Sylwia Kowalska
Streszczenie: Przedsiębiorstwa handlowe wywierają istotny wpływ na całą gospodarkę, stając się jednym z głównych pracodawców, wpływając - poprzez ustalanie cen - na poziom inflacji czy aktywizując rynki lokalne i regionalne. Przedstawione w artykule za-mierzenia rozwojowe przedsiębiorstw handlowych na pewno pomogą przyczynić się do budowania przewagi konkurencyjnej w przyszłości tej sekcji.
Słowa kluczowe: handel, rozwój, zmiana, zamierzenia rozwojowe
1. Handel a rozwój
Zjawiska i procesy, które zaistniały w ostatnich latach, potwierdziły, że w sferze handlu dokonują się ważne jakościowe przemiany, które wywierają wpływ na in-nych uczestników kanałów dystrybucji, a także aktywizują rynki lokalne i regio-nalne, pobudzając również rozwój wielu usług oraz gastronomii.
Przedsiębiorstwa handlowe, by być konkurencyjnymi uczestnikami rynku, mu-szą się stale rozwijać. Wielu autorów1 wyraża podgląd, iż celem każdej firmy jest jej przetrwanie i rozwój. J. Janiuk2 wyraża pogląd, iż pojęcie rozwoju to długotrwa-ły proces ukierunkowanych zmian, wywołany rozwojem sił wytwórczych i pocią-gający zmiany w stosunkach produkcji. Rozwój3 to również ciąg zmian wewnętrz-nych, wynikających ze sprzeczności wewnętrznych przedsiębiorstwa oraz interakcji z otoczeniem, zachowujący przy tym jego integralność i zdolność do osiągania równowagi w powiązaniu z otoczeniem.
Ostatnie lata przyniosły przełom w procesach koncentracji i integracji handlu, doszło prawie do zrównoważenia wielkości obrotów artykułami codziennego zapo-trzebowania realizowanych w nowoczesnych formach handlu (supermarkety, hi-permarkety, sklepy dyskontowe) oraz handlu tradycyjnym, zmieniły się relacje między partnerami biznesowymi w kanałach dystrybucji dzięki nowoczesnej
1 Nadzór korporacyjny w procesie kreowania wartości i rozwoju przedsiębiorstwa, red. R. Borowiec-ki, Wyd. Abrys, Kraków 2005, s. 22.
2 J. Janiuk, Strategiczne dostosowanie polskich MSP do konkurencji europejskiej, Difin, Warszawa 2004, s. 96.
3 M. Bratnicki, R. Kłyś, J. Stachowicz, Kultura organizacyjna przedsiębiorstw, Ossolineum, Wrocław 1998, s. 185; S. Lenik, Zarządzanie zmianą jako czynnik sukcesu, [w:] Przedsiębiorstwo na przełomie wieków, red. M. Sierpińska, A. Jaki, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2006, s. 85.
nologii informacyjnej, wzrosło znaczenie handlu wyspecjalizowanego, który często lokalizuje swoje placówki handlowe w dynamicznie rozwijających się centrach handlowych.
Zaobserwowano także przebudowę strategii rozwojowych przedsiębiorstw za-granicznych i krajowych, co odzwierciedla zmiany w konkurowaniu w sferze han-dlu. Obecnie eksponowana jest budowa wizerunku firmy, rozwój i doskonalenie programów lojalnościowych z kontrahentami i klientami, uznawanych za istotny czynnik budowy przewagi konkurencyjnej firmy na rynku, rośnie znaczenie logi-styki. Aby odnieść sukces, już nie wystarczają bowiem proste działania na rynku, konieczne stają się dojrzałe strategie marketingowe, lepiej skalkulowane i profe-sjonalnie realizowane.
2. Zamierzenia rozwojowe w handlu
Handel obejmuje całokształt działalności związanej z pośredniczeniem między produkcją a konsumpcją, a więc zakupem i odbiorem towarów od producentów, magazynowaniem, przygotowaniem do sprzedaży i sprzedażą.
Analizując na wstępie stan przedsiębiorstw handlowych, należałoby zacząć od analizy liczby podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze re-gon, a także liczby pracujących w tej sekcji, co ukazuje tabela 1.
Tabela 1. Wybrane dane w sektorze Handel i naprawy
2005 2006 2007
Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane
w rejestrze regon 1 170 824 1 160 914 1 149 810
Liczba pracujących w tys. według sekcji i działów 2 058,8 2 082,9 2 193,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS
Z zaprezentowanych danych widać, iż od kilku lat na krajowym rynku następuje pogłębienie się spadkowego stanu liczbowego przedsiębiorstw w sekcji Handel i naprawy. W roku 2006 ubyło 9910, tj. 0,85% porównaniu z 2005 rokiem, a w 2007 ubyło ich 11 104, tj. 0,96% liczby przedsiębiorstw. Ta sytuacja nie jest korzystna dla tego sektora, lecz pocieszający jest fakt, iż zmiany te były procento-wo niewielkie i nie wpłynęły ujemnie na spadek liczby pracujących w tej sekcji, a wręcz przeciwnie.
Ważne miejsce w analizie stanu przedsiębiorstw handlowych zajmuje jego zdolność inwestowania jako jednego z wielu warunków rozwoju tego sektora.
W porównaniu do lat poprzednich w 2007 roku nastąpiło największe zwiększenie dynamiki inwestowania w handlu. Zgodnie z danymi GUS inwestycje sekcji Han-del i naprawy w 2007 roku wyniosły 19 168 mln zł, w 2006 roku 15 093 mln zł, a w 2005 roku 13 611mln zł. Rosnące nakłady inwestycyjne potwierdzają tenden-cję przyspieszenia inwestowania w tym sektorze. Dodatkowo wzrost nakładów
in-westycyjnych w handlu był porównywalny do wzrostu nakładów ogółem w gospo-darce narodowej, co prezentuje tabela 2.
Tabela 2. Nakłady inwestycyjne w sektorze Handel i naprawy w latach 2005-2007 w mln złotych (ceny bieżące)
2005 2006 2007
Ogółem 131 055 154 880 191 714
Handel i naprawy 13 611 15 093 19 168
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS
W tabeli 3 zaprezentowano udział wybranych sekcji w tworzeniu PKB. I tak największy udział w tworzeniu produktu brutto miały takie sekcje, jak: Handel, Przemysł i Budownictwo. Na pierwszym miejscu plasował się przemysł w anali-zowanych latach 2005-2007, kształtując się w granicach kilku procent. Na drugim miejscu był Handel i naprawy z udziałem 16%, a Budownictwo miało 5-6%. War-tość produktu krajowego brutto (w cenach bieżących) wytworzonego w gospodarce narodowej w 2007 roku wyniosła 1 175 266 mln zł i była większa o 191 964 mln zł niż w 2005 roku, co oznacza przyrost o 19,5%. Przyczyną tych wyników upatruje się we wzroście konsumpcji postępującym w ślad za ograniczaniem bezrobocia i wzrostem płac.
Tabela 3. Udział wybranych sekcji w tworzeniu PKB (ceny bieżące) Sekcje
gospodarki narodowej
Udział w tworzeniu PKB w %
2005 2006 2007
Ogółem
w tym: 100,0 100,0 100,0
Przemysł 21,75 21,69 21,44
Budownictwo 5,31 5,64 6,39
Handel i naprawy 16,69 16,58 16,16
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS
Przechodząc do zamierzeń rozwojowych przedsiębiorstw w Polsce dodać trze-ba, iż wynikają one bezpośrednio z ich obecnej pozycji konkurencyjnej na rynku, ekonomicznych możliwości rozwoju i warunków wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonowania. Skupiając się na czynnikach wewnętrznych wpływających na tempo i strukturę rozwoju handlu w Polsce, należy zaliczyć tutaj: dynamikę wzro-stu gospodarczego, zmiany strukturalne w rolnictwie i w przemyśle, aktywizację turystyczną wybranych regionów wiejskich, zmiany demograficzne. Natomiast do czynników zewnętrznych wpływających na rozwój handlu zaliczyć trzeba przede wszystkim: czynniki makroekonomiczne, czynniki sektorowe i rynkowe, napływ kapitału zagranicznego, poziom inflacji czy regulacje prawne.
Zamierzenia rozwojowe podawane przez przedstawicieli firm hurtowych i deta-licznych w badaniu przeprowadzonym przez Instytut Rynku Wewnętrznego i Kon-sumpcji oraz Instytut Badań Rynku, KonKon-sumpcji i Koniunktur niewiele się różni, ale widać pewne symptomy zmian w strategiach rozwoju4. W przedsiębiorstwach hurtowych następuje wzrost zainteresowania racjonalizacją kosztów i doskonale-niem logistyki (czemu sprzyja rozwój nowoczesnych technologii informacyjnych).
Także więcej przedsiębiorstw hurtowych niż w dwóch poprzednich latach dostrze-ga fuzje i przejęcia jako drogę rozwoju firmy, co prezentuje rysunek 1.
Rys. 1. Wybrane zamierzenia rozwojowe przedsiębiorstw hurtowych Źródło: Opracowanie na podstawie badań IRWIK
Z kolei firmy detaliczne w swoich zamierzeniach rozwojowych (niezależnie od optymalizacji asortymentu i racjonalizacji kosztów) bardziej w 2007 roku niż w 2006 roku „otworzyły” się na informatyzację przedsiębiorstwa oraz integrację (rys. 2). W większym stopniu odnosi się to do średnich i dużych firm niż małych, które silniej eksponują optymalizację oferty asortymentowej i doskonalenie obsługi klientów. Już obserwowane sięganie po specjalizację oraz kierowanie oferty do ściśle określonych grup klientów trzeba uznać za kolejny ważny etap rozwoju MSP w handlu.
Analizując w szczególności zamierzenia rozwojowe, można zauważyć różnice w przewidywanych kierunkach działania podawanych przez przedstawicieli firm detalicznych i hurtowych, choć w obu grupach przedsiębiorstw na pierwszych trzech miejscach znalazły się te same kierunki działania (racjonalizacja oferty
4 www.mgips.gov.pl
0 10 20 30 40 50 60 70 80
2005 2006 2007
racjonalizacja kosztów doskonalenie obsługi klientów rcajonalizacja oferty asortymentowej
geograficzne rozszerzenie rynków zbytu na terenie kraju
tymentowej, doskonalenie obsługi klienta, racjonalizacja kosztów), które można uznać za kluczowe dla rozwoju firm handlowych w najbliższych latach w Polsce.
Rys. 2. Wybrane zamierzenia rozwojowe przedsiębiorstw detalicznych Źródło: Opracowanie na podstawie badań IRWIK
Przedsiębiorstwa detaliczne wskazują na racjonalizację oferty, doskonalenie ob-sługi klienta, racjonalizację kosztów. Na uznanie racjonalizacji oferty asortymen-towej jako czynnika mogącego poprawić pozycję firmy na rynku wpłynęły nie tyl-ko czynniki ryntyl-kowe (np. nasilanie się tyl-konkurencji), ale także działania producentów, opracowujących strukturę oferty danej kategorii produktów i rozło-żenie produktów w sali sprzedażowej poszczególnych formatów sklepów. Coraz powszechniej dostrzegany jest fakt, iż współdziałanie dostawcy i detalisty w zakre-sie merchandisingu przynosi realne korzyści obu partnerom, a także czyni ofertę bardziej czytelną dla konsumenta. Trzeba podkreślić, że prace w zakresie optyma-lizowania poszczególnych kategorii produktu dobrze wpisują się w coraz silniej odczuwaną potrzebę profesjonalnego podejścia do racjonalizacji kosztów funkcjo-nowania firmy.
Także dobre relacje z konsumentami silniej niż dotychczas postrzegane są przez firmy detaliczne jako czynniki budowy ich pozycji na rynku, ponieważ konsument usatysfakcjonowany z kontaktu z firmą nie zamierza kupować takich samych pro-duktów w przedsiębiorstwach konkurencyjnych. Przynosi to wymierne korzyści, gdyż lojalnego klienta charakteryzuje:
– to, że cena nie jest dla niego najważniejszym kryterium wyboru produktu, – chęć zakupu nowości bez sprawdzania podobnych produktów oferowanych
przez konkurencję,
0 10 20 30 40 50 60 70
2005 2006 2007
doskonalenie obsługi klientów rcajonalizacja oferty asortymentowej racjonalizacja kosztów racjonalizacja przebiegów towarowych
– bezinteresowna rekomendacja usług przedsiębiorstwa,
– zaangażowanie w doskonalenie usług oferowanych przez firmę (sugerowanie zmian).
Firmy hurtowe poddane są silnej konkurencji nie tylko ze strony podobnych firm hurtowych, ale również zagranicznych sieci wielkopowierzchniowych obiek-tów handlowych, dlatego też firmy te zamierzają w najbliższych latach skoncen-trować się na doskonaleniu obsługi klientów, racjonalizacji oferty wpisanej w dzia-łania związane z racjonalizacją kosztów. Dziadzia-łania te uznać należy jako szczególnie istotne dla uzasadnienia istnienia i umocnienia pozycji hurtu na rynku.
Ponadto firmy hurtowe zamierzają doskonalić kontakty z dostawcami i odbior-cami towarów, doprowadzając w tym obszarze do zmian jakościowych. Jest to wy-razem nie tylko przekonania, że znajomość wzajemnych oczekiwań ułatwia współ-pracę między partnerami biznesowymi, ale również skutkuje dla obu grup firm korzystniejszymi warunkami działania na rynku, gdyż:
– pozwala zredukować postrzegane ryzyko związane z oportunistycznym za-chowaniem partnera,
– zwiększa przekonanie, że interesy długookresowe są przedkładane nad dążenia partnera do osiągnięcia zysków krótkoterminowych,
– pozwala redukować koszty transakcji w ramach partnerskiej wymiany.
W staraniach o doskonalenie obsługi klienta, racjonalizację oferty asortymen-towej i przebiegów towarowych ma służyć inwestowanie w nowe technologie, głównie informatyczne, a także praca nad doskonaleniem obsługi klienta, co może sprzyjać wyróżnieniu firmy na rynku, a także zdobywaniu lojalnych klientów i partnerów biznesowych. Oczekuje się, że pozwoli to na:
– tworzenie zintegrowanych łańcuchów dostaw, umożliwiających podniesienie nowoczesności i konkurencyjności firmy,
– wprowadzanie elektronicznej sieci sprzedaży, pozwalającej zdobywać nowych klientów i nowe rynki.
Staraniom o podniesienie poziomu obsługi klienta podporządkowane są działa-nia zmierzające do racjonalizacji oferty asortymentowej, które dobrze służą sferze zakupu i sprzedaży w firmie, przyczyniając się do racjonalizacji kosztów handlo-wych.
W zamierzeniach rozwojowych firm hurtowych zwraca uwagę utrzymujący się stosunkowo wysoki odsetek wypowiedzi wskazujących na przewidywanie dal-szych fuzji i przejęć firm. W detalu procesy takie respondenci przewidują znacznie silniej niż sygnalizowali je w roku poprzednim, co wiąże się z dostrzeganymi coraz trudniejszymi warunkami działania, zwłaszcza dla małych przedsiębiorstw deta-licznych.
Istotnie natomiast zmniejszył się odsetek wypowiedzi przedstawicieli przedsię-biorstw hurtowych i detalicznych wskazujących na chęć wejścia na rynki zagra-niczne, co może wskazywać, że ubiegłoroczne wysokie wskazania miały charakter raczej życzeniowy, a miniony czas zweryfikował te oczekiwania.
W raporcie o stanie Handlu wewnętrznego zamieszczono opracowanie dotyczą-ce przedsiębiorstw detalicznych i hurtowych w oparciu o dane uzyskane od
przed-stawicieli handlowych na temat określenia zmian, jakie przewidują oni w perspek-tywie najbliższych 2-3 lat w poszczególnych sferach funkcjonowania przedsiębior-stwa. Uzyskane wyniki prezentują tabele 4 i 5.
Tabela 4. Przewidywane zmiany w poszczególnych sferach funkcjonowania przedsiębiorstwa w opinii przedstawicieli firm detalicznych
Przedsiębiorstwa detaliczne Wzrost wielkości sprzedaży
Nasilenie działań promocyjnych Wzrost inwestycji w wyposażenie Wzrost inwestycji w lokale sklepowe
Wzrost inwestycji w sprzęt komputerowy i oprogramowanie Nasilenie działań w kierunku pozyskania informacji o rynku Źródło: Opracowanie na podstawie badań IRWIK
Przedstawiciele przedsiębiorstw detalicznych spodziewają się przede wszystkim wzrostu obrotów (co może być bardziej życzeniowe niż oparte na analizie przy-szłych uwarunkowań) oraz nasilenia działań promocyjnych na rynku, które w wa-runkach zaostrzającej się konkurencji uznawane są jako standard działania, a także zwiększenia skali inwestowania w wyposażenie sklepów, co związane będzie nie tylko z procesami modernizacji, ale również dokonującymi się zmianami w zakre-sie i formach działania przedsiębiorstw oraz powstawaniem nowych sklepów. Przy czym respondenci zwracają uwagę na możliwość spadku liczby zatrudnienia w handlu i utrzymanie się w handlu silnej konkurencji cenowej w najbliższych kil-ku latach.
Tabela 5. Przewidywane zmiany w poszczególnych sferach funkcjonowania przedsiębiorstwa w opinii przedstawicieli firm hurtowych
Przedsiębiorstwa hurtowe Wzrost wielkości sprzedaży
Nasilenie działań promocyjnych
Wzrost inwestycji w sprzęt komputerowy i oprogramowanie Nasilenie działań w kierunku pozyskania informacji o rynku Wzrost inwestycji w centra dystrybucyjne
Źródło: Opracowanie na podstawie badań IRWIK
Z kolei przedstawiciele przedsiębiorstw hurtowych spodziewają się, iż w naj-bliższych 2-3 latach nastąpi wzrost obrotów, co deklaruje ponad połowa przedsta-wicieli przedsiębiorstw hurtowych, ale równocześnie prawie 20% dopuszcza spa-dek sprzedaży towarów w związku z nasilającą się konkurencją na rynku. Podobnie
jak w detalu, wysoki odsetek przedstawicieli firm hurtowych przewiduje zwiększe-nie nakładów na działania promocyjne, co wynika z:
– planowanych nasilonych prac nad doskonaleniem wizerunku firmy,
– konieczności stosowania w warunkach silnej konkurencji na rynku różnych działań zachęcających do zakupów poszczególnych produktów.
Wśród istotnych zmian przewidywanych przez przedstawicieli przedsiębiorstw hurtowych ważne miejsce zajmuje wzrost zapotrzebowania na pogłębione informa-cje rynkowe, stąd też wypowiedzi respondentów wskazujące na plany inwestonia w sprzęt komputerowy i oprogramowanie, stanowią jeden z ważniejszych wa-runków sprawnego zarządzania firmą i racjonalizacji kosztów przedsiębiorstwa, ale także zacieśniania kontaktów z partnerami biznesowymi i doskonalenia obsługi własnych sklepów oraz obcych sieci detalicznych.
Wnioski
Przedsiębiorstwo może przetrwać w długim okresie i realizować swoje cele tyl-ko pod warunkiem permanentnego rozwoju oraz wzrostu. Rozwój przedsiębiorstwa jest przede wszystkim zjawiskiem jakościowym, polegającym na wprowadzaniu innowacji produktowych, procesowych, strukturalnych oraz innowacji w dziedzi-nie organizacji i zarządzania.5 Z kolei wzrost kojarzony jest ze zmianami ilościo-wymi.
Każde działanie przedsiębiorstwa w tym przedsiębiorstwa handlowego jest uwarunkowane indywidualną sytuacją, w jakiej się znajduje. Podmioty gospodar-cze powinny najpierw dokonać analizy potrzeb rozwojowych, a na tej podstawie później rozpocząć określanie swojej strategii rozwoju, która powinna uwzględniać czynnik czasu. Powinno tu zatem następować stałe weryfikowanie przyjętej kon-cepcji rozwoju zgodnie z dynamicznym otoczeniem.
Podsumowując, analiza zamierzeń rozwojowych przedsiębiorstw hurtowych i detalicznych wskazuje na wzrost zainteresowania racjonalizacją kosztów i dosko-naleniem logistyki, a także wzrost uwagi na optymalizację oferty asortymentowej i doskonalenie obsługi klientów. Sektor ten ma mocne podstawy, by stać się sil-nym, prężnie działającym, przewidującym zmiany sektorem chociażby z powodu swojego wpływu, jaki wywiera na inne sekcje, np. gastronomię czy usługi, także na innych uczestników kanałów dystrybucji, transportu czy gospodarki magazynowej.
Literatura
1. Nadzór korporacyjny w procesie kreowania wartości i rozwoju przedsiębiorstwa, red. R. Boro-wiecki, Wyd. Abrys, Kraków 2005.
2. Janiuk J., Strategiczne dostosowanie polskich MSP do konkurencji europejskiej, Difin, Warszawa 2004.
5 Z. Pierścionek, Strategia rozwoju firmy, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 11.
3. Bratnicki M., Kłyś R., Stachowicz J., Kultura organizacyjna przedsiębiorstw, Ossolineum, Wro-cław 1998.
4. Lenik S., Zarządzanie zmianą jako czynnik sukcesu, [w:] Przedsiębiorstwo na przełomie wieków, red. M. Sierpińska, A. Jaki, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2006.
5. www.mgips.gov.pl 6. www.stat.gov.pl
7. Pierścionek Z., Strategia rozwoju firmy, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1996.