Efektem globalizacji moĪe byü utrata niezaleĪnoĞci przez poszczególne podmioty gospodarcze lub wrĊcz caáe sektory. W sektorze globalnym wystĊpują powiązania miĊdzynarodowe. Powiązania tego typu wystĊpują miĊdzy innymi w polskiej branĪy miĊsnej [Bąk-Filipek i in. 2011]. NiĪsze ceny mogą byü ko-rzystne dla nabywców danego produktu, ale mogą zniechĊcaü rolników do pod-niesienia poziomu produkcji. MoĪe to mieü negatywny wpáyw w szczególnoĞci w krajach rozwijających siĊ [Gulbicka i in. 2005]. Wedáug niektórych badaczy koszty produkcji są wciąĪ zróĪnicowane w skali globalnej, natomiast ceny zbliĪa-ją siĊ do siebie, co jest rezultatem globalizacji i liberalizacji handlu Ğwiatowego.
W związku z powyĪszym dochodzi do przepáywu kapitaáu do regionów cechują-cych siĊ niĪszymi kosztami zuĪycia czynników produkcji [StĊpieĔ i in. 2015].
W opracowaniu podjĊto próbĊ okreĞlenia zaleĪnoĞci miĊdzy cenami pro-ducenta woáowiny w Polsce a wybranymi krajami. Do badania wybrano kraje bĊdące liczącymi siĊ Ğwiatowymi lub europejskimi eksporterami, dla których moĪna byáo znaleĨü dane w bazie FAO. Pierwotnie planowano badanie prze-prowadziü dla danych z lat 2000-2015. PoniewaĪ brak byáo danych dla lat 2000- -2001 i 2014-2015 dla niektórych krajów, skrócono okres analizy do lat 2002- -2013. Przypuszczano bowiem, Īe w dobie globalizacji i liberalizacji handlu Ğwiatowego kierunki zmian tych cen bĊdą podobne. Kierunki eksportu tych kra-jów są zdywersyfikowane, zdarza siĊ, Īe rywalizują one o moĪliwoĞü sprzedaĪy na tych samych rynkach zbytu.
NajwyĪsze ceny producenta wystąpiáy we Francji, niĪsze ceny zanotowa-no zaĞ w Australii, Polsce, Urugwaju i Brazylii (rys. 1.11). W 2013 r. ceny pro-ducenta we wszystkich badanych krajach byáy wyĪsze niĪ w 2002 r.
Rysunek 1.11. Roczne ceny producenta woáowiny w róĪnych krajach (w USD za tonĊ)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FAO, http://www.fao.org/faostat/en/#data.
Analizując zaleĪnoĞci pomiĊdzy cenami producenta woáowiny w wybranych krajach, moĪna zauwaĪyü, Īe w badanym okresie wystąpiáy silne korelacje po-miĊdzy cenami w Polsce a cenami w wybranych krajach (rys. 1.12). Najsilniejsze korelacje zanotowano dla relacji cen producenta w Polsce i cen producenta w Australii, Francji i Urugwaju (0,94), natomiast trochĊ mniejsza siáa wystąpiáa w przypadku Brazylii (0,93).
$XVWUDOLD )UDQFMD 3ROVND 8UXJZDM %UD]\OLD
Rysunek 1.12. ZaleĪnoĞci pomiĊdzy cenami producenta w róĪnych krajach (dane roczne 2002-2013) a cenami producenta w Polsce
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FAO, http://www.fao.org/faostat/en/#data.
W opracowaniu podjĊto próbĊ okreĞlenia zaleĪnoĞci miĊdzy cenami eks-portowymi woáowiny z Polski i z wybranych krajów. Do badania wybrano kraje bĊdące liczącymi siĊ Ğwiatowymi lub europejskimi eksporterami, dla których moĪna byáo znaleĨü dane w bazie FAO. Badanie przeprowadzono dla tych sa-mych krajów, dla których wczeĞniej dokonano analizy cen producenta. Ceny eks-portowe miĊsa woáowego z wybranych krajów byáy w badanym okresie zróĪni-cowane (rys. 1.13). Ceny eksportowe miĊsa brazylijskiego i urugwajskiego byáy raczej niĪsze niĪ ceny miĊsa woáowego wywoĪonego z Polski. Natomiast miĊso eksportowane z Francji byáo najdroĪsze spoĞród analizowanych. Wysokie ceny producenta we Francji wynikają najprawdopodobniej z duĪej popularnoĞci uĪyt-kowania typowo miĊsnego bydáa w tym kraju, za miĊso pochodzące z ras miĊ-snych moĪna uzyskaü wyĪsze ceny na rynku Ğwiatowym.
Rysunek 1.13. Ceny eksportowe miĊsa woáowego (w USD za tonĊ)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FAO, http://www.fao.org/faostat/en/#data.
$XVWUDOLD )UDQFMD 8UXJZDM %UD]\OLD
ZVSyáF]\QQLNNRUHODFML
$XVWUDOLD %UD]\OLD )UDQFMD 3ROVND 8UXJZDM
W badanym okresie najwyĪszy wspóáczynnik korelacji zanotowano dla relacji pomiĊdzy polską ceną eksportową a francuską (0,97), pozostaáe korela-cje, tj. pomiĊdzy cenami polskimi a urugwajskimi, brazylijskimi i australijskimi, cechowaáy siĊ mniejszą siáą (odpowiednio 0,89; 0,84; 0,85). Silna korelacja po-miĊdzy polskimi i francuskimi cenami eksportowymi wynika najprawomocniej z alokowania znacznej czĊĞci sprzedaĪy zagranicznej przez te kraje na podob-nych rynkach zbytu.
Rysunek 1.14. Ceny miesiĊczne tusz niekastrowanego bydáa miĊsnego w wieku od 12 do poniĪej 24 miesiĊcy, kategorii A-R3 (w EUR/100 kg)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych KE.
Rysunek 1.15. Ceny miesiĊczne tusz bydáa ĪeĔskiego, które miaáo juĪ cielĊ, kategorii D-O3 (w EUR/100 kg)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych KE.
PL EU
PL EU
Rysunek 1.16. Ksztaátowanie siĊ cen miesiĊcznych tusz pozostaáego bydáa ĪeĔskiego w wieku co najmniej 12 miesiĊcy, kategorii E-R3 (w EUR/100 kg)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych KE.
Analiza cen tusz róĪnego rodzaju pozwala podzieliü badany okres na kilka podokresów (rys. 1.14, rys. 1.15, rys. 1.16):
x lata 2005-2010 – ceny wahaáy siĊ, bez wyraĨnej dáugookresowej tendencji wzrostowej bądĨ spadkowej,
x rok 2011 – wyraĨnie dominująca tendencja wzrostowa,
x lata 2012-2013 – wystĊpowanie najwyĪszych cen tusz bydáa w badanym okresie,
x lata 2014-2016 – pojawienie siĊ tendencji spadkowej cen tusz bydáa, choü spad-ki cen byáy áagodniejsze w przypadku tusz niekastrowanego bydáa miĊsnego w wieku od 12 do poniĪej 24 miesiĊcy, kategorii A-R3, niĪ w przypadku cen tusz bydáa ĪeĔskiego, które miaáo juĪ cielĊ, kategorii D-O3 i cen tusz pozostaáe-go bydáa ĪeĔskiepozostaáe-go w wieku co najmniej 12 miesiĊcy, katepozostaáe-gorii E-R3; mogáo to mieü związek ze znacznym spadkiem cen skupu i w efekcie duĪym udziaáem krów mlecznych w podaĪy Īywca woáowego.
W caáym badanym okresie ceny tusz polskiego bydáa byáy niĪsze niĪ Ğrednia UE takiego asortymentu, dziĊki czemu moĪliwy byá znaczny ich wywóz z Polski.
W związku z tym, iĪ dominującym nabywcą produktów woáowych eks-portowanych z Polski są kraje europejskie, dokonano próby oceny zaleĪnoĞci pomiĊdzy cenami tusz w Polsce a wybranymi krajami europejskimi. Wybrano kraje, dla których byáy dostĊpne dane miesiĊczne dla okresu wrzesieĔ 2005- -2016, a te z brakującymi obserwacjami w tym okresie wykluczono z badania.
PL EU
Badano te rodzaje tusz, dla których byáy dostĊpne dane z moĪliwie najwiĊkszej liczby krajów europejskich. W badaniu przyjĊto zaáoĪenie, Īe po akcesji Polski do UE ceny tusz w Polsce i w róĪnych krajach UE bĊdą zmieniaáy siĊ w po-dobnym kierunku.
W badanym okresie najsilniejsze korelacje wystąpiáy pomiĊdzy cenami tusz polskiego bydáa ĪeĔskiego, mającego co najmniej jedno cielĊ, a cenami tusz tego rodzaju bydáa dla Austrii, Niemiec i Luksemburga, najsáabsze zaĞ dla Grecji i Sáo-wacji (rys. 1.17). NiĪsze wspóáczynniki korelacji mogą mieü związek z mniejszą skalą produkcji bądĨ skalą obrotów zagranicznych asortymentami woáowymi.
Rysunek 1.17. Wspóáczynniki korelacji pomiĊdzy cenami tusz bydáa ĪeĔskiego, które co najmniej raz siĊ cieliáo w Polsce, a cenami tusz w wybranych krajach europejskich
ħródáo: opracowanie wáasne na postawie danych KE.
W analizowanym okresie najsilniejsze korelacje wystąpiáy pomiĊdzy cenami tusz pozostaáego polskiego bydáa ĪeĔskiego a cenami tusz tego rodzaju bydáa dla Austrii, Niemiec i Luksemburga, najsáabsze zaĞ dla WĊgier i Wáoch (rys. 1.18).
%( &= '. '( (( ,( *5 63 )5 ,7 /9 /7 /8 +8 1/ $7 37 6, 6. ), 6( (8
Rysunek 1.18. Wspóáczynniki korelacji pomiĊdzy cenami tusz pozostaáego máodego bydáa ĪeĔskiego w wieku co najmniej 12 miesiĊcy w Polsce a cenami tusz
w wybranych krajach europejskich
* opóĨnienie 12-miesiĊczne5
ħródáo: opracowanie wáasne na postawie danych KE.
W rozpatrywanym okresie najsilniejsze korelacje wystąpiáy pomiĊdzy ce-nami tusz máodego bydáa mĊskiego w wieku 12-24 miesiące kategorii A-R3 w Polsce a cenami tusz tego samego rodzaju bydáa dla Sáowenii i Czech, najsáab-sze zaĞ – dla Malty i Portugalii (rys. 1.19).
Rysunek 1.19. Wspóáczynniki korelacji pomiĊdzy cenami tusz máodego bydáa mĊskiego w wieku od 12 do poniĪej 24 miesiące kategorii A-R3 w Polsce a cenami tusz
w wybranych krajach europejskich
* 11-miesiĊczne opóĨnienie6
ħródáo: opracowanie wáasne na postawie danych KE.
5 PoniewaĪ otrzymano bardzo niski wspóáczynnik korelacji dla pary Polska-WĊgry (0,11), postanowiono zbadaü zaleĪnoĞü dla tych krajów, stosując 12-miesiĊczne opóĨnienie.
6 PoniewaĪ otrzymano bardzo niski wspóáczynnik korelacji dla pary Polska-Malta (0,21), po-stanowiono zbadaü zaleĪnoĞü dla tych krajów, stosując 11-miesiĊczne opóĨnienie.
Podsumowując powyĪsze rozwaĪania, warto zauwaĪyü, Īe ceny produ-centa woáowiny w Polsce byáy niĪsze niĪ w niektórych krajach na Ğwiecie, ale nie najniĪsze. Pomimo czĊsto silnych i pozytywnych powiązaĔ pomiĊdzy cena-mi tusz polskich a cenacena-mi w innych krajach europejskich wystĊpują znaczne róĪnice w poziomie cen miĊdzy nimi. Porównując zaĞ Ğrednią cenĊ tusz w sce ze Ğrednią unijną odpowiednich asortymentów, moĪemy zauwaĪyü, Īe Pol-skie tusze miaáy przewagĊ cenową na rynku unijnym. Przewiduje siĊ, Īe w 2017 r. polskie tusze woáowe nadal bĊdą miaáy przewagĊ cenową na rynku unijnym, co bĊdzie uáatwiaáo ich eksport (pod warunkiem, Īe nie wystąpią po-waĪne zakáócenia na rynku).