Wartość właściwa każdemu stworzeniu

Wzrastająca szybkość przemian ludzkości i planety łączy się z intensyfika-cją rytmu życia i pracy współczesnego człowieka. Choć zmiany należą do dy-namiki złożonych procesów, to prędkość, jaką im narzucają ludzkie działania, kontrastuje z naturalną powolnością biologicznej ewolucji. Wiąże się to z pro-blemem, iż cele tych ciągłych i szybkich zmian niekoniecznie są zorientowane na dobro wspólne oraz zrównoważony i integralny rozwój ludzkości. Zmiana jest czymś pożądanym, ale budzi niepokój, kiedy prowadzi do degradacji świa-ta i jakości życia znacznej części ludzkości. Dlatego papież Franciszek dostrze-ga z jednej strony rosnącą wrażliwość na środowisko i docenia troskę o przyro-dę, ale z drugiej strony wyraża szczere i pełne obawy o to, co dzieje się z naszą planetą¹⁶. Problematyka ta powinna pojawić się również na lekcjach religii.

Kwestie, które wywołują największy niepokój papieża, to: zanieczysz-czenie powietrza spowodowane transportem, spalinami przemysłowymi, magazynowaniem substancji przyczyniających się do zakwaszania gleby i wody, nawozami, środkami owadobójczymi i grzybobójczymi, pestycydami i ogólnie używanymi w rolnictwie środkami chemicznymi; zanieczyszcze-nie powodowane przez odpady, w tym odpady zanieczyszcze-niebezpieczne obecne w róż-nych środowiskach; kultura odrzucenia, która dotyka zarówno ludzi wyklu-czonych, jak i przedmioty, które szybko stają się śmieciami; globalne ocie-plenie systemu klimatycznego ze wzrostem poziomu morza, które zawdzię-czamy wysokiemu stężeniu gazów cieplarnianych (dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu i inne) emitowanych głównie z powodu działalności człowieka;

opieranie rozwoju na intensywnym wykorzystaniu paliw kopalnych; nara-stająca praktyka zmiany sposobu użytkowania gruntów, głównie wylesianie dla celów rolniczych; zanik różnorodności biologicznej naszej planety z topnieniem lodowców polarnych i lodowców na obszarach górskich, z utratą lasów tropikalnych, ze zwiększającą się kwasowością oceanów, co zagraża łańcuchowi pokarmowemu w środowisku morskim.

Franciszek zwraca również uwagę na ogromne niebezpieczeństwo niesłychanych zmian klimatycznych z poważnymi konsekwencjami dla wszystkich. W tym kontekście troskę papieża wywołuje: zwiększenie liczby migrantów uciekających od biedy spowodowanej degradacją środowiska (w międzynarodowych konwencjach nie są uznawani za uchodźców); wyczer-panie zasobów naturalnych z niedostatkiem wody pitnej w Afryce i problemem jej jakości dla ubogich, co powoduje każdego dnia śmierć wielu ludzi, przy

16 Por. tamże 19.

INSPIRACJE KATECHETYCZNE W LAUDATO SI’ 173 jednoczesnej skłonności do prywatyzacji szczupłych zasobów wody pitnej stającej się towarem, który jest podporządkowany prawom rynku; zatracenie różnorodności biologicznej przez bezprecedensowe niszczenie ekosyste-mów, przez zanikanie lasów namorzynowych, niekontrolowane odławianie ryb, co powoduje drastyczne zmniejszenie niektórych gatunków, selektywne metody połowów, które marnują wiele zebranych gatunków, niszczenie raf koralowych, eksploatację zasobów powodującą degradację, która w osta-teczności dociera do dna oceanów.

Człowiek jest stworzeniem mającym prawo do życia i szczęścia w tym świecie. Jest także obdarzony szczególną godnością, dlatego należy uwzględ-nić skutki degradacji środowiska, aktualny model rozwoju i wpływ kultury odrzucenia na życie współczesnych ludzi. Papież Franciszek ostrzega przed:

niekontrolowanym i przesadnym rozwojem wielu miast, gdzie beton, asfalt, szkło i metale pozbawiają ludzi fizycznego kontaktu z naturą; nieograniczo-ną obecnością mediów i świata cyfrowego, co nie sprzyja rozwojowi zdol-ności do mądrego życia, głębokiego myślenia i wielkodusznego miłowania;

brakiem równowagi w rozmieszczaniu ludzi na danym terytorium i wreszcie przed globalizacją obojętności, która generuje polityczne i społeczne bariery oraz izolację wielu grup społecznych.

Ponieważ, jak zauważa papież Franciszek, ludzkość zawiodła Boże oczekiwania¹⁷, potrzebne jest przypomnienie Ewangelii Stworzenia, by od-kryć bogactwo, jakie religia może wnieść na rzecz ekologii integralnej oraz pełnego rozwoju ludzkości. Nauka i religia bowiem, wnosząc różne podej-ścia do rzeczywistości, mogą wejść w intensywny dialog owocny dla obu stron. Miejsce na taki dialog stwarza dzisiaj katecheza, która jakkolwiek bezpośrednio związana jest z wychowaniem w wierze, obejmuje jednak swym zasięgiem wiele działań o charakterze ogólnoludzkim, interesując się wszechstronnym rozwojem człowieka. Przekonania religijne dają chrześci-janom wspaniałe motywacje, by zatroszczyć się o przyrodę oraz najsłab-szych barci i siostry. Jeżeli sam fakt bycia człowiekiem pobudza ludzi do ochrony środowiska, to chrześcijanie traktują swoją odpowiedzialność jako ład wewnątrz stworzenia, a swoje obowiązki względem natury i Stwórcy jako element wiary. W związku z tym, w ocenie papieża, to ludzie wierzący lepiej rozpoznają zobowiązania w odniesieniu do środowiska naturalnego¹⁸.

Pismo Święte naucza, że każdy człowiek jest stworzony z miłości, uczy-niony na Boży obraz i podobieństwo: „A wreszcie rzekł Bóg: Uczyńmy

17 Por. tamże 61.

18 Por. tamże 63.

KS.MICHAŁ BORDA

174

człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami mor-skimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystki-mi zwierzętawszystki-mi pełzającywszystki-mi po ziewszystki-mi!” (Rdz 1, 26). Zdanie to ukazuje, że jedynie w odniesieniu do człowieka została zastosowana nazwa „obraz Boży”. Tylko człowiek jest dla Boga „kimś” i został powołany do udziału w Bożych rządach nad światem, do współpracy z Bogiem, do kierowania swo-im losem i do odpowiedzialności za swoje czyny oraz do tworzenia wspól-noty z innymi osobami¹⁹. Opisy stworzenia w Księdze Rodzaju sugerują, że ludzka egzystencja opiera się na trzech podstawowych relacjach ściśle ze sobą związanych. Po pierwsze na relacji z Bogiem, następnie na relacji z innymi ludźmi i wreszcie na relacji z ziemią. Franciszek, analizując biblij-ne opisy stworzenia, stanowczo stwierdza, iż z faktu bycia stworzonymi na Boży obraz i nakazu czynienia sobie ziemi poddaną nie można wywniosko-wać absolutnego panowania nad innymi stworzeniami. Starotestamentalną zachętę do „uprawiania” (Rdz 2, 15) ogrodu świata należy rozumieć jako oranie i kultywowanie, natomiast zachętę do „doglądania” (Rdz 2, 15) jako chronienie, strzeżenie, zachowanie, bronienie i czuwanie²⁰. Mogąc zatem odpowiedzialnie korzystać z rzeczy, należy sobie uświadomić, że inne istoty żywe mają właściwą sobie wartość wobec Boga oraz, że przez samo swoje istnienie, błogosławią Go i oddają Mu chwałę²¹, ponieważ: „Pan się raduje z dzieł swoich” (Ps 104, 31).

Papież jednoznacznie podkreśla, że nie ma ekologii bez właściwej an-tropologii²². Gdyby osobę ludzką uważać tylko za jakiś kolejny byt pośród innych, pochodzący jakby z gry losowej lub fizycznego terminizmu, real-nym stałoby się zagrożenie, że świadomość odpowiedzialności ulegnie osłabieniu w sumieniu. Nie można wymagać od człowieka zaangażowania w świat, jeśli nie uznaje się i nie podkreśla równocześnie jego szczególnych zdolności poznania, woli, wolności i odpowiedzialności. Uzdrowienie rela-cji współczesnego człowieka ze środowiskiem naturalnym i przyrodą jest możliwe tylko przy uzdrowieniu wszystkich podstawowych relacji między-ludzkich. Otwarcie na „ty”, zdolne do poznania, umiłowania i dialogu, jest nadal wielką szlachetnością człowieka. Papież Franciszek podkreśla, że nie można proponować relacji ze środowiskiem, pomijając relacje z innymi

19 Por. S.DZIEKOŃSKI, Znaczenie katechezy w edukacji ekologicznej, „Paedagogia Christiana”, 2011, nr 2/28, s. 182.

20 Por. LS 67.

21 Zob. KKK 2416.

22 Por. LS 118.

INSPIRACJE KATECHETYCZNE W LAUDATO SI’ 175 ludźmi²³. Groziłoby to romantycznym indywidualizmem ukrytym pod ma-ską ekologicznego piękna i duszącego zamknięcia się w immanencji.

Papież Franciszek, akcentując wartość właściwą każdemu stworzeniu, nie popiera duchowości, która zapominałaby o Bogu Wszechmocnym, Stwórcy.

W ten sposób bowiem człowiek mógłby oddawać cześć innym potęgom światowym albo próbować umieszczać siebie na miejscu Pana Boga, aż po chęć niszczenia bez końca stworzonej przez Niego rzeczywistości. Dlatego najlepszym sposobem postawienia człowieka na właściwym mu miejscu i zakończenia jego roszczeń do bycia absolutnym władcą ziemi jest przy-pomnienie postaci Ojca Stworzyciela – jedynego Pana świata. W przeciw-nym razie człowiek będzie nieustannie chciał na nowo narzucać rzeczywi-stości swoje prawa i własne interesy²⁴. Piękno natury odzwierciedla Boga i zawiera orędzie, które przekazuje dzisiejszemu człowiekowi. Chrystus w tajemnicy Wcielenia przyjął świat materialny, a teraz zmartwychwstały żyje w głębi każdej istoty, otaczając ją swoją miłością i przenikając ją swo-im światłem. Pomoc w poznawaniu, celebrowaniu, przeżywaniu i kontem-plowaniu misterium Chrystusa to podstawowe zadanie katechezy²⁵. Otwarta na edukację ekologiczną musi pozostać wierna zasadzie chrystocentryzmu²⁶.