Nie potwierdziła się natomiast hipoteza o odczuwaniu większego dystansu przez właścicieli gęściej położonych względem siebie budynków szeregowych.
Przypuszczeniu powyższe oparte zostało na klasycznych tezach L.Wirtha mó-wiących o wpływie gęstości na więzi społeczne. Analiza statystyczna danych uzyskanych w badaniach przeprowadzonych w katowickich osiedlach nie po-zwala na przyjęcie założonej hipotezy. Zaobserwowane zależności nie są istot-ne statystycznie, dlatego można uznać, że mieszkanie w domach szeregowych nie wpływa na osłabienie więzi sąsiedzkich.
8. 3. Układ odniesienia normatywnego w społeczności osiedlowej
Inne spojrzenie na potrzebę oddźwięku emocjonalnego uzyskać można po-przez analizę społecznych reguł życia zbiorowego, które funkcjonują w spo-łecznościach nowych osiedli domów jednorodzinnych. Komponenty regulujące zachowania stanowią ważne dla mieszkańców wartości, które łączą się z sys-temem norm regulujących sposoby ich osiągania tworząc według terminologii F. Znanieckiego układ aksjo-normatywny (Znaniecki 1979). Normy i wartości wpływają zatem na ludzkie działania poprzez zawarty w nich „mniejszy lub większy ładunek powinności” (Sztompka 2005, s.259). Funkcjonowanie układu
aksjo-normatywnego można badać poprzez identyfikację występujących na terenie osiedli kulturowych nakazów i zakazów oraz zachowań nieobwarowa-nych systemem norm a zyskujących akceptację ze strony współmieszkańców.
Kolejne ważne zagadnienie podjęte w pracy wiąże się ze społeczną reakcją na naruszanie norm przez innych współmieszkańców. Zadane pytania mają na celu na ustalenie, w jaki sposób sąsiedzi reagują na nieakceptowane przez nich zachowania osób mieszkających na tym samym osiedlu.
Aby uzyskać dane na temat funkcjonowania układu aksjo-normatywnego poproszono respondentów o określenie, co według nich każdy musi robić będąc mieszkańcem osiedla, co powinien, a czego robić nie może na terenie miejsca zamieszkania.
Tabela 14. Zachowania oczekiwane wobec sąsiadów o charakterze imperatywu. (Odsetki nie sumują się do 100%, nie wliczono braków odpowiedzi u 20 osób)
Każdy mieszkaniec musi: % odpowiedzi Dbać o porządek domu, obejścia, osiedla 58,7
Brać pod uwagę sąsiadów 12,1 Uczestniczyć w życiu sąsiedzkim 6,6
Być uprzejmym i kulturalnym 5,5
Spokojnie się zachowywać 2,2 Dbać o bezpieczeństwo 2,2
Nic nie musi 1,1
Robić swoje 0,5
Wyniki zawarte w tabeli 14 przedstawiające najczęściej podawane przez respondentów typy zachowań o charakterze imperatywu wskazują na duży przymus utrzymywania ładu i porządku w publicznej przestrzeni osiedlowej, a także w tej prywatnej należącej do posesji każdego mieszkańca. Odpowiedź ta uzyskała 58,7% wskazań i zdecydowanie dominuje nad pozostałymi odpowiedziami. Na drugim miejscu 12,1% mieszkańców wyraziło swoje oczekiwanie, że sąsiedzi będą brali pod uwagę inne osoby mieszkające na terenie osiedla. Liczenie się z obecnością w przestrzeni innych mieszkańców łączy się z przestrzeganiem licznych zakazów i ograniczeń ułatwiających wspólne zamieszkiwanie – świadczy o tym długa lista nietolerowanych zachowań na terenie osiedla zamieszczona poniżej.
Zachowania wskazane przez respondentów określane w kategoriach powin-ności definiują wszystkie godne uznania, ale niewymagane postępowania. Oka-zało się, że dla ponad połowy mieszkańców nowych osiedli ważne są dobre relacje sąsiedzkie. Mieszkańcy uważają, że zachowania innych sąsiadów po-winny wpłynąć na jakość wspólnego zamieszkania przez tworzenie miłego ikul-turalnego klimatu pośród pomocnych i nie obojętnych na sprawy współmiesz-kańców sąsiadów. Około 30% odpowiedzi dotyczy zachowań względem przestrzeni osiedlowej na przykład zachowywania czystości, odśnieżania, za-mykania bramy. Część pośród badanych deklaruje potrzebę izolacji od sąsia-dów twierdząc, że każdy „powinien pilnować swoich spraw”, ale stanowi to nie-wielki odsetek odpowiedzi.
Tabela 15. Zachowania oczekiwane wobec sąsiadów o charakterze powinności. (Odsetki nie sumują się do 100%, nie wliczono braków odpowiedzi u 25 osób)
Każdy mieszkaniec powinien: % odpowiedzi
Dbać o czystość 22,5
Być miłym i kulturalnym 18,1
Brać pod uwagę sąsiadów i wspólne dobro osiedla 12,1 Nie być obojętnym na sprawy sąsiada, być pomocnym 10,4
Być w dobrych relacjach z innymi mieszkańcami 7,7
Być czujnym 4,9
Odśnieżać 2,7
Dbać o gródek 2,2
Pilnować swoich spraw 1,6
Zamykać bramy 1,6
Trudno powiedzieć 1,1
Zachowywać się cicho 0,5
Nic nie powinien 0,5
Kolejne zagadnienie miało zidentyfikować nieformalny system zakazów ist-niejący na terenie osiedli. Okazało się, że mieszkańcy częściej potrafią podać, jakie zachowania są zakazane na osiedlu, niż te, które obejmują nakazy i po-winności. W tej części pytania uzyskano także najwięcej różnorodnych odpo-wiedzi (164 osób ze 182 badanych).
Najwięcej zakazów dotyczy zatem zachowania ciszy i prywatności na tere-nie miejsca zamieszkania, co potwierdza fakt traktowania spokoju (obok bez-pieczeństwa) jako jednej z najważniejszych wartości dla nowych mieszkańców.
Odpowiedzi respondentów można zamknąć w trzy grupy zakazów dotyczących:
zachowań, postaw i przykładów nietolerowanych czynności podejmowanych na terenie osiedli.
Zachowania zabronione według mieszkańców określane są jako: hałaśliwe, wścibskie, lekceważące, agresywne, niecenzuralne, „niezgodne z prawem i obyczajem”.
Nietolerowanie postawy wymieniane przez respondentów to: izolacja wzglę-dem sąsiadów, nieliczenie się z innymi, konfliktowe nastawienie do sąsiadów, postawy moralnie naganne.
Czynności oceniane negatywnie to: niszczenie cudzej własności, częste or-ganizowanie imprez, tarasowanie przejazdu samochodem, zbyt szybkie jeżdże-nie po osiedlowych uliczkach, wchodzejeżdże-nie na teren posesji sąsiadów bez za-proszenia.
Nakazy, zakazy i powinności tworzą zbiór niepisanych reguł towarzyszących mieszkańcom w codziennym życiu na terenie osiedli. Zazwyczaj nie są one ustalane przez sąsiadów, a ich znajomość traktuje się jako oczywisty „dowód bycia kulturalnym człowiekiem” (wywiad nr 1). Zdarzają się jednak przypadki samodzielnego ustalania nowych zasad, bardziej adekwatnych do zaistniałej sytuacji, co ilustruje opisana poniżej sytuacja. Na jednym z osiedli zauważono konieczność uregulowania zasad związanych z wyprowadzaniem osiedlowych psów. Problem ten został tak opisany przez jedną z mieszkanek: „Sąsiad zaczął mi robić kąśliwe uwagi, gdy spacerowałam z moim psem w pobliżu jego domu.
Stwierdziłam, że ma rację i postanowiłam wtedy, że wywieszę na bramie ogło-szenie o następującej treści: ‘Uprasza się właścicieli psów o wyprowadzanie swoich podopiecznych poza teren osiedla’. Od tego czasu stało się naszym osiedlowym zwyczajem chodzenie na spacer z czworonogami na łąki za bramą naszego osiedla” (wywiad nr 4).
Zasady codziennego funkcjonowania mogą być zatem wzbogacone indywi-dualnymi inicjatywami, zwłaszcza gdy są w zgodzie z istotnymi wartościami wyznawanymi przez ogół mieszkańców.