p rzed sta w io n y na rys.
R y su n ek p rzed sta w ia jed en z m o żliw y ch sch em a tó w w za jem n eg o o d d zia ły w a n ia n a u czy ciela i u czn ia, re a lizu ją cy ch d a n y program n au czan ia. Z atem na p roces d y d a k ty czn y sk ład ają się tu różne fo rm y pracy: słu ch a n ie w y k ła d ó w , sa m o d zieln a praca z p od ręczn ik iem lu b p om ocą n a u k o w ą (np. z m ikrosk op em ), za jęcia w lab oratoriu m , cią g ła k on trola i o k reso w e egzam in y.
P rzeb ieg p rocesu n au czan ia u w a ru n k o w a n y je s t ok
reślo n y m ap aratem a d m in istra cy jn y m , który np.
p rzez d ziek a n a t w y d z ia łu w y ższej u czeln i, k ie r o w n ictw o szk oły, radę p rogram ow ą itp. śle d z i ten proces i u d ziela w sk a zó w ek m eto d y czn y ch , m a ją cy ch na celu jego o p ty m a liza cję. P o d sta w o w y e le m e n t tego sc h e m atu sta n o w i w z a je m n e o d d zia ły w a n ie n a u czy ciela i u cznia. W sp osób m n iej lu b bardziej o k rojon y, p e dagog d o stęp n y m i m u środ k am i p rzek a zu je w ia d o m ości. W cy b e r n e ty c e p roces ten nazyw a się s p r z ę ż e n i e m p r o s t y m , tj. b ieg n ą cy m od n a u czy ciela do ucznia.
O e fe k ty w n o śc i p rocesu n au czan ia, p ed agog w n io s k u je z re z u lta tó w p rzep row ad zan ych prac k o n tro ln y ch oraz z eg za m in ó w . W ty m w ła śn ie tk w i isto ta s p r z ę ż e n i a z w r o t n e g o , zach od zącego w o d w ro tn y m k ieru n k u , tj. od u czn ia do n a u czy ciela . O słab ien ie sp rzężen ia zw ro tn eg o p row ad zi jed n o cześn ie do u tra ty k o n ta k tu m ięd zy lek to rem a au d ytoriu m , z a ś w k o n se k w e n c ji tego — do n ie d o sta te c z n e g o zro zu m ie
nia p o d a w a n eg o m a teria łu i sła b eg o p r z y sw o je n ia go.
M a szy n y u czące w sp o m a g a ją w y k ła d o w c ę i podnoszą
!) G e r h a r d M e y e r — „ C y b e r n e t y k a a p r o c e s n a u c z a n i a ” , P Z W S , w a r s z a w a 1969. T i u m . z n i e m i e c k i e g o C z e s ła w K u p i s i e w i c z ,
e fe k ty w n o ść jeg o pracy. W ystęp u je tu w p ra w d zie po
p raw a jak ości n au czan ia oraz in d y w id u a liza cja pro
cesu nau czan ia, ale w żad n ym przyp ad k u za stą p ien ie n a u czy ciela p rzez m aszynę.
N a w et n a jd osk on alszy k o m p lek s urządzeń tech n icz
n ych nie je s t w sta n ie zastąp ić ży w eg o d o św ia d cze
n ia, p rzyk ład u i o d d zia ły w a n ia w y c h o w a w c z e g o w y k ła d o w cy . M aszyna jednak p rzy jm u je na sieb ie część szarej, jed n orod n ej, p ow tarzającej się pracy, dając w ięcej czasu w y k ła d o w c y na d o sk o n a len ie p rocesu nauczania.
S to so w n ie do m iejsca w p ro cesie .nauczania, środki tech n iczn e — „m a s z y n y u c z ą c e ” — m ożna spro
w ad zić do czterech rodzajów :
® urządzenia in fo rm u ją ce.
® u rząd zen ia k o n tro lu ją ce
© urządzenia in fo rm u ją co -k o n tro lu ją ce
• urządzenia słu żą ce do badania procesu n au cza
nia.
Ten p rop on ow an y podział w y stę p u je zw ła szcza w l i teratu rze ra d zieck iej i ch a ra k tery zu je s ię tym , iż w y różnia ■ k a teg o rię urządzeń in fo rm a cy jn o -k o n tro lu ją - cych.
P od ział ten różni s ię od p rzyjętego np . w litera tu rze a m ery k a ń sk iej, która w tej d zied zin ie dzierży p a lm ę p ierw szeń stw a . Środ k i tech n iczn e do n a u cza n ia a m e ry k a n ie dzielą na:
® m a szy n y „ n iea d a p ta cy jn e”
• m a szy n y „częściow o a d a p ta cy jn e”
® m a szy n y „a d a p ta cy jn e”.
M aszyn y uczące — in fo rm a cy jn e
W zrost zn aczen ia sa m o d zieln ej p racy u czącego się z w y k o r z y sta n ie m pom ocy n a u k o w y ch , które z a w ie rają d o sta teczn ą ilo ść p ytań k o n tro ln y ch i zadań p o zw ala zn aczn ie sk rócić ilo ść w y k ła d ó w . G ru p ow e n a u czan ie, p rzy n a jm n iej częścio w o , zam ien ia się na in d y w id u a ln ą p racę z p od ręczn ik iem . W z in d y w id u a li
zo w a n y m n au czan iu zn ajd u ją za sto so w a n ie a u d io w i
zu aln e urząd zen ia in fo rm a cy jn e. Środ k i tak ie, jak p rojek tor film o w y , radio, te le w iz ja — u m o żliw ia ją w y k o rzy sta n ie do op racow an ia za ję ć d y d a k ty czn y ch najb ard ziej w y k w a lifik o w a n y c h w y k ła d o w c ó w -p e d a - gogów .
U rząd zen ia in fo rm a cy jn e służą do d em on strow an ia ilu stro w a n eg o m ateriału podczas w y k ła d ó w lu b też do szy b k ieg o przekazu in fo rm a cji, u jęty ch w p rogra
m ie n auczania. M iejsce urządzeń in fo rm a cy jn y ch w sch em a cie p rocesu d y d a k ty czn eg o — to k an ał sp rzę
żen ia zw rotn ego, b ieg n ą ceg o od n a u czy ciela do u cz
nia. N a jp ro stsze p o łą czen ie p rojek tora lu b d iap rojek - tora z m a g n eto fo n em u m o żliw ia w y k o rzy sta n ie n ie
k tórych m a teria łó w do n au czan ia in d y w id u a ln eg o . W S ta n a ch Z jed n oczon ych są szeroko sto so w a n e ró żn o rodne u rząd zen ia a u d io w izu a ln e do u trw a la n ia i p o w tarzan ia m a teria łu szk oln ego w za k resie w ie lu d y s
cyp lin . S zczeg ó ln ie duże zn a czen ie m ają tego rodzaju u rząd zen ia do n au czan ia języ k ó w obcych.
U rzą d zen ia k on trolu jące
N ie z w y k le p racoch łon n a i n ie d o sta te c z n ie tw órcza w d zia ła ln o ści p ed agogiczn ej je s t k ontrola p rocesu n a u czania. M ożliw e, że w ła śn ie z tej p rzy czy n y ów pro
ces, przede w szy stk im w szk ołach w y ższy ch , p rzyn osi n ie n a jlep sze rezu lta ty . W zrost k on troli nad p r z y sw a ja n iem p rzerab ian ego m a teria łu w ciągu p rocesu d y d ak tyczn ego sp rzyja p la n o w ej i sy stem a ty czn ej pracy u czącego się. D la u sp ra w n ien ia tej p racy sto su je się coraz częściej m aszyn y — au to m a ty k o n tro lu ją ce.
U rząd zen ia k on trolu jące są w y k o r z y sty w a n e in d y w i
d u a ln ie i zb iorow o (grupow o). O parte są one na d zia
łan iu np. u n iw e r sa ln y c h k om p u terów , przy czym m a
ją dużą liczb ę urządzeń w e -w y . C h arak terystyczn ą cech ą tych urządzeń jest cią g ła k on trola w ia d o m o ści w trak cie trw a n ia w y k ła d u , co sta n o w i bardzo w ażn y ele m e n t w p ro cesie n auczania. B rak takiej k on troli
doprow adza n iek ied y do tego, że p rzy sw a ja n ie w ia d o m ości sprow adza się do m ech a n iczn eg o za p isy w a n ia bez za sta n o w ien ia się nad istotą zagad n ien ia p od a
w a n eg o m ateriału. S to so w a n ie ciągłej k on troli p od czas w yk ła d u p ozw ala na a k ty w iz a c ję procesu u trw a lan ia i w y tw a rza u stu d en ta k o rzy stn e stereo ty p y . W zależn ości od ch arak teru staw danych p y ta ń , p ro gram m oże być:
® l i n i o w y , a k o lejn o ść p ytań jest u sta la n a p rzez w y k ła d o w cę;
® p r z y p a d k o w y , gd y uczący się otrzy m u je serię p ytań w yb ra n y ch zu p ełn ie p rzyp ad k ow o z p o sta w io n ej grupy p ytań ;
® r o z g a ł ę z i o n y , przy k tórym p y ta n ia są s t a w ia n e w za leżn o ści od od p ow ied zi n a p op rzed n ie p ytan ie.
Ze w zg lęd u na k on stru k cję urządzeń k on tro lu ją cy ch m ogą być one m ech a n iczn e, elek tro m ech a n iczn e, op - ty k o m ech a n iczn e i w reszcie m ające n a jw ięk sze p ers
p e k ty w y , choć bardzo k o szto w n e — e l e k t r o n i e z- n e (kom putery).
U rząd zen ia in fo rm a cy jn o -k o n tro lu ją ce
Jed n ym z bardzo w a żn y ch c zy n n ik ó w n au czan ia jest w y tw a r z a n ie u u czących się n a w y k ó w sam od zieln ej p racy z p od ręczn ik iem , u m iejętn o ści rozu m ow an ia i p rzep row ad zan ia a n a lizy w sz y stk ic h ro zp a try w a n y ch zagad n ień p oru szan ych w k siążce. Z w łaszcza w s y ste m ie n au czan ia zaoczn ego w ie lk ie u słu g i od d aje sa m o d zieln a praca z p od ręczn ik iem . W ty m przypadku olb rzym ią korzyść daje u rząd zen ie k on trolu jące.
U rząd zen ia in fo rm a cy jn o -k o n tro lu ją ce m ogą m ieć ch arak ter u n iw e r sa ln y lub sp ecja listy czn y . W y sp ecja liz o w a n e urządzenia in fo rm a cy jn o -k o n tro lu ją ce są z w y k le przezn aczon e do k szta łto w a n ia ok reślon ych n a w y k ó w za w o d o w y ch oraz u trw a la n ia w ia d o m o ści.
C zęsto ten sprzęt la b o ra to ry jn y m a w m o n to w a n ą ap aratu rę k on trolu jącą p ra w id ło w o ść k o rzy sta n ia z niego oraz sy g n a liza cję sp rzężen ia zw rotn ego, k o ry g u jącą za ch o w a n ie się ucznia.
M aszyny u trw a la ją ce są sto so w a n e do nau czan ia m a
szy n o p isa n ia i sten o g ra fii, m o w y w obcych język ach , pracy na m aszyn ach liczą cy ch , uczen ia czytan ia sc h e m atów oraz g ra ficzn y ch k on stru k cji.
U rząd zen ia słu żą ce do badań
S to so w a n ie urządzeń au to m a ty czn y ch w p ro cesie n a uczania p ozw ala na o trzy m a n ie o wdele bardziej o b iek ty w n eg o m a teria łu , k o n ieczn eg o do a n a lizy p ro cesu n au czan ia, p sy ch o lo g ii n au czan ia oraz b ad an ia w ła ściw o ści p rzy sw a ja n ia i za p a m ięty w a n ia .
Istn ieją ce w au tom atach k on tro lu ją cy ch urządzenia rejestru ją ce p rzek ształcają te au to m a ty w aparaty słu żące do an alizy sta ty sty c z n e j e le m e n tó w p rocesu nau czan ia, a w ię c u m o żliw ia ją ce p ro w a d zen ie prac b a d aw czych .
B a d a n ie procesu nau czan ia za p om ocą sp ecja ln y ch urządzeń in fo rm a cy jn o -k o n tro lu ją cy ch i o b lic z e n io w ych nabiera o sta tn io coraz w ię k sz e g o znaczenia.
P ra k ty k a krocząca śla d a m i teorii
W P o lsce nie ma a k tu a ln ie ani jed n ego lab oratoriu m , w k tórym k szta łcen ie kadr w sp o m a g a n e b yłob y p rzez m a szy n y uczące. Są n a to m ia st n ieliczn i en tu zja ści, n a śla d u ją cy zagran iczne w z o r y , k o n stru u ją cy w ła sn e , często o ry g in a ln e u rząd zen ia do nauczania.
W Z w iązk u R ad zieck im a k tu a ln ie zn an ych jest ponad sto ty p ó w m aszyn do nau czan ia. S ta n y Z jed n oczon e m ają ich ponad tysiąc. W obu p rzyp ad k ach n iek tóre z tych urządzeń p rod u k u je się już se r y jn ie , zaś e k s
p e ry m en tem n au czan ia za pom ocą tych urządzeń ob jęto d ziesią tk i ty s ię c y m ło d zieży i dorosłych.
W K ated rze B u d o w y M aszyn M a tem a ty czn y ch P o li
tech n ik i W arszaw sk iej zakończono p ierw szy etap prac nad p rzy sto so w a n iem sto su n k o w o m ało sp raw n ej e le k -
5
tron iczn ej m a szy n y c y fro w ej U M C -10 do c e ló w d y d ak tyczn ych . N ieco w cz e śn ie j, zesp ól n a u k o w có w P o lite c h n ik i Ś lą s k ie j sk o n str u o w a ł p ro to ty p y czterech elek tro n iczn y ch m aszyn u czących: A L F A , BE T A , G A M M A i D E L T A — o różn ym p rzezn aczen iu . P rzy k ła d o w o A L F A je s t m aszyn ą, w k tó rej w y k o r z y sty w a n e są tzw . e le m e n ty lo g iczn e, p o zw a la ją ce na p o r ó w n y w a n ie od p o w ied zi stu d en ta z p ro g ra m em m a szyn y. P rogram n au czan ia za w a rty je s t na ta śm ie film o w e j, k tó rej o d p o w ied n ie p orcje, tzw .. „k rok i”
te k s tu w y ś w ie tla się przez sp e c ja ln y p rojek tor na m on itorze m a szy n y . P o każd ej d a w ce in fo rm a cji n a stęp u je p y ta n ie k o n tro ln e oraz k ilk a o d p ow ied zi, z k tórych ty lk o jed n a je s t p ra w d ziw a . W ybór n ie w ła ś
c iw ej od p ow ied zi p o w o d u je c o fn ię c ie do p op rzed n ich p artii m a teria łu . P o dobrej o d p o w ied zi, stu d en t o trzy m u je n astęp n ą p o r c ję in fo rm a cji. Do m a szy n y w p r o w ad za się ok oło 600 k la tek film u , co od p ow iad a tylu ż stron om p od ręczn ik a. P o łą c z e n ie te j m a sz y n y z k om p u terem i o d p o w ied n ia jej ad ap tacja p o zw o li z p e w nością n a ró w n o czesn e k o rzy sta n ie z n iej k ilk u se t stu dentom .
P o zo sta łe m a szy n y , np. BET A , m ają ch arak ter w ie lo fu n k cy jn y . B ET A in fo rm u je, p ow tarza, organ izu je.
M agn etofon , na którego ta śm ie nagran y jest w y k ła d , sp rzężon y je s t a u to m a ty czn ie z r zu tn ik iem . G A M M A p odobna je s t do BETY , n a to m ia st D E L T A m a ch a
rak ter eg z a m in u ją c o -r e p e ty c y jn y . P odano n a w et, że w' oparciu o te p rototyp y p la n u je się na Ś lą sk u p ro
d u k cję na szerszą sk a lę urząd zeń d y d a k ty czn y ch . R zecz je s t jed n a k bardzo sk o m p lik o w a n a , m im o że budow a m a szy n y uczącej się je s t w su m ie n iezb yt złożonym zagad n ien iem . D ow od zi teg o p rzyk ład a m e ryk ań sk i, g d zie op racow an o i sk o n stru o w a n o setk i p ro to ty p ó w , a część z n ich zn alazła z a sto so w a n ie w p ra k ty ce. T rudność jed n a k p olega na oprogram o
w a n iu tych urządzeń. P rzy k ła d o w o , je ż e li p isa n ie p od ręczn ik a szk oln ego za jm o w a ło z w y k le jed n em u lub k ilk u autorom k ilk a m iesięc y , rzad ziej k ilk a lat, lo a k tu a ln ie — p isa n ie p od ręczn ik a p rogram ow an ego z r eg u ły zab iera k ilk a la t całem u zesp o ło w i autorów . O p rogram ow an ie k o m p u tera w zak resie jed n ej d y s
c y p lin y w y m a g a zesp ołu sp e c ja listó w , ju ż n ie ty lk o r ep rezen ta n tó w danej d zied zin y w ie d z y , le c z ró w n ież g ru p y lu d zi zn ających za g a d n ien ie p ro jek to w a n ia s y stem u e lek tro n iczn eg o p rzetw a rza n ia d anych, a także m a tem a ty k ó w , p ro g ra m istó w itp.
S łu szn ie zatem , że ¡w n aszych p ra co w n ia ch n au k o
w y ch k o n stru u je s ię p ro to ty p y m aszyn do n au czan ia.
T rzeba jed n a k zatroszczyć się o to, aby w y k sz ta łc ić o d p o w ied n ich sp e c ja listó w (d y d a k ty k ó w ), którzy będą p rogram ow ali m a szy n y u czące. W P o lsc e tym za g a d n ien iem do n ied a w n a n ik t się n ie zajm ow ał.
C zy nam grozi k o m p u tery za cja n auczania?
F u tu rolod zy u w ażają, że p o w sz e c h n e z a sto so w a n ie w szk ołach n au czan ia w sp o m a g a n eg o p rzez e lek tro n icz
ną m a szy n ę c y fro w ą n astąp i już w roku 1978, zaś n au czan ie w dom u — ró w n ież za pom ocą k o m p u te ró w — p r z e w id u je s ię n a rok 1989. Taką progn ozę u sta lili w y b itn i d u ń scy sp e c ja liśc i w d zied zin ie a u to m a ty czn eg o p rzetw a rza n ia in f o r m a c ji3). T rudno w tej c h w ili z całą sta n o w c z o śc ią p o w ied zieć, czy term in y
*) W ł a d y s ł a w T u r s k i — „ E r a i n f o r m a t y k i ” , „ P e r s p e k t y w y ” n r 9/69.
te zostaną dotrzym an e. N ie ma jed n ak w ą tp liw o śc i, że k om p u teryzacja n a u cza n ia b ęd zie p o stęp o w a ła . J ed en z najb ard ziej e n tu zja sty czn y ch r z e c z n ik ó w 4) k o m p u tery za cji n a u cza n ia prof. P a tric k S u p p es w ar
ty k u le pt. „Z a sto so w a n ie m a szy n cy fr o w y c h w n a u c za n iu ” p od aje, że ju ż w p o ło w ie roku 1965 tylk o na różnych u n iw e r sy te ta c h a m ery k a ń sk ich b yło w u ży ciu 800 k o m p u teró w i w cią g u tego roku in sty tu c je te w y d a ły 175 m in d olarów na m a szy n y liczą ce. R a
port na te n tem a t p r zew id y w a ł, że roczn e w y d a tk i b u d żeto w e u n iw e r sy te tó w a m ery k a ń sk ich na d zia ła l
ność zw iązan ą z d y d a k ty k ą k om p u terow ą osiągn ą w roku 19(8 — 300 m in dolarćw . W iem y już d zisiaj, że k w o ta ta została zn aczn ie przekroczona.
M y w P o lsc e tego rodzaju zm a rtw ień jeszcze nie m am y.
E lek tro n iczn e m a szy n y c y fr o w e do c e ló w d y d a k ty cz
nych n ależą u nas do rzadkości. N a jw ięk szą p rzeszk o dę sta n o w ią tu n ie w ą tp liw ie w y so k ie k oszty ich za
kupu. T y m cza sem a k tu a ln ie w P o lsc e nie w y stę p u je (w zasadzie) brak n a u c z y c ie li, zaś sy stem k la s o w o - -le k c y jn y z ca łą sw oją d rętw otą i nudą sta n o w i dziś
■na tej drodze b arierę w p ro st n ie do p rzeb ycia. Ż y cie je s t jed n a k siln ie jsz e i z p e w n o śc ią is tn ie ją c y k ryzys .szkoły sp o tę g u je się ido te g o stop n ia, że czy n n ik i e k o
nom iczn e, m eto d y czn e i o rg a n iza cy jn e u stą p ią przed k o n ieczn o ścią ra d y k a ln ej reform y.
Sądzę, że w P o lsc e grozi w itej d zied zin ie k o m p u te
ryzacja, choć o b ecn ie trudno p o w ie d z ie ć , k ied y to m o że n astąp ić. D la teg o i m y p o w in n iśm y ju ż teraz p o d ją ć ek sp e r y m e n to w a n ie w d zied zin ie za sto so w a n ia elek tro n iczn y ch m aszyn cy fr o w y c h do p ra k ty k i d y
d ak tyczn ej.
R aport A rtu ra C. L ittle
Z god n ie z osta tn im rap ortem o p racow an ym p rzez organ izację bad aw czą A rtu ra C. L ittle , u p ły n ie je sz cze 10 lu b 15 lat, zan im m a szy n y u czące obejm ą w p e łn i szk o ln ictw o w U S A . Istn ieją trzy p rzyczyn y tak iej sy tu a cji.
P o p ie r w sz e , n iezb ęd n e jest p rzep ro w a d zen ie ogrom nej ilo ści badań dla w y ja śn ie n ia i zd efin io w a n ia isto ty p ro cesó w nau czan ia, p o n iew a ż d y d a k ty cy nie w ied zą jeszcze w y sta rcza ją co dużo o tym , w jaki sposób c zło w ie k się u czy lu b ja k i b yłb y n ajlep szy sy ste m n au czan ia i n a jlep sze dla n iego urządzenia tech n iczn e.
P o drugie, n a w e t je ś li ju ż teo ria n au czan ia zo sta n ie op racow an a i p rzyjęta, u p ły n ie jeszcze w ie le czasu, zan im w y p ro d u k u je -się m a szy n y w ła śc iw e do jej w p ro w a d zen ia . C y to w a n y raport p od aje, że n ik t je s z cze n ie w ie, jak o p ra co w y w a ć program y i sy stem y , k tóre m o g ły b y być rzec z y w iśc ie k o n k u ren cy jn e w sto su n k u do k o n w en cjo n a ln ej tech n ik i nauczania.
W k oń cu trzecią p rzeszk od ą d o p ełn ej i p o w sz e c h nej k o m p u tery za cji szk o ln ictw a są sam i n a u czy ciele, k tórych w ięk szo ść w y r a ż a bardzo w ie le o b iek cji co do m o żliw o ści w p ro w a d za n ia m aszyn u czących oraz n iech ęć do racjo n a ln eg o w y k o r z y sta n ia n o w o czesn y ch m etod.
') „ D z iś i j u t r o m a s z y n c y f r o w y c h ” , P W N , W a r s z a w a 1360, B i b l i o t e k a P r o b l e m ó w .
