Marcin Sitek
Streszczenie: Stopień rozwoju niewielkich podmiotów ma istotne znaczenie ze względu na dużą rolę tego sektora dla gospodarki w Polsce. W pracy przeprowadzono analizę czynników wpływających na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw na podstawie wybranych mierników, dostępnych jako dane statystyczne GUS, NBP i PARP, w postaci:
• ilości zarejestrowanych MSP,
• liczby zatrudnionych w sektorze MSP,
• udziału sektora MSP w tworzeniu PKB,
• wysokości nakładów inwestycyjnych MSP.
Analiza czynników rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w polskiej gospo-darce wykazała, że istnieją pewne dziedziny stanowiące barierę w pełnym wykorzystaniu możliwości polskich MSP i w odniesieniu do tych dziedzin koniecznością staje się usu-nięcie barier, w tym przy udziale instytucji publicznych.
Słowa kluczowe: małe i średnie przedsiębiorstwa, sektor MSP, PKB, nakłady in-westycyjne
Wstęp
Wspólną cechą charakterystyczną dla gospodarek krajów Unii Europejskiej jest obecność bardzo dużej liczby małych i średnich przedsiębiorstw (MSP).
Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej z dnia 6 maja 2003 r1. dotyczącym definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw, sektor MSP tworzą mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa, które zatrud-niają mniej niż 250 osób i których roczny obrót nie przekracza 50 mln euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 mln euro.
Niemal 99% firm zarejestrowanych w Europie zalicza się do tej kategorii.
W sektorze MSP znajduje zatrudnienie blisko dwie trzecie ogółu pracujących. Bę-dąc źródłem przedsiębiorczości i innowacji oraz istotnym nośnikiem wzrostu go-spodarczego i czynnikiem ograniczającym bezrobocie, small business zajmuje w gospodarkach narodowych ważną pozycję. Dlatego też roli małych i średnich przedsiębiorstw nie sposób przecenić.
1 Wyciąg z art. 2 Załącznika do zalecenia Komisji Europejskiej z dnia 6 maja 2003 r. dotyczący defi-nicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw.
Małe i średnie przedsiębiorstwa wywierają obecnie znaczący wpływ na procesy ekonomiczne, społeczne i polityczne w Polsce. Za podstawowe korzyści o charak-terze makroekonomicznym, związane z rozwojem i funkcjonowaniem MSP uznaje się:
– istotny udział w przekształceniach własnościowych, tworzeniu się klasy śred-niej oraz restrukturyzacji gospodarki,
– aktywizację gospodarczą regionów, tworzenie nowych miejsc pracy, łagodze-nie skutków bezrobocia,
– efekt rynkowy w postaci wypełnienia deficytu towarów i szybkiego dostoso-wywania oferty do potrzeb nabywców,
– umożliwienie stopniowego zwiększania efektywności gospodarki poprzez ge-nerowanie wewnętrznych źródeł finansowania rozwoju firm, obniżanie kapita-łochłonności produkcji, zainteresowanie obniżką kosztów itp.
W świetle tych powodów zrozumiałe jest duże zainteresowanie problematyką związaną z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw zarówno w licznych roz-ważaniach teoretycznych, jak i wielu badaniach empirycznych. Rozwój tego sekto-ra przyczynia się bowiem do rozwoju całej gospodarki.
Stopień rozwoju niewielkich podmiotów ma istotne znaczenie ze względu na dużą rolę tego sektora dla gospodarki w Polsce. Analizę czynników wpływających na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz barier ich rozwoju przeprowa-dzono na podstawie wybranych mierników dostępnych jako dane statystyczne GUS, NBP i PARP.
1. Znaczenie i stopień rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w polskiej gospodarce
Lata 1989-1991, a szczególnie wydarzenia lat 1989-1991 przyniosły gwałtow-ny rozwój polskiego sektora MSP. Spowodowagwałtow-ny on był bardzo dużym popytem na wiele produktów, bardzo silnym rozwojem prywatnej aktywności gospodarczej oraz zagrożeniem bezrobociem.
Analizę dotyczącą kondycji sektora MSP przeprowadzono, przyjmując za jej kryteria:
– ilość zarejestrowanych MSP,
– liczbę zatrudnionych w sektorze MSP, – udział sektora MSP w tworzeniu PKB, – wysokość nakładów inwestycyjnych MSP.
1.1. Liczba aktywnie działających małych, średnich i dużych przedsiębiorstw W latach 1991-2002 nastąpił początkowo aż czterokrotny wzrost liczby MSP (1994 r.), potem nieznaczny spadek (1995 r.), aby znów wzrosnąć o około 50%2
2 Dane z „Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2002-2003”, PARP, Warszawa 2004.
w 2005 r. Rok 2007 - dzięki wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, dobrym wyni-kom finansowym przedsiębiorstw, pozwalającym na utrzymanie dotychczasowych i tworzenie nowych miejsc pracy, lepszej dostępności ofert pracy i emigracji za-robkowej - był kolejnym rokiem, w którym odnotowano znaczną poprawę sytuacji na rynku pracy. Znalazło to odzwierciedlenie w tendencjach rozwojowych MSP.
Liczbę aktywnie działających przedsiębiorstw przedstawiono w tabeli 1.
Jak widać z danych przedstawionych w tabeli, liczba aktywnie działających MSP w poszczególnych latach ulegała wahaniom. Największy wzrost wystąpił do 1999 r. Liczba MSP w okresie od 1996 do 1999 r. wzrosła o 35,5%. Natomiast od 2000 r. (z wyjątkiem 2002 r.) spadła liczba MSP. Najgorszą sytuację odnotowano w 2005 r., gdzie liczba MSP wyraźnie się obniżyła, zaś przyrost nastąpił u innych podmiotów.
Podsumowując, należy stwierdzić, że przytoczone dane świadczą o rozwoju MSP w okresie od 1996 do 2006 r. - ich udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw wzrósł.
Tabela 1. Aktywnie działające małe, średnie i duże przedsiębiorstwa (1996-2006) Rodzaj
przeds.
Aktywnie działające przedsiębiorstwa
1996 1997 1998 1999 2000 2001
Małe 1328384 1567413 1709294 1801748 1748775 1641403
Średnie 11885 12774 13322 14268 14227 13419
MSP 1340269 1580187 1722616 1816016 1763002 1654822
Duże 3354 3419 3457 3071 3071 2808
Razem 1343623 1583606 1726073 1766073 1766073 1657630
2002 2003 2004 2005 2006
Małe 1719615 1693547 1687781 1649602 1686598
Średnie 13086 13330 13995 14245 14698
MSP 1732701 1706887 1701776 1663847 1701284
Duże 2723 2665 2751 2832 2978
Razem 1735424 1709542 1704527 1666679 1704262
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, 1996-1997÷2006-2007, PARP, Warszawa 1997-2008
1.2. Tło ekonomiczne rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
Analiza rozwoju MSP - z punktu widzenia ilości zarejestrowanych i aktywnych firm - wskazuje na znaczący rozwój MSP w okresie od 1996 r. do 2006 r., przy czym gwałtowny przyrost MSP odnotowano do 1999 r., a od 2000 r. przyrost ten uległ wyraźnemu spowolnieniu.
Analizując sytuację Polski w 2007 r. na tle Unii Europejskiej pod względem stopy wzrostu gospodarczego, stopy bezrobocia, wskaźnika zatrudnienia i aktyw-ności zawodowej, należy stwierdzić, że wskaźniki te są na bardzo niskim poziomie.
Porównując poziom produktu krajowego brutto (PKB) na głowę mieszkańca (li-czony parytetem siły nabywczej), Polska nadal pozostaje jednym z
najbiedniej-szych krajów Unii Europejskiej. W 2007 r. PKB per capita w Polsce osiągnęło wynik 16 300 USD. To mniej niż na Litwie (17 700 USD), Łotwie (17 400 USD) czy na Słowacji (20 300 USD). Niższe PKB per capita odnotowano jedynie w Bułgarii (11 300 USD) i Rumunii (11 400 USD), a więc w nowych krajach członkowskich UE. Dla porównania najbogatsze kraje Unii osiągnęły dochód na poziomie, 80 500 USD - Luksemburg oraz 53 000 USD - Norwegia3.
Sytuację gospodarczą Polski na tle krajów Unii Europejskiej w 2007 r. przed-stawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Sytuacja gospodarcza Polski na tle krajów Unii Europejskiej w 2007 r.
Państwo Wzrost PKB Stopa bezrobocia Inflacja
1 2 3 4
Austria 3,4 4,3 3,5
Belgia 2,6 7,2 3,1
Bułgaria b.d. 5,8 11,6
Cypr 4,6 3,8 3,7
Czechy 6,1 4,8 5,5
Dania 1,6 3,2 2,4
Estonia 6,5 5,2 9,7
Finlandia 4,1 6,7 1,9
Francja 2,2 7,9 2,8
Grecja b.d. b.d. 3,9
Hiszpania 3,8 8,2 4,3
Irlandia 3,9 4,3 b.d.
Litwa 11,6 4,0 8,2
Luksemburg b.d. 4,9 4,3
Łotwa 10,8 5,4 14,0
Malta 0,1 6,1 3,1
Holandia 3,8 2,9 1,6
Niemcy 2,5 7,9 3,1
POLSKA 5,8 8,5 4,2
Portugalia 1,8 8,2 2,7
Rumunia b.d. 7,2 6,7
Słowacja 9,7 11,0 2,5
Słowenia 6,3 4,3 5,7
Szwecja 2,6 6,0 2,5
Węgry 1,1 7,3 7,4
Wielka Brytania 3,3 b.d. 2,1
Włochy 1,9 b.d. 2,8
EU - 27 3,0 6,9 3,2
Dane za okres I-IX 2007 r., w %, prognoza Eurostatu
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2007, www.stat.gov.pl
3 Dane: The World Factbook, CIA, cytowane za Raport o stanie sektora małych i średnich przedsię-biorstw w Polsce w latach 2006-2007, PARP, Warszawa 2008.
Analiza przedstawionych danych wykazuje, że w 2007 roku wzrost gospodarczy w krajach Unii Europejskiej wyniósł 3,0%. Na świecie oszacowano go na ok.
3,3%. Polska ze wzrostem na poziomie 5,8% uznana została za kraj o stopie śred-niej, lecz stabilnej. Wśród krajów Europy Środkowowschodniej szczególnie wyso-kie stopy wzrostu odnotowały Słowacja i dwa kraje nadbałtycwyso-kie: Łotwa i Litwa.
Dzięki wysokiej i stabilnej stopie wzrostu gospodarczego Polska po raz pierwszy od lat przestała być krajem UE o najwyższej stopie bezrobocia. Jeszcze w roku 2006 Polska miała najwyższą stopę bezrobocia wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej, blisko dwukrotnie wyższą od średniej dla Unii. W ciągu roku stopa bezrobocia spadła i teraz nie odbiega znacząco od średniej dla 27 krajów UE.
Rynek pracy charakteryzuje się jednym z najniższych w UE wskaźników za-trudnienia (procentowym udziałem osób zatrudnionych do całej populacji osób w wieku produkcyjnym) i aktywności zawodowej ludności. Niska aktywność za-wodowa ludności powoduje konieczność utrzymywania rozbudowanego systemu zabezpieczeń społecznych, a co za tym idzie - utrzymania wysokiego poziomu opodatkowania. W Polsce oba te wskaźniki: zatrudnienia i aktywności zawodowej ludności są na bardzo niskim poziomie. W III kwartale 2007 roku Polska zajmowa-ła 21 miejsce na 27 krajów UE. Aktywnych zawodowo było jedynie 54,1% Pola-ków, o 4,5 punktu procentowego mniej niż średnia dla całej Unii Europejskiej.
Trzeba jednak przyznać, że wskaźniki aktywności zawodowej poprawiły się w po-równaniu z rokiem poprzednim. Niewątpliwie przyczyniła się do tego poprawa sy-tuacji na rynku pracy, w tym zwiększenie liczby miejsc pracy i zmniejszenie stopy bezrobocia.
Wskaźnikiem określającym kształtowanie się rozwoju małych i średnich przed-siębiorstw jest ich udział w wielkości zatrudnienia.
Rok 2007, dzięki wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, dobrym wynikom fi-nansowym przedsiębiorstw - pozwalającym na utrzymanie dotychczasowych i two-rzenie nowych miejsc pracy, lepszej dostępności ofert pracy i emigracji zarobko-wej, był kolejnym rokiem, w którym odnotowano poprawę sytuacji na rynku pracy.
Dynamikę liczby pracujących w małych i średnich przedsiębiorstwach gospodarce narodowej w okresie od 1996 do 2007 r. przedstawiono w tabeli 3.
Dynamika zmian liczby pracujących w MSP wykazuje, że pod względem za-trudnienia sytuacja unormowała się od 2002 r. W ostatnich kilku latach udział wszystkich grup firm w zatrudnieniu pozostaje na zbliżonym poziomie.
Liczba pracujących w gospodarce narodowej w końcu 2007 roku wyniosła 13,6 mln osób i była o 3% większa niż w roku poprzednim. Zwiększyło się prze-ciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw. Na koniec grudnia 2007 r. wynosi-ło ono 5,1 mln osób (w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób), o 4,7% więcej niż w roku 2006. Wzrost zatrudnienia odnotowano prawie we wszystkich sekcjach gospodarki, największy w Budownictwie (o 9,1%), Turystyce (7,4%) oraz sekcjach Handlu i naprawy oraz Obsługi nieruchomości i firm (po 6,7%). Spadek zatrudnienia wystąpił jedynie w Górnictwie oraz w sekcji Wytwa-rzania energii, gazu i wody.
Tabela 3. Dynamika zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach w gospo-darce narodowej w okresie od 1996 r. do 2007 r. (stan na 31 XII 2006 r.) Rodzaj
przeds. Liczba pracujących w gospodarce narodowej z podziałem na poszczególne przedsiębiorstwa
1996 1997 1998 1999 2000 2001
Stopa
bezrob. 14,3% 11,5% 10,0% 12,0% 14,0% 16,2%
Małe 4292944 4544156 4608873 4595706 4541555 4593724 Średnie 2278434 2427145 2483738 2556037 2520412 2349575 MSP 6571378 6971301 7092611 7151743 7061967 6943299 Duże 4521390 4431530 4253446 3996268 3720165 3401426 Razem 11092768 11402831 11346057 11148011 10782132 10344725
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Stopa
bezrob. 17,8% 18,0% 19,5% 18,2% 14,9% 8,5%
Małe 4725893 4686840 4699619 4727817 Średnie 2280288 2254364 2267901 2317795
MSP 7006181 6941204 6967520 7045612 8500700* Duże 3283999 3216833 3270785 3368909
Razem 10290180 10158037 10238305 10414521 13600000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007, PARP, Warszawa 2008
Rys. 1. Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990-2006
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, oraz PARP, www.parp.gov.pl, Warszawa 2008
Stopę bezrobocia w Polsce w latach 1990-2006 przedstawiono na rysunku 1.
W końcu 2007 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wyniosła 1,7 mln osób i była niższa o prawie 562,8 tys. niż w roku 2006 i o ponad 1 mln niż przed dwoma laty. Jak widać z wykresu, stopa bezrobocia spadła w roku 2006 do 14,9%, zaś już w 2007 roku (tab. 3) - do 8,5%.
Nasiliło się za to zjawisko bezrobocia osób najstarszych, powyżej 50 roku ży-cia. W 2007 roku w strukturze bezrobotnych stanowili oni 21,7%, podczas gdy w roku poprzednim 18,8%, co wskazuje na coraz trudniejszą sytuację zawodową tej grupy wiekowej.
W 2007 roku nastąpił wyraźny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych.
Do końca III kwartału inflacja oscylowała w przedziale 1,2-2,6%, w IV kwartale silnie wzrosła, osiągając 4% na koniec roku. Inflacja była wyższa od notowanej średniej w 27 krajach UE. Na dynamikę cen największy wpływ miał wzrost cen żywności (spowodowany nieurodzajem owoców w kraju i wzrostem cen na ryn-kach światowych) oraz towarów i usług związanych z utrzymaniem mieszkania, a także wzrostem cen paliw w efekcie wzrostu cen ropy naftowej. Średnie mie-sięczne tempo wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych wyniosło 0,3% i było wyższe od tego z roku poprzedniego (0,1%). Inflację w Polsce w latach 1991-2007 pokazano na rysunku 2.
Należy jednak zauważyć, że w IV 2009 r. inflacja jako r/r wynosiła 4%, nato-miast w V 2009 r. spadł do 3,6% r/r (prognozy MF szacowały wartość wskaźnika inflacji na 3,8 % r/r)4. Stanowi to pierwsze oznaki świadczące o ożywieniu gospo-darczym, może to również świadczyć o pierwszych oznakach wychodzenia Polski z kryzysu. Stanowi to również szansę dla MSP.
Jak widać z rysunku 2, 2007 rok był kolejnym rokiem umacniania się złotego.
Średni kurs roczny euro wyniósł 3,7829 zł/1 EUR i obniżył się o 2,9% w stosunku do średniego kursu z 2006 roku. Średni urzędowy kurs dolara amerykańskiego ob-niżył się jeszcze bardziej - o 10,8% i wyniósł 2,7667 zł/ 1 USD. W relacji koniec 2007 r. do końca 2006 r. złoty wzmocnił się w 2007 roku względem euro o 6,5% - do poziomu 3,58 PLN/EUR i gwałtownie (o 16,5%) zyskał na wartości wobec do-lara - do poziomu 2,44 PLN/USD, przy silnym spadku notowań dodo-lara amerykań-skiego na światowych rynkach w konsekwencji kryzysu na rynku instrumentów fi-nansowych powiązanych z rynkiem kredytów hipotecznych USA.
Rys. 2. Inflacja w Polsce w latach 1991-2007 (w %)
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS, www.stat.gov.pl, i PARP, www.parp.gov.pl, War-szawa 2008
W pierwszej połowie roku (po deprecjacji z początku roku) kurs złotego podle-gał stopniowej aprecjacji przy utrzymujących się korzystnych fundamentach pol-skiej gospodarki (wysokie tempo wzrostu gospodarczego, bezpieczna sytuacja
4 MF, KNF, Warszawa, 15.06.2009.
dżetu państwa oraz bilansu płatniczego) oraz pozytywnym wpływie dotychczaso-wych i oczekiwanych podwyżek stóp procentodotychczaso-wych NBP. W sierpniu doszło do okresowej przeceny złotego - w momencie ujawnienia kryzysu i wzrostu niepew-ności na globalnych rynkach finansowych i wyprzedaży walut rynków wschodzą-cych. W kolejnych miesiącach złoty zyskiwał na wartości. Polska waluta zyskiwała na wartości wraz z notowaniami euro w warunkach globalnego, silnego odpływu kapitału z USA (wzrost kursu USD/EUR do 1,46 dolara na koniec 2007 r.) przy utrzymujących się pozytywnych czynnikach krajowych (jak stopa bezrobocia i in-flacja), notowanych już w I połowie roku. Zatem wyraźny spadek stopy bezrobocia o 6,4% w 2007 r. w stosunku do 2006 r. i bardzo niska inflacja w 2007 r. (4,2%) sprzyjały rozwojowi MSP - zatrudnienie w 2006 r. wzrosło o 20,5% r/r, natomiast ogółem w małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach wzrost zatrudnienia w 2007 r. wynosił 30,5% w stosunku do 2005 r.
1.3. Udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB
Kolejnym wskaźnikiem określającym stopień rozwoju MŚP jest ich udział w tworzeniu PKB. Dlatego kształtowanie się udziału MŚP w tworzeniu PKB poka-zuje stopień rozwoju tego sektora. Wzrost wartości PKB oraz udział poszczegól-nych grup przedsiębiorstw w jego tworzeniu przedstawia tabela 4.
Tabela 4. PKB oraz udział przedsiębiorstw w jego tworzeniu w latach 1996-2006 Wzrost wartości PKB w Polsce (w %)
1996 1997 1998 1999 2000 2001
PKB 6,0 6,8 5,0 4,5 4,2 1,1
Rodzaj przeds.
Udział przedsiębiorstw sektora MSP w tworzeniu PKB (w %)
1996 1997 1998 1999 2000 2001
Małe 29,0 36,0 38,5 38,0 39,0 39,4
Średnie 11,0 9,0 9,6 10,2 9,5 9,0
MSP 40,0 45,0 48,1 48,2 48,5 48,4
Duże 26,0 24,0 23,0 22,2 20,8 19,9
Razem 66,0 69,0 71,1 70,4 69,3 68,3
Wzrost wartości PKB w Polsce (w %)
2002 2003 2004 2005 2006 2007
PKB 1,4 3,8 5,3 3,5 6,1 6,25
Rodzaj przeds.
Udział przedsiębiorstw sektora MSP w tworzeniu PKB (w %)
2002 2003 2004 2005 2006
Małe 41,0 39,2 38,4 38,2 38,4
Średnie 7,4 7,8 9,9 9,5 9,3
MSP 48,4 47,0 48,3 47,7 47,7
Duże 20,2 21,2 21,7 21,9 22,7
Razem 68,6 68,2 70,0 69,6 70,4
Źródło: Raporty o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1997-1997÷
÷2006-2007, PARP, Warszawa
Jak widać z danych zawartych w tabeli, MSP posiadają prawie 48% udział w two-rzeniu PKB, przy czym poziom ten nie ulega zmianie od 1998 r. Ponadto z tabeli
wynika, że od 2001 r. udział dużych firm w tworzeniu PKB systematycznie rośnie.
Sugeruje to fakt, że duże firmy rozwijają się szybciej od sektora MSP, który wyka-zuje niewysoki poziom rozwoju. Od roku 2001 aż do roku 2004 włącznie, wzrost PKB w przedsiębiorstwach spowodowany był głównie wzrostem wartości dodanej brutto przypadającej na pracującego przy bardzo niewielkim wzroście lub wręcz spadku liczby pracujących5. W 2005 roku zaobserwowano zjawisko odmienne, któ-re uległo wzmocnieniu w 2006 r. - wzrostowi liczby pracujących z uwzględnie-niem szarej strefy wynoszącemu 2,5%, czyli takiemu samemu jak w 2005 r., towa-rzyszył szybszy wzrost wydajności wynoszący 5,1%. W 2006 r. tempo wzrostu wartości dodanej brutto w przedsiębiorstwach prywatnych, liczone w cenach sta-łych, wyniosło 7,7%, a więc było szybsze niż tempo wzrostu PKB w całej gospo-darce (6,2%). Dynamikę wzrostu PKB w Polsce począwszy od 1991 r. do 2007 r.
przedstawiono na rysunku 3, natomiast strukturę PKB w odniesieniu do MSP w la-tach 2005-20066 zamieszczono w tabeli 5.
Wartość produktu krajowego brutto (PKB) wynosiła w 2005 r. 983 302 mln zł, a w 2006 r. 1 061 031 mln zł. Licząc w cenach stałych, wartość PKB wzrosła mię-dzy rokiem 2004 i 2005 o 3,6%, a mięmię-dzy rokiem 2005 i 2006 o 6,2%. Udział MSP w tworzeniu produktu krajowego brutto wyniósł w 2006 r. 47,7%7
Rys. 3. Dynamika wzrostu PKB w Polsce (w %)
Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007, PARP, Warszawa 2008
5 PKB jest sumą wartości dodanej brutto oraz kwoty podatków pośrednich (w tym VAT) i ceł, które wpłynęły do budżetu w danym roku, pomniejszoną o wielkość dotacji. Kwoty podatków i ceł, których udział w PKB w roku 2006 wyniósł 11,9%, nie dzieli się między sekcje gospodarki ani między przedsiębiorstwa różnej wielkości. Dlatego jako udział MSP w PKB przyjmuje się relację wartości dodanej brutto wytworzonej przez MSP do ogólnej wartości PKB. W 2006 r. przedsiębiorstwa: naj-mniejsze, małe, średnie i duże wytworzyły ogółem 70,4% PKB. Łącznie z 11,9-procentowym udzia-łem podatków i ceł daje to 82,3% PKB. Pozostałe 17,7% PKB wytworzyły przedsiębiorstwa z zakre-su rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, indywidualne gospodarstwa rolne oraz zakłady budżetowe.
6Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007, PARP, Warszawa 2008.
7 PARP, Warszawa 2008, www.parp.gov.pl
Tabela 5. Struktura PKB w Polsce w latach 2005-2006
Wyszczególnienie 2005 2006
w mln zł
PKB 983 302,0 1 061 031,0
z tego cła i podatki pośrednie minus dotacje 116 973,0 127 177,0
wartość dodana brutto ogółem 866 329,0 933 854,0
w tym wartość dodana brutto z pominięciem Rolnictwa i
leśnic-twa, Rybołówstwa i rybactwa oraz Administracji publicznej 827 094,0 893 924,0
w tym przedsiębiorstwa 686 833,0 746 549,2
z tego: liczba zatrudnionych 0-9 osób (mikroprzedsiębiorstwa) 308 966,3 329 150,4 liczba zatrudnionych 10-49 osób (małe przedsiębiorstwa) 71 927,3 77 515,4 liczba zatrudnionych 50-249 osób (średnie przedsiębiorstwa) 86 982,4 98 602,8 liczba zatrudnionych pow. 249 osób (duże przedsiębiorstwa) 218 957,0 241 280,6
PKB = 100%
PKB 100,0 100,0
z tego cła i podatki pośrednie minus dotacje 11,9 11,9
wartość dodana brutto ogółem 88,1 88,1
w tym wartość dodana brutto z pominięciem Rolnictwa i
leśnic-twa, Rybołówstwa i rybactwa oraz Administracji publicznej 84,1 84,3
w tym przedsiębiorstwa 69,7 70,4
z tego: liczba zatrudnionych 0-9 osób (mikroprzedsiębiorstwa)
31,4 31,0
liczba zatrudnionych 10-49 osób (małe przedsiębiorstwa) 7,3 7,4 liczba zatrudnionych 50-249 osób (średnie przedsiębiorstwa) 8,8 9,3 liczba zatrudnionych pow. 249 osób (duże przedsiębiorstwa) 22,2 22,7
Udział MSP w tworzeniu PKB 47,5 47,7
Udział MSP w tworzeniu wartości dodanej brutto ogółem 54,0 54,1 Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-
-2007, PARP, Warszawa 2008
Wielkości te uwzględniają wartość dodaną wytworzoną przez pracujących i MSP działające w tzw. szarej strefie gospodarczej. Analogiczny wskaźnik udziału MSP obliczony dla 2005 r. miał wartość 47,5%. Między rokiem 2005 a 2006 nie odnotowano więc istotnej zmiany udziału MSP w tworzeniu PKB. Na uwagę za-sługuje tu jedynie pewien wzrost udziału średnich firm w tworzeniu PKB kosztem spadku udziału bardzo małych przedsiębiorstw. Jak widać z tabeli 5, udział MSP w tworzeniu produktu krajowego brutto wyniósł w 2006 r. 47,7%, z tego mikro-przedsiębiorstw - 31,0%, małych mikro-przedsiębiorstw 7,4%, a średnich - 9,3%.
Analogiczny wskaźnik udziału MSP obliczony dla 2005 r. miał wartość 47,5%
(mikroprzedsiębiorstwa - udział 31,4%, małe firmy - udział 7,3% i średnie - 8,8%).
Między rokiem 2005 a 2006 nie odnotowano więc istotnej zmiany udziału MSP w tworzeniu PKB. Na uwagę zasługuje tu jedynie pewien wzrost udziału średnich firm w tworzeniu PKB (o 0,5 punktu procentowego) kosztem spadku udziału mi-kroprzedsiębiorstw.
Należy podkreślić, że wkład sektora MSP w rozwój gospodarczy kraju to zna-czący udział w kreowaniu miejsc pracy oraz szczególnie w tworzeniu PKB - jak wynika z tabeli 5, małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce wytwarzają blisko po-łowę produktu krajowego brutto.
1.4. Inwestycje sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
Zakres prowadzonych przez MSP inwestycji jest jednym z najważniejszych sposobów realizacji rozwoju firmy. Konieczność prowadzenia inwestycji wymusza rosnąca konkurencja na rynku, ciągle zmieniające się otoczenia oraz rosnące ocze-kiwania klientów. Zatem inwestycje powinny zapewniać przedsiębiorstwu utrzy-manie się na rynku dzięki skutecznej rywalizacji z konkurencją. Wielkość prowa-dzonych przez przedsiębiorstwa inwestycji przedstawiono w tabeli 6.
Analizując nakłady na inwestycje prowadzone przez MSP, należy zwrócić uwa-gę na znaczne ich wahania. Wzrost nakładów inwestycyjnych obserwuje się do 2000 r. W 2001 i w 2002 r. obserwuje się spadek nakładów inwestycyjnych, w 2003 r. niewielki ich wzrost, w 2004 r. - znaczny przyrost inwestycji, a następnie w 2005 r. ich spadek, by ponownie w 2006 r. dosyć gwałtownie wzrosnąć. Ta zmienna dynamika inwestycji jest wyrazem nieustabilizowanej sytuacji MSP w za-kresie polityki inwestycyjnej.
Tabela 6. Wielkość prowadzonych inwestycji przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce w latach 1996-2006
Rodzaj przeds.
Wielkość inwestycji przedsiębiorstw (w mln zł, ceny bieżące)
1996 1997 1998 1999 2000 2001
Małe 10628 15684 19593 25407 28612 25955
Średnie 7769 12856 19340 21908 24579 19020
Razem MSP 18397 28540 38933 47315 53191 44975
Duże 30853 39951 49148 53785 53138 48285
Razem 49250 68491 88081 101100 106329 93260
Wielkość inwestycji przedsiębiorstw (w mln zł, ceny bieżące)
2002 2003 2004 2005 2006
Małe 18260 19329 23202 22241
Średnie 13353 14505 21709 21384
Razem MSP 31613 33834 44911 43625 54493,3
Duże 40616 40482 45389 55793
Razem 72229 74316 90030 99418
Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach od 1996-1997 do 2006-2007, PARP, Warszawa 1998-2008
Małe i średnie przedsiębiorstwa wywierają obecnie znaczący wpływ na procesy ekonomiczne, społeczne i polityczne w Polsce. Jednak podstawowym determinan-tem ich szans rozwoju jest przede wszystkim dostępność kapitału warunkująca, poprzez inwestycje, rozwój firmy. Strukturę nakładów inwestycyjnych dla małych, średnich i dużych przedsiębiorstw przedstawiono w tabeli 7. Wynika z niej, że w 2006 r. 73% nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób sfinansowane było ze środków własnych, a 12,7% z kredytów i pożyczek krajowych. W sektorze prywatnym odpowiednie udziały były wyższe i wynosiły 74,8 oraz 14,4%.
Pozytywna tendencja w zakresie aktywności inwestycyjnej sektora MSP zaob-serwowana w okresie 2002-2004 utrzyma się. Według prognozy PARP, średnia
wartość nakładów inwestycyjnych w 2008 roku będzie bowiem wyższa niż w roku 2007. Prognozy wartości inwestycji w latach 2009-2011 wskazują na fakt, iż w tym okresie średnioroczne wydatki na inwestycje firm mikro i małych będą niższe niż w roku 2008.
Tabela 7. Struktura nakładów inwestycyjnych według źródeł finansowania w przed-siębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób, w latach 2005-2006
Wyszczególnienie Ogółem
z tego przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych
10-49 50-249 powyżej 249
2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 Przedsiębiorstwa ogółem (nakłady inwestycyjne ogółem = 100%)
Środki własne 76,8 73,0 71,9 60,5 74,1 64,6 78,5 79,0
Kredyty i pożyczki krajowe 9,2 12,7 20,9 22,7 14,9 21,5 5,2 7,2
Środki z zagranicy 4,7 5,0 2,0 10,1 3,8 6,4 5,5 3,5
Nakłady niesfinansowane 5,1 4,3 1,4 2,9 1,9 2,4 6,8 5,4 Sektor publiczny (nakłady inwestycyjne sektora ogółem = 100%)
Środki własne 70,4 67,4 49,8 52,7 70,7 62,6 71,3 69,0
Środki własne 70,4 67,4 49,8 52,7 70,7 62,6 71,3 69,0