4. Sytuacja na Ğwiatowym rynku mleka i jej wpáyw na polski rynek i jego moĪliwoĞci
4.1.2. Zmiany w spoĪyciu mleka i jego przetworów
Rosnąca liczba mieszkaĔców oraz poprawa zamoĪnoĞci konsumentów, zwáaszcza w krajach rozwijających siĊ spowodowaáy, Īe bilansowe spoĪycie mleka w skali Ğwiata wzrosáo w latach 2000-2015 o prawie 37% i przekroczyáo
23 Na indeks cen ĪywnoĞci skáadają siĊ indeksy cen produktów miĊsnych, mlecznych, zbóĪ, olejów i táuszczów oraz cukru. Są to Ğrednie miesiĊczne zmiany cen grup tych produktów, waĪone wartoĞcią eksportu w porównaniu ze Ğrednimi cenami z lat 2002-2004. Dla produk-tów mlecznych indeks ten ustala siĊ na podstawie cen masáa, serów, OMP, PMP oraz kazeiny – dominujących w obrotach miĊdzynarodowych.
\ [[
5ð
Ī\ZQRĞüUD]HP SURGXNW\POHF]QH ]ERĪD
ZLHORE SURGXNW\POHF]QH
791 mln ton. Tempo to (1,98% rocznie) byáo znacznie wyĪsze niĪ w poprzednim 10-leciu (1,27%) i silnie zróĪnicowane regionalnie.
Najbardziej, bo o ponad 79% do 331 mln ton w 2015 r. wzrosáo spoĪycie mleka w Azji (rysunek 4.2), skupiającej prawie 60% ludnoĞci Ğwiata (4,4 mld osób w 2015 r.). Zadecydowaáo o tym przede wszystkim ponad 3-krotne zwiĊk-szenie poziomu spoĪycia mleka w Chinach (do prawie 38 kg per capita w latach 2013-2015) pod wpáywem przyspieszenia rozwoju gospodarczego, wzrostu za-moĪnoĞci konsumentów i „westernizacji” modeli konsumpcji. Nadal jednak Chi-ny naleĪą do krajów o najniĪszym poziomie konsumpcji. Ich udziaá w Ğwiatowym spoĪyciu mleka jest wiĊc stosunkowo niewielki, choü wzrósá z 2,4% w 2000 r. do ponad 6% w latach 2009-2012. Niski stopieĔ samowystarczalnoĞci (okoáo 80%
w latach 2013-2015), mimo relatywnie niskiego tempa wzrostu liczby ludnoĞci i dynamicznego rozwoju produkcji mleka sprawia, Īe Chiny są jednym z najwiĊk-szych importerów produktów mlecznych na Ğwiecie i wywierają istotny wpáyw na koniunkturĊ na Ğwiatowym rynku.
Rysunek 4.2. Bilansowe spoĪycie mleka (mln ton)
* szacunek, ** produkcja-eksport+import
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
Silnie, bo o 76% zwiĊkszyáo siĊ takĪe spoĪycie mleka w Indiach. ZáoĪyá siĊ na to zarówno wzrost poziomu konsumpcji, o ponad 41%, wynoszący 107 kg/mieszkaĔca oraz zwiĊkszenie liczby mieszkaĔców, o ponad 24%, do ponad 1,3 mld mieszkaĔców w 2015 r. Udziaá Indii w Ğwiatowym spoĪyciu wzrósá wiĊc do prawie 18% w latach 2013-2015, podczas gdy w 2000 r. nie siĊgaá 14%.
$PH\ND3áQ3áGĝUGN2FHDQLD $IU\ND
(XURSD$]MD
(XURSD $]MD
2FHDQLD $PHU\NDĝUGN
$PHU\ND3áG $IU\ND
$PHU\ND3áQ
Wzrost liczby mieszkaĔców oraz poziomu konsumpcji prawie we wszyst-kich krajach azjatycwszyst-kich sprawiáy, Īe udziaá Azji w Ğwiatowym spoĪyciu mleka podniósá siĊ z 32% w 2000 r. do okoáo 42% w latach 2013-2015. Azja zastąpiáa EuropĊ na miejscu Ğwiatowego centrum konsumpcji mleka, mimo relatywnie niskiego poziomu spoĪycia (okoáo 71 kg per capita w latach 2013-2015, a wiĊc o 35% poniĪej Ğredniego spoĪycia na Ğwiecie – rysunek 4.3).
Rysunek 4.3. Bilansowe spoĪycie mleka w róĪnych regionach Ğwiata (kg/mieszkaĔca)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
Do prawie 53 mln ton (o 62%) zwiĊkszyáo siĊ spoĪycie mleka w Afryce, przede wszystkim pod wpáywem znacznego wzrostu liczby ludnoĞci (o 45,7%), ale takĪe konsumpcji jednostkowej (o 11%). Niski poziom konsumpcji (44-47 kg per capita) powoduje jednak, Īe udziaá Afryki w Ğwiatowym spoĪyciu mleka pozostaje niewielki, aczkolwiek zwiĊkszyá siĊ z 5,6% w 2000 r. do okoáo 7%
w latach 2010-2013. Afryka pozostaje regionem niedoborowym z powodu boomu demograficznego oraz zwiĊkszonego poziomu konsumpcji, za którymi nie nadąĪa wzrost produkcji. Potwierdza to utrzymywanie siĊ wskaĨnika samowystarczalno-Ğci w granicach 87-89%.
Znaczący, bo 51% wzrost globalnego spoĪycia mleka zanotowano takĪe w Ameryce Poáudniowej, przede wszystkim na skutek prawie 70% zwiĊkszenia spoĪycia w Brazylii. Zadecydowaá o tym gáównie wzrost poziomu spoĪycia (o ponad 43% do 172-180 kg per capita w latach 2013-2015 – rysunek 4.4).
SpoĪycie to jest jednak nadal niĪsze niĪ w Argentynie o okoáo 1/4, a Brazylia wiĊcej przetworów mlecznych importuje niĪ eksportuje. Relatywnie wysoka konsumpcja sprawia, Īe udziaá Ameryki Poáudniowej w Ğwiatowym spoĪyciu mleka (okoáo 10%) jest znacznie wiĊkszy niĪ w liczbie mieszkaĔców (5,7%).
(XURSD 2FHDQLD
$PHU\ND3áQ
$PHU\ND3áG
ĝZLDW
$PHU\NDĝUGN
$]MD
$IU\ND
W Ameryce ĝrodkowej bilansowe spoĪycie mleka zostaáo zwiĊkszone w latach 2000-2015 tylko o 13% do 18,4 mln ton, wyáącznie na skutek zwiĊk-szenia liczby ludnoĞci (o 24,5%), przy spadku poziomu konsumpcji o okoáo 10% do ponad 106 kg per capita.
Udziaá Ameryki Póánocnej, gdzie dominują kraje rozwiniĊte gospodarczo, w tym przede wszystkim USA, w Ğwiatowym spoĪyciu mleka zmalaá w tym czasie z 14,3% do 11,7%. Zadecydowaáo o tym stosunkowo niewielkie tempo przyrostu liczby ludnoĞci przy stabilizacji spoĪycia na wysokim poziomie. Na tym kontynencie bilansowe spoĪycie mleka zostaáo zwiĊkszone o 12% do pra-wie 93 mln ton w wyniku wzrostu liczby ludnoĞci o 14,1% przy niepra-wielkim ograniczeniu spoĪycia jednostkowego (o 1,7% do 259 kg/mieszkaĔca). Ameryka Póánocna obok Europy naleĪy do kontynentów o najwyĪszym poziomie spoĪy-cia mleka.
Rysunek 4.4. Bilansowe spoĪycie mleka w Unii Europejskiej oraz w wybranych krajach (kg/mieszkaĔca)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
W Europie bilansowe spoĪycie mleka ulegáo znacznie mniejszym zmia-nom. Relatywnie maáe zwiĊkszenie spoĪycia jednostkowego (o 2,6%), przy niewielkim wzroĞcie liczby ludnoĞci (o 1,7%), skutkowaáo zaledwie 4,3%
zwiĊkszeniem spoĪycia, które oszacowano na 201-210 mln ton rocznie w latach 2013-2015. Byáo to wypadkową 6,4% wzrostu konsumpcji mleka w Unii Euro-pejskiej (z tego w UE-15 o 8,7% przy 3,6% spadku spoĪycia w UE-13) oraz prawie 1% zmniejszenia konsumpcji w pozostaáych krajach europejskich, do których zaliczono RosjĊ.
1RZD=HODQGLD 8(
8NUDLQD 86$
$UJHQW\QD 5RVMD
%UD]\OLD ,QGLH
&KLQ\
W UE-15 wzrost bilansowego spoĪycia mleka spowodowany byá relatyw-nie relatyw-niewielkim zwiĊkszerelatyw-niem (o 2,5%) najwyĪszego na Ğwiecie zuĪycia jed-nostkowego (Ğrednio 315 kg per capita w 2015 r.) oraz wzrostu liczby miesz-kaĔców o 6,1%. W UE-13 redukcja spoĪycia mleka byáa wyáącznie rezultatem spadku liczby mieszkaĔców (o 4,1%), przy nieznacznej poprawie poziomu kon-sumpcji (o 0,5% do 255 kg/mieszkaĔca).
Przy sáabej dynamice wzrostu utrzymuje siĊ silne zróĪnicowanie poziomu spoĪycia w krajach czáonkowskich UE (rysunek 4.5). Obok krajów póánocno- -europejskich ze spoĪyciem wynoszącym od 370 do 1096 kg/mieszkaĔca (Bel-gia, Finlandia, Litwa, Dania, Holandia, Irlandia) znajdują siĊ kraje poáudniowo i Ğrodkowo europejskie ze spoĪyciem wynoszącym 161-213 kg per capita (Sáo-wacja, WĊgry, Cypr, Hiszpania, Czechy, Grecja)24.
Rysunek 4.5. Bilansowe spoĪycie mleka w wybranych krajach UE (kg/mieszkaĔca)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
24 Analiza spoĪycia bilansowego, które w niektórych krajach czáonkowskich wyraĨnie róĪni siĊ od spoĪycia jednostkowego wyliczanego przez FAO sugeruje, Īe w niektórych krajach statysty-ka handlu zagranicznego nie obejmuje wszystkich obrotów. Wg danych FAO dotyczących jed-nostkowego spoĪycia mleka i jego przetworów przeciĊtne spoĪycie w UE-15 wynosiáo w 2013 r. 297 kg, przy wahaniach od 464 kg w Finlandii do 192 kg w Hiszpanii. Wg danych bilansowych uwzglĊdniających produkcjĊ pomniejszoną o eksport i powiĊkszoną o import przeciĊtne spoĪycie mleka w UE-15 wyniosáo w 2013 r. 291 kg, przy wahaniach od 771-557 kg w Irlandii, Holandii i Danii do 191-199 kg w Hiszpanii i Portugalii. Tak liczone spoĪycie jed-nostkowe w 2015 r. wzrosáo w Irlandii do 1096 kg, a w UE-15 do 315 kg. Sugeruje to, Īe staty-styki dotyczące wymiany handlowej miĊdzy krajami czáonkowskimi nie obejmują wszystkich obrotów. Prawdopodobnie dotyczy to takĪe Nowej Zelandii, w której jednostkowe spoĪycie zmalaáo z prawie 1190 kg w 2005 r. do 605 kg per capita w 2013 r., podczas gdy spoĪycie in-dywidualne szacowane przez FAO wyniosáo 273 kg mleka surowego, w tym 152 kg artykuáów mlecznych wyraĪonych w ekwiwalencie mleka surowego oraz 11,4 kg masáa.
Wysoki poziom spoĪycia, przede wszystkim w Unii Europejskiej, ale tak-Īe w pozostaáych krajach europejskich sprawia, tak-Īe Europa pozostaje jednym z najwaĪniejszych centrów konsumpcji mleka, mimo Īe jej udziaá w Ğwiatowym spoĪyciu zmalaá z 35% w 2000 r. do 26,5% w latach 2013-2015.
W Oceanii, najbardziej niezrównowaĪonym pod wzglĊdem poziomu pro-dukcji i konsumpcji regionie Ğwiata, bilansowe spoĪycie mleka wzrosáo w latach 2000-2015 tylko o 3,2% do ponad 10 mln ton, wyáącznie pod wpáywem zwiĊk-szenia liczby mieszkaĔców o 26,6%. Poziom konsumpcji obniĪyá siĊ w tym cza-sie o 18,5% do 260 kg per capita. O tak silnej redukcji spoĪycia mleka w tym najmniej zaludnionym regionie Ğwiata zadecydowaáa przede wszystkim Nowa Zelandia, gdzie jednostkowe spoĪycie mleka zmalaáo o okoáo 40% do ponad 600 kg per capita w latach 2010-2015.
Statystyka spoĪycia prowadzona przez FAO daje ograniczone moĪliwoĞci analizowania zmian struktury konsumpcji przetworów mlecznych. Niemniej po-równując dynamikĊ zmian spoĪycia mleka ogóáem, nabiaáu, w tym serów oraz masáa moĪna stwierdziü, Īe Ğwiatowa konsumpcja nabiaáu rosáa w latach 2000-2015 szybciej niĪ spoĪycie masáa, gáównie dziĊki szybszemu wzrostowi spoĪycia serów przede wszystkim w Ameryce, a takĪe w Europie oraz w Oceanii (rysunek 4.6).
Rysunek 4.6. Dynamika spoĪycia mleka i jego przetworów w latach 2000-2015 (2000=100)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
O wysokim wzroĞcie spoĪycia serów w Oceanii zadecydowaá ponad 5-krotny wzrost ich konsumpcji w Nowej Zelandii (rysunek 4.7). Wysoka dy-namika konsumpcji serów, która wyraĨnie wyprzedzaáa dynamikĊ spoĪycia
na-
$IU\ND $]MD 2FHDQLD ĝZLDW $PHU\ND 3áG
$PHU\ND ĝUG
$PHU\ND 3áQ
(XURSD
POHNRRJyáHP QDELDá PDVáR VHU\
biaáu i masáa, miaáa miejsce takĪe w UE-13, Rosji i na Ukrainie, co wskazuje, Īe wzrost poziomu zamoĪnoĞci konsumentów upodabnia strukturĊ spoĪycia nabia-áu w tych krajach do krajów rozwiniĊtych gospodarczo. NajwiĊcej na Ğwiecie konsumuje siĊ serów w Unii Europejskiej, aczkolwiek jej udziaá w Ğwiatowym spoĪyciu zmalaá do 36% w 2015 r. z 43% w 2000 r.
O wolniejszym wzroĞcie konsumpcji masáa w skali Ğwiata zadecydowaáo zmniejszenie jego spoĪycia w Europie (o prawie 2%), podczas gdy w Azji i Afryce spoĪycie masáa zostaáo bez maáa podwojone, aczkolwiek z bardzo ni-skiego poziomu. O spadku spoĪycia masáa w Europie zadecydowaáo zmniejsze-nie spoĪycia w UE-15 (o 3,4%) oraz w krajach europejskich zmniejsze-nie wchodzących w skáad UE-28 (o 2,8%). SpoĞród tej ostatniej grupy krajów najgáĊbszy spadek konsumpcji masáa, bo o prawie 35% zanotowano na Ukrainie. W Rosji spoĪycie to zmalaáo o 3,8%. Udziaá Europy w Ğwiatowym spoĪyciu masáa zmalaá wiĊc z 34% w 2000 r. do 24% w 2015 r. na rzecz przede wszystkim Azji, której udziaá wzrósá do prawie 62%, o czym zadecydowaáo gáównie zwiĊkszenie spo-Īycia masáa w Indiach. Dodaü jednak trzeba, Īe jest to prawie wyáącznie masáo wyrabiane w drobnych gospodarstwach rolnych ze Ğmietany zebranej z mleka nazywanego w statystykach FAO „ghee”25.
Rysunek 4.7. Dynamika spoĪycia mleka i jego przetworów w wybranych krajach w latach 2000-2015 (2000=100)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie bazy danych FAO.
25 Masáo to zuĪywane jest w gospodarstwach i uczestniczy najwyĪej w lokalnym obrocie, nie ma wiĊc wpáywu na rynek miĊdzynarodowy, na którym handluje siĊ wyáącznie masáem wy-produkowanym przez przemysá mleczarski z táuszczu zawartego w Ğmietanie.
&KLQ\ ,QGLH 1RZD=HODQGLD %UD]\OLD $XVWUDOLD 86$ 5RVMD 8( (XURSDSR]D8( 8( $UJHQW\QD 8NUDLQD
POHNRRJyáHP QDELDá PDVáR VHU\
W Chinach o znaczącym wzroĞcie spoĪycia mleka ogóáem zadecydowaáo przede wszystkim zwiĊkszenie konsumpcji mleka páynnego, w tym mleka i mie-szanek mlecznych, a takĪe napojów mlecznych wytworzonych z restytuowanego mleka w proszku.
Podsumowując zmiany w spoĪyciu mleka, jakie nastąpiáy na Ğwiecie w latach 2000-2015, naleĪy stwierdziü, Īe:
x O prawie 37% zwiĊkszeniu spoĪycia bilansowego w skali Ğwiata zadecydo-waá przede wszystkim wzrost konsumpcji w rozwijających siĊ krajach Azji i Afryki. Utrzymaáy siĊ jednak duĪe róĪnice miĊdzy rozwiniĊtymi gospodar-czo krajami Unii Europejskiej, Ameryki Póánocnej i Oceanii a Azją, Afryką i Ameryką ĝrodkową, mimo zmniejszenia tych róĪnic. Decyduje o tym prze-de wszystkim poziom rozwoju gospodarczego i zamoĪnoĞci konsumentów, a w mniejszym stopniu takĪe modele konsumpcji, związane w duĪym stopniu z uwarunkowaniami przyrodniczymi i tradycjami.
x Znacznie wolniejszy wzrost liczby ludnoĞci w Europie oraz w innych krajach rozwiniĊtych gospodarczo sprawia, Īe zmniejsza siĊ ich udziaá w Ğwiatowym spoĪyciu mleka. Wzrost spoĪycia w tych krajach przestaje byü stymulatorem produkcji mleka, przy wysokim poziomie spoĪycia indywidualnego. ĝwiato-wą produkcjĊ mleka w coraz wiĊkszym stopniu napĊdza rosnące spoĪycie w krajach rozwijających siĊ, przede wszystkim w Azji.
x Powoli zmienia siĊ struktura konsumpcji artykuáów mlecznych. Szybszy wzrost spoĪycia serów wskazuje, Īe roĞnie spoĪycie wyĪej przetworzonych artykuáów, takĪe w zamoĪnych i gospodarczo rozwiniĊtych krajach.
W ostatnich latach zwiĊksza siĊ równieĪ spoĪycie masáa nie tylko w wyniku poprawy poziomu zamoĪnoĞci w wielu krajach, ale takĪe pod wpáywem roz-woju badaĔ i stanu wiedzy dotyczącej roli táuszczu mlecznego oraz táuszczów trans w diecie.
x RóĪnice w poziomie i strukturze konsumpcji mleka miĊdzy poszczególnymi krajami są jednak nadal ogromne. W krajach rozwijających siĊ dominuje mleko páynne i najprostsze przetwory z mleka. W krajach rozwiniĊtych go-spodarczo przewaĪają wysoko przetworzone produkty, w tym sery, napoje mleczne – z coraz szerszą paletą produktów innowacyjnych.