Świadectwo głosu z nieba (J 12,28) – analiza w kontekście Drugim i ostatnim miejscem w czwartej Ewangelii, gdzie Bóg werbalnie

zaznacza swoją obecność i aktywność⁸⁶, dając świadectwo о swoim Synu, jest werset 12,28. Przedstawione w nim wydarzenie dokonuje się po uroczystym wjeździe Jezusa do Jerozolimy, w trakcie Jego obszernej mowy, która w 12,27–28 przybiera formę publicznej modlitwy, dialogu z Ojcem⁸⁷. Kontekst wypowiedzi Chrystusa stanowi scena przybycia Greków oraz skierowana przez nich do Fi-lipa prośba, by mogli ujrzeć Jezusa (12,20–22)⁸⁸. Udzielona przez Chrystusa An-drzejowi oraz Filipowi odpowiedź koncentruje się na temacie godziny, w której

85 Mówiąc о wyjaśnieniu Boga przez Jezusa, ewangelista posługuje się aorystem.

Nie ma zatem alternatywnej egzegezy dla tej, którą prezentuje Syn Boży.

86 Przeciwnie uważa D.F. Tolmie, wskazując, że jest to pierwsze i jedyne zarazem miejsce w czwartej Ewangelii, gdzie Bóg przemawia otwarcie. Zob. D.F. Tolmie, The Cha‑

racterization of God in the Fourth Gospel, “Journal for the Study of the New Testament”

1998, vol. 69, s. 67. Natomiast M.M. Thompson stoi na stanowisku, że J 12,28 to jedyny przykład bezpośredniej mowy Boga, która wśród słuchaczy budzi zakłopotanie i prowa-dzi do niezrozumienia. Zob. M.M. Thompson, “God’s Voice You Have Never Heard, God’s Form You Have Never Seen”…, s. 198.

87 Por. B. -G. Kim, The Voice from Heaven in the Gospel of John: Meaning and Function of John 12:20–36, Kampen 1999, s. 68.

88 Jak na początku Ewangelii (J 1,45), tak i w tym miejscu Filip występuje w roli tego, który pośredniczy w spotkaniu z Jezusem. Po raz kolejny wzmiankowany jest również Andrzej (1,40–42.44; 12,22). Obydwaj uczniowie nie wydają, jak poprzednio, świadectwa о Jezusie, ale zwracając się bezpośrednio do Niego, przedstawiają prośbę tych, którzy wywodzą się spoza narodu wybranego.

Syn Człowieczy ma być otoczony chwałą (12,23)⁸⁹. Sens owej godziny wyjaśnia tu porównanie o ziarnie rzuconym w ziemię. Musi ono obumrzeć, aby przy-nieść plon obfity (12,24). Jezus wskazuje, że ofiara z własnego życia musi stać się inspiracją dla tych, którzy pragną Jemu służyć (12,26). Konsekwencją tej służby jest zapowiedziany szacunek ze strony Ojca.

Bożą przemowę w 12,28 poprzedzają dwie prośby samego Jezusa. Pierwsza dotyczy wybawienia od zbliżającej się godziny Jego śmierci (12,27), której ko-nieczność wyrażają słowa о ziarnie rzuconym w ziemię (12,24). Błaganie Jezusa, w którym brzmi echo Ps 6,4–5⁹⁰, kończy się następnie wypowiedzianym przeko-naniem о przyjściu Chrystusa dla tej właśnie godziny (12,27). W bezpośredniej bliskości tego stwierdzenia następuje druga egzorta skierowana do Ojca (12,28).

Rozpoczynający ją wołacz πάτερ identyfikuje jednoznacznie tożsamość adresata wypowiedzi Jezusa, w której wyrażona zostaje prośba, by Ojciec wsławił swo-je imię. Rozlegający się z nieba głos⁹¹ nie tylko nawiązuje do treści modlitwy Chrystusa, ale również odsłania prawdę, że Bóg jest Jego Ojcem. Informacja, iż wsławił On swoje imię i uczyni to ponownie, nasuwa pytanie о to, jakie wyda-rzenia czy okoliczności obejmuje słowo ἐδόξασα (wsławiłem). Aoryst użytego czasownika wskazuje tu na czynność wykonywaną w nieokreślonej przeszłości.

Wydaje się, że nie chodzi о jednorazowe wydarzenie, ale raczej о ciąg zdarzeń

89 Po raz pierwszy w Ewangelii Jana motyw godziny pojawia się w odpowiedzi Jezusa na słowa Matki w perykopie, która relacjonuje przebieg wesela w Kanie Gali-lejskiej (2,4). Temat godziny przewija się w toku narracji jeszcze wiele razy. Łączy się z uwielbieniem Ojca (4,21.23) oraz Chrystusa (7,39; 11,4; 12,16), wołaniem Syna Bożego (5,25.28), omawianym uwielbieniem Syna Człowieczego (12,23.27). Obecny jest w ko-mentarzu ewangelisty, który wyjaśnia czytelnikowi przeciwne do zamierzonych reakcje oponentów Jezusa (7,30; 8,20). Wreszcie temat godziny wiąże się z odejściem Chrystusa (13,1), otwartym mówieniem о Ojcu (16,25), otoczeniem chwałą Syna (17,1). Wzmianka о nadejściu godziny stanowi moment graniczny, który wskazuje na wypełnienie się proroctw oraz zbliżający się koniec ziemskiej misji Jezusa. Jednocześnie określenie ὥρα służy wyrażeniu czasu, w jakim dokonywały się bądź też zostaną dokonane wyda- rzenia, о których mowa w Ewangelii (1,39; 4,6.52–53; 5,35; 11,9; 16,2.4.21.32; 19,14.27).

Zdaniem A. Oczachowskiego wzmiankowana godzina, „mimo iż jest kategorią tem-poralną, nie określa wyłącznie przedziału czasowego, w którym dokona się uwielbie- nie Jezusa. Można i należy rozpatrywać ją w kategoriach relacji Syna do Ojca, relacji posłuszeństwa i pełnienia Jego woli”. Zob. A. Oczachowski, Przyszedłem na tę godzinę (J 12,27). Rzeczownik ὡρα (sic!) w czwartej Ewangelii. Studium egzegetyczno ‑teologiczne, Pa-radyż 2001, s. 53.

90 Ten fakt pomija zupełnie studium A.D. Myers, Characterizing Jesus…, s. 154–155.

Autorka wymienia cztery miejsca, w których ewangelista przytacza słowa Pisma:

J 12,13→Ps 118(117),25–26; J 12,14–15→Za 9,9; J 12,38→Iz 53,1; J 12,40→Iz 6,10; oraz dwa bardziej ogólne przypadki użycia aluzji do Prawa: J 12,34.41→Iz 6,1.

91 Czynność tę wyraża ewangelista przy pomocy użytego w trybie oznajmującym aorystu czasownika ἔρχομαι (przychodzę).

związanych z dotychczasową misją Jezusa⁹². W niej Syn objawia imię Boga, po-uczając о Nim, że jest Ojcem (1,18), oraz wypełniając powierzone przez Niego dzieła (10,25)⁹³.

Wspomnienie godziny Syna Człowieczego, a także odpowiedź ze strony Boga na modlitwę Jezusa i zaznaczony w niej motyw chwały skłaniają do py-tań о ich biblijne tło czy też możliwe inspiracje starotestamentalne. Zdaniem wielu egzegetów w J 12,28 wypełnia się proroctwo zawarte w Iz 52,6.13 (LXX)⁹⁴. Wskazują na to trzy cechy łączące tekst czwartej Ewangelii z Pieśnią о Słudze Pańskim⁹⁵. Pierwszą z nich jest czas, w którym Bóg ma objawić swoje imię. Tekst Iz 52,6 zawiera sformułowanie ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ (w dniu owym), natomiast w Ewangelii Jana występuje ὥρα (godzina). O ile podmiotem mówiącym о dniu objawienia swego imienia u Izajasza jest sam Bóg, о tyle w czwartej Ewangelii prawdę dotyczącą „godziny” odsłania Jezus. Drugim punktem wspólnym po-między dwoma porównywanymi tekstami jest wzmianka о poznaniu imienia Bożego i potwierdzeniu Bożej obecności. Według Iz 52,6 źródłem tej wiedzy jest sam Bóg, którego tożsamość wyraża formuła ἐγώ εἰμι αὐτὸς ὁ λαλῶν· πάρειμι (Ja jestem ten mówiący: Jestem obecny). W narracji u Jana Bóg objawia się nie tylko jako mówiący, ale też jako Ten, który prowadzi dialog z Synem i zapo-wiada, że w godzinie Jego wywyższenia⁹⁶ znów wsławi swoje imię (καὶ πάλιν δοξάσω, 12,28). Owo wywyższenie znajduje zapowiedź w Iz 52,13 i stanowi trze-ci element łączący porównywane teksty.

Jest rzeczą znamienną, iż postać cierpiącego z Księgi Izajasza Biblia hebraj-ska określa terminem db[ (sługa, niewolnik), podczas gdy w tekście greckim użyty zostaje rzeczownik παῖς, który oznacza nie tylko sługę, ale także dziecko.

Chrystus, zwracając się do Boga: „Ojcze” (12,27.28), odkrywa własną tożsamość Syna. Potwierdza ją głos z nieba⁹⁷. Wydarzenie to bardzo często jest

porówny-92 Por. B. -G. Kim, The Voice from Heaven in the Gospel of John…, s. 91. F.J. Moloney wy-raża opinię przeciwną, ograniczając wzmiankę dotyczącą objawienia chwały Boga do wywyższenia Jezusa na krzyżu. Zob. F.J. Moloney, Signs and Shadows: Reading John 5–12, Minneapolis 1996, s. 190, przyp. 49.

93 D.F. Tolmie ujmuje temat z innej strony: „Bóg potwierdza wszystko, co zdziałał Jezus i pokazuje, że będzie z Nim podczas ostatecznego objawienia swojej chwały”. Zob.

D.F. Tolmie, The Characterization of God…, s. 67.

94 Taki pogląd wyraża C.A. Evans, powołując się na opinie C.K. Barretta, J.H. Ber-narda, R. Bultmanna, C.H. Dodda, L. Morrisa, A. Schlattera, R.E. Browna i R. Schnac-kenburga. Zob. C.A. Evans, The Voice from Heaven: A Note on John 12,28, “Catholic Biblical Quarterly” 1981, vol. 43, s. 406–408.

95 Ibidem, s. 408.

96 Otoczenie Syna chwałą (12,23) i Jego wywyższenie (12,32) stanowią treść godziny, do której odnosi się wypowiedź Boga zawarta w 12,28.

97 A.A. Trites odrzuca interpretację, zgodnie z którą głos z nieba w J 12,28 należy klasyfikować jako świadectwo Ojca о Jezusie. Według Tritesa nie są nim także dzieła

wane z opisanymi przez synoptyków wypadkami, które rozgrywają się w cza-sie przemienienia Jezusa (Mt 17,5; Mk 9,7; Łk 9,35)⁹⁸. W przeciwieństwie do re-lacji Mateusza, Marka i Łukasza, zbiorowym adresatem Bożej przemowy nie jest wąskie grono uczniów, ale sam Jezus i pośrednio także słuchający Go tłum.

Bezpośredni ton wypowiedzi Boga z jednej strony wskazuje na oczywisty cha-rakter relacji, jaka łączy Go z Jezusem, a z drugiej wyraża permanentne zaanga-żowanie we wszystko, czego dokonuje Syn (por. J 5,17). Błędne odczytanie przez lud świadectwa głosu z nieba jako dźwięku gromu czy też mowy anioła (12,29) przywołuje częsty w Ewangelii Jana biblijny motyw nieznajomości Bożego gło-su i Bożego oblicza⁹⁹. Warto zauważyć, że Ojciec odpowiada na prośbę Syna, której treść nawiązuje do modlitwy psalmisty błagającego о litość w obliczu trwogi о własne życie (Ps 6,4–5). Jej znaczenie wzmacnia przywołanie wcześniej postaci cierpiącego Sługi, a następnie wzmianka o potrzebie wywyższenia Syna Człowieczego (J 12,32). Wypowiedź Boga z J 12,28 koncentruje się zatem wokół bliskiej już męki Chrystusa, w której historyczne okoliczności ewangelista Jan stopniowo wprowadza odbiorcę przy pomocy Pism¹⁰⁰.