W celu zidentyfikowania zasięgu oddziaływania wzorów wykorzystywanych do tworzenia własnej przestrzeni zadano kolejne pytanie: „Czym inspiruje się Pan(i) urządzając dom, podwórko i ogród? Respondenci zostali poproszeni o określenie, jak często korzystają podczas urządzania wnętrza domu i przyległe-go ogrodu z:
− czasopism z branży budowlanej i wnętrzarskiej,
− porad fachowców (architektów, projektantów wnętrz, ogrodów),
− domów i ogrodów rodziny,
− domów i ogrodów przyjaciół,
− domów i ogrodów sąsiadów z osiedla,
− domów i ogrodów oglądanych w czasie podróży w Polsce,
− domów i ogrodów oglądanych w czasie podróży za granicami Polski.
Szczególnie ważne wydaje się zbadanie relacji zachodzących pomiędzy trzema istotnymi kręgami społecznymi: rodzinnym, sąsiedzkim i przyjacielskim.
W efekcie końcowym możliwe będzie ustalenie, który z nich ma największy wpływ na kształtowanie się poczucia ładu przestrzennego, a do którego re-spondenci odnoszą się z największym dystansem. Wybór wzorów nie ogranicza
się do wymienionych trzech kręgów, których badani są realnymi członkami. Mo-że się on odbywać takMo-że w odniesieniu do kręgów społecznych, do których mieszkańcy nie należą, a jedynie aspirują, stanowiących według terminologii Mertona, grupy odniesienia. W pytaniu nie jest istotne rozróżnienie, czy respon-denci wywodzą się faktycznie z danej klasy, czy też do niej aspirują, ważne wy-daje się natomiast wskazanie możliwych źródeł tych inspiracji. Korzystanie z projektów sporządzonych przez przygotowanych do tego projektantów, oraz czytanie czasopism z branży budowlanej i wnętrzarskiej świadczyć może o po-szukiwaniu wzorów kształtowania przestrzeni według gustów charakterystycz-nych dla wyższych klas społeczcharakterystycz-nych.45 Nieco mniej profesjonalne podejście prezentują osoby, które owe wzorce odnajdują w trakcie podróży po Polsce, bądź poza granicami naszego kraju.
Wykres 28. Źródła inspiracji podczas kształtowania własnej przestrzeni (w%)
48,3
Czasopisma z branży budowlanej i 14,1 wnętrzarskiej
Porady fachowców Domy i ogrody rodziny Domy i ogrody przyjaciół Domy i ogrody sąsiadów z osiedla Domy i ogrody oglądane w czasie
podróży w Polsce
Domy i ogrody oglądane w czasie podróży za granicą
Własne pomysły
Często Czasami Nigdy
45 Szerzej na temat gustu jako schematu klasyfikującego pisał P. Bourdieu (2005)
Na podstawie odpowiedzi zestawionych na wykresie wnioskować można, że najwięcej respondentów deklaruje, że nigdy nie korzysta ze wzorów istniejących we własnym kręgu rodzinnym (41,8% wszystkich odpowiedzi). Dla ponad 38%
badanych domy sąsiadów nigdy nie są inspiracją. Domy i ogrody oglądane w czasie podróży za granicą Polski 34,9% badanych mieszkańców określiło jako nieinspirujące w procesie kształtowania własnej przestrzeni. Z porad fachow-ców (architektów, projektantów wnętrz, ogrodów) nie korzysta około 1/3 osób.
Środowisko przyjaciół natomiast nie jest wzorotwórcze dla 29,7% badanych.
Domy i ogrody oglądane w czasie podróży w Polsce są rzadziej określane jako nigdy nieinspirujące (stwierdziło tak 27% badanych). Najmniejszy odsetek ba-danych mieszkańców (14,1%) nie korzysta z tych wzorów kształtowania własnej przestrzeni, które proponowane są przez czasopisma z branży budowlanej i wnętrzarskiej, oraz z własnych pomysłów (4,9%).
Gdy odpowiedzi zostaną poddane analizie ze względu na najczęściej wybie-rane źródła inspiracji, to okazuje się, że ponad połowa badanych twierdzi, że sposób wykończenia domu i otoczenia domowego oparty jest na ich własnych pomysłach. Świadczyć to może o wysoko rozwiniętej potrzebie autokreacji wła-ścicieli nowych domów. Nieco mniej niż połowa korzysta ze wskazówek zawar-tych w czasopismach. Prawie połowa odpowiadających na to pytanie przyznała, że robi to często, a 37,6%, że czasami. Jest to tańszy sposób uzyskiwania fa-chowych porad, niż korzystanie z usług projektanta. Porady projektantów często wykorzystuje mniej niż 1/3 badanych, a czasami 37%. Kolejne miejsce zajmują inspiracje, których dostarczają domy i ogrody oglądane w czasie podróży za granicą Polski (1/4 badanych). Około 1/5 osób często wykorzystuje rozwiązania funkcjonalno-estetyczne widziane w czasie podróży po Polsce. Z kręgów spo-łecznych, do których należą badani najczęściej inspirują następujące: przyjacie-le, rodzina i sąsiedzi (są to odpowiednio 21%, 18,9% i 12,7%). Potwierdza się znowu, że krąg rodziny i krąg sąsiedzki nie należy do najczęściej inspirujących podczas poszukiwania wzorów kształtowania przestrzeni respondentów. Bar-dziej liczy się grono przyjaciół i znajomych. Badani mieszkańcy przyznają, że kręgi przyjacielskie zwłaszcza te wywodzące się ze środowiska pracy mają du-ży wpływ na ich estetyczne i funkcjonalne preferencje. Ilustracją mogą być sło-wa jednego z mieszkańców: „Moja sąsiadka jest też lekarką. Razem ze mną pracuje. Obojgu nam podoba się granitowa kostka na podjeździe, dlatego
ma-my podobnie przed domem. Żałuję jednak, że nie zrobiłem sobie podgrzewane-go podjazdu, tak jak inny nasz kolega z pracy. W zimie nie musiałbym odśnie-żać, a kostka granitowa jest trudna do odśnieżania (wywiad nr 6).
Źródłem innych pomysłów są mass media: telewizja, internet, a także filmy oglądane przez badanych oraz oferta eleganckich sklepów. „ Lubię kupować w AlmiDecor, wszystko mi się podoba to, co mają w ofercie. Jest to drogi sklep, ale często w ofercie specjalnej można coś korzystnie kupić” (wywiad nr 3).
Zestawiając wszystkie pozytywne wybory można ustalić hierarchię ważności wszystkich kręgów społecznych mogących mieć wpływ na różnego typu rozwią-zania funkcjonalne i estetyczne. Są to w kolejności od najbardziej wpływowych:
− Wzorotwórcze środowiska klasy średniej i wyższej oddzia-ływające poprzez środki masowego przekazu
85,9
− Brak inspiracji zewnętrznych – własne pomysły 75,3
− Anonimowi przedstawiciele klas średniej i wyższej w Pol-sce
73
− Przyjaciele 70,3
− Fachowcy 68,1
− Anonimowi przedstawiciele klas średniej i wyższej za gra-nicą
65,1
− Sąsiedzi 61,9
− Rodzina 58,2
Ciekawa zależność występuje, gdy podda się analizie typ osiedla o prze-strzeni homogenicznej, pośredniej i heterogenicznej (porównaj rozdział 9.1.) oraz częstość korzystania z różnych wzorów kształtowania przestrzeni.
Wykres 29. Wpływ inspiracji rodzinnych na kształtowanie przestrzeni a typy osiedli (w%) War-tość współczynnika χ² wynosi 11,066 a przy 4 stopniach swobody jest istotna na poziomie 0,02
(wartość V Cramera=0,221).
Okazuje się, że w osiedlach homogenicznych o dużym stopniu uporządko-wania przestrzeni o wiele rzadziej korzysta się z wzorów kształtouporządko-wania prze-strzeni funkcjonujących we własnej rodzinie, niż w pozostałych typach osiedli.
Nigdy z takich wzorów nie korzysta 61,5% badanych, a w innych osiedlach tylko około 32%.
Wykres 30. Wpływ inspiracji kręgów przyjacielskich na kształtowanie przestrzeni a typy osiedli (w%). Wartość współczynnika χ² wynosi 13,705 a przy 4 stopniach swobody jest istotna na
poziomie 0,008(wartość V Cramera=0,232).
7,7
Podobna zależność rozpatrywana ze względu na wpływ kręgów przyjaciel-skich również ukazuje bardzo małe znaczenie tego środowiska w kształtowaniu przestrzeni w osiedlach homogenicznych (wykres 30). Przyjaciele stanowią na-tomiast ważną inspirację dla osób mieszkających w osiedlach o pośrednim stopniu uporządkowania. Aż 65,4% badanych przyznało, iż często korzysta ze spotykanych tam wzorów.
Wykres 31. Wpływ inspiracji kręgów sąsiedzkich na kształtowanie przestrzeni a typy osiedli (w%) Wartość współczynnika χ² wynosi 19,678 a przy 4 stopniach swobody jest istotna na po-ziomie 0,001 (wartość V Cramera=0,303).
1,5
Wykres 31 ukazuje wpływ środowiska sąsiedzkiego na kształtowanie przez respondentów osiedlowej przestrzeni w osiedlach heterogenicznych. Jest on istotny dla 76,4% mieszkańców osiedlu tego typu, podczas gdy w osiedlach o pośrednim stopniu uporządkowania 23,1%, a w osiedlach homogenicznych zaledwie 1,5%.
W kontekście dużego wpływu inspiracji sąsiedzkich na kształtowanie prze-strzeni ważne jest ustalenie, czy istnieje związek pomiędzy typem osiedla a deklarowaną chęcią dopasowywania planowanych zmian do wzorów prze-strzeni istniejących w osiedlu. Okazało się, że testy statystyczne nie potwier-dzają większych tendencji konformistycznych ułatwiających dopasowywanie wyglądu budynków i otoczenia przydomowego wśród mieszkańców osiedli he-terogenicznych. Wynika stąd, że wpływ sąsiadów – wskazany przez responden-tów – nie polega na wykorzystywaniu podobnych rozwiązań i wzajemnym sta-raniach, aby utrzymać ład całego osiedla.
Ponadto – jak dowodzą badania – więzi sąsiedzkie łączące mieszkańców w osiedlach heterogenicznych dużo rzadziej niż w pozostałych przybierają cha-rakter przyjacielskich.46 Jedynie 5,9% ma bliskich przyjaciół w gronie swoich sąsiadów, dla porównania w innych typach osiedli odsetek ten wynosi około 20%. Można zatem wnioskować, że inspiracje jakie daje sąsiedztwo sprowadza się raczej do rywalizacji o prestiż w miejscu zamieszkania poprzez współza-wodnictwo o najlepsze sposoby kształtowania przydomowej przestrzeni. Osie-dla o tym typie uporządkowania częściej od pozostałych narażone są na defor-mację ładu przestrzennego. Ilustracją wpływu relacji sąsiedzkich na wygląd przestrzeni w osiedlach heterogenicznych może być widok wspólnych schodów prowadzących do drzwi dwóch sąsiadów w domu typu „bliźniak” przedstawiony na zdjęciu (Fot.6). Zamontowana przez jednego z sąsiadów barierka jest now-sza, droższa i bardziej „modna”, natomiast zupełnie nie pasuje do dwóch pozo-stałych i „psuje” wygląd frontowej ściany budynku. W działaniach sąsiadów przeważył partykularyzm, który daje pierwszeństwo indywidualnym gustom nad tendencjami uniwersalistycznymi.
46 Temat zależności więzi sąsiedzkich od występujących typów osiedli pojawia się także w dalszej części pracy w rozdz. 10.4.
Fot. 6. Przestrzenny wyraz rywalizacji między sąsiadami
W osiedlach homologicznych uporządkowana przestrzeń dostarcza znacz-nie mznacz-niej możliwości rywalizacji o prestiż, gdyż budynki są oddawane do użyt-ku, gdy projekt obejmujący również małą architekturę jest całkowicie zrealizo-wany (Fot.7).
Fot.7. Przestrzeń, w której ograniczona została możliwość rywalizacji między sąsiadami
Ponadto mieszkający w osiedlach właściciele domów rzadko poszukują in-spiracji we wzorach występujących w innych kręgach społecznych, których są oni członkami. Częściej także deklarują korzystanie z porad fachowców – 75%
mieszkańców osiedli homogenicznych i 59,5%, heterogenicznych. Różnica ta jest w rzeczywistości znacznie większa na niekorzyść tych ostatnich, gdyż przestrzeń osiedli homogenicznych nie wymaga wielu działań projektowych.
Przestrzeń osiedli pośrednio uporządkowanych kształtowana jest nieco czę-ściej niż pozostałe typy osiedli pod wpływem środowiska przyjacielskiego. Zna-czenie sąsiadów w tworzeniu wzorów przestrzeni – tak istotne w osiedlach he-terogenicznych – nie odgrywa tu tak dużej roli. Oznacza to, że mieszkańcy rzadziej korzystają podczas urządzania domu lub ogrodu z propozycji sąsia-dów, niż przyjaciół mieszkających poza osiedlem, co ma wpływ na obniżenie działań rywalizacyjnych między sąsiadami. W rezultacie – co ukazują badania – ich mieszkańcy nawiązują najwięcej relacji sąsiedzkich o charakterze przyja-cielskim, a liczba przeprowadzanych i planowanych inwestycji w pierwszych latach mieszkania jest największa ze wszystkich typów osiedli (78% badanych mieszkańców, a w innych osiedlach 60% i 54,5%).