K RÓLOWA CAŁEGO STWORZENIA
1. Metodologia mariologii soborowej
O kształcie nauki soborowej na temat Matki Jezusa mówi dużo sama metoda przyjęta przez ojców soborowych. Można ją streścić do kilku naj-ważniejszych rysów: osadzenie mariologii w kontekście historiozbawczym, perspektywa biblijna, chrystotypiczność i eklezjotypiczność, które nie tylko się nie wykluczają, lecz harmonizują ze sobą oraz podejście pastoralne i ekumeniczne12.
Mariologia okresu przedsoborowego nosiła cechy mariologii konceptua-listycznej upatrującej chwałę Maryi w nazywaniu Jej coraz to nowymi tytu-łami i ogłaszaniu ciągle nowych przywilejów maryjnych. Magisterium Kościoła, obok teologiczno-psychologicznych spekulacji, stawało się wy-łącznym źródłem wiedzy o Maryi. I chociaż tuż przed Vaticanum II poja-wiały się nieśmiałe postulaty mariologii opartej na płaszczyźnie historii zbawienia, to jednak nie znalazły szerszego poparcia ze względu na obawy minimalizmu w tej dziedzinie teologii. Pierwsze prace soborowe również nie wykazywały zdecydowania w obraniu takiej właśnie drogi. Dopiero schemat przygotowany na trzecią i ostatnią sesję soborową ujęty był w per-spektywie historiozbawczej. Już sam tytuł informuje o tej metodzie przyję-tej w schemacie: tytuł „Bożej Rodzicielki” odsyła do podstawowej prawdy mariologicznej, którą jest Boże macierzyństwo Maryi, a pojedyncza liczba słowa misterium wskazuje, iż Jej udział w misterium Chrystusa dotyczy przede wszystkim faktu Wcielenia Słowa Bożego, przez co Maryja zajmuje szczególne miejsce w aktualizującej się w Kościele historii zbawienia.
Z Nią rozpoczęła się i trwa nowa ekonomia zbawienia13. Dzieło Odkupie-nia dokonało się w określonym momencie historii przy czynnym udziale Maryi, stąd od początku Kościół uznaje i czci Ją jako prawdziwą Matkę Boga i Odkupiciela14. Sobór, ukazując rolę Maryi w ekonomii zbawienia, odwołuje się do Pisma Świętego – tak Nowego jak i Starego Testamentu, gdzie w stopniowo odsłanianej historii zbawienia ukazuje się również postać Niewiasty – Matki Zbawiciela15. Należy Ona do wszystkich etapów tej historii: zarówno do czasów przedmesjańskich, szczególnie do czasu Jego ziemskiego życia, jak również do czasów Kościoła – czyli czasów rea-lizacji zbawienia16.
12 Por. S.C.NAPIÓRKOWSKI,J.USIĄDEK,Matka i Nauczycielka..., dz. cyt.,s. 189.
13 Por. tamże, s. 192.
14 Por. KK 53.
15 Por. tamże 55.
16 Por. S.C.NAPIÓRKOWSKI,J.USIĄDEK,Matka i Nauczycielka..., dz. cyt., s. 194.
KS.KRYSTIAN LUBIŃSKI
66
Drugą ważną cechą soborowej nauki o Maryi była biblijność traktatu, która mówi o uznaniu przez ojców soborowych Objawienia Bożego za je-dyne i rzeczywiste źródło wszystkich prawd maryjnych. Integralne i cało-ściowe interpretowanie Biblii zastąpiło niewłaściwy podział tekstów na tzw.
„maryjne” czy „antymaryjne” (do tych ostatnich zaliczano teksty, w których widziano np. „niewłaściwe odnoszenie się Chrystusa do swej Matki”17: Łk 2, 50; Mk 3, 33-35; Łk 11, 28; J 2, 4). Biblijność mariologii soborowej pokazała, iż niesłuszny i bezpodstawny był lęk przed minimalizmem czy zubożeniem tej dziedziny teologii, która rzekomo mogła spowodować opar-cie się w głównej mierze na Biblii.
Sobór dobrał te teksty biblijne, które były najbardziej zasadnicze w tematyce i jasno przedstawiały rolę Maryi w ekonomii zbawienia. Są one bądź zacytowane dosłownie, bądź też przedstawiona jest ich zasadnicza myśl za pomocą odnośnika: „por.”. Wykorzystano zarówno Stary Testament (Rdz 3, 15; Iz 7, 14; Mi 5, 2-3), jak i Nowy (Łk 1, 41-45; Łk 2, 34-35; Łk 2, 41-51; J 2, 1-11; Mk 3, 35; Łk 11, 27-28; Łk 2, 19.51; J 19, 25-27; Dz 1, 14).
Otrzymany w ten sposób wizerunek Maryi jest czystym obrazem, który wi-dzieli ewangeliści, ojcowie i doktorowie Kościoła: „widzimy Maryję mocną w swej wierze, gotową do posłuszeństwa, szczerą w pokorze, rozradowaną w wysławianiu Pana, płomienną w miłości, w pełnieniu swego posłannictwa tak mężną i wytrwałą, iż sama siebie złożyła w ofierze, jednocząc się wszystkimi uczuciami Serca ze swoim Synem, który po to umarł na krzyżu, aby obdarzyć ludzi nowym życiem”18.
We fragmencie mariologicznym Lumen gentium istotną rolę przyznano również nauce ojców Kościoła. Jest ona wraz z Pismem Świętym najstar-szym świadectwem wiary. Z nauki patrystycznej wydobyto od dawna już in-spirującą mariologów paralelę pochodzącą od św. Justyna i św. Ireneusza19: Ewa-Maryja, gdzie przede wszystkim akcentuje się dobrowolną zgodę Maryi oraz Jej posłuszeństwo i wiarę. Teksty patrystyczne wskazywały również na czynną rolę Maryi w dziele Odkupienia, a także na relację wzorczą: Maryja-Kościół. Widać więc, że nauka patrystyczna miała w mariologii soborowej zasadnicze znaczenie zarówno dzięki swej wartościowej teologii, jak rów-nież dzięki roli najstarszego świadectwa wiary Kościoła.
Metoda mariologii soborowej ograniczyła zdecydowanie powoływanie się na teksty Magisterium Kościoła. Sobór nie zanegował roli Magisterium,
17 Por. tamże, s. 195.
18 SM 6.
19 Por. J.MORICOVA, Możliwość „trzeciej” drogi mariologii posoborowej, „Salvatoris Mater”, 2000, z. 2, nr 2, s. 224.
KRÓLOWA CAŁEGO STWORZENIA 67
lecz określił jego rolę jako czuwanie nad integralnością depozytu Objawie-nia oraz jako wyjaśObjawie-nianie treści ObjawieObjawie-nia i precyzowanie treści wiary20.
W metodologii soborowej swoje miejsce odnalazła również liturgia, która jest świadectwem nieprzerwanej ciągłości wiary ludu Bożego i miej-scem, gdzie wiara ta znalazła swój pełny wyraz. Na uwagę zasługuje użycie liczby mnogiej: „liturgie Kościoła”, co sugeruje uwzględnianie różnorod-nych Tradycji.
Sytuacja mariologii okresu przedsoborowego wróżyła, iż ojcowie sobo-rowi będą zmuszeni dokonać wyboru między popularną mariologią typu
„chrystotypicznego”, a niemal marginalną wówczas mariologią typu „eklezjo-typicznego”. Tymczasem metoda, którą przyjęto na Soborze Watykańskim II, uwzględniała naukę o Maryi zarówno w kontekście tajemnicy Chrystusa, jak również Jego Mistycznego Ciała-Kościoła21. Argumentacją za taką metodą był fakt zjednoczenia Maryi zarówno z Synem jak i Kościołem. Obranie tej metody było trudną próbą wprowadzenia równowagi w mariologii22.
Podejście pastoralne sformułowano w mariologii soborowej w takim ujęciu przywilejów maryjnych, które uwzględniałyby możliwość praktycz-nego zastosowania ich w życiu chrześcijańskim. Wszystkie przywileje Maryi udzielone zostały Jej ze względu na rolę Matki Zbawiciela w dziele zbawczym Syna, a nie jedynie dla podziwu i uznania. Np. Boże macierzyń-stwo Maryi przedstawione zostało już nie jako jedynie powód do czci i chwały, lecz dostrzeżono w nim również „przejaw powołania do czynnej i skutecznej służby”23. Dogmaty maryjne zostały więc przedstawione tak, by były dla wiernych pomocą w formowaniu głębszych postaw religij-nych24. W ten sposób ta dyscyplina teologiczna nie obniżyła swojego stop-nia naukowości, lecz stała się dziedziną bliższą wszystkim wiernym (nie tylko elitom teologicznym) oraz dziedziną bardziej egzystencjalną, to zna-czy prowadzącą do bardziej świadomego wypełniania obowiązków życia religijnego25. Suche i ryzykowne spekulacje musiały „ustąpić miejsca funk-cjonalności, służbie, komunii”26.
20 Por. S.C.NAPIÓRKOWSKI,J.USIĄDEK,Matka i Nauczycielka..., dz. cyt.,s. 202.
21 Por. tamże, s. 205.
22 Por.J.KRÓLIKOWSKI,K.KUPIEC, Matka Zbawiciela. Mariologia, cz. II, Tarnów 2000, s. 156.
23 W.ŻYCIŃSKI, Prawda o Bożym macierzyństwie Maryi. Perspektywa ekumeniczna, „Salva-toris Mater”, 2000, z. 2, nr 1, s. 212.
24 Por. S.C.NAPIÓRKOWSKI,J.USIĄDEK,Matka i Nauczycielka..., dz. cyt.,s. 207.
25 Por. tamże, s. 210.
26 H.SZYMICZEK, Maryja w teologii posoborowej – perspektywa latynoamerykańska, „Salva-toris Mater”, 2000, z. 2, nr 3, s. 389.
KS.KRYSTIAN LUBIŃSKI
68
Ważnym przymiotem soborowej metody przyjętej w traktacie mariolo-gicznym jest służba ekumenizmowi nie tylko poprzez wycofanie polemicz-nych zwrotów, lecz również przez ukazanie wartości modlitwy Maryi za wszystkich ludzi, nawet niechrześcijan. Cała zresztą metoda mariologii i zwięzłość nauki o Maryi sprzyja dialogowi międzywyznaniowemu, gdyż przedstawiona w niej osoba Matki Jezusa jest zgodna z rzeczywistą wizją biblijną oraz patrystycznymi przekazami z wykluczeniem jakichś przesad-nych wniosków i konkluzji. Sobór wzywa Maryję jako Orędowniczkę upra-gnionej jedności całej rodziny ludzkiej i czyni Ją tym samym zasadą jedności wszystkich ludzi27.
Tak pokrótce przedstawiona metoda mariologii soborowej pokazuje ogólne ukierunkowanie i zasadnicze akcenty w interesującej nas dziedzinie nauk teologicznych. Dzięki poznaniu metody dostrzegamy już przed lekturą VIII rozdziału konstytucji Lumen gentium, na co głównie zwrócą uwagę ojcowie soborowi, zbierając aktualną naukę o Matce Bożej w jedną całość jako obowiązującą i uznawaną w całym Kościele powszechnym.