K ATECHETYCZNO - PEDAGOGICZNE ASPEKTY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
1. Św. Franciszek z Asyżu – patron ekologii integralnej
Katechetyczne zainteresowanie, w pierwszej kolejności, wzbudza osoba św. Franciszka z Asyżu. Sam papież Franciszek w encyklice Laudato si’
odwołuje się do niego jako do pięknego i motywującego przykładu. Dla papieża św. Franciszek z Asyżu jest w najwyższym stopniu wzorem troski o to, co słabe oraz patronem ekologii integralnej przeżywanej z radością i autentycznością. Franciszek pisze: „Przyjąłem jego imię jako przewodnika i inspirację w chwili mojego wyboru na biskupa Rzymu”3.
2 Por. tamże 213.
3 Tamże 10.
INSPIRACJE KATECHETYCZNE W LAUDATO SI’ 169 Ekologia integralna w rozumieniu papieża wymaga otwartości na kate-gorie wykraczające poza język nauk ścisłych czy biologii i łączy nas z istotą tego, co ludzkie4. W ekologii tej, nie wykluczając istoty ludzkiej, niezbędne jest uwzględnienie wartości pracy, która powinna być miejscem wielowy-miarowego rozwoju osobistego, kiedy w grę wchodzi wiele wymiarów ży-cia: kreatywność, prognozowanie przyszłości, rozwój umiejętności, realiza-cja wartości, komunikarealiza-cja z innymi, postawa uwielbienia Boga5. Ekologia integralna w ujęciu papieża jest nierozerwalnie związana z pojęciem dobra wspólnego i obejmuje ekologię środowiska, ekologię gospodarczą i spo-łeczną, ekologię kulturową i ludzką ekologię życia codziennego. Pozwala jednocześnie na szerokie spojrzenie dotyczące sprawiedliwości między po-koleniami, nie można bowiem mówić o zrównoważonym rozwoju bez soli-darności między pokoleniami6. Ekologia ta wymaga, aby poświęcić więcej czasu na odzyskanie spokojnej harmonii ze stworzeniem, na refleksję o stylu życia i ideałach, na kontemplację Stwórcy, którego obecności nie powinno się wytwarzać, ale ją odkrywać i odsłaniać7. Na ekologię integralną składają się również proste, codzienne gesty przełamujące logikę przemocy, wyzysku i egoizmu8. Treści nauczania współczesnej katechezy muszą zostać uboga-cone papieskim spojrzeniem na tak rozumianą ekologię.
Papież Franciszek w omawianym dokumencie przedstawia swojego pa-trona jako mistyka i pielgrzyma, który żył z prostotą i we wspaniałej har-monii z Bogiem, z innymi ludźmi, z naturą i z samym sobą9. Święty z Asyżu pokazał szczególną wrażliwość na Boże stworzenie oraz na najuboższych i opuszczonych. Kochał i był kochany ze względu na swą radość, swoje wielkoduszne poświęcenie i swoje serce otwarte na całe istnienie.
Patron ekologii integralnej za każdym razem, kiedy spoglądał na słońce, księżyc czy najmniejsze zwierzęta, reagował śpiewem, włączając w swoje uwielbienie Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Franciszkański święty wska-zuje, że każde stworzenie nosi w sobie strukturę trynitarną, tak realną, że mogłaby być spontanicznie kontemplowana, gdyby spojrzenie człowieka nie było ograniczone, niejasne i wątłe. W ten sposób zaprasza, by próbować odczytywać rzeczywistość w kluczu trynitarnym10.
4 Por. tamże 11.
5 Por. tamże 127.
6 Por. tamże 159.
7 Por. tamże 225.
8 Por. tamże 230.
9 Por. tamże 10.
10 Por. tamże 239.
KS.MICHAŁ BORDA
170
Z drugiej strony św. Franciszek z Asyżu proponuje uznanie przyrody za wspaniałą księgę, w której Bóg do nas mówi i przekazuje nam coś ze swego piękna i dobroci11.
W omawianej encyklice Laudato si’ papież Franciszek odnosi się do swego Imiennika z Asyżu również przy omawianiu problematyki grzechu i nawrócenia. Ludzka egzystencja opiera się na trzech podstawowych, ściśle ze sobą powiązanych, relacjach: na relacji z Bogiem, z innymi ludźmi i z ziemią. Te trzy istotne relacje uległy zerwaniu nie tylko zewnętrznie, ale również w samym człowieku. Tym zerwaniem jest grzech. Harmonia mię-dzy Stwórcą, ludzkością a całym stworzeniem została zniszczona, ponieważ człowiek usiłował zająć miejsce Boga, odmawiając jednocześnie uznania siebie za ograniczone stworzenie. Znamienne, że przeżywana przez św. Franciszka z Asyżu harmonia ze wszystkimi stworzeniami była inter-pretowana jako uzdrowienie tego zerwania12.
Papież przywołuje również postać św. Franciszka z Asyżu, aby zapro-ponować zdrowe relacje ze stworzeniem jako wymiar integralnego osobi-stego nawrócenia13. Wymaga to rozpoznania własnych błędów, grzechów, wad lub zaniedbań i nawrócenia się całym sercem.
Nawrócenie to powoduje różne łączące się ze sobą postawy, by pobu-dzać do szczodrej i serdecznej troski. Oznacza to gotowość do bezintere-sownego wyrzeczenia oraz wielkoduszne gesty, nawet jeśli ich nikt nie widzi i nie docenia: „[…] niech nie wie lewa twoja ręka, co czyni prawa […]
A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie” (Mt 6, 3-4). Papież Fran-ciszek, odwołując się do Biedaczyny z Asyżu, zachęca wszystkich chrze-ścijan, aby, doświadczając nawrócenia, pozwolili, by moc i światło otrzy-manej łaski obejmowały także relacje z innymi istotami i otaczającym świa-tem, budząc owo cudowne braterstwo z całym stworzeniem, którym tak wspaniale żył Święty14.
Święty Franciszek z Asyżu pozostaje wreszcie dla katechezy wzorem wielbienia Boga za dzieło stworzenia. Kiedy bowiem zdamy sobie sprawę z odblasku Boga we wszystkim, co istnieje, to serce odczuwa pragnienie, aby wielbić Pana za wszystkie Jego stworzenia i wraz z nimi, jak to wyra-ża piękny hymn św. Franciszka z Asyżu, przypomniany w encyklice przez papieża:
11 Por. tamże 12.
12 Por. tamże 66.
13 Por. tamże 218.
14 Por. tamże 221.
INSPIRACJE KATECHETYCZNE W LAUDATO SI’ 171
„Pochwalony bądź, Panie,
Z wszystkimi Twoimi stworzeniami,
A przede wszystkim z naszym bratem słońcem, Które dzień daje, a Ty przez nie świecisz.
Ono jest piękne i promieniste, A przez swój blask
Jest Twoim wyobrażeniem, o Najwyższy!
Panie, bądź pochwalony Przez naszego brata księżyc, I nasze siostry gwiazdy, Które stworzyłeś w niebie Jasne i ciemne, i piękne.
Panie, bądź pochwalony Przez naszego brata wiatr, Przez powietrze i obłoki,
Przez pogodę i wszelkie zmiany czasu, Którymi karmisz swoje stworzenia.
Panie, bądź pochwalony Przez naszą siostrę wodę, Która jest wielce pożyteczna, I pokorna, i cenna, i czysta.
Panie, bądź pochwalony przez naszego brata ogień, Którym rozświetlasz noc, A on jest piękny i radosny, Żarliwy i mocny”15.
Papież Franciszek za swoim Imiennikiem z Asyżu otaczający człowieka świat rozumie jako radosną tajemnicę, którą współczesny katechizowany powinien podziwiać w zachwycie, oddając chwałę Bogu.
15 Tamże 87.
KS.MICHAŁ BORDA
172