2. Rynek wieprzowiny
2.3. ĝwiatowe spoĪycie wieprzowiny
Rozwój globalnego spoĪycia wieprzowiny jest w zasadzie podobny do rozwoju produkcji. JednakĪe w wielu krajach tempo zmian spoĪycia róĪni siĊ od tempa zmian produkcji, wskazując tym samym na obszary nadwyĪkowe i deficytowe. W krajach, takich jak Japonia, Meksyk, a takĪe Chiny (choü w znacznie mniejszym stopniu), wzrost spoĪycia byá w badanym okresie wiĊk-szy niĪ produkcji. Z kolei w krajach, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada, a zwáaszcza Brazylia, wzrost produkcji znacząco przewyĪszaá wzrost spoĪycia.
W rezultacie w USA, Kanadzie, w Brazylii, a takĪe w Rosji udziaá spoĪycia w produkcji wieprzowiny maleje, a w Japonii, na Filipinach, w Meksyku i Korei Pád. oraz w Chinach roĞnie. W tym ostatnim przypadku udziaá spoĪycia w niewielkim stopniu przewyĪsza produkcjĊ. Jest to nowe zjawisko, które poja-wiáo siĊ w Chinach w ostatnich piĊciu latach i skutkuje rosnącym importem wieprzowiny.
Geograficzny rozkáad globalnego spoĪycia wieprzowiny jest zbliĪony do rozkáadu produkcji, choü korekta wynikająca z obrotów handlu zagranicznego trochĊ zmienia kolejnoĞü krajów o najwiĊkszym spoĪyciu. W 2015 r. najwiĊksze globalne spoĪycie wystĊpowaáo w Chinach, w UE-28 i w USA, a w dalszej ko-lejnoĞci w Rosji i w Brazylii. W stosunku do lat 1995-1999 nastąpiáa zmiana, gdyĪ do grupy piĊciu krajów charakteryzujących siĊ najwyĪszym globalnym spoĪyciem wieprzowiny naleĪaáa wówczas Japonia, podczas gdy w 2015 r. jej miejsce zajĊáa Brazylia.
Rysunek 2.6. Udziaá spoĪycia wieprzowiny w produkcji (%)
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych Foreign Agricultural Service United States Department of Agriculture.
Rysunek 2.7. Struktura geograficzna Ğwiatowego spoĪycia wieprzowiny (%)
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych Foreign Agricultural Service United States Department of Agriculture.
UwagĊ zwraca jednak nie tylko osáabienie pozycji wspomnianej juĪ Japo-nii, ale przede wszystkim Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. Tak w jednym, jak i w drugim przypadku mamy do czynienia z barierą popytu na wieprzowinĊ, której spoĪycie od wielu lat utrzymuje siĊ na stabilnym poziomie, pomimo spadku cen i wzrostu dochodów ludnoĞci. Przyrost produkcji kierowa-ny jest natomiast na eksport, którego udziaá w produkcji stale roĞnie kosztem spadku udziaáu spoĪycia.
1995-1999
&KLQ\ 8( 86$
%UD]\OLD :LHWQDP 5RVMD .DQDGD -DSRQLD SR]RVWDáH
2015
&KLQ\ 8( 86$
%UD]\OLD :LHWQDP 5RVMD .DQDGD -DSRQLD SR]RVWDáH
WaĪną kwestią jest takĪe rosnący udziaá grupy pozostaáych krajów (poza wymienianą czoáówką). ĝwiadczy to bowiem o rosnącym udziale krajów mniej zamoĪnych czy jedzących mniej wieprzowiny z powodu tradycji religijnych bądĨ innych. Inaczej mówiąc spoĪycie wieprzowiny podlega upowszechnieniu. Z tego powodu maleje koncentracja globalnego spoĪycia wieprzowiny. Udziaá spoĪycia globalnego w trzech krajach o najwiĊkszym spoĪyciu zmniejszyá siĊ z 83,1%
w latach 1995-1999 do 78,4% w 2015 r., a w piĊciu krajach z 88,3% do 83,7%.
Rysunek 2.8. PrzeciĊtne roczne spoĪycie wieprzowiny w wybranych krajach Ğwiata w kg wagi detalicznej/mieszkaĔca
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych OECD.
Opisane tendencje widoczne są jeszcze wyraĨniej w przypadku analizy spoĪycia jednostkowego, czyli przypadającego na 1 mieszkaĔca, choü jego ob-raz jest czĊsto odmienny. Poziom spoĪycia w poszczególnych krajach zaleĪy przede wszystkim od liczby i dochodów ludnoĞci. Obok tych dwóch zasadni-czych czynników mniejszy lub wiĊkszy wpáyw mają takĪe czynniki kulturowe czy struktura demograficzna, a takĪe preferencje ludnoĞci oraz liczba ludnoĞci zamieszkaáej w miastach. Ten ostatni czynnik nabraá znaczenia w ostatnich latach, zwáaszcza w krajach azjatyckich, w których przyspieszony rozwój urba-nizacji, a wraz z nim przejĊcie wielu obyczajów zachodnioeuropejskich czy amerykaĔskich przyczyniáy siĊ do wzrostu spoĪycia miĊsa, w tym wieprzowiny.
W Chinach udziaá ludnoĞci zamieszkaáej w miastach zwiĊkszyá siĊ w latach 1997-2007 z 32% do 45% [Zhangyue i in. 2012]. Z danych OECD wynika, Īe w tych samych latach spoĪycie wieprzowiny wzrosáo z 22,4 kg/mieszkaĔca do 25,3 kg/mieszkaĔca w wadze detalicznej, a wiĊc o 13,0%. W 2015 r. spoĪycie wieprzo-winy w Chinach wynosiáo 31,6 kg /mieszkaĔca i byáo o 43% wiĊksze niĪ
przeciĊt-
ĞZLDW 8(&KLQ\86$
.DQDGD 3DUDJZDM .RUHD3áG$XVWUDOLD-DSRQLD 1RZD=HODQGLD:LHWQDP8UXJZDM%UD]\OLD8NUDLQD0DOH]MD0HNV\N)LOLSLQ\5RVMD&KLOH
1995-1999
ĞZLDW 8(&KLQ\
:LHWQDP .RUHD3áG3DUDJZDM$XVWUDOLD5RVMD86$
1RZD=HODQGLD8UXJZDM%UD]\OLD-DSRQLD.DQDGD8NUDLQD0HNV\N0DOH]MD)LOLSLQ\&KLOH
2015
ne spoĪycie w latach 1995-1999. Niektórzy dowodzą jednak, Īe pomimo wzrostu spoĪycia absolutnego, maleje jego udziaá w ogólnym spoĪyciu miĊsa na rzecz áowiny. W 1980 r. wieprzowina stanowiáa bowiem 83% spoĪywanego miĊsa, a wo-áowina 12%. W 2008 r. byáo to odpowiednio 65% i 22%, [Zhangyue i in. 2012].
W niektórych krajach azjatyckich wzrost spoĪycia w badanym okresie byá znacznie wiĊkszy niĪ w Chinach. Na przykáad w Wietnamie spoĪycie wieprzo-winy powiĊkszyáo siĊ prawie trzykrotnie, w Korei Pád. o 81%, a w Tajlandii o 57%. W rezultacie w 2015 r. spoĪycie wieprzowiny w Wietnamie i w Korei Pád. wynosiáo odpowiednio 29,1 i 28,4 kg/mieszkaĔca. Poziom ten sytuowaá je na drugiej i trzeciej pozycji po Unii Europejskiej. W Tajlandii spoĪycie wie-przowiny byáo o poáowĊ mniejsze i w 2015 r. wynosiáo 10,9 kg/mieszkaĔca.
Relatywnie wysoki wzrost spoĪycia nastąpiá teĪ w krajach Ameryki Pád.
WiĊkszoĞü z nich, oprócz Paragwaju, w latach 1995-1999 charakteryzowaáa siĊ jednak bardzo niskim spoĪyciem w granicach 5-7 kg/mieszkaĔca i dlatego po-mimo duĪego wzrostu jego poziom nadal pozostaá niski10. W 2015 r. wahaáo siĊ ono od ok. 8 kg w Argentynie do 14 kg/mieszkaĔca w Urugwaju. W Paragwaju spoĪycie wieprzowiny jest najwyĪsze w tej grupie krajów. W 2015 r. wynosiáo ono 21 kg/mieszkaĔca. W Ameryce Pád. tradycyjnie najwiĊcej spoĪywa siĊ miĊ-sa woáowego. Na przykáad Urugwaj charakteryzuje siĊ najwyĪszym na Ğwiecie poziomem spoĪycia woáowiny przypadającego na jednego mieszkaĔca. W latach 2010-2012 wyniosáo ono 61,3 kg/mieszkaĔca [Rycombel i in. 2012].
W Kanadzie w 2015 r. spoĪycie wieprzowiny wyniosáo 15,7 kg/mieszkaĔca i byáo o 28% mniejsze w stosunku do Ğredniej z lat 1995-1999. Zyskaáo na tym spoĪycie drobiu, ale nie byáo to jedynie kwestią konkurencji cenowej, spadku do-chodów ludnoĞci, czy teĪ chĊci zakupu bardziej dietetycznego miĊsa. Wynikaáo to gáównie z duĪej liczby imigrantów z Azji i Afryki i ich preferencji zakupowych.
Wzrost udziaáu imigrantów w spoáeczeĔstwie Ameryki Pán., w tym zwáaszcza Kanady, spowodowaá bowiem absolutny i wzglĊdny spadek spoĪycia miĊsa czerwonego, w tym gáównie wieprzowiny [Lupescu 2016].
W Stanach Zjednoczonych i w Unii Europejskiej spoĪycie wieprzowiny jest w zasadzie stabilne od wielu lat. W 2015 r. spoĪycie w USA wyniosáo 22,7 kg/mieszkaĔca, a w UE-28 32,5 kg/mieszkaĔca. W przypadku Stanów Zjedno-czonych byáo ono minimalnie mniejsze od Ğredniego z lat 1995-1999, a w przypadku Unii Europejskiej takie samo. Unia Europejska jest Ğwiatowym
10 Podobne spostrzeĪenie zawiera praca [Dybowski, Rycombel 2011]. Autorzy piszą , Īe
„W latach 1995-2010 najszybciej rosáo spoĪycie tego gatunku miĊsa w Ameryce Pád. (o 5,7%
rocznie), ale w przeliczeniu na mieszkaĔca byáo nadal niskie. Mimo wysokiego tempa wzro-stu, spoĪycie rosáo o 1 pkt. proc. wolniej niĪ produkcja wieprzowiny”.
liderem w zakresie spoĪycia wieprzowiny. Wieprzowina ma tu najwiĊkszy udziaá w spoĪyciu miĊsa. W 2015 r. wyniósá on 48%. Udziaá drobiu stanowiá natomiast 34%, a woáowiny 16%.
SpoĪycie wieprzowiny w Unii Europejskiej
Rozwój globalnego spoĪycia w skali Unii Europejskiej nie jest podobny do rozwoju produkcji. RóĪni siĊ on bowiem nie tylko tempem zmian, ale niejed-nokrotnie takĪe ich kierunkiem. We Wáoszech wzrost spoĪycia byá wiĊkszy niĪ produkcji (rys. 2.9). W Polsce i w Wielkiej Brytanii nastąpiá on pomimo duĪego spadku produkcji. Z kolei w Belgii i w Niemczech wzrostowi produkcji towa-rzyszyá spadek spoĪycia wieprzowiny. W Danii, a zwáaszcza w Hiszpanii wzrost spoĪycia byá znacznie mniejszy niĪ wzrost produkcji. We Francji i na WĊgrzech spadek spoĪycia byá mniejszy niĪ produkcji.
Rysunek 2.9. Zmiany produkcji i spoĪycia w niektórych krajach UE-28 (2015 r. w odniesieniu do Ğredniorocznego poziomu w latach 1995-1999)
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych Eurostatu.
Dysproporcje te ukazują kraje deficytowe i nadwyĪkowe w produkcji wie-przowiny. Tradycyjnie najmniejszy udziaá spoĪycia w produkcji wieprzowiny wystĊpuje w krajach, takich jak Dania, Holandia i Belgia. Wprawdzie charaktery-zują siĊ one relatywnie wysokim spoĪyciem przypadającym na 1 mieszkaĔca (wyĪszym niĪ Ğrednie spoĪycie w UE-28), ale jednoczeĞnie najwyĪszymi wskaĨ-nikami samowystarczalnoĞci w Unii Europejskiej. W 2015 r. samowystarczalnoĞü w Danii wynosiáa 481%, w Holandii 256%, a w Belgii 231%. W Niemczech i w Hiszpanii, a wiĊc w krajach o najwiĊkszym wzroĞcie produkcji wskaĨniki sa-mowystarczalnoĞci wynosiáy w 2015 r. odpowiednio do 129% i 154%. W obu tych krajach maleje sukcesywnie udziaá spoĪycia wieprzowiny w produkcji, czyli inaczej mówiąc roĞnie samowystarczalnoĞü. We Wáoszech i w Polsce sytuacja jest odwrotna.
1LHPF\ +LV]SDQLD )UDQFMD 'DQLD 3ROVND +RODQGLD :áRFK\ :ON%U\WDQLD %HOJLD :ĊJU\ 8(
VSRĪ\FLH SURGXNFMD
W Unii Europejskiej róĪnica miĊdzy poziomem koncentracji produkcji i spoĪycia jest stosunkowo duĪa ze wzglĊdu na powszechną konsumpcjĊ wie-przowiny. Z tego powodu spoĪycie jest rozproszone, a w ostatnich dwudziestu latach nie zaszáy wiĊksze zmiany w tym zakresie. Udziaá trzech krajów o najwiĊkszym spoĪyciu globalnym zmniejszyá siĊ bowiem z 44,9% do 44,2%, piĊciu krajów z 64,1% do 63,8%, a dziesiĊciu krajów z 80,8% do 80,3%.
Rysunek 2.10. Udziaá spoĪycia wieprzowiny w produkcji w wybranych krajach Unii Europejskiej (%)
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie bazy danych Eurostatu.
W Unii Europejskiej od pewnego czasu oficjalnie nie publikuje siĊ da-nych dotyczących spoĪycia jednostkowego. Związane jest to z brakiem ich spójnoĞci wynikającej z róĪnej metodyki stosowanej przez poszczególne kraje czáonkowskie. Zdając sobie z tego sprawĊ, moĪna jednak przeanalizowaü dane pochodzące z jednego Ĩródáa, a wiĊc liczone w podobny sposób11. Pomimo wad pozwalają one na uwypuklenie kilku tendencji.
W Unii Europejskiej spoĪycie wieprzowiny jest powszechne, ale jego po-ziom zróĪnicowany. Tradycyjnie byáo ono znacznie wyĪsze w krajach Europy Póánocnej niĪ w krajach Europy Poáudniowej. W ostatnich kilkudziesiĊciu latach nastąpiáy jednak pewne zmiany. Do krajów o spoĪyciu przewyĪszającym Ğrednie spoĪycie unijne doáączyáy kraje Europy Poáudniowej, takie jak Hiszpania i Portu-galia. We Wáoszech spoĪycie wieprzowiny jest natomiast zbliĪone do Ğredniego spoĪycia unijnego (rys. 2.11).
11 ZMP/AMI Markt Bilanz, Vieh und Fleisch (lata 1996-2015).
Rysunek 2.11. PrzeciĊtne roczne spoĪycie wieprzowiny w wybranych krajach Unii Europejskiej (w kg wagi poubojowej/mieszkaĔca)a)
a) bez podrobów
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych ZMP oraz AMI.
Nowym zjawiskiem, które pojawiáo siĊ w ostatnich dwudziestu latach jest spadek spoĪycia wieprzowiny, który nastąpiá w wielu krajach. Byáy to gáównie kraje o najwyĪszym spoĪyciu w okresie bazowym, choü nie tylko. W naj-wiĊkszym stopniu obniĪyáo siĊ spoĪycie w Danii (z 64,2 kg/mieszkaĔca w latach 1995-1999 do 55,2 kg/mieszkaĔca w latach 2010-2014, a wiĊc o 9 kg/mieszka-Ĕca). W Belgii spadek wyniósá prawie 5 kg/mieszkaĔca (z 45,4 kg do 40,8 kg/mieszkaĔca), a w Holandii 3 kg (z 43,9 kg/mieszkaĔca do 41,2 kg/mieszka-Ĕca). Stosunkowo maáy spadek spoĪycia nastąpiá w Niemczech i w Hiszpanii po ok. 1 kg/mieszkaĔca, odpowiednio z 55,3 kg do 54,1 kg/mieszkaĔca i z 60 kg do 58,8 kg/mieszkaĔca. Spadek spoĪycia miaá miejsce takĪe w niektórych krajach o niĪszym poziomie spoĪycia, jak np. we Francji, w której obniĪyáo siĊ ono w tym okresie o 4 kg/mieszkaĔca (z 36,3 kg do 32,4 kg/mieszkaĔca).
Z kolei w niektórych krajach Europy Poáudniowej, jak na przykáad we Wáoszech i w Portugalii, nastąpiá wzrost spoĪycia wieprzowiny. We Wáoszech wzrosáo ono z 35,1 kg do 38,4 kg/mieszkaĔca, a wiĊc o 3 kg, a w Portugalii z 39,8 kg do 44,2 kg/mieszkaĔca (o 4,4 kg). Niewielki wzrost spoĪycia wie-przowiny miaá miejsce takĪe w Polsce, pomimo gáĊbokiego spadku produkcji wieprzowiny. W latach 2010-2014 Ğrednioroczne spoĪycie wyniosáo 39,7 kg/mieszkaĔca i byáo wyĪsze niĪ w latach 1995-1997 o 1,3 kg/ mieszkaĔca12.
12 SpoĪycie miĊsa w Polsce podano w wadze scháodzonej (bez podrobów). Dane GUS zebra-ne w: Ryzebra-nek MiĊsa nr 51.
Przyczyny zmian poziomu spoĪycia byáy zróĪnicowane i czĊsto zaleĪne od uwarunkowaĔ krajowych. Wspólnym mianownikiem spadku spoĪycia wieprzo-winy byáo jednak to, Īe „przegrywaáa” ona konkurencjĊ z drobiem. Drób byá po-strzegany jako miĊso áatwe w obróbce kulinarnej, chude, a wiĊc mające wáaĞci-woĞci dietetyczne. W dodatku miĊso drobiowe wygrywaáo konkurencjĊ cenową z wieprzowiną i woáowiną. Miaáo to szczególne znaczenie w sytuacji sáabnącej kondycji ekonomicznej wielu gospodarstw europejskich. W Niemczech, a byü moĪe takĪe w innych krajach, obok wymienionych czynników wystąpiáy jeszcze inne przyczyny socjodemograficzne, wynikające ze struktury etnicznej spoáeczeĔ-stwa. Istotne byáy takĪe relatywnie niskie dochody imigrantów lub niejedzenie przez nich miĊsa wieprzowego [Kayser et al. 2013].
Wzrost spoĪycia wieprzowiny w krajach Europy Poáudniowej trwa nato-miast od kilkudziesiĊciu lat. W krajach tych wzrost spoĪycia miĊsa nastąpiá gáów-nie w wyniku wzrostu spoĪycia wieprzowiny. Na przykáad we Wáoszech w latach 1970-1995 spoĪycie wieprzowiny wzrosáo z 10,7 kg/mieszkaĔca do 33 kg, a wiĊc ponad trzykrotnie. Tymczasem spoĪycie woáowiny pozostaáo w zasadzie na tym samym poziomie, a spoĪycie drobiu wzrosáo o 7 kg/mieszkaĔca. W rezultacie na-stąpiá wzrost spoĪycia miĊsa z 54 kg/mieszkaĔca do 89 kg. PodáoĪem tego zjawi-ska byáo biednienie spoáeczeĔstwa i przesuniĊcie preferencji konsumentów z rela-tywnie drogiej woáowiny na wieprzowinĊ.
2.4. Handel Īywcem i miĊsem wieprzowym