4. Sytuacja na Ğwiatowym rynku mleka i jej wpáyw na polski rynek i jego moĪliwoĞci
4.1.4. Zmiany w handlu miĊdzynarodowym
Odpowiedzią na rosnący popyt krajów rozwijających siĊ i utrzymujące siĊ dysproporcje podaĪy i popytu w poszczególnych regionach byá wzrost obrotów miĊdzynarodowych przetworami mlecznymi. Wolumen eksportu wyraĪony w ekwiwalencie mleka surowego rósá w latach 2000-2013 w tempie 3,6% rocz-nie. Ocenia siĊ, Īe w nastĊpnych dwóch latach tempo to zmalaáo do 0,8%, a wolumen eksportu wzrósá do 119,5 mln ton w 2015 r (rysunek 4.10).
WartoĞü eksportu do 2013 r. rosáa w tempie 8,95% rocznie pod wpáywem 5,15% wzrostu cen transakcyjnych. Spadek cen transakcyjnych w ciągu nastĊp-nych dwóch lat (o 7,7% w 2014 r. i o 28,5% w 2015 r.) spowodowaá, Īe wartoĞü eksportu Ğwiatowego w 2015 r. szacowana jest na 56,2 mld USD, a wiĊc o 34%
mniej niĪ w 2013 r. Byáo to jednak prawie 2,2 razy wiĊcej niĪ w 2000 r.
Rysunek 4.10. IloĞü i wartoĞü eksportu Ğwiatowego oraz ceny transakcyjne (mln ton i USD)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
30 Podstawą analizy byáy dane FAO dotyczące handlu zagranicznego dla lat 2000-2013 ze wzglĊdu na ich kompletnoĞü. Niestety znaczne opóĨnienie czasowe uniemoĪliwia ich ocenĊ w latach 2014-2015. Obroty handlowe dla lat 2014-2015 oszacowano z wykorzystaniem da-nych iloĞciowych bazy UNICTAD Comtrade, posáugując siĊ wskaĨnikami zmian. BezpoĞred-nie porównaBezpoĞred-nie danych FAO oraz Comtrade BezpoĞred-nie byáo moĪliwe ze wzglĊdu na znaczne róĪnice miĊdzy danymi z obydwu baz.
&HQD86'WHNZLZPOHND VXURZHJR
:DUWRĞüPOQ86'ZROXPHQPOQ WRQ
:ROXPHQHNVSRUWX :DUWRĞüHNVSRUWX
&HQDHNVSRUWRZD
Analiza korelacji prostej wykazaáa bardzo wysoką zaleĪnoĞü miĊdzy po-ziomem cen a wartoĞcią eksportu (0,95). Wpáyw ten byá wyraĨnie wiĊkszy niĪ jego wielkoĞci (0,85).
Dynamika eksportu przetworów mlecznych nieznacznie ustĊpowaáa caá-kowitemu eksportowi artykuáów rolno-spoĪywczych (9,11%). Udziaá przetwo-rów mlecznych w wartoĞci eksportu rolno-spoĪywczego w zaleĪnoĞci od wahaĔ cen poszczególnych grup artykuáów spoĪywczych wahaá siĊ w analizowanym czasie w granicach 5,5-6,5%.
Dynamika globalnego eksportu poszczególnych grup przetworów mlecz-nych nie byáa zbyt silnie zróĪnicowana. Przy przeciĊtnym zwiĊkszeniu wartoĞci ich wywozu w latach 2000-2013 o 231% do 85 mln USD eksport wiĊkszoĞci grup przetworów zostaá zwiĊkszony od 206% (sery z peánego mleka krowiego) do 259% (produkty ĞwieĪe). Mniej dynamicznie zwiĊkszyá siĊ tylko eksport ma-sáa i mleka skondensowanego (o 159-169%), a zdecydowanie szybciej, bo ponad 4-krotnie wzrósá eksport serwatki w proszku. Wzrost tego ostatniego produktu nastąpiá jednak ze znacznie niĪszego poziomu (tabela 4.2).
W konsekwencji struktura wartoĞciowa eksportu Ğwiatowego nie ulegáa znaczącym zmianom. Ciągle dominują w nim sery ze wzglĊdu na wysokie ceny, choü ich udziaá w eksporcie artykuáów mlecznych zmalaá z okoáo 42% w latach 2002-2006 do okoáo 40% w latach 2010-2012 i okoáo 38% w 2013 r. Na spadek ten wpáyw miaáo przede wszystkim wolniejsze tempo wzrostu cen serów niĪ in-nych przetworów. Pewien wpáyw wywaráa takĪe zmiana struktury eksportowa-nych serów. Stopniowo rósá eksport twarogów oraz serów ineksportowa-nych niĪ wyprodu-kowanych z peánego mleka krowiego. Ich udziaá w eksporcie serów wzrósá z 5,9% w 2000 r. do 8,7% w 2013 r., ciągle byá jednak relatywnie maáy. Globalny eksport serów wyniósá w 2013 r. prawie 6,1 mln ton o wartoĞci 31,7 mld USD, w tym serów wyprodukowanych z peánego mleka krowiego ponad 5,5 mln ton o wartoĞci 28,6 mld USD.
Drugą pozycjĊ w strukturze wartoĞciowej eksportu zajmuje mleko w proszku, na które przetwarzane są nadwyĪki mleka nie znajdujące nabywców w postaci produktów finalnych w krajach nadwyĪkowych31. Zdecydowana wiĊk-szoĞü proszku mlecznego jest eksportowana do krajów niedoborowych. àączny udziaá peánego (PMP) i chudego mleka w proszku (OMP) wyniósá w 2013 r.
26,4% wartoĞci globalnego eksportu przetworów mlecznych. W ostatnich latach
31 WiĊkszoĞü mleka w proszku jest eksportowana, a czĊĞü jest wykorzystywana przez prze-mysá spoĪywczy (w tym takĪe mleczarski) do dalszego przerobu lub zuĪywana na pasze.
W krajach importerskich podlega restytucji do postaci mleka páynnego lub jest wykorzysty-wane do dalszego przetwórstwa.
dynamicznie rozwija siĊ takĪe eksport serwatek (gáównie serwatki w proszku), która coraz czĊĞciej zastĊpuje chude mleko w proszku ze wzglĊdu na znacznie niĪsze ceny. W latach 2000-2013 áączny eksport OMP, PMP oraz serwatki suszo-nej wzrósá iloĞciowo o ponad 71% do 8,5 mln ton, a jego wartoĞü o 256% do 26 mln USD. O znacznie wyĪszej dynamice wartoĞci niĪ iloĞci eksportu proszków mlecznych zadecydowaá wzrost ich cen. Znacznie niĪsze ceny proszków serwat-kowych, przy ich silnych wahaniach powodują, Īe udziaá proszków serwatko-wych w wartoĞci wywozu caáej grupy towarowej wahaá siĊ w granicach 11-18,5%, podczas gdy jej udziaá w iloĞci eksportowanych produktów proszko-wanych wzrósá w latach 2000-2013 z 28-29% do 37,5-40%. àączny udziaá pro-duktów suszonych w Ğwiatowym eksporcie artykuáów mlecznych wzrósá w latach 2000-2013 z okoáo 29% do 31%.
Tabela 4.2. ĝwiatowy eksport przetworów mlecznych (tys. ton i mln USD) Wyszczególnienie 2000 2005 2010 2013 2013/
2000 tys. ton
Sery ogóáem 3 306 4 287 5 443 6 119 185,1 w tym z peánego mleka krowiego 3 111 4 007 5 133 5 522 177,5 pozostaáe sery 195 280 310 597 182,2 Produkty proszkowane 4 968 5 750 7 035 8 490 170,9 w tym chude mleko w proszku 1 818 1 649 2 039 2 502 137,6 peáne mleko w proszku 1 745 2 464 3 525 4 375 159,5 serwatki 1 405 1 987 2 640 3 208 228,3
Masáo 1 286 1 500 1 605 1 502 116,9
Produkty ĞwieĪe* 6 125 7 509 10 352 11 142 181,9
mln USD
Sery ogóáem 9 908 16 887 25 207 31 658 319,5 w tym z peánego mleka krowiego 9 365 15 827 23 627 28 628 305,7 pozostaáe sery 543 1 060 1 580 3 030 558,0 Produkty proszkowane 7 344 10 405 16 791 26 045 354,6 w tym chude mleko w proszku 3 100 3 680 5 860 9 592 309,4 peáne mleko w proszku 3 418 5 209 8 305 12 159 355,7 serwatki 826 1 516 2 626 4 294 519,9
Masáo 2 633 4 145 6 690 6 830 259,4
Produkty ĞwieĪe* 4 247 7 615 11 780 15 206 358,0
* mleko, lody, Ğmietana ħródáo: baza danych FAO.
Zdecydowanie wolniej, bo w tempie 1,12% rocznie rosáy Ğwiatowe obroty masáem. W 2013 r. wolumen eksportu wyniósá 1,5 mln ton i miaá wartoĞü 6,8 mld USD. Mimo znacznego wzrostu jego cen, udziaá masáa w wartoĞci eksportu przetworów mlecznych zmalaá wiĊc z 10,5% w 2000 r. do 8,3% w 2013 r.
Znacznie szybciej zwiĊkszaáy siĊ natomiast obroty produktami ĞwieĪymi, które iloĞciowo rosáy o 4,37% rocznie, a wartoĞciowo o 9,54% do ponad 11,1 mln ton i 15,2 mld USD w 2013 r., a ich udziaá w wartoĞci Ğwiatowego eksportu wzrósá z 17% w 2000 r. do 19-20% w latach 2006-2013.
NajwiĊcej produktów mlecznych eksportowano w Europie (rysunek 4.11).
W latach 2000-2015 eksport przetworów mlecznych wzrósá tu o okoáo 40% do poziomu prawie 71 mln ton. Za okoáo 90% eksportu w Europie odpowiadaáa UE-28, której udziaá w Ğwiatowym eksporcie produktów mlecznych w latach 2000-2015 zmalaá z 67% do 54%. UE-28 w 2013 r. wyeksportowaáa tylko 15,6 mln ton produktów mleczarskich do krajów trzecich, a wiĊc o 2 mln ton mniej niĪ Nowa Zelandia. NajwiĊkszymi eksporterami w UE-28 byáy Niemcy, Francja i Holandia. Poza Unią duĪym eksporterem jest takĪe BiaáoruĞ, sprzedająca prze-twory mleczne (gáównie masáo) do Rosji (rysunek 4.12).
Rysunek 4.11. Wolumen eksportu przetworów mlecznych (mln ton ekwiwalentu mleka)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO i Comtrade.
Drugą pozycjĊ w strukturze geograficznej eksportu produktów mlecznych zajmuje Oceania, której wolumen wywozu wzrósá o okoáo 60% w latach 2000- -2015. NajwiĊkszym eksporterem w Oceanii, jak i na Ğwiecie jest Nowa Zelan-dia, która eksportuje 85% produktów mlecznych z tego obszaru. Udziaá Nowej Zelandii w Ğwiatowym eksporcie wynosi okoáo 15% i w porównaniu z rokiem 2000 zwiĊkszyá siĊ o okoáo 4%.
Zdecydowanie mniejszy udziaá w Ğwiatowym eksporcie produktów mlecznych mają pozostaáe regiony. Z Ameryki Póánocnej w 2013 roku wyportowano okoáo 11 mln ton produktów, co odpowiadaáo 9% Ğwiatowego eks-portu (z tego 96% pochodziáo z USA, które są jednym z najwiĊkszych eksporte-rów na Ğwiecie). Udziaá Azji w Ğwiatowym eksporcie wynosi 7% (8 mln ton), a Ameryki Poáudniowej i ĝrodkowej oraz Afryki áącznie 6%.
(XURSD
$]MD
$IU\ND
$PHU\NDĝUG
$PHU\ND3áG
$PHU\ND3áQ
2FHDQLD
Rysunek 4.12. NajwiĊksi eksporterzy przetworów mlecznych (mln ton**)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO i Comtrade.
Europa jednoczeĞnie najwiĊcej importuje przetworów mlecznych (rysu-nek 4.13). W 2015 r. wolumen importu wyniósá 56 mln ton (o 55% wiĊcej niĪ w 2000 r.), ale okoáo 90% stanowiá import UE-28, z czego 98% przypadaáo na import z innych krajów czáonkowskich. NajwiĊkszymi importerami byli Niem-cy, Holendrzy i Wáosi. Do najwiĊkszych importerów przetworów mlecznych spoza UE naleĪy teĪ Rosja (rysunek 4.14).
Istotną pozycjĊ w strukturze geograficznej importu Ğwiatowego z okoáo 33% udziaáem zajmuje Azja, której wolumen wzrósá o 90% w latach 2000-2015.
NajwiĊkszym importerem w Azji, jak równieĪ na Ğwiecie są Chiny, które swój udziaá w Ğwiatowym imporcie zwiĊkszyáy z 5% do 11%.
Udziaá pozostaáych regionów w imporcie produktów mlecznych jest znacznie mniejszy (Afryka 7%, Ameryka Poáudniowa i ĝrodkowa 6%, Ameryka Póánocna i Oceania po okoáo 1%).
Wysokie dodatnie saldo obrotów handlowych przetworami mlecznymi osiągaáa Oceania (wzrost o 59%), Europa (wzrost o 10%, z tego w UE-28 o 22%), Ameryka Póánocna (wzrost 7-krotny). NajwiĊkszy deficyt w obrotach handlowych miaáa Azja, który pogáĊbiá siĊ o 73% do -26 mln ton w 2015 r.
W Afryce i Ameryce ĝrodkowej ujemne saldo handlu zwiĊkszyáo siĊ odpowied-nio o 28% i 15% (rysunek 4.15).
0 10 20 30 40 50 60 70
UE-28 Nowa
ZelandiaNiemcy USA Francja Holandia BiaáoruĞ Belgia Polska Wáochy Australia EU-28 ex
2000 2005 2010 2013 2015*
** ekwiwalentu mleka surowego
spoza UE-28
Rysunek 4.13. Wolumen importu przetworów mlecznych (mln ton**)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO i Comtrade.
Rysunek 4.14. NajwiĊksi importerzy przetworów mlecznych (mln ton**)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO i Comtrade.
Rysunek 4.15. Saldo obrotów handlowych przetworami mlecznymi (mln ton**)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO i Comtrade.
0
2000 2005 2010 2013 2015*
Europa
UE-28 Chiny Niemcy Holandia Wáochy Rosja Francja Belgia Wielka
BrytaniaHiszpania Irlandia EU-28 ex
2000 2005 2010 2013 2015*
**ekwiwalentu mleka surowego
2000 2005 2010 2013 2015*
Europa
Podsumowując zmiany w Ğwiatowym handlu przetworami mlecznymi, naleĪy stwierdziü, Īe:
x Obroty handlowe przetworami mlecznymi na Ğwiecie rosáy znacznie szybciej niĪ produkcja i spoĪycie mleka. Przyczyną byá przede wszystkim wzrost spo-Īycia w krajach rozwijających siĊ. JednakĪe bez postĊpującej liberalizacji rynku mleka w ramach porozumienia GATT WTO oraz umów regionalnych i dwustronnych tak dynamiczny wzrost byáby trudny, jeĞli w ogóle moĪliwy.
x Handel miĊdzynarodowy staá siĊ skutecznym instrumentem przywracania równowagi rynkowej w poszczególnych krajach oraz rozwoju produkcji i przetwórstwa mleka na wszystkich kontynentach. Przyczyniáo siĊ do tego ograniczenie protekcjonizmu przede wszystkim w krajach rozwiniĊtych go-spodarczo.
x Wprawdzie Europa zdominowana przez UniĊ Europejską nadal ma najwiĊk-szy udziaá w eksporcie Ğwiatowym (ponad 60%), ale decyduje o tym obrót miĊdzy krajami czáonkowskimi UE. JeĞli pominąü obroty handlowe miĊdzy krajami czáonkowskimi Unii Europejskiej, prymat Europy w eksporcie Ğwia-towym jest zdecydowanie mniejszy. Eksport UE-28 do krajów nie bĊdących czáonkami Unii wynosiá w latach 2011-2013 tylko 11,2-12,4 mln ton ekwiwa-lentu mleka rocznie. Udziaá Europy w eksporcie Ğwiatowym spadá wiĊc z po-nad 23% do okoáo 20% wobec 18-19% udziaáu Oceanii i popo-nad 9% udziaáu Ameryki Póánocnej.
x Udziaá trzech najwiĊkszych eksporterów na Ğwiecie (UE-28, Nowa Zelandia, USA) w wolumenie Ğwiatowego eksportu przetworów mlecznych utrzymaá siĊ na poziomie okoáo 82%. Ich udziaá w wartoĞci tego eksportu zmniejszyá siĊ na-tomiast z 84,5% do niespeána 81% na skutek zmniejszenia udziaáu UE-28 (ilo-Ğciowo o 10%, warto(ilo-Ğciowo o 12%) na rzecz USA i Nowej Zelandii.
x NajwiĊkszymi eksporterami w ukáadzie krajów, którzy w sposób znaczący zwiĊkszyli wolumen eksportu byli: BiaáoruĞ, USA, Polska, Wáochy i Nowa Zelandia, która jest najwiĊkszym eksporterem przetworów mlecznych na Ğwiecie.
x NajwiĊkszymi importerami, którzy w sposób znaczący zwiĊkszyli wolumen importu byli: Rosja oraz Chiny, które są najwiĊkszymi Ğwiatowymi importe-rami przetworów mleczarskich.