Wpáyw Ğwiatowego rynku wieprzowiny na rynek trzody w Polsce

Wzajemny wpáyw rynków dokonuje siĊ poprzez ceny i handel zagranicz-ny, modyfikujący podaĪ i popyt na rynkach krajowych, a takĪe poprzez kursy walut. W ostatnich latach, charakteryzujących siĊ coraz wiĊkszą liberalizacją handlu, konkurencyjnoĞü cenowa na Ğwiatowym rynku wieprzowiny sprowadza siĊ w zasadzie do konkurencyjnoĞci na poziomie kosztów produkcji, gdyĪ wy-grywają ją kraje o najniĪszych kosztach. Skutkiem tego jest rosnąca koncentra-cja produkcji w miejscach wystĊpowania najniĪszych kosztów (np. Brazylia, USA) oraz ograniczanie produkcji w tych krajach, które nie są w stanie sprostaü tej konkurencji.

Rynek wieprzowiny w Chinach jest w zasadzie rynkiem niezaleĪnym. Ob-roty handlu zagranicznego mają tam relatywnie maáe znaczenie. Import wie-przowiny, pomimo jego dynamicznego wzrostu w ostatnich latach, w 2015 r.

stanowiá niecaáe 2% konsumpcji, a eksport okoáo 1% produkcji krajowej. Tym niemniej wystĊpuje sáaba zaleĪnoĞü korelacyjna miĊdzy cenami na rynkach chiĔskim i Stanów Zjednoczonych. Takiej wspóázaleĪnoĞci nie ma natomiast w przypadku Chin i krajów Unii Europejskiej, choü Ğrednioroczny eksport wie-przowiny w latach 2013-2015 z Niemiec do Chin byá o 20% wiĊkszy niĪ ze Sta-nów Zjednoczonych. Obliczone wspóáczynniki korelacji wskazują, Īe wspóáza-leĪnoĞü cen na rynku w Chinach i w Stanach Zjednoczonych ulega nasileniu (dla lat 2006-2015 R=0,35, a dla lat 2009-2015 R=0,40). Wytáumaczeniem tego mo-Īe byü zakup przez ChiĔczyków firmy Smithfield Foods. Przekonywaü o tym moĪe takĪe fakt, Īe podobny wspóáczynnik uzyskano równieĪ w przypadku ko-relacji cen trzody na rynkach chiĔskim i polskim (dla lat 2006-2015 R=0,33).

JeĞli takie táumaczenie byáoby wáaĞciwe, to moĪna by mówiü o ewentualnym umacnianiu siĊ tych relacji wraz z upáywem czasu.

Rynek trzody w Stanach Zjednoczonych jest stosunkowo sáabo powiązany z rynkiem w Unii Europejskiej. Tym niemniej wspóáczynniki korelacji miĊdzy cenami na wybranych rynkach europejskich a cenami w Stanach Zjednoczonych są w kaĪdym przypadku statystycznie istotne. W latach 2006-2015 wspóáczyn-nik korelacji miedzy cenami na rynku w Stanach Zjednoczonych a cenami w Hiszpanii wynosiá R=0,67, a w latach 2007-2015 R=0,71. W przypadku Hisz-panii wspóáczynniki korelacji w póĨniejszych latach miaáy podobne wartoĞci.

Nieco niĪszy wspóáczynnik uzyskano w przypadku Danii. W latach 2006-2015 wspóáczynnik ten wyniósá R=0,64. Wspóáczynnik ten malaá w póĨniejszych la-tach. Relatywnie niskie wspóáczynniki korelacji uzyskano w przypadku powią-zaĔ cen na rynku USA i Holandii (R=0,55) oraz w przypadku USA i Niemiec

(R=0,56). Wydaje siĊ, Īe związki te oparte są takĪe o firmy globalne. Na przy-káad Ĩródáem transmisji cen duĔskich na rynek amerykaĔski moĪe byü firma Danish Crown, która ma przedstawicielstwo w USA (Plumrose). Z kolei firmy, takie jak Tonnies, Vion czy Westfleisch, a wiĊc trzy najwiĊksze firmy niemiec-kie, choü powiązane kapitaáowo z wieloma innymi duĪymi firmami, w tym tak-Īe z Danish Crown, dziaáają gáównie na rynku europejskim.

Firmy, takie jak Smithfield Food i Danish Crown, są powiązane kapitaáowo takĪe z firmami polskimi. Danish Crown jest wáaĞcicielem grupy Sokoáów, a w skáad Smithfield Polska wchodzi Grupa Animex, do której naleĪą marki, takie jak Krakus czy Morliny. W ten sposób polski rynek wieprzowiny znajduje siĊ pod mniejszym lub wiĊkszym wpáywem firm globalnych i rynków Ğwiatowych.

NajwiĊkszy wpáyw na polskie ceny trzody ma jednak rynek Unii Europej-skiej. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej ceny trzody w Polsce, obok naturalnej zaleĪnoĞci od podaĪy i popytu na polskim rynku, zaleĪą takĪe od cen w Unii Europejskiej i kursu záotego wzglĊdem euro. Z obliczonych wspóáczyn-ników korelacji wynika, Īe najwiĊksza wspóázaleĪnoĞü cen trzody wyraĪonych w euro wystĊpujĊ pomiĊdzy cenami w Polsce a cenami kolejno w: Niemczech, Holandii i Danii. W latach 2006-2015 wspóáczynniki korelacji wynosiáy odpo-wiednio R=0,92, R=0,90 i R=0,87. W kaĪdym przypadku wartoĞü tych wspóá-czynników rosáa, gdy brano pod uwagĊ krótsze okresy póĨniejsze. W latach 2011-2015 przybraáy one najwyĪszą wartoĞü R=0,98 (Niemcy i Holandia) i R=0,94 (Dania).

Rysunek 2.22. Produkcja i ceny Īywca wieprzowego w Polsce w latach gospodarczych

ħródáo: Rynek MiĊsa nr 51.

Wspóáczynniki korelacji pomiĊdzy cenami trzody w Polsce a cenami trzody w Hiszpanii teĪ byáy statystycznie istotne i relatywnie wysokie, ale war-toĞci tych wspóáczynników byáy niĪsze niĪ w wyĪej opisanych przypadkach.

W latach 2006-2015 wspóáczynnik korelacji wyniósá R=0,80, a w latach 2011- -2015 R=0,88. Wydaje siĊ, Īe wynika to z szeregu czynników, wĞród których za najwaĪniejsze naleĪy uznaü powiązania handlowe. MiĊdzy Polską a Niemcami, Holandią a Danią są one znacznie silniejsze niĪ miĊdzy Polską a Hiszpanią.

Wynika to miĊdzy innymi z bliskoĞci Niemiec, Holandii i Danii, co niewątpli-wie uáatwia handel (niĪsze koszty transportu) [Holst 2013].

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej osáabiáa siĊ natomiast zaleĪ-noĞü cen od krajowych ubojów trzody. Bywają bowiem sytuacje, gdy spadkowi ubojów towarzyszy spadek cen, a nie naturalny w tej sytuacji ich wzrost, gdyĪ inny kierunek rozwoju produkcji wystĊpowaá w danym momencie w Unii Euro-pejskiej lub nastąpiá wpáyw kursu na te ceny. Z taką sytuacją mieliĞmy na przykáad do czynienia w II póároczu 2007 r., w I póároczu 2013 r. i w II póároczu 2015 r.

W II póároczu 2007 r. produkcja trzody w Polsce byáa o 3,9% mniejsza niĪ w II póároczu 2006 r. Tymczasem przeciĊtna cena skupu trzody osiągnĊáa 3,72 zá/kg wobec 3,80 zá/kg rok wczeĞniej. Staáo siĊ tak dlatego, Īe miaá wówczas miejsce spadek cen trzody w Unii Europejskiej oraz kilkuprocentowa w skali roku aprecjacja záotego wzglĊdem euro. W II póároczu 2007 r. przeciĊtna cena w UE-27 wyniosáa 139 EUR/100 kg i byáa o 6% niĪsza niĪ w II póároczu 2006 r.

W Unii Europejskiej, a zwáaszcza w UE-15 miaá wówczas miejsce wzrost pro-dukcji po dobrych zbiorach zbóĪ w 2006 r. Niskie ceny trzody wywoáaáy protesty farmerów, czego rezultatem byáo uruchomienie w paĨdzierniku 2007 r. programu dopáat do prywatnego magazynowania wieprzowiny, a w listopadzie programu dopáat do eksportu miĊsa wieprzowego. Tymczasem w Polsce przeciĊtna cena skupu trzody wyniosáa w II póároczu 2009 roku 4,49 zá/kg wobec 4,45 zá/kg rok wczeĞniej. Byá to bardzo maáy wzrost ceny ze wzglĊdu na 5% spadek produkcji w tym okresie, ale w sytuacji drastycznego spadku cen w Unii Europejskiej moĪ-liwy jedynie ze wzglĊdu na 18% deprecjacjĊ záotego wobec euro. W II póároczu 2009 roku kurs wynosiá 4,19 wobec 3,54 w II póároczu 2008 roku.

Drugi przypadek braku wzrostu cen w Polsce przy spadku produkcji miaá miejsce w I póároczu 2013 roku. Jego przyczyną byáa aprecjacja záotego wzglĊ-dem euro, bo ceny w Unii Europejskiej i to zarówno przeciĊtne w UE-28, jak i ceny w Polsce wyraĪone w euro wzrosáy w tym okresie odpowiednio o 6%

i o 2%. Trzeci przypadek wystąpiá natomiast w II póároczu 2015 r. Wówczas zmniejszenie polskich ubojów trzody przez dziewiĊü miesiĊcy nie zdoáaáo wy-woáaü wzrostu jej cen, gdyĪ ceny te w Unii Europejskiej nadal siĊ obniĪaáy pod

wpáywem stale wysokich ubojów. SytuacjĊ tĊ spowodowaáo z jednej strony póĨniejsze osiągniĊcie szczytowej podaĪy w krajach Unii w stosunku do Polski, a z drugiej strony wczeĞniejsza w Polsce reakcja producentów na niskie ceny trzody i spadek opáacalnoĞci.

Wpáyw krajów Unii Europejskiej na ceny polskiej wieprzowiny jest nie-wątpliwie duĪy i znaczący. Ceny pozostają bowiem pod wpáywem cen w Unii Europejskiej, a zwáaszcza pod wpáywem najwiĊkszych graczy rynkowych o Ğwiatowym zasiĊgu, jak na przykáad Dania charakteryzująca siĊ bardzo efek-tywnym caáym áaĔcuchem produkcji Īywca i miĊsa wieprzowego. W Unii Euro-pejskiej impulsy cenowe pochodzą z krajów o najniĪszych kosztach produkcji i wysokim poziomie integracji pionowej. Skutkiem tego jest zwiĊkszenie kon-centracji produkcji w tych krajach, przy jednoczesnym ograniczaniu produkcji w krajach sáabszych nie speániających tych kryteriów.