Badanym zadano pytanie: ”Gdy planuje Pan(i) jakieś zmiany w wyglądzie zewnętrznym domu i dokoła domu to: 1. stara się Pan(i) dopasować do sąsia-dów, żeby osiedle dobrze wyglądało jako całość. 2. zaspokaja Pan(i) własny gust, bo najważniejsze jest własne dobre samopoczucie w domu.”
Odpowiedzi mieszkańców wskazują, że w działaniach podejmowanych na ze-wnątrz domu dominują nieco bardziej te o charakterze uniwersalistycznym, nad partykularnymi (porównaj wykres 23). Około 53% respondentów deklaruje po-dejście kolektywistyczne. Planując zmiany na zewnątrz kieruje się bowiem wy-glądem całości osiedla, a 38,5% twierdzi, że ich samopoczucie jest najważniej-sze i zaspokajają przede wszystkim własny gust. Istnieje jeszcze grupa osób łączących interesy indywidualne z dobrem całego osiedla (5,5% ogółu bada-nych), która wybrała obie odpowiedzi. Co druga osoba zatem bierze pod uwagę kolektywny interes, gdy wprowadza widoczne na zewnątrz zmiany w obrębie
swojej posesji. Duży odsetek mieszkańców kierujących się własnymi upodoba-niami sprawia, że w tych osiedlach, gdzie oszczędzano na fachowych projek-tach wyznaczających wzory kształtowania przestrzeni, trudno będzie uzyskać podobną harmonię.
Wykres 24. Kolektywizm i indywidualizm w czasie planowania zmian na zewnątrz domu.
Odsetki nie sumują się do 100%, gdyż nie wliczono braków odpowiedzi.
Trudno powiedzieć
8,2%
Zaspokaja własny gust
38,5%
Stara się dopasować do sąsiadów
53,3%
Wykres 25. Kolektywizm i indywidualizm w czasie planowania zmian na zewnątrz domu
w zależności od typu zabudowy (w %)
47,4
5,2
44,9
46,9
8,2
60,7
34,6
4,7 Stara się 47,4
dopasować do sąsiadów
Zaspokaja własny gust
Trudno powiedzieć
wolnostojący w zabudowie bliźniaczej w zabudowie szeregowej
Testy statystyczne nie potwierdzają zależności ukazanych na wykresie (wy-kres 25), jednak analiza danych wskazuje na fakt większego konformizmu mieszkańców szeregówek w porównaniu do posiadaczy innych typów domów.
Ponad 2/3 właścicieli szeregówek stara się dopasować do sąsiadów, żeby osiedle dobrze wyglądało, a w przypadku mieszkających w pozostałych typach domów – mniej niż połowa. Fakt posiadania wspólnych ścian w budynku i wspólnych płotów przy dużej gęstości zamieszkania jest czynnikiem ograni-czającym swobodę w decydowaniu o kształcie własnej przestrzeni.
Wykres 26. Wspólne inwestycje podejmowane z sąsiadami a opinie na temat dopasowania inwestycji do wyglądu osiedla (w %)
65,1 37,3
27,5 59,7
7,3 3
Wspólne inwestycje Brak wspólnych
inwestycji
Stara się dopasować do sąsiadów Zaspokaja własny gust Trudno powiedzieć
Analiza kolejnego zagadnienia (wykres 26) dowodzi, że wspólne inwe-stowanie sprzyja tworzeniu ładu przestrzennego na terenie osiedli. Wśród osób, które zrealizowały, bądź planują wspólne inwestycje z sąsiadami zdecydowanie więcej twierdzi, że w swoich pracach podejmowanych na zewnątrz domów kie-rują się wyglądem całego osiedla. Natomiast brak wspólnych inwestycji wyraź-nie zwiększa tendencje indywidualistyczne, które często niszczą ład i harmonię przestrzeni osiedla. Zależność jest istotna na poziomie 0,000 współczynnik χ² wynosi 18,077 przy 2 stopniach swobody (wartość V Cramera jest równa 0,320).
Postawy kolektywistyczne i indywidualistyczne ujawniane przez responden-tów, deklarujących chęć dopasowywania własnej przestrzeni do wyglądu osie-dla, bądź ceniących sobie własny gust zestawione z typami sąsiedztwa również ujawniają ciekawą zależność (tabela 16). Respondenci wskazujący swoje rela-cje z sąsiadami na najniższym badanym poziomie określanym jako konwencjo-nalne częściej wybierali indywidualizm w tworzeniu przestrzeni osiedla. Osoby
będące w bliższych stosunkach innymi mieszkańcami osiedla cenili również bardziej kolektywizm (współzależność jest tu bardzo słaba - V Cramera wynosi 0,206). Bardziej rozbudowane relacje sąsiedzkie sprzyjają zatem tworzeniu harmonii poprzez dopasowywanie swoich działań na zewnątrz domu do wzorów preferowanych przez zaprzyjaźnionych mieszkańców. Co więcej korelacja ty-pów sąsiedztwa i podejmowanych wspólnie z sąsiadem inwestycji (porównaj rozdz. 8.5) ujawnia większą częstotliwość inicjowanych działań. Potwierdza się hipoteza o tym, że silniejsze więzi społeczne wpływają na wzrost ładu prze-strzennego w miejscu zamieszkania.
Tabela 16. Typy sąsiedztwa a postawy kolektywistyczne i indywidualistyczne wobec prze-strzeni osiedla (w%)
Typ sąsiedztwa Kolektywizm Indywidualizm
Konwencjonalne 40 60
Oparte na zaufaniu 64,3 35,7
Przyjacielsko-rodzinne 62,1 37,9
W badaniach starano się także sprawdzić, w jakim stopniu środowisko są-siedzkie wzajemnie inspiruje się w trakcie kształtowania przestrzeni okołodo-mowej. Zadano więc pytanie: Czy sąsiedzi korzystają z Pana(i) pomysłów wy-posażania, ozdabiania domu, bądź ogrodu?
Wykres 27. Opinie na temat wzajemnego inspirowania się sąsiadów w trakcie urządzania własnej przestrzeni. Odsetki nie sumują się do 100%, gdyż nie wliczono braków odpowiedzi.
Tak 30,8%
Nie 24,7%
Nie wiem 43,4%
Okazało się, że około 1/3 badanych osób potrafi wskazać te elementy oto-czenia domowego u sąsiadów, które są ich własnymi pomysłami. Najczęściej przejmowane wzory dotyczą aranżacji przydomowych ogródków. Respondenci kopiują sposób rozmieszczenia ścieżek i rodzaj materiałów użytych do ich bu-dowy, sadzą takie same rośliny, kupują kwiaty w takiej samej kolorystyce, robią podobne oświetlenie (odpowiedziało w ten sposób 27 osób z 53 odpowiadają-cych twierdząco na to pytanie). Inne kopiowane przez sąsiadów wzory to: spo-sób wykonania podjazdów pod dom, ogrodzenie, daszki nad wejściem, bramy, materiał wykończeniowy elewacji domu, balustrada, kwietniki przed domem, rozwiązania techniczne związane z ogrzewaniem domu (13 osób). Ponadto 10 osób przyznaje, że sąsiedzi podobnie do nich urządzili wnętrze domu. Foto-grafia 4 przedstawia fragment ogrodu, o którym respondenci mówią, iż stał się inspiracją dla sąsiadów.
Fot.4. Ogród – inspiracja sąsiadów
Mimo, iż zdarzają się przypadki wzajemnego dopasowywania wyglądu domu i otoczenia domowego wśród mieszkańców badanych osiedli, jednak są one zbyt rzadkie, aby miały wpływ na wygląd i kształtowanie ładu przestrzeni całego
osiedla. Czasami główną przeszkodą jest brak komunikacji między sąsiadami w sprawie ważnych dla osiedla rozwiązań estetycznych.
Fot 5. Zakłócenia ładu przestrzennego w osiedlach. Brak współpracy wśród sąsiadów sprawia, iż w stojących obok siebie budynkach pojawiają się np. różne barierki, płoty i
balu-strady.
Fotografie zamieszczone powyżej ukazują elementy przestrzeni świadczące o braku współdziałania sąsiadów. Dodatkową ilustracją powyższej sytuacji mo-że być wypowiedź jednego z mieszkańców: „Zrobiłem płot jako pierwszy w
osie-dlu, później zauważyłem, że sąsiad na przeciwko zrobił sobie zupełnie inny – wyższy i o innym kolorze. Myślałem, że wszyscy będą się starali dopasować do mojego płotu, okazało się, że każdy miał własną wizję ogrodzenia. A przecież, gdyby wszyscy mieli takie same ogrodzenia to by było tu ładniej” (wywiad nr 6).
Krąg sąsiedzki nie należy do ważnych środowisk wpływających na potrzebę autokreacji właścicieli nowych domów, dlatego można się spodziewać, że w osiedlach o nieokreślonych przez architektów normach kształtowania prze-strzeni dochodzić będzie do zakłóceń ładu. Brak harmonii może wynikać rów-nież z faktu, iż tylko połowa badanych mieszkańców wyraziła chęć brania pod uwagę wyglądu całego osiedla w trakcie planowania zmian w obrębie własnej posesji. Chęć współpracy deklarują częściej mieszkańcy domów szeregowych niż bliźniaków i wolnostojących. Oznacza to, iż wśród tej grupy właścicieli wy-stępuje mniejsze poczucie swobody w realizacji potrzeby autokreacji.