Do analizy potrzeb społecznych człowieka w jego środowisku mieszkalnym, konieczne jest ustalenie wskaźników do pomiaru stopnia ich zaspokojenia. Dla każdego wyodrębnionego składnika potrzeb społecznych zastosowano inne wskaźniki. Potrzeby społeczne badane są z uwzględnieniem następujących elementów:
Hierarchia potrzeb społecznych w przestrzeni osiedlowej.
Wagę poszczególnych składowych potrzeb społecznych dla mieszkańców można zmierzyć szeregując najważniejsze określenia domu z podanego indek-su. Pytanie brzmi: „Czym jest dla Pana(i) dom?.” Możliwe są następujące od-powiedzi identyfikujące poszczególne potrzeby:
1. Miejscem, gdzie czuję się bezpiecznie i mogę spokojnie żyć z rodziną – potrzeba bezpieczeństwa;
2. Miejscem do życia otoczonym przyjaznymi, podobnymi do mnie ludźmi, o podobnej pozycji społecznej, zainteresowaniach – potrzeba oddźwięku emocjonalnego;
3. Miejscem, w którym mogę czerpać radość z przekształcania przestrzeni, planowania jej według moich potrzeb i wzorów estetycznych – potrzeba autokreacji;
4. Pięknym miejscem, z którego jestem dumny - potrzeba prestiżu;
5. Miejscem, które podoba się innym – potrzeba prestiżu.
Wartości przestrzenne. Łączą się one z konkretnymi potrzebami mieszkańców związanymi z przestrzenią. Wskaźnikiem wartości przestrzennych będzie indeks deklarowanych czynników podawanych jako powód wyboru osiedla jako miejsca zamieszkania.
Potrzeba bezpieczeństwa:
1. Poczucie fizycznego bezpieczeństwa w domu i na terenie osiedla. Pyta-nie wskaźnikowe: ”Czy czuje się Pan(i) bezpieczPyta-nie na terePyta-nie: 1. swoje-go domu, 2. na terenie osiedla?”, ma na celu zbadanie stopnia odczuwa-nia domu i osiedla jako miejsca bezpiecznego do życia.
2. Czynniki wpływające na poczucie bezpieczeństwa. Czynnik ten identyfi-kuje poszczególne składniki zabezpieczeń tj. czujni sąsiedzi, zabezpie-czenia okien i drzwi, alarm, strażnik, kamera, ogrodzenie osiedla, ubez-pieczenia domu, pies – i ich znaczenie dla mieszkańców. Wskaźnikiem będzie tu miejsce poszczególnych składników w hierarchii tych najbar-dziej wpływających na poczucie bezpieczeństwa.
3. Rola sąsiedztwa w zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Wskaźnikiem będzie ustalenie istniejącego i preferowa-nego stopnia ingerencji sąsiadów w prywatne życie mieszkańców w celu zwiększenia bezpieczeństwa fizycznego.
Potrzeba społecznego oddźwięku emocjonalnego:
1. Posiadanie „dobrych” sąsiadów. „Dobry sąsiad” to kategoria socjologicz-na związasocjologicz-na z emocjosocjologicz-nalnie pozytywnym stosunkiem do sąsiadów.
Wskaźnikiem będzie indeks cech uznawanych jako przynależne „dobre-mu” sąsiadowi.
2. Dystans między sąsiadami. Pytanie wskaźnikowe w postaci skali ustala preferowany dystans wobec relacji sąsiedzkich takich jak: wymienianie
uprzejmościowych zwrotów (powitania, pożegnania itp.), rozmawianie podczas przypadkowych spotkań na ulicy; udzielanie porad i dzielenie się doświadczeniem; udzielanie pomocy w drobnych sprawach np. poży-czanie produktów i narzędzi, zapraszanie bez szczególnej okazji do swo-jego domu i ogrodu, udzielanie pomocy w ważnych sprawach wymagają-cych obdarzaniem się wzajemnym zaufaniem np. opieka nad domem w czasie nieobecności właścicieli, zapraszanie się na uroczystości ro-dzinne, traktowanie sąsiada jak członka własnej rodziny. Dodatkowym wskaźnikiem będzie liczba sąsiadów, których podane relacje dotyczą.
3. Negatywne reakcje uczuciowe występujące w osiedlach mieszkanio-wych. Emocje o zabarwieniu negatywnym zazwyczaj ujawniają się w czasie sytuacji konfliktowych między mieszkańcami. Bezkonfliktowe życie miedzy sąsiadami ułatwia znajomość i uznanie norm osiedlowych.
Wskaźnikami tego czynnika mogą być: a. indeks zawierający zestaw czynności nakazanych i zakazanych na terenie osiedli, b. reakcje miesz-kańców na przekraczanie norm przez sąsiadów z uwzględnieniem takich zmiennych jak: brak reakcji; obmowa przed sąsiadami; interwencja oso-bista; interwencja wspólna z sąsiadami; interwencja poprzez organy po-rządkowe.
4. Współpraca z innymi mieszkańcami. Wskaźnikami będzie: rodzaj i liczba zrealizowanych wspólnie z sąsiadem inwestycji.
Potrzeba autokreacji:
1. Zasięg oddziaływania wzorów wykorzystywanych do tworzenia własnej przestrzeni. Wskaźnikiem będzie identyfikacja źródeł inspiracji (projek-tanci wnętrz, architekci, własne wizje, rodzina, przyjaciele, sąsiedzi z osiedla, inne domy oglądane w Polsce i na świecie).
2. Wpływ sąsiadów na kształtowanie przestrzeni osiedli. Pomiar ułatwi py-tanie o to, czy badani zauważają wykorzyspy-tanie ich własnych pomysłów wyposażania lub ozdabiania domów i ogrodów przez sąsiadów. Wyni-kiem pomiaru powinien być zbiór wzorów kształtowania przestrzeni, naj-częściej podlegający wpływom sąsiedzkim.
3. Rozwój potrzeby autokreacji. Ewolucję potrzeby autokreacji można mie-rzyć badając deklarowanie wprowadzania zmian w domu, ogrodzie i na podwórku. Dodatkowym wskaźnikiem będzie planowanie kupienia róż-nego typu nowoczesnych urządzeń, których asortyment ciągle zmienia się w sprzedaży.
Prestiż w przestrzeni osiedla i jego wskaźniki
1. Stratyfikacja osiedlowa. Miarą różnicowania będzie: obraz społeczności osiedlowej w świadomości mieszkańców odzwierciedlający nierówności pod względem wykształcenia, zarobków, atrakcyjności wykonywanego zawodu.
2. Źródła szacunku sąsiedzkiego. Wskaźnikiem będzie ustalenie wpływu na poważanie wśród sąsiadów elementów takich jak: cechy statusowe - wy-kształcenie, zawód, zarobki; cechy osobowości - życzliwość, bezkonflik-towość; gospodarowanie zajmowaną przestrzenią - zadbany dom i ogród.
3. Status mieszkańców. Wskaźnikami będą: 1). obiekty i cechy przestrzeni będące przedmiotem zazdrości, 2). cechy przestrzeni prywatnej wysoko oceniane przez respondentów. (Pytanie wskaźnikowe: ”Które domy na terenie osiedla podobają się Panu(i) najbardziej i dlaczego?”).
4. 5. Metody i techniki badawcze, dobór próby i przebieg badań
Założenia zrealizowanych badań mieszczą się w metodologii badań tereno-wych. Metodą ogólną zastosowaną do ich realizacji był sondaż diagnostyczny.
W badaniach potrzeb społecznych i realizacji prestiżu w przestrzeni miejsca zamieszkania wykorzystano metody ilościowe i jakościowe. Główną techniką gromadzenia danych był zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy, prze-prowadzany przez grupę studentów socjologii trzeciego roku, w ramach zajęć z socjologii miasta.