Sławomir Kowalski
Streszczenie: Artykuł dotyczy znaczenia sponsoringu sportowego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Przedstawiony w nim został przykład wykorzystania tej formy promocji w sporcie żużlowym, bardzo popularnym w Polsce i stojącym na wysokim poziomie, co wpływa na liczbę jego obserwatorów bezpośrednich i sympatyków. W najbliższych latach zgodnie z ogólnymi tendencjami należy spodziewać się dalszego rozwoju tej formy promowania firm w tej dyscyplinie. Ta forma promocji jest bardzo korzystna dla małych i średnich przedsiębiorstw o charakterze lokalnym i regionalnym, które dzięki spon-soringowi sportowemu trafić mogą do swych potencjalnych klientów.
Słowa kluczowe: marketing, sport, małe i średnie przedsiębiorstwa
1. Teoretyczne podstawy działań sponsorskich
Jednym z elementów marketingu, który w ciągu ostatnich lat uległ ogromnej ewolucji, jest sponsoring.
Sponsoring jest formą komunikacji przedsiębiorstwa z rynkiem polegającą na wspieraniu w formie finansowej lub rzeczowej społecznie użytecznej aktywności, a następnie wykorzystaniu skojarzenia z tą aktywnością dla osiągania celów han-dlowych lub komunikacyjnych1. Inna definicja podaje, że jest on formą komunika-cji przedsiębiorstwa z rynkiem wykorzystującą fakt wspierania przez firmę róż-nych dziedzin życia społecznie akceptowaróż-nych, np. sportu, kultury, oświaty, lecznictwa, spraw socjalnych, ekologii, w celu zaprezentowania swojego wizerun-ku i osiągnięcia celów marketingowych2.
Na podstawie definicji sponsoringu stwierdzić można, że istotą sponsorowania jest celowe postawienie, przez stronę zwaną sponsorem, do dyspozycji drugiej strony pieniędzy, dóbr rzeczowych czy usług dla osiągnięcia pewnych celów i korzyści, czego warunkiem jest zasada odwzajemnienia od strony przyjmującej świadczenie3.
1 J. Klisiński, Marketing w sporcie, Warszawa 1994, s. 82.
2 J. Polakowska-Kujawa, M. Kujawa, Sponsoring, Aspekty prawne i gospodarcze, Warszawa 1994, s. 10.
3 K. Wójcik, Public relations od A do Z, Tom II, Warszawa 1997, s. 175.
Sponsoring wywodzi się z tradycji mecenatu, ale już dawno przestał być z nim utożsamiany. Odróżniają go przede wszystkim intencje związane z prowadzeniem działalności. Mecenat oznacza altruistyczne motywy działania, gdyż jest to opieka nad nauką i sztuką sprawowana przez państwo, instytucję lub jednostkę. W róż-nych systemach społeczno-gospodarczych w większym lub mniejszym stopniu me-cenat nad różnymi dziedzinami życia jest właśnie obowiązkiem państwa. Sponso-ring natomiast jest działalnością, u której podstaw leżą powody komercyjne.
Sponsoring trzeba też odróżnić od angażowania się i inwestowania w różne dziedziny, np. sportu czy kultury, i prowadzenia działalności gospodarczej w tych właśnie sferach życia. Tak więc prywatny teatr czy klub sportowy, finansowany przez prywatnego przedsiębiorcę, nie jest przedsięwzięciem sponsoringowym, lecz właśnie działalnością gospodarczą na rynku sztuki czy na rynku sportowym.
Przedsiębiorca angażujący się w takie działanie nie powinien być nazywany spon-sorem. Nie oczekuje on bowiem korzyści w postaci promowania swej firmy dzięki sponsoringowi, lecz dąży do osiągnięcia zysku z funkcjonowania teatru czy klubu sportowego.
W Polsce sponsoring nie jest jeszcze tak rozwinięty jak w krajach Europy Za-chodniej, a podstawową przyczyną tego stanu jest nastawienie wielu firm na szyb-kie efekty działań promocyjnych. Dlatego też większość firm kładzie większy na-cisk na reklamę produktów niż na długookresowe kształtowanie wizerunku w oczach nabywców poprzez sponsoring. Brakuje także dokładniejszego zrozu-mienia istoty sponsoringu jako efektywnej formy promocji. Tym niemniej w ostat-nich latach obserwuje się coraz większe zainteresowanie firm tą formą promowania swych produktów. Wynika to z takich czynników, jak:
– wzrost cen za wykorzystanie mediów, co zwiększa koszt dotarcia do tysiąca adresatów (wskaźniki CPT i CPM);
– rozwój telewizji satelitarnej, co zwiększa grupę adresatów programów sponso-rowanych;
– rozwój nowych środków komunikowania masowego - sieć Internet;
– większe zainteresowanie uczestnictwem w wydarzeniach sportowych i kultu-ralnych, związane ze zwiększeniem się ilości czasu wolnego;
– wzrost znaczenia kształtowania odpowiedniego wizerunku firmy;
– rozwój procesu komercjalizacji sportu, kultury i sztuki;
– ograniczenie wydatków państwowych na sferę społeczną;
– większe zainteresowanie sponsoringiem ze strony agencji reklamowych oraz powstanie wyspecjalizowanych agencji zajmujących się sponsoringiem;
– ograniczenia prawne dotyczące czasu emisji programów reklamowych - do 20% czasu programowego;
– ograniczenia prawne dotyczące reklamy niektórych produktów.
Rozwój sponsoringu wynika w dużym stopniu z nasycenia rynku tradycyjną re-klamą i ze spadającej jej skuteczności i efektywności. Analizy stosunku konsumen-tów do reklamy w Polsce w ostatnich kilku latach wskazują na to, że uważają oni reklamę coraz częściej za działanie zbyt natarczywe i uciążliwe. Sponsoring jest oddziaływaniem bardziej subtelnym i może być skuteczną formą promocji. Przez
takie oddziaływanie na klienta służyć może do poprawiania stopnia znajomości marki i kształtowania pożądanego wizerunku firmy i marki.
W ten sposób sponsoring jest wykorzystywany przez wiele firm inwestujących poprzez tę formę promocji w budowę lub poprawę własnego wizerunku. W ostat-nich latach zauważyć można jednak stopniową zmianę pojmowania pojęcia spon-soringu i przez to odmienne jego wykorzystanie. Okazało się bowiem, że ponieważ jest on utożsamiany z reklamą, to w niektórych dziedzinach nie ma znaczenia, czy zastosuje się wspieranie czy reklamowanie, tym bardziej, że w wielu przypadkach, głównie sponsoringu pasywnego, jest to działanie o tym samym stopniu oddziały-wania. Jest to widoczne wtedy, gdy odbiorcy działań promocyjnych są dokładnie zdefiniowani i gdy dostrzegają oni reklamy widoczne na przykład na arenach spor-towych, rozrywkowych, ośrodkach ochrony zdrowia i oświaty, będące właściwie świadectwem sponsoringu. W ten sposób zacierają się granice między tymi dwie-ma fordwie-mami promocji. W ten sposób też w mieszance promocyjnej sponsoring umieścić można między działaniami public relations i reklamą. Sponsoring jest uważany za łagodniejszą formę promowania produktów, mniej agresywną niż re-klama oraz trafiającą z założenia do odpowiedniego segmentu odbiorców. Jedno-cześnie jest on postrzegany jako narzędzie budowania wizerunku przedsiębiorstwa w oczach nabywcy. Od tego wizerunku zależy w dużym stopniu, czy nabywca bę-dzie akceptował firmę i jej produkty.
2. Sponsoring sportowy i jego zasięg
Najbardziej widocznym i popularnym wśród przedsiębiorstw jest sponsoring sportowy, a najpopularniejszym w Polsce sportem jest piłka nożna. Przeżywa ona jednak od wielu lat ogromne kłopoty, czego powodem jest brak międzynarodo-wych sukcesów drużyn klubomiędzynarodo-wych i reprezentacji. Maleje liczba widzów na me-czach, często dochodzi na nich do bójek pijanych i agresywnych kibiców. Dlatego też poważni sponsorzy bardzo ostrożnie angażują się w tę dyscyplinę sportu. Do-chodzi najczęściej do sytuacji, kiedy firmy inwestują w kluby, stając się ich wła-ścicielami.
Sponsoring sportowy ma trzy zasadnicze formy:
a) sponsorowanie indywidualności sportowych, b) sponsorowanie drużyny lub sekcji sportowej,
c) sponsorowanie jakiegoś szczególnego wydarzenia sportowego lub serii tego ro-dzaju wydarzeń4.
Cele sponsoringu ująć można w dwóch aspektach. Po pierwsze - sponsoring ja-ko narządzie promocji firmy sponsorującej, po drugie - sponsoring jaja-ko forma wsparcia dla klubu sportowego - firmy sponsorowanej.
W pierwszym przypadku mamy do czynienia w celami uwidocznionymi na ry-sunku 1.
4 J. Klisiński, Marketing w sporcie, Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa 1994, s. 82.
Rys. 1. Cele sponsoringu
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: R. Misiołowski, Marketing w sporcie, Promotor, War-szawa 2005, s. 21
Wymienić wśród nich należy zatem: promocję nazwy firmy, wzmacnianie pre-stiżu, dotarcie do grupy docelowej, zwiększenie zaufania do produktu, identyfika-cję pracowników z firmą lub ominięcie zakazów reklamowych. Każdy z tych ce-lów ma charakter komercyjny i związany jest w dłuższym okresie ze sprzedażą produktów i usług oferowanych przez sponsorującego lub jego wizerunkiem. Nale-ży także zwrócić uwagę, że sponsoring od strony sponsora jest połączeniem rekla-my oraz dzałań z zakresu public relations. To, która z wymienionych opcji będzie mieć większe znaczenie, zależy od całościowej strategii firmy.
W przypadku sponsoringu jako formy wsparcia liczą się przede wszystkim ko-rzyści, jakie - w tym przypadku - dany klub sportowy może osiągnąć.
Z uwagi na dwa opisane wyżej aspekty wyróżniamy sponsoring lub promocję przez sport oraz sponsoring lub promocję sportu.
Wykorzystanie sponsoringu wiąże się przede wszystkim z określeniem segmen-tów, do których skierowany jest produkt. Działania poprzedzone badaniami seg-mentacyjnymi pozwalają na dotarcie z właściwym produktem do właściwej, względnie jednorodnej grupy nabywców. W przypadku dziedzin sportu, takich jak:
piłka nożna, sporty motorowe (żużel, rajdy samochodowe), koszykówka, siatków-ka, tą grupą są głównie mężczyźni. Dlatego też firmy, które sponsorują sport,
ofe-Promocja nazwy firmy i logo
Wzmacnianie prestiżu firmy
Dotarcie do grupy docelowej
Zwiększenie zaufania do firmy, produktu
Promocja produktu
Identyfikacja pracowników z firmą
Ominięcie zakazów reklamowych
rują przeważnie produkty dla mężczyzn (piwo, samochody, akcesoria samochodo-we, materiały budowlane i inne)5.
Polskim fenomenem sportowym jest żużel. W naszej lidze jeżdżą wszyscy naj-lepsi zawodnicy na świecie, a ściągają ich do Polski najwyższe kontrakty i tysiące widzów na meczach. Najlepszy polski zawodnik, Tomasz Gollob, występujący też w lidze angielskiej, jest jednym z najpopularniejszych polskich sportowców i rozpoznawalny przez większość rodaków.
Sponsorami drużyn żużlowych są lub byli: Jutrzenka, Trilux, Atlas, Ludwik, Netia Telekom, DGG, Malma, Radson, Złomrex. W każdym z tych przypadków do nazwy klubu sponsor dodaje własną nazwę. Umowa taka kosztuje w granicach 700 tys. - 2 mln. zł. Sponsorem cyklu Grand Prix (kilka turniejów w różnych kra-jach), którego zwycięzca zostaje mistrzem świata, była w roku 2009 Warka. Nieo-ficjalnie mówi się, że wartość umowy wyniosła 500 tys. dol.
Inne dyscypliny drużynowe, mimo dużo mniejszej popularności, także mogą pochwalić się sponsorami. Na przykład w hokeju - PZU, Dwory (sponsor najlep-szej drużyny w kraju Unii Dwory Oświęcim), Hortex, Tymbark, a w piłce ręcznej - Top 2000, Iskra, Polski Koncern Naftowy, Montex, Jelfa (farmaceutyki).
Dużą aktywność sponsorów obserwuje się w kolarstwie. Po pewnym kryzysie ponownie ta dyscyplina wzbudza zainteresowanie polskich kibiców. Największą polską imprezą kolarską jest Tour de Pologne, wieloetapowy wyścig szosowy organizowany przez znanego kiedyś kolarza Czesława Langa. Z powodu doskona-łej organizacji, zainteresowaniu widzów i transmisji w publicznej telewizji, wyścig ma od kilku lat grono stałych sponsorów. W tamtym roku byli nimi: FIAT, Dębica, EB, Pekaes, Kredyt Bank PBI, Plus GSM i Opoczno.
Z kolei do osób młodych trafiają sponsorzy kolarstwa górskiego (MTB), naj-poważniejszym z nich jest jeden z największych w Polsce browarów - Żywiec, organizator całego cyklu amatorskich i zawodowych wyścigów na terenie całego kraju.
Ocena sponsoringu sportowego w Polsce jest utrudniona z kilku powodów.
Przede wszystkim bardzo rzadko publikuje się badania skutków tych działań, wielu twierdzi, że firmy rzadko je zlecają. Nie wiadomo też dokładnie, jakie dyscypliny sportowe w Polsce wzbudzają największe zainteresowanie ani też jakie drużyny i sportowcy budzą najbardziej pozytywne emocje.
Z przytoczonych informacji wynika, że sport stał się ważnym polem dla działań sponsorskich. Wśród największych sponsorów są takie brandy, jak: Warka, Lech, Żywiec, Plus GSM, Opoczno, Pekao S.A., PKO BP, Prokom, Zepter i Hoop. Dys-cyplinami, które przyciągają pieniądze sponsorów, są piłka nożna, koszykówka, siatkówka, lekkoatletyka, kolarstwo, żużel, tenis oraz narciarstwo. Charaktery-styczne jest w polskim sponsoringu sportowym też to, że obok wielkich firm, uczestniczą w nim przedsiębiorstwa małe, wspierające sport lokalny, np. kluby pił-karskie z III ligi6.
5 S. Kowalski, Sponsoring sportowy jako narzędzie promocji firm o zasięgu lokalnym i regional-nym, [w:] Regional'noe sotrudnicestvo, Materialy mezdunarodnoj naucno-prakticeskoj konferencii, Część 1, Grodno 2000, s. 5.
6 M. Górzyński, Sponsoringowy Magazyn Internetowy, www..sponsoring.com.pl, maj 2009
3. Sponsoring żużla jako forma promocji małych i średnich przedsiębiorstw
Nie sposób krótko scharakteryzować znaczenie każdego typu sponsoringu spor-towego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Dlatego też opisany zostanie tylko jeden z tych typów, mianowicie sponsoring sportu żużlowego, ponieważ sport ten skupia najwięcej bezpośrednich obserwatorów (około 10 tysięcy widzów na każ-dym spotkaniu żużlowym).
W przypadku sportu żużlowego rola sponsorów w jego rozwoju jest ogromna, co wynika przede wszystkim z potrzeby utrzymania w odpowiednim stanie tech-nicznym motorów, obiektów sportowych, zapewnienia na każdym meczu bądź tur-nieju wymaganych przepisami elementów, takich jak: ochrona, karetka pogotowia ratunkowego, urządzenie równające tor i inne, a także zapewnienia żużlowcom od-powiednich premii za udział i zdobyte punkty.
Sport ten wymaga zatem wysokich nakładów finansowych. Bilety wstępu na spotkania żużlowe pokrywają jedynie część kosztów, pozostałe koszty pokrywane są z dotacji z urzędów państwowych, ale przede wszystkim z pieniędzy przekaza-nych klubom i zawodnikom przez sponsorów.
Sponsoring w sporcie żużlowym można umownie podzielić na cztery podsta-wowe rodzaje, biorąc pod uwagę podmiot sponsorowania:
– sponsoring klubów sportowych, – sponsoring imprez sportowych.
– sponsoring pojedynczych sportowców, – sponsoring meczowy.
Charakterystyczną cechą sponsorowania drużyn żużlowych jest ściśle określony czas jej trwania, wynoszący najczęściej jeden sezon, potwierdzony odpowiednią umową sponsorską. Ewentualne przedłużenie kontraktu następuje w zależności od wyników drużyny, analizy marketingowej firmy w zakresie działań sponsorskich, efektów sprzedażowych oraz komunikacyjnych, jakie te działania przyniosły. Na-leży przy tym wspomnieć, że najszerszy zasięg ma sponsoring imienny, potem em-blematowy, zaś sponsorowanie stadionowe ma charakter lokalny i nastawione jest bezpośrednio na widzów obserwujących spotkanie.
Przykładem sponsoringu stadionowego jest umieszczenie na Stadionie Miej-skim w Częstochowie i rozpowszechnienie tego faktu w żużlowych mediach re-klam firm o zasięgu lokalnym, najczęściej małych i średnich. W ten sposób zwięk-sza się zasięg oddziaływania sponsoringu z lokalnego na krajowy.
Sponsorowanie imprez żużlowych związane jest z faktem, że sezon żużlowy składa się nie tylko ze spotkań ligowych, ale także z szeregu turniejów. Najważ-niejszymi są turnieje o indywidualne mistrzostwo świata, tzw. cykl Grand Prix.
Godnym uwagi jest to, że od początku ich głównym sponsorem jest browar po-znański produkujący piwo Lech. Inne imprezy to drużynowe mistrzostwa świata, mistrzostwa świata juniorów, mistrzostwa świata par, mistrzostwa kraju par klu-bowych, indywidualne mistrzostwa kraju, młodzieżowe indywidualne mistrzostwa kraju, a także szereg memoriałów poświęconych znanym żużlowcom, trenerom,
działaczom bądź ludziom związanym ze sportem żużlowym. Oprócz tego niemal co roku organizowane są takie imprezy, jak: Kryterium Asów, Turniej Gwiazdko-wy, mecz Północ-Południe i wiele spotkań towarzyskich. Zasięg medialny tych imprez, z wyjątkiem cyklu Grand Prix, jest lokalny, dlatego też każda z nich albo nie ma głównego sponsora, albo sponsorem są firmy wspierające lokalny zespół żużlowy na zasadach podobnych jak w lidze. Najefektywniejszym sposobem ko-munikowania się firm sponsorujących sport żużlowy z odbiorcami ich oferty jest wspieranie finansowe lub rzeczowe sportowców. Efektywność ta wynika z tego, że, jak wskazano powyżej, sezon składa się z szeregu spotkań i turniejów. Żużlo-wiec reprezentuje na nich przede wszystkim siebie, a przez to swych sponsorów.
Oczywiście im lepszy sportowiec, tym więcej kosztuje jego wspieranie, ale z dru-giej strony jest on bardziej „widoczny” dla odbiorców, co jest celem sponsora. Fi-nansowanie żużlowca może obejmować jego wyjazdy na turnieje bądź utrzymy-wanie jego sprzętu. W zamian sponsor ma prawo do zamieszczenia na ubiorze sportowca, jego kasku lub motorze żużlowym swego znaku firmowego oraz wyko-rzystywanie wizerunku sportowca w celach promocyjnych. Powierzchnia i miejsce na znak firmy są ściśle określone w umowie. W 2009 roku przepisy Polskiego Związku Motorowego ustaliły jednak, że wszystkie motory na spotkaniu ligowym mają wyglądać tak samo.
Logo firmy może być umieszczone na kasku, goglach, kołnierzu, rękawach, nogawkach, rękawicach, bocznych stronach kombinezonu i na butach żużlowych.
Jak wynika z tego spisu, jedynym miejscem wolnym od większej liczby reklam jest plastron, na którym widnieje wyłącznie flaga kraju lub znak klubu, jego barwy i nazwa oraz logo głównego sponsora klubu lub turnieju. Taki wizerunek współ-czesnego żużlowca podyktowany jest względami komercyjnymi i medialnymi.
Komercyjność wynika z tego, że sport żużlowy wymaga ogromnych nakładów pieniężnych, głównie na utrzymanie sprzętu. Medialność związana jest z widowi-skowością ubioru, co także powoduje zainteresowanie tym sportem kibiców, a co za tym idzie - mediów. Sponsorowanie poszczególnych zawodników jest najefek-tywniejsze wtedy, gdy żużlowiec jest często pokazywany w mediach. Obecnie na rynku prasowym istnieje kilkanaście tytułów prasowych poświęconych żużlowi, a spośród nich na jedno z pierwszych miejsc wybija się Tygodnik Żużlowy. W ty-godniku tym i w innych tematycznych czasopismach każdorazowo przedstawio-nych jest kilkadziesiąt zdjęć żużlowców prezentujących w ten pośredni sposób swych sponsorów.
Koszty sponsorowania jednego z klubów żużlowych prezentuje tabela 1.
Jak z niej wynika, w porównaniu z kosztami reklamy sponsoring jest efektywną formą promocji przedsiębiorstwa, jednak należy pamiętać o tym, że o efektywności tej formy decyduje nie tyle niski koszt, co odpowiednio ustalony segment doce-lowy.
Celem sponsora jest przedstawienie siebie jak największej liczbie potencjalnych jego klientów poprzez budowanie pozytywnych skojarzeń z podmiotem wspiera-nym. Cel ten najlepiej osiąga się przez transmisje telewizyjne. Niestety dla sponso-rów obecnie żużel nie jest ogólnie dostępny na telewizyjnej antenie. Początkowo
relacje ze spotkań żużlowych prowadziła ogólnodostępna telewizja Polsat, po kilku latach sportem tym zainteresowała się płatna telewizja Canal +, przeprowadzając bezpośrednie transmisje z cyklu Grand Prix. Obecnie prawa do emisji spotkań żuż-lowych wykupiła płatna telewizja Wizja TV. Niedostateczna dla sponsorów liczba obserwatorów transmisji telewizyjnych doprowadzić może do ich odejścia w stronę bardziej dostępnych medialnie dyscyplin sportowych, jak na przykład koszykówka - tańsza dla sponsora i bardziej popularna wśród społeczeństwa.
Tabela 1. Przykładowe koszty przedsięwzięć sponsorskich w sporcie żużlowym
Charakter sponsoringu Okres trwania
umowy
Koszt w PLN (bez VAT)
Reklama w programach żużlowych Cały sezon 5000
Sponsoring biegów żużlowych Cały sezon 3000
Umieszczenie logo firmy na plakacie żużlowym Cały sezon 13 000 Umieszczenie logo firmy na bilecie wstępu Cały sezon 10 000 Umieszczenie logo firmy na kombinezonie zawodnika lub
ma maszynie żużlowej Cały sezon 20 000
Emisja spotu reklamowego podczas zawodów Cały sezon 2100 Lokalna wyłączność branżowa na zawodach Cały sezon 50 000 Plansza reklamowa nad parkiem maszynowym Cały sezon 6000 Stojak (koziołek) reklamowy na murawie boiska Cały sezon 6000 Umieszczenie logo firmy na banerze reklamowym
doty-czącym zawodów
Cały sezon 2100
Konkurs przeprowadzany przez spikera zawodów Jedno spotkanie 750 + nagroda Informacje o firmie ogłoszone przez spikera Cały sezon 2000 Źródło: Opracowanie własne na podstawie oferty klubu żużlowego
Sponsorowanie „meczowe” to działania zmierzające do pokazania swej firmy w czasie spotkania żużlowego. W odróżnieniu od sponsorowania klubu ma ono krótszy okres trwania umowy sponsorskiej. Działania te to przede wszystkim spon-sorowanie każdego z osobna biegu przez inną firmę, finansowanie równania toru, drukowanie programów spotkania, wykupienie stoiska lub innego rodzaju miejsca na koronie stadionu, fundowanie nagród dla kibiców i sportowców. W zamian za te i inne świadczenia na rzecz klubu jest on zobowiązany do wydrukowania w programach spotkania reklamy sponsora oraz wyraźne wskazanie sponsora w trakcie przekazywania informacji o przedmiocie sponsorowania, a także odpo-wiednie przygotowanie wymienionego w umowie miejsca do działań zgodnych z zamierzeniami sponsora. Sponsorowanie to skierowane jest do bezpośrednich ob-serwatorów spotkania i ma charakter lokalny. Jest ono szansą dla firm na komuni-kację z jasno określonym segmentem, jakim są kibice żużla w danej miejscowości.
I tak na przykład sponsorami „meczowymi” klubu CKM Radson Malma Włókniarz Częstochowa są: sklep „Futrzarstwo-Korzeniec”, przedsiębiorstwo leasingowe
„Vector” S.A., drukarnia „Udziałowiec”, firma wykonująca ogrodzenia „Wulkan”
sp. z o.o., przedsiębiorstwo handlowe „Lakord”, przedsiębiorstwo handlowo--usługowe „Carex”, MZO „Asmabel”, producent wody mineralnej „Jurajska”, sta-cja benzynowa „BP”, sklep „Polger”, Bank PKO S.A., Gazeta Wyborcza i inne.
Wykaz ten wskazuje, że wśród sponsorów tego typu nie ma właściwie przedsię-biorstw z tej samej branży. To rozproszenie branż podmiotów sponsorujących do-tyczy niemal wszystkich dziedzin sportu.
Jedyną branżą, która jest reprezentowana na prawie wszystkich żużlowych im-prezach, jest branża piwna. Wynika to z wielu przyczyn, a główną jest dotarcie browarów do swych najważniejszych klientów poprzez wspieranie tego, co oni ce-nią, czyli w tym przypadku sportu żużlowego lub ulubionej drużyny żużlowej.
Występuje tutaj zjawisko utożsamiania się nazwy browaru lub marki piwa z klu-bem i jego kibicami, przez to następuje transfer pozytywnych skojarzeń z klubu na
Występuje tutaj zjawisko utożsamiania się nazwy browaru lub marki piwa z klu-bem i jego kibicami, przez to następuje transfer pozytywnych skojarzeń z klubu na