Propozycja nowego stylu życia

Szacunek dla środowiska społecznego i przyrodniczego ujawnia się jako jeden z podstawowych warunków właściwego rozwoju świata i człowieka, a równocześnie jako istotne zadanie współczesnych propozycji pedagogicz-nych czy działań wychowawczych realizowapedagogicz-nych w różpedagogicz-nych płaszczyznach i wymiarach. W tym względzie ważną rolę ma do spełnienia katecheza interpretująca problemy egzystencji ludzkiej oraz powołanie człowieka

23 Por. tamże 119.

24 Por. tamże 75.

25 Zob. DOK 85.

26 Więcej na temat zasady chrystocentryzmu w katechezie: M.BORDA, Biblijna koncepcja powołania w katechezie ponadgimnazjalnej i jej recepcja przez uczniów, Kraków 2012, s. 322-323; T. PANUŚ, Zasada chrystocentryzmu i jej realizacja w polskiej katechizacji, Kraków 2010; J. MASTALSKI, Zasady edukacyjne w katechezie, Kraków 2002, s. 262-265;

M. MAJEWSKI, Spotkania katechezy z teologią, Kraków 1995, s. 99-102; J. BAGROWICZ, Edukacja religijna współczesnej młodzieży. Źródła i cele, Toruń 2000, s. 139-143; Z. MAREK, Podstawy i założenia katechetyki fundamentalnej, Kraków 2007, s. 42-47; G. KUSZ, Chry-stologiczno-trynitarna koncentracja treści katechezy, [w:] Uczeń w centrum działań eduka-cyjnych katechety. Materiały sympozjum zorganizowanego dnia 30 września 2000 r., red. D. JACKOWIAK,J.SZPET, Poznań 2000, s. 14-15; E. MŁYŃSKA, Jak dziś głosić Chrystusa w katechezie?, „Studia Teologiczne Białystok, Drohiczyn, Łomża”, 1998, nr 16, s. 159-163.

KS.MICHAŁ BORDA

176

w świetle Objawienia i nauki Kościoła. Istotne jest, by współczesnym wskazała drogę nowego, proekologicznego stylu życia.

Zawarta w Laudato si’ papieska refleksja na temat aktualnej sytuacji ludzkości wskazuje na konieczność zmiany kursu i sugeruje podjęcie sto-sownych działań. Papież Franciszek kreśli główne drogi dialogu, które, w jego ocenie, pozwolą uciec od spirali autodestrukcji, w jakiej pogrąża się człowiek. Papież wzywa zatem do dialogu na temat środowiska naturalnego w polityce międzynarodowej, następnie do dialogu zmierzającego ku nowej polityce w wymiarze ogólnonarodowym i lokalnym. Dialog i transparencja w procesach decyzyjnych oraz dialog polityki i ekonomii na rzecz pełni człowieczeństwa to kolejne papieskie propozycje. Ponieważ większość ludzi planety deklaruje się jako osoby wierzące, w związku z tym, w opinii papieża Franciszka, powinno to pobudzać religię do nawiązania również dialogu ukierunkowanego na opiekę nad naturą, obronę ubogich, budowanie sieci braterstwa i szacunku²⁷.

Encyklika Laudato si’ podkreśla równocześnie, że przede wszystkim przemiany potrzebuje cała ludzkość. Jest to spowodowane brakiem świa-domości wspólnego pochodzenia, wzajemnej przynależności i wspólnej przyszłości dla wszystkich. Tylko ta podstawowa świadomość może umoż-liwić rozwój nowych przekonań, postaw i stylów życia. W związku z tym staje przed współczesnością wielkie wyzwanie kulturowe, duchowe i edu-kacyjne oznaczające długie procesy odrodzenia, by wykreować nowy styl życia oparty na ekologii integralnej.

Apel o zmianę stylu życia papież Franciszek rozpoczyna od prośby skie-rowanej do każdego człowieka, by nie zapominał o swojej godności, której nikt nie ma prawa mu odebrać²⁸. W tym kontekście musi nastąpić nowy czas, który charakteryzować się będzie przebudzeniem nowego szacunku dla życia, mocnym postanowieniem osiągnięcia równowagi, przyspieszeniem walki o sprawiedliwość i pokój oraz radosną celebracją życia²⁹. Ważne, by współ-czesny człowiek przezwyciężył indywidualizm, co pozwoli skutecznie wy-pracować alternatywny styl życia i umożliwi poważną zmianę w społeczeń-stwie, które odkryje wreszcie społeczną odpowiedzialność konsumentów.

Świadomość powagi kryzysu kulturowego i ekologicznego musi prze-łożyć się na nowe nawyki. Dlatego papież wzywa do pobudzenia obywatel-skiego zaangażowania ekologicznego i tworzenia przemyślanych programów

27 Por. LS 200.

28 Por. tamże 205.

29 Por. tamże 207.

INSPIRACJE KATECHETYCZNE W LAUDATO SI’ 177 edukacyjnych z zakresu etyki ekologicznej, by skutecznie pomagać wzrastać w solidarności, odpowiedzialności i trosce opartej na współczuciu. Warto w kontekście edukacji ekologicznej podjąć troskę o środowisko poprzez małe codzienne działania. Papież Franciszek wprost proponuje unikanie stosowania tworzyw sztucznych i papieru, zmniejszenie zużycia wody, segregowanie odpadów, gotowanie tylko wówczas, gdy będzie można zjeść to, co zostało ugotowane, ostrożne podejście do innych istot żywych, korzystanie z trans-portu publicznego lub wspólne korzystanie z samochodu przez kilka osób, sadzenie drzew i wyłączanie niepotrzebnego światła. Wskazane działania są częścią szczodrej i godnej kreatywności ukazującej to, co najlepsze w czło-wieku. Ponowna utylizacja, zamiast wyrzucania, wynikająca z głębokich mo-tywacji, może być aktem miłości, wyrażającym ludzką godność³⁰.

Bardzo ważnym momentem encykliki Laudato si’ jest wskazanie przez papieża współczesnych obszarów edukacyjnych. Należą do nich: szkoła, rodzina, media i katecheza. Dobra edukacja, jak podkreśla papież, rzuca ziarna, które mogą wydawać owoce w ciągu całego życia³¹. Centralną rolę w przestrzeni wychowawczej odgrywa jednak zawsze rodzina, w której życie, dar Boga, może być w sposób właściwy przyjęte i chronione. W rodzinie pie-lęgnowane są pierwsze nawyki miłości i troski o życie, takie jak właściwe korzystanie z rzeczy, umiłowanie ładu i sprzątanie po sobie, poszanowanie lokalnego ekosystemu i ochrona wszystkich stworzeń. Rodzina jest przestrze-nią formacji integralnej, gdzie rozgrywają się różne aspekty osobistego doj-rzewania. Współczesna rodzina może być również miejscem, w którym dziecko uczy się prosić o pozwolenie, nie popadając w serwilizm, mówić dziękuję, dając wyraz szczeremu docenianiu tego, co otrzymuje, opanować agresję lub chciwość oraz prosić o przebaczenie, gdy wyrządzi jakieś zło.

Te niewielkie gesty szczerej uprzejmości pomagają budować kulturę życia dzielonego z innymi i szacunku dla tego, co otacza dzisiaj człowieka³².

Wielkie bogactwo duchowości chrześcijańskiej, wypracowanej w ciągu dwudziestu wieków doświadczeń osobistych i społecznych, skłania papieża Franciszka do zaproponowania wskazań duchowości ekologicznej wynikają-cych z przekonań religijnych. Ewangelia ma wpływ na sposób myślenia, odczuwania i życia. Należy zatem odkryć przede wszystkim motywacje wy-pływające z duchowości, aby umacniać pasję na rzecz troski o świat. Nie jest to możliwe jedynie w oparciu o wspaniałe doktryny, bez pewnej mistyki

30 Por. tamże 211.

31 Por. tamże 213.

32 Por. tamże.

KS.MICHAŁ BORDA

178

zachęcającej do wewnętrznego, dającego impuls poruszenia, które zmotywuje, doda odwagi i nada właściwy sens działalności wspólnotowej i osobistej³³. W tym kontekście papież Franciszek wzywa do głębokiego wewnętrznego nawrócenia ekologicznego, które wiąże się z rozwijaniem wszystkich konse-kwencji spotkania człowieka z Jezusem w relacjach z otaczającym go świa-tem. Przeżycie ekologicznego nawrócenia oznacza bycie obrońcą dzieła Bo-żego i zakłada rozpoznanie własnych błędów, grzechów, wad i zaniedbań³⁴. Nawrócenie to dokonuje się całym sercem, wymaga przemiany wewnętrznej, powoduje łączenie się ze sobą różnych postaw, by pobudzić do szczodrej i serdecznej troski. Pociąga to za sobą wdzięczność i bezinteresowność, to znaczy uznanie, że świat jest darem otrzymanym z miłości Ojca.

Propozycja nowego stylu życia, zaproponowana przez papieża Franciszka w encyklice Laudato si’, wiąże się również z zachętą do postawy radości i pokoju. Papież proponuje rozwój wstrzemięźliwości i zdolności radowania się, „mając niewiele”³⁵. Chodzi o przekonanie, że „mniej znaczy więcej”.

To powrót do prostoty, która pozwala się zatrzymać i docenić to, co małe i dziękować za możliwości, jakie daje życie, nie przywiązując się do nich ani nie smucąc z powodu tego, czego nie posiadamy. Wymaga to unikania dynamiki panowania i gromadzenia tylko dla przyjemności. Nie jest łatwo rozwijać radość, pokój i wstrzemięźliwość, jeśli współczesny człowiek staje się samowystarczalny, jeśli wyklucza Boga ze swojego życia i pozwala, by miejsce Boga zostało zajęte przez własne ego, jeśli uważa wreszcie, że sam może określać, co jest dobre, a co złe.

Papież Franciszek wzywa do pewnej postawy serca, przeżywania wszyst-kiego z pogodną koncentracją, umiejętności bycia przed kimś w pełni obec-nym, bez myślenia o tym, co nastąpi później, o postawie tego, kto daje sie-bie w każdej chwili jako dar Boży³⁶. Wyrazem tej postawy jest umiejętność zatrzymania się, by podziękować Bogu przed i po posiłku. Papież proponuje wznowienie tego cennego zwyczaju i przeżywania go głęboko³⁷. Jest to bowiem błogosławiona chwila, która przypomina o zależności od Boga, umacnia poczucie wdzięczności za dary stworzenia. Modlitwa przed i po posiłku wyraża uznanie dla tych, którzy swoją pracą zapewniają dobra do-czesne. Nie do przecenienia jest również jej rola gruntująca solidarność z najbardziej potrzebującymi. Zadaniem katechezy jest nauczenie modlitwy.

33 Por. tamże 216.

34 Por. tamże 217.

35 Tamże 222.

36 Por. tamże 226.

37 Por. tamże 227.

INSPIRACJE KATECHETYCZNE W LAUDATO SI’ 179 Komunia z Jezusem prowadzi uczniów do przyjęcia postawy modlitewnej i kontemplacyjnej, jaką posiadał Nauczyciel³⁸. Kiedy katecheza jest przenik-nięta klimatem modlitwy, wtedy praktykowanie całego życia chrześcijań-skiego osiąga swoją głębię. Ten klimat staje się szczególnie konieczny, kiedy stykamy się z najbardziej wymagającymi aspektami ekologii integralnej.

4. Podsumowanie

Papież Franciszek w dniach od 8 do 13 lipca 2015 r. przebywał z wizytą apostolską w Boliwii i Paragwaju. Tym, co pozostaje w pamięci po pierw-szej podróży papieża do Ameryki Łacińskiej (decyzja o wizycie w Rio de Janeiro była bowiem podjęta przez Benedykta XVI), jest wymiar święta.

Było to wyraźnie widoczne podczas pożegnania w Paragwaju, bogatego w muzykę i kolory, a na całym szlaku przejawiało się w spontanicznych formach ludowych. Wizyta papieża wyraziła misyjny charakter pontyfikatu.

W dzieło to, w kontekście podjętego tematu, wpisuje się przemówienie pa-pieża, wygłoszone w katedrze w La Paz do władz cywilnych, wśród których w pierwszym rzędzie zasiadł prezydent Evo Morales. Papież wskazał na konieczność integralnej ekologii, ponieważ środowisko naturalne i społeczne, polityczne i ekonomiczne pozostają w ścisłym związku ze sobą. Jest to eko-logia matki ziemi, ekoeko-logia człowieka i ekoeko-logia społeczna³⁹.

Współczesna katecheza, wraz z kontemplacyjnym zadziwieniem stwo-rzeniami, jakie znajduje u św. Franciszka z Asyżu⁴⁰, czerpie ekologiczne inspiracje z nauczania papieża Franciszka, szczególnie z encykliki Laudato si’.

Świetlana postać patrona ekologii integralnej – św. Franciszka z Asyżu, ponowne odkrycie teologii stworzenia i wypływających z niej konsekwencji oraz praktyczne propozycje nowego sposobu życia, zakładające zmianę spo-sobu myślenia, mentalności i zachowań proekologicznych, są wyzwaniami dla współczesnej katechezy. Zaproponowane tematy i ekologiczna proble-matyka, ze zwróceniem szczególnej uwagi na ideę ekologii integralnej, mu-szą się znaleźć wśród celów katechetycznych, czyli wymagań ogólnych i treści nauczania, inaczej wymagań szczegółowych, dzisiejszej katechezy na wszystkich poziomach edukacyjnych.

U kresu życia człowiek spotka się „twarzą w twarz” (1 Kor 13, 12) z nie-skończonym pięknem Boga. Będzie mógł wówczas z radosnym podziwem

38 Zob. DOK 86.

39 Zob. G.M. VIAN, Trzy ekologie, [w:] http://www.osservatoreromano.va/pl/news/trzy–

ekologie (16.12.2015).

40 Por. LS 125.

KS.MICHAŁ BORDA

180

odczytywać tajemnicę wszechświata, który wraz z nim będzie uczestniczył w pełni bez końca. W drodze do szabatu wieczności, do nowego Jeruzalem, do wspólnego domu w niebie, warto wsłuchać się w Jezusowe słowa:

„Oto czynię wszystko nowe” (Ap 21, 5). Życie wieczne będzie wspólnym za-dziwieniem, gdzie każde stworzenie, przemienione Duchem Świętym, zaj-mie swoje zaj-miejsce i będzie mogło obdarzać ubogich ostatecznie wyzwolo-nych. Trosce o wspólny dom musi towarzyszyć radość nadziei.

KS.ROBERT KACZMAREK

Z