Świadectwo działania Boga (5,36–40)

36 Ja zaś mam świadectwo większe [od] Janowego: te bowiem dzieła, które dał mi Ojciec, abym wypełnił je, one, dzieła, które czynię, świadczą o mnie, że Ojciec mnie posłał.

Wyraźną zmianę w toku wypowiedzi wprowadza wyrażenie przeciwstaw-ne: „Ja zaś”¹⁹². Oprócz 5,34 pojawia się ono także w 8,45.50.55; 11,42 i 17,25, gdzie przedstawia przyjęcie przez Jezusa stanowiska odmiennego od interlokutorów czy świata. Wspomniane wyrażenie za każdym razem wpisuje się też w temat świadectwa о Chrystusie i Jego relacji względem Boga Ojca. Ostatni ze wskaza-nych wątków decyduje о wyższości posiadanego przez Jezusa świadectwa nad tym, do którego wagę przywiązują Żydzi. Znamiennym jest fakt, że Jezus „ma”

(ἔχω) świadectwo, określone przez siebie mianem większego od Janowego (τὴν μαρτυρίαν μείζω τοῦ Ἰωάννου). Nie jest tylko odbiorcą czynności świadczenia, jej przedmiotem, ale właścicielem; można też powiedzieć: wykonawcą tego

świa-191 Por. S. Pancaro, The Law in the Fourth Gospel…, s. 231; F. Lozada jr., A Literary Re‑

ading of John 5…, s. 100.

192 Spośród synoptyków nie występuje tylko w Ewangelii Marka. U Mateusza obec-ne jest ono wyłącznie w kazaniu na górze, kiedy Jezus wyjaśnia sens piątego (5,22), szó-stego (5,28.32) i ósmego (5,34) przykazania Dekalogu oraz wskazuje na konieczność prze-baczenia (5,39) i w tym kontekście tłumaczy przykazanie miłości bliźniego, obejmujące też miłość nieprzyjaciół (5,44). Z kolei w Ewangelii Łukasza wyrażenie ἐγὼδέ występuje tylko trzykrotnie. Po raz pierwszy w przypowieści о miłosiernym ojcu (15,17), w refleksji marnotrawnego syna, który porównuje swój własny los z sytuacją najemników. Drugi raz w wypowiedzi Jezusa skierowanej do uczniów podczas Ostatniej Wieczerzy (22,27), gdy wskazuje na swoją służebną postawę. Wreszcie, po raz trzeci, służy wyrażeniu prze-ciwnej względem szatana postawy Jezusa, który prosi za Szymonem, by nie ustała jego wiara (22,32). W świetle przedstawionych przykładów użycia formuły ἐγὼδέ u synopty-ków można stwierdzić, że ani razu nie występuje ona jako figura retoryczna w sporze Je-zusa z Żydami, jak dzieje się to w czwartej Ewangelii. Analizowane wyrażenie posiada zatem u Jana specyficzne, właściwe dla tego tekstu zastosowanie.

dectwa, tym, który ma możliwość materialnego posługiwania się nim, wyka-zywania go. Jest to jedyna w czwartej Ewangelii wzmianka о posiadaniu przez Jezusa świadectwa. Samo w sobie jest ono konieczne dla wiary w Syna Bożego, w przeciwieństwie do świadectwa о człowieku, którego Jezus nie potrzebuje, bo zna ludzkie wnętrze: „I dlatego nie miał potrzeby, aby kto zaświadczył о czło-wieku. On bowiem znał, co było w człowieku” (2,25).

W pełni uznane i przyjęte przez Jezusa świadectwo pochodzi od Ojca. Jest ono wynikiem Jego działania, które wyrażają czasowniki δίδωμι (dawać) oraz ἀποστέλλω (wysyłać). Stan posiadania przez Syna świadectwa większego od Jana (ἔχω τὴν μαρτυρίαν μείζω τοῦ Ἰωάννου) kontrastuje z chwilowym u Żydów pragnieniem radowania się światłem Jana Chrzciciela (5,35). Dzieła powierzone przez Ojca Jezusowi odpowiadają temu, co czyni On sam (5,19) i co ukazuje swojemu Synowi (5,20)¹⁹³. Wzmiankowane ἔργα obejmują zarówno słowa (1,50), jak i czyny (5,20) Chrystusa, a będąc w Jego posiadaniu, są przedmiotem od-bioru i oglądu ze strony ludzi oraz wzorem dla przyszłego działania uczniów (14,12).

Przekazanie dzieł ma charakter definitywny, о czym świadczy czas przeszły dokonany czasownika δίδωμι. Celowość działania Bożego wyraża natomiast wypowiedzenie „abym wypełnił je”. Paralelna względem zawartej w 5,36 fraza о przekazaniu i wypełnieniu dzieł znajduje się w modlitwie arcykapłańskiej Jezusa (17,4): „Ja Ciebie otoczyłem chwałą na ziemi, dzieło wypełniwszy, któ-re dałeś mi, abym uczynił” (ἐγώ σε ἐδόξασα ἐπὶ τῆς γῆς τὸ ἔργον τελειώσας ὃ δέδωκάς μοι ἵνα ποιήσω)¹⁹⁴. Obydwa fragmenty łączy wprawdzie perspektywa przedpaschalna, ale koncentrują się one na pełnej realizacji powierzonego do wykonania dzieła jako sumy zbawczych wydarzeń, przez które objawia się Oj-ciec wyjaśniany przez Syna (por. 1,18; 14,9). O ile w 5,36 misja Chrystusa znajdu-je się na etapie dokonywania dzieł (τὰ ἔργα […] ποιῶ), о tyle w 17,4 wchodzi już ona w decydującą fazę objawienia się chwały. Wyrażony tam w stwierdzeniu

„abym uczynił” cel jest już osiągnięty i otwiera się na takie świadectwo ze stro-ny Boga, przez które dostrzegalna okiem ludzkim chwała Ojca ma przekonać do wiary w Jego Syna.

37 I [który] posłał mnie Ojciec, Tamten zaświadczył o mnie. Ani głosu Jego nigdy [nie]

słyszeliście, ani oblicza Jego [nie] zobaczyliście.

Posłanie w czwartej Ewangelii wyraża podstawową relację, która zachodzi pomiędzy protagonistą dziejów zbawienia (Bogiem Ojcem) a wykonawcą Jego dzieła (Synem). Ilekroć bowiem w mowie Jezusa pojawia się wzmianka о posy-łającym Go (ὁ πέμψας), tylekroć towarzyszy jej dopowiedzenie charakteryzujące Boga jako Ojca (5,37; 6,44; 8,16.18; 12,49), prawdziwego (7,28; 8,26) bądź też

po-193 Por. B. Górka, Inicjacja w życie wieczne…, s. 216.

194 Por. A. Vanhoye, L’œuvre du Christ, don du Père (Jn 5,36 et 17,4)…, s. 377.

zostającego z Nim (8,29)¹⁹⁵. W jednym tylko przypadku – 1,33 – ὁ πέμψας okreś-la Boga w reokreś-lacji do Jana Chrzcicieokreś-la i wiąże się z przedstawieniem celu jego posłannictwa: „chrzczący w wodzie” (βαπτίζειν ἐν ὕδατι). Natomiast wzmiance о posłaniu przez Ojca towarzyszy objawienie tożsamości Chrystusa i zobrazo-wanie działania Boga.

Stwierdzenie Jezusa, że Ojciec zaświadczył о Nim (μεμαρτύρηκεν περὶ ἐμοῦ), skłania do odpowiedzi na pytanie nie tylko о sposób, w jaki to uczynił, ale także о okoliczności związane z czasem i miejscem. Odnoszący się do osoby Ojca zaimek „Tamten” nie odzwierciedla gramatycznej odległości względem podmiotu w syntagmie. Służy on raczej wyrażeniu psychologicznego dystansu pomiędzy biblijnym „teraz” a Bogiem Ojcem, który w przeszłości zaświadczył о Synu. Zaprzeczenie, jakoby Żydzi słyszeli głos Boga i oglądali Jego oblicze, przywołuje opisaną w Starym Testamencie teofanię na Synaju¹⁹⁶ i weryfikuje re-lację, na której budują oni swoją wiarę. Wypowiedź Jezusa zdaje się wykluczać, by wspomnianym świadectwem było doświadczenie Jana Chrzciciela nad Jorda-nem¹⁹⁷, ale jednocześnie trudno je identyfikować z samym objawieniem się Boga na Synaju¹⁹⁸. Analizowane zdanie posiada pozytywny aspekt, zwraca bowiem uwagę na konsekwencje świadectwa о Synu, ukazując odwieczne ojcostwo Boga i Jego stałą, wewnętrzną relację z Chrystusem¹⁹⁹. Na niej opiera się autorytet słów Jezusa i z niej czerpie skuteczność Jego dzieło. Jest to relacja odmienna od tej, która w Starym Testamencie łączy Mojżesza z Jahwe. W analizowanym fragmencie wypowiedzi biblijny motyw pełni jedynie rolę analogii. Żydzi, nie będąc naocznymi świadkami rozmowy Mojżesza z Bogiem ani też nie słysząc Jego słów, dają wiarę zawartemu przymierzu z Panem. Natomiast widząc doko-nywane przez Jezusa dzieła, nie tyle kontestują, co radykalnie odrzucają Jego relację z Ojcem²⁰⁰. Zarzut, jaki Chrystus kieruje do Żydów, niesie jednoznaczne przesłanie: nikomu, nawet Mojżeszowi, nie było i nie jest dane oglądać Boga

195 B. Urbanek wskazuje wręcz, że tytuł ὁπέμψαςμε jest jakby jednym z imion nada-nych przez Jezusa Bogu Ojcu. Zob. B. Urbanek, Rola głosu Jezusa w dziele Objawienia…, s. 132.

196 Por. Wj 19,5.16.19; 20,18; Pwt 4,12.15; 5,23–26; Syr 17,13.

197 Por. M. -J. Lagrange, Évangile selon Saint Jean…, s. 152: „Le témoignage du Père n’est pas celui qu’il a rendu à Jésus au baptême […]”.

198 Zdaniem R.E. Browna można uznać za możliwą ideę, według której Bóg składa na Synaju świadectwo о Jezusie w takim sensie, że powierza Prawo, a to Prawo Mojże-szowe świadczy о Chrystusie. Zob. R.E. Brown, Giovanni…, s. 294.

199 A. Vanhoye, Témoignage et vie…, s. 112.

200 J.M. Boice stwierdza wręcz, że odrzucenie świadectwa Pism wskazuje, iż prze-ciwnicy Jezusa, choć z urodzenia są Żydami, nie mają udziału w objawieniu danym Izraelowi na pustyni ani też w prawdziwym Izraelu, który przyjmuje dane tam obietni-ce i wierzy w nie. Zob. J.M. Boiobietni-ce, Witness and Revelation…, s. 79.

twarzą w twarz oraz słuchać Jego słów tak, jak może to czynić posłany przez Ojca do świata Syn²⁰¹.

38 I słowa Jego nie macie w was pozostającego, ponieważ, którego posłał Tamten, Temu wy nie wierzycie.

Niewiara Jezusowi²⁰² jest równocześnie niewiarą w Jego synostwo Boże, w to, że Ojciec, którego w zdaniu wyraża zaimek „Tamten”, posłał Go²⁰³ do świata. Widoczna na płaszczyźnie leksyki tekstu zmiana dotycząca wyrażenia czynności wysłania czy też posłania (ἀποστέλλω zamiast πέμπω) wskazuje na retoryczny zwrot w stronę interlokutorów, о których w 1,19 narrator mówi, iż posłali oni (ἀπέστειλαν) do Jana Chrzciciela kapłanów i lewitów, aby usłyszeć świadectwo i dowiedzieć się, kim on jest. Styl wypowiedzi Chrystusa korespon-duje zatem z systemem językowym narracji ewangelicznej. W porównywanych fragmentach przy pomocy tych samych terminów wyrażane są dwa różne po-ziomy relacji zachodzących w Bogu oraz pomiędzy ludźmi.

Przyczyną odrzucenia Chrystusa przez Żydów jest to, że nie mają oni trwa-jącego w nich słowa Bożego, о którego przyjściu do swoich i odrzuceniu przez nich mowa w prologu czwartej Ewangelii (por. 1,11). Poprzedzone rodzajnikiem λόγος jest słowem konkretnym, które Bóg kieruje do narodu wybranego przez wieki, a zawarte jest w Piśmie. Interioryzacja tego słowa sprawia, że pełni ono w człowieku rolę wewnętrznego świadectwa Boga Ojca²⁰⁴, które przekonu-je do wiary w Chrystusa²⁰⁵.

39 Badacie Pisma, ponieważ wy spodziewacie się w nich życie wieczne mieć: a tamte są świadczące о mnie.

Zamknięcie człowieka na słowo Boga staje się również przyczyną błędnej in-terpretacji Pism. Użyty w tekście czasownik „spodziewać się” występuje jeszcze w 7,52, w dialogu arcykapłanów i faryzeuszów z Nikodemem, któremu

zarzu-201 Księga Wyjścia kilkakrotnie zawiera wzmianki о rozmowie Mojżesza z Bogiem.

W 6,2 Jahwe objawia mu swoje imię, zaś w 19,9 zapowiada znak obłoku (!n[h b[b/ὁ στῦλος τῆς νεϕέλης), który uwiarygodni Mojżesza w oczach Izraelitów. Zjawisko to towa-rzyszy rozmowie Mojżesza z Bogiem w Namiocie Spotkania (33,9). Dialog ten opisuje Wj 33,11, gdzie autor natchniony informuje wprost о rozmowie Pana z Mojżeszem twa-rzą w twarz (~ynp‑la ~ynp hXm‑la/ἐνώπιος ἐνωπίῳ), jak z przyjacielem. Przedstawiona re-lacja, choć wyjątkowa, nie jest tożsama z tą, o której mówi Jezus, kiedy Boga nazywa swoim Ojcem i wskazuje na siebie jako Syna Bożego.

202 Dosłownie: „Temu” (τούτῳ).

203 W syntagmie obecny jest zaimek „którego” (ὅν).

204 R.E. Brown określa to świadectwo mianem samopotwierdzającej się prawdy, któ-ra jest bezpośrednio rozpoznawalna przez wezwanych do wiary. Zob. R.E. Brown, Gio‑

vanni…, s. 294.

205 Ibidem.

cają oni brak wiedzy i jednocześnie zalecają, by zbadał, iż żaden prorok nie po-chodzi z Galilei. Skierowana do Nikodema obelga, jakoby nie znał Prawa i Pism, odkrywa jednocześnie ignorancję zwierzchników żydowskich oraz ich niezna-jomość historii Izraela, nakreślonej w Piśmie. 2 Krl 14,25–26 zawiera bowiem wzmiankę о powołaniu przez Boga pochodzącego z Gat -ha -Chefer w Galilei proroka Jonasza, syna Amittaja, który wystąpił, gdy „nie było ani niewolnika, ani wolnego, i nie było, kto by pomógł Izraelowi” (2 Krl 14,26)²⁰⁶.

Zgłębianie Pism bez przyjęcia sercem słowa Bożego prowadzi do zagubienia istoty studium i przyjęcia go jako celu samego w sobie, który miałby zapewnić życie wieczne. Tymczasem Pisma są podmiotem świadczącym о Jezusie. Wy-rażenie „tamte są świadczące” koresponduje z działaniem przypisanym Ojcu w 5,37: „Tamten zaświadczył о mnie”. Można powiedzieć, że świadectwo Pism aktualizuje to, co Bóg w historii zaświadcza о swoim Synu. Przez pryzmat spi-sanego słowa Bożego, odczytywanego z uwagą, w duchu wiary, dochodzi się do poznania tożsamości Jezusa, który jest zapowiedzianym Mesjaszem²⁰⁷, Synem Bożym i życiem wiecznym²⁰⁸.

40 A nie chcecie przyjść do mnie, abyście życie mieli.

Wprowadzone poprzez „a” dopowiedzenie wyjaśnia sens lektury słowa za-wartego w Pismach. Ma ona prowadzić do spotkania z Chrystusem, do którego nie chcą przyjść Jego przeciwnicy, aby mieć życie wieczne. Osiągnięcia tego celu nie zapewnia skrupulatne wypełnianie przepisów prawnych, wskazówek na-uczycieli, którym zdaje się, że posiedli mądrość Boga i drogę do zbawienia, ale sam Chrystus. On bowiem jest życiem wiecznym ofiarowanym przez Ojca²⁰⁹.

Zawarte w 5,40 zdanie diagnozuje motywacje przeciwników Jezusa.

W czwartej Ewangelii zwrot w konstrukcji ἔρχομαι + πρός występuje dość czę-sto, wyrażając ruch fizyczny, zwrócenie się ku sobie bohaterów ewangelicznej narracji, ale także relację na płaszczyźnie metafizycznej²¹⁰. Kto zbliża się do Je-zusa, przychodzi do tego, który jest „chlebem życia”, pokarmem mogącym za-spokoić wszelki głód (6,35). Przyjście do Chrystusa jest też świadectwem uprze-dzającego działania Ojca, który inspiruje, udziela łaski do tego, by w osobie Jezusa, w Jego dziełach i nauczaniu, rozpoznać posłanego od Ojca Syna Bożego (por. 6,37.44–45.65). Nie oznacza to jednak zależnej od upodobania Boga prede-stynacji kogoś do zbawienia bądź potępienia. Już bowiem z duchowej historii Izraela, zwłaszcza z faktu zawartego na Synaju Przymierza, wynika, że Bóg

206 Por. S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 1–12)…, s. 655.

207 Por. A. Chometon, Le Christ Vie et Lumière…, s. 146–147.

208 Y. Simoens mówi wręcz о podaniu w J 5,39 kryterium chrystologicznej i chrześ-cijańskiej lektury Pism, zarówno w ich całości, jak i w każdej części. Zob. Y. Simoens, Secondo Giovanni…, s. 305.

209 Por. J. Giblet, Le témoignage du Père (Jean 5,31–47)…, s. 56–57.

210 Por. S. Grasso, Il Vangelo di Giovanni…, s. 256–257.

pragnie takiego wejścia w relację z człowiekiem, które prowadzi do życia (zob.

Pwt 30,16). Wzmiankowana przez Jezusa niechęć Żydów jest skutkiem opiera-nia się woli Boga i pozostawieopiera-nia Jego słowa niejako obok ich własnego życia.

Diagnozę przyczyn takiej postawy formułuje Jezus w dialogu z Nikodemem:

„To zaś jest sąd, że światło przyszło do świata, a umiłowali ludzie więcej ciem-ność, niż światło: Były bowiem złe ich uczynki” (J 3,19)²¹¹. U podstaw zrozumie-nia działazrozumie-nia Boga w świecie i odkrycia, kim jest Chrystus, znajduje się porzą-dek moralny, oparty na miłości do Boga²¹². Ta z kolei jest możliwa dzięki wierze.

Każdy praktyczny wybór dobra z tej wiary wypływa, implikując dążenie do prawdy, zgodnej z nadzieją osiągnięcia życia wiecznego (zob. 3,21). Odrzucenie zawartego w Pismach świadectwa о Jezusie jest de facto odrzuceniem wiarygod-ności samego Boga i poszukiwaniem własnej chwały²¹³.