Nowe osiedla powstające po 1990 roku są w porównaniu do budowanych we wcześniejszych okresach zdecydowanie bardziej zagęszczone (por. rozdz.
3.4.2.) Wielkość przestrzeni działek badanych mieszkańców waha się od bar-dzo małych nieprzekraczających 150 m² występujących u 11,3% – do więk-szych niż 450 m² u 24,3% respondentów. Najczęściej występująca powierzch-nia działki to od 250 do 349 m².
Wykres 7. ukazuje związek pomiędzy typem domu a wielkością działki, na której został on postawiony. Zauważyć można, że w zależności od rodzaju
bu-dynku powierzchnia ulega dużemu zróżnicowaniu. Zależność owa wyrażona współczynnikiem V Cramera wynosi 0,414, a mierzona testem χ² jest istotna na poziomie 0,000 (jej wartość wynosi 59,704 przy 6 stopniach swobody. Domy szeregowe należą do typu zabudowy zrealizowanego na najmniejszych dział-kach, gdyż przynależy do nich 81,6% wszystkich najmniejszych parceli do 249 m². Ze wszystkich średniej wielkości działek również ponad 68% związanych jest z tym typem zabudowy. Właściciele szeregówek posiadają tylko 18,6 % wszystkich największych posesji.
Wykres 7. Powierzchnia działek w badanych osiedlach (w m²) w zależności od typu zabudowy (w %).
Domy w zabudowie bliźniaczej położone są na większych w porównaniu do budynków szeregowych działkach. Najmniejsze z nich posiada tylko 16,3%
wszystkich właścicieli domów, a średniej wielkości do 449m² – 28%. Prawie połowie „bliźniaków” przynależą parcele o wielkości 450 m² i większe.
Zdecydowana większość budynków wolnostojących (81%) należących do badanych mieszkańców położona jest na największych posesjach powyżej 450 m². Tylko nieliczne stoją na mniejszych działkach. Zatem wolnostojący dom z bardzo małym ogródkiem jest rzadkością w badanych osiedlach. Natomiast odwrotną sytuację można zaobserwować wśród „szeregówek”. Rzadko właści-ciele domów w tego typu mogą poszczycić się dużą powierzchnią posiadanego ogrodu.
Budynki należące do respondentów również miały zróżnicowaną powierzch-nię użytkową. W osiedlach często występowały wszystkie typy domów obok
siebie, co umożliwiło dopasowanie ich do potrzeb i możliwości finansowych ro-dziny.
Wykres 8. Powierzchnia domów respondentów (w m²) w zależności od typu domu (w %).
Wykres 8. ilustruje odsetek każdego z typów zabudowy w zależności od po-wierzchni domu. Popo-wierzchnia domów respondentów najczęściej zawiera się w dwóch środkowych przedziałach. Więcej niż 1/3 budynków ma powierzchnię od 120 m² i nie przekracza 160 m². Natomiast ¼ domów posiada do 200 m² powierzchni użytkowej. Średnio, co piąta badana osoba mieszka w domu o po-wierzchni powyżej 200 m². Wielkość budynku również uzależniona jest od typu zabudowy. Te o najmniejszej powierzchni do 120m² są najczęściej budynkami w zabudowie szeregowej, choć zdarzają się również domy wolnostojące o tak niewielkim metrażu. Ze wszystkich badanych domów szeregowych 59,4% nie przekracza 159 m², a tylko 14,9% osiąga wielkość powyżej 200m². Najczęściej występująca powierzchnia domu szeregowego to od 120 do 159 m².
Domy w zabudowie bliźniaczej są nieco większe. Około 53% to domy do 159 m², a największych powyżej 200 m² jest 40%.
Z grupy budynków wolnostojących tylko nieliczne posiadają powierzchnię do 149m². Zdecydowana większość budynków wolnostojących liczy powyżej 160 m² powierzchni użytkowej. Opisana zależność mierzona testem χ² jest istotna na poziomie 0,05 (jej wartość wynosi 19,493 przy 10 stopniach swobody), a wyrażona współczynnikiem V Cramera wynosi 0,239. Wyraźnie widać, że sytuacja mieszkaniowa respondentów nie jest jednakowa. Na tym samym
osie-dlu często stoją domy o niewielkiej powierzchni użytkowej i bardzo małym ogródku obok rozbudowanych budynków na dużych działkach.
Społeczności zamieszkujące nowe osiedla różnicuje wielkość zamieszkiwa-nej przestrzeni oraz rodzaj posiadanego budynku. Inne zmienne odzwierciedla-jące rozbieżności to struktura rodziny i wiek. Wśród właścicieli domów znajdują się ludzie, którzy nie ukończyli jeszcze trzydziestu lat oraz tacy, którzy dopiero na emeryturze mogli pozwolić sobie na kupno pierwszego domu. Zdecydowana większość stała się właścicielami domu po raz pierwszy, co oznacza, iż realiza-cję marzenia o zmianie miejsca zamieszkania umożliwiły przemiany zapocząt-kowane w latach dziewięćdziesiątych. Mieszkańców nowych osiedli domów jednorodzinnych powstałych po okresie transformacji ustrojowej łączy natomiast fakt, iż są oni przedstawicielami tworzącej się klasy średniej. Wskazuje na to kilka istotnych czynników. Zdecydowana większość badanych osób posiada wykształcenie wyższe, z czego prawie połowa skończyła studia nietechniczne charakteryzujące się większym uniwersalizmem. Swój status zawdzięczają głównie posiadanej wiedzy i wysokiej pozycji zawodowej. Ponadto przynajmniej 1/3 mieszkańców wywodzi się z rodzin o ugruntowanych tradycjach inteligenc-kich, które obecnie bywają uważane za potencjalny trzon polskiej middle class (por. Domański 2002). Istotne jest także, że wszyscy mieszkający w nowych osiedlach są posiadaczami swoich domów, a własność bywa uważana za fun-dament społeczeństw klasy średniej.
ROZDZIAŁ 6
POTRZEBY I WARTOŚCI W PRZESTRZENI OSIEDLOWEJ W ŚWIETLE OPINII MIESZKAŃCÓW
6. 1. Hierarchia potrzeb w przestrzeni osiedla
Analizę potrzeb realizowanych w przestrzeni nowych osiedli domów jedno-rodzinnych opieram na teoretycznych podstawach zaproponowanych przez Aleksandra Wallisa. Respondentom zadano pytanie: „Czym jest dla Pan(i)a dom?” Odpowiedzi zawarte w kafeterii przyporządkowane zostały podstawo-wym potrzebom ważnym w środowisku zamieszkania zarówno dla jednostek, jak i dla zbiorowości społecznych tj.: potrzebie bezpieczeństwa, oddźwięku emocjonalnego, autoekspresji i potrzebom prestiżowym. Pytanie pozostawiało możliwość przedstawienia innych opinii respondentów na temat ich nowego domu od tych zaproponowanych w kwestionariuszu.
Wykres 9. Hierarchia potrzeb w przestrzeni domu (w %).
W wywiadzie zapytano o wagę poszczególnych grup potrzeb, które zaspo-kojone zostały przez fakt posiadania domu. Dom jako nośnik wartości okazał się być dla prawie wszystkich respondentów przede wszystkim miejscem, w którym realizowana jest potrzeba bezpieczeństwa. Dom jest wymieniany przez 83% badanych osób na pierwszej pozycji jako miejsce, w którym czują się bezpiecznie i mogą spokojnie żyć z rodziną. Drugie miejsce pośród potrzeb
zaspokajanych przez fakt posiadania domu jest życie w przyjaznym społecznym otoczeniu. Potrzeba powyższa została umiejscowiona przez 40,5% na drugim miejscu w hierarchii.
Dom, w którym można czerpać radość z przekształcania przestrzeni, plano-wania jej według własnych potrzeb i wzorów estetycznych doceniło 7% respon-dentów wymieniających tę wartość na pierwszym miejscu. W ogólnym podsu-mowaniu potrzeba autokreacji sytuuje się na trzecim miejscu osiągając 70,8%
wyborów badanej populacji.
Dalsze czwarte i piąte pozycje zajmują wartości będące znamionami potrzeb prestiżowych - dom jako piękne miejsce, z którego jest się dumnym i dom jako miejsce, które podoba się innym. Wymienia je ponad połowa badanych osób.
Pojedyncze osoby przyznają, że dom jest dla nich miejscem prestiżowym, miej-scem świadczącym o ich wysokiej pozycji społecznej. Większość osób jednak niechętnie mówi o domu w tych kategoriach. Potrzeba prestiżu w otoczeniu osiedlowym jest potrzebą, do której rzadko się mieszkańcy jawnie przyznają.
O wiele łatwiej wyrażać takie potrzeby poprzez nadawanie odpowiedniego wy-glądu swojemu budynkowi i ogrodowi.
Deklaracje badanych właścicieli mieszkań porządkują realizowane przez nich potrzeby w przestrzeni domowej w hierarchiczny układ: bezpieczeństwo, przyjaźń, autokreacja, status i prestiż. Oprócz tych najczęściej deklarowanych potrzeb dom zaspokaja również bardziej zindywidualizowane potrzeby miesz-kańców. W wypowiedziach pojawiają się odkrywane na nowo dawne funkcje domu. Staje się on ponownie miejscem pracy. Respondenci dostrzegają także materialną wartość domu, kiedy jest on dla nich zwykłą formą lokaty kapitału, dającą ponadto możliwość „pozostawienia czegoś swoim dzieciom” (resp. nr 72). W innym przypadku potrzeba autokreacji rozrasta się także w chęć tworze-nia dobrych wzorów zamieszkatworze-nia „chcę dawać dobry przykład innym ludziom, jak należy budować domy” (resp. nr 62).