Perspektywy chowu trzody chlewnej w Polsce

Wpáyw cen trzody w Unii Europejskiej na ceny trzody w Polsce ma wy-miar doĞü dramatyczny, gdyĪ dáugookresowa redukcja pogáowia trzody jest miĊ-dzy innymi skutkiem tego wpáywu. W czerwcu 2016 r. pogáowie trzody w Polsce wyniosáo 10 239 tys. sztuk i byáo o 40% mniejsze niĪ Ğrednioroczne pogáowie w latach 2005-2009, a w stosunku do 2006 r. charakteryzującego siĊ najwyĪszym stanem pogáowia po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej o 46%.

Spadek pogáowia jest wynikiem dwóch zasadniczych czynników wyraĪających wzrost najwaĪniejszych skáadowych kosztów produkcji trzody, a mianowicie kosztów pasz i prosiąt. Jest to dáugookresowe tanienie trzody wzglĊdem zbóĪ i pasz oraz dáugookresowe droĪenie prosiąt wzglĊdem trzody.

W pierwszym przypadku z podobną sytuacją mamy do czynienia w caáej Unii Europejskiej, gdyĪ ceny trzody i zbóĪ są cenami rynkowymi, a niewielkie odchy-lenia wynikają ze zmian regionalnych bądĨ z wahaĔ kursu. Tym niemniej gospo-darstwa o wiĊkszej skali produkcji, a w związku z tym stosujące inną technologiĊ produkcji mogą mieü zyski przy relatywnie wąskich relacjach wyraĪających opáa-calnoĞü chowu, podczas gdy gospodarstwa maáe, a nawet Ğrednie, ponoszą straty.

W drugim przypadku sprawa jest bardziej skomplikowana, bo w grĊ wcho-dzi import prosiąt i warchlaków, przy czym polskie prosiĊta są konkurencyjne cenowo wzglĊdem prosiąt duĔskich czy niemieckich, ale przegrywają konkuren-cjĊ jakoĞciową. Importowane prosiĊta cechują lepsze parametry genetyczne, w tym lepsza póĨniejsza miĊsnoĞü tucznika czy lepsza konwersja pasz. Nabiera to szczególnego znaczenia w sytuacji wąskich relacji opáacalnoĞci chowu.

W związku z powyĪszym mamy do czynienia z problemem o charakterze strategicznym, áączącym siĊ z koniecznoĞcią poczynienia daleko idących zmian sektora. Zmiany te powinny polegaü na wspieraniu (wszelkimi moĪliwymi spo-sobami) gospodarstw o najwiĊkszej skali chowu (w tym gospodarstw produku-jących prosiĊta), upowszechnianiu postĊpu genetycznego i wspieraniu integracji pionowej sektora, mającej na celu redukcjĊ kosztów transakcyjnych, a w rezul-tacie obniĪenie kosztów produkcji. W dzisiejszych, zliberalizowanych warun-kach rynkowych jest to jedyną drogą do utrzymania produkcji trzody. W innym przypadku bĊdziemy skazani na coraz wiĊkszy jej import.

Zdawaü sobie jednak trzeba sprawĊ z tego, Īe aby utrzymaü pogáowie na poziomie ok. 10 mln sztuk potrzebnych jest ok. 50 tys. gospodarstw posiadają-cych pogáowie o Ğredniej skali ok. 200 sztuk lub 20 tys. gospodarstw o Ğredniej skali 500 sztuk. Byáaby to wiĊc jedna trzecia lub tylko jedna ósma obecnej licz-by gospodarstw, co mogáolicz-by siĊ áączyü ze wzrostem bezrobocia. Z drugiej stro-ny poziom koncentracji, o jakiej mowa byáby i tak nadal znacząco mniejszy niĪ w krajach, takich jak Niemcy czy Dania. W listopadzie 2015 r. w Niemczech na 1 gospodarstwo posiadające trzodĊ przypadaáo 1076 sztuk pogáowia¹⁴, a w Danii w paĨdzierniku 2014 r. 3532 sztuki¹⁵. JednakĪe bez przyspieszenia procesu kon-centracji i wdroĪenia odpowiednich zmian w sektorze moĪemy w najbliĪszych latach nie utrzymaü nawet obecnego stanu pogáowia.

Podsumowując zmiany na Ğwiatowym i krajowym rynku wieprzowiny, naleĪy stwierdziü, Īe:

1. W 2015 r. Ğwiatowe pogáowie trzody wyniosáo 796 mln sztuk i byáo o 4,8%

wiĊksze niĪ Ğrednioroczne pogáowie w latach 1995-1999. Jego wzrost byá pochodną wzrostu w piĊciu z dziesiĊciu krajów o najwiĊkszym pogáowiu, tj. w Chinach, USA, Brazylii, Kanadzie i Korei Poáudniowej.

2. ĝwiatowe pogáowie trzody charakteryzuje siĊ wysokim i rosnącym stopniem koncentracji, który wynika miĊdzy innymi z faktu, Īe kraj o najwiĊkszej jego liczebnoĞci (Chiny) posiada ponad 50% Ğwiatowego pogáowia. W Unii Euro-pejskiej w 2015 r. pogáowie trzody wyniosáo 148,3 mln sztuk i byáo o prawie 5% mniejsze niĪ Ğrednioroczne pogáowie w latach 1995-1999. Rozwój po-gáowia byá regionalnie zróĪnicowany, ale tylko w czterech z dziesiĊciu kra-jów o najwiĊkszej liczebnoĞci pogáowia trzody doszáo do jego powiĊkszenia (Hiszpania, Niemcy, Dania i Wáochy).

3. Rynek wieprzowiny jest najwaĪniejszym segmentem Ğwiatowego rynku miĊ-sa, ale udziaá wieprzowiny zmniejsza siĊ na korzyĞü drobiu. W latach 1995-

14 Statistisches Bundesamt.

15 Danish Agricultural and Food Council.

-1999 wieprzowina stanowiáa 45% Ğwiatowej produkcji trzech najwaĪniej-szych rodzajów miĊsa, a w 2015 r. – 43%.

4. W 2015 r. Ğwiatowa produkcja wieprzowiny wyniosáa 110,9 mln ton i byáa o 40% wiĊksza od Ğredniej rocznej z lat 1995-1999. Koncentracja produkcji jest mniejsza niĪ pogáowia trzody ze wzglĊdu na zróĪnicowaną wydajnoĞü pogáowia.

5. W Unii Europejskiej nastąpiáy zmiany w strukturze geograficznej produkcji polegające na wzroĞcie udziaáu Niemiec, Hiszpanii, Belgii, Wáoch i Danii, a zmniejszeniu udziaáu Francji, Polski, Holandii i Wielkiej Brytanii. W re-zultacie udziaá trzech najwiĊkszych producentów wzrósá w ciągu dwudzie-stu lat z 36% do 50%, udziaá piĊciu producentów z 51% do 65%, a dziesiĊ-ciu z 75% do 88%.

6. W Unii Europejskiej postĊpuje proces specjalizacji produkcji trzody. WyróĪ-niają siĊ dwa kraje specjalizujące siĊ w produkcji i eksporcie prosiąt oraz warchlaków (Dania, Holandia) i dwa kraje specjalizujące siĊ w ich tuczu (Niemcy, Polska).

7. Wzrost spoĪycia wieprzowiny ma miejsce gáównie w Azji i w krajach Ame-ryki Poáudniowej o bardzo niskim poziomie spoĪycia w okresie wyjĞciowym.

W krajach Europy i Ameryki Pán. o wysokim spoĪyciu wieprzowiny utrzy-muje siĊ ono na stabilnym poziomie lub lekko obniĪa siĊ. Coraz czĊĞciej przyczyny tego spadku upatruje siĊ we wzroĞcie liczby imigrantów z Azji i Afryki, którzy z róĪnych przyczyn preferują konsumpcjĊ miĊsa drobiowe-go. Zjawisko to wystĊpuje miĊdzy innymi w Kanadzie i w Niemczech.

8. W Unii Europejski do niedawna tradycyjnie najwyĪszym poziomem spoĪycia wieprzowiny charakteryzowaáy siĊ kraje Europy Póánocnej. W ostatnich latach doáączyáy do nich kraje Europy Poáudniowej, jak np. Hiszpania i Portugalia.

9. ĝwiatowe obroty wieprzowiną są relatywnie maáe, pomimo ich dwu i póákrotnego wzrostu w ciągu dwudziestu lat. W 2015 r. eksport wynosiá 7 208 tys. ton, a import 6 685 tys. ton, co stanowiáo ok. 6% produkcji i spoĪycia wieprzowiny.

10.ĝwiatowy eksport wieprzowiny charakteryzuje siĊ bardzo wysokim stop-niem koncentracji. Eksport piĊciu najwiĊkszych eksporterów (UE-28, USA, Kanada, Brazylia i Chiny) stanowiá w 2015 r. 93% Ğwiatowego eksportu.

Koncentracja importu jest o wiele mniejsza ze wzglĊdu na relatywnie maáą koncentracjĊ spoĪycia. Udziaá piĊciu najwiĊkszych importerów w Ğwiato-wym imporcie wieprzowiny w 2015 r. (Japonia, Chiny, Meksyk, Korea Pád.

i USA) wynosiá 66%.

11.W Unii Europejskiej znaczenie handlu trzodą Īywą jest wiĊksze niĪ przed dwudziestu laty. O koncentracji eksportu decydują Dania i Holandia, a importu Niemcy i Polska.

12.Handel wieprzowiną z krajami trzecimi, pomimo jego stosunkowo duĪego udziaáu w handlu Ğwiatowym, stanowi niewielką czĊĞü ogólnych obrotów.

W 2014 r. eksport miĊsa wieprzowego do krajów trzecich (liczony w wadze produktu) stanowiá 26% caáego eksportu wieprzowiny. W przypadku importu dysproporcje są jeszcze wiĊksze, gdyĪ import z krajów trzecich stanowiá za-ledwie 0,4% caáego importu wieprzowiny.

13.We wszystkich analizowanych krajach ceny trzody charakteryzowaáy siĊ dáugookresowym trendem wzrostowym i krótkookresowymi wahaniami, o rosnącej amplitudzie. Tylko w Chinach amplituda wahaĔ byáa malejąca.

Wahania sezonowe (poza Chinami) wystĊpowaáy w podobnych miesiącach.

14.Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe miĊdzy cenami w Chinach a cenami w Stanach Zjednoczonych czy w Polsce wystĊpowaáa sáaba zaleĪnoĞü kore-lacyjna, której nie stwierdzono w przypadku innych krajów Unii Europej-skiej. Przyczyn tego upatruje siĊ w zakupie przez ChiĔczyków firmy Smi-thfield Foods.

15.NajwiĊkszy wpáyw na polskie ceny trzody mają, obok krajowych ubojów trzody, ceny w Unii Europejskiej oraz kurs záotego wzglĊdem euro.

Z obliczonych wspóáczynników korelacji wynika, Īe najwiĊksza wspóázaleĪ-noĞü cen trzody wyraĪonych w euro wystąpiáa pomiĊdzy cenami w Polsce a cenami w kolejnoĞci w: Niemczech, Holandii i Danii.

16.Wpáyw na ceny trzody w Polsce ma takĪe kurs záotego wzglĊdem euro.

Wspóáczynniki korelacji są jednak w tym przypadku niĪsze niĪ w przypadku badania wpáywu cen w Unii Europejskiej na ceny trzody w Polsce.

17.Wpáyw Ğwiatowych graczy na polskie ceny trzody moĪna okreĞliü jako dra-matyczny, gdyĪ jest on miĊdzy innymi przyczyną redukcji pogáowia trzody w Polsce.

18.W związku z powyĪszym mamy do czynienia z problemem o charakterze strategicznym, áączącym siĊ z koniecznoĞcią poczynienia daleko idących zmian sektora. Zmiany te powinny polegaü na wspieraniu (wszelkimi moĪli-wymi sposobami) gospodarstw o najwiĊkszej skali chowu (w tym gospo-darstw produkujących prosiĊta), upowszechnianiu postĊpu genetycznego i wspieraniu integracji pionowej sektora, mającej na celu redukcjĊ kosztów transakcyjnych, a w rezultacie obniĪenie kosztów produkcji. W dzisiejszych, zliberalizowanych warunkach rynkowych jest to jedyną drogą do utrzymania produkcji trzody. W innym przypadku bĊdziemy skazani na coraz wiĊkszy jej import.