Wstęp o innym świadczącym (5,31–32)

Mowę obronną rozpoczyna zdanie, w którym Jezus podważa sposób myśle-nia swoich przeciwników (5,31):

Jeśli ja świadczę о sobie, świadectwo moje nie jest prawdziwe.

Zawarty w wypowiedzi warunek powołuje się na ogólną zasadę (conditio generalis), według której nie można być świadkiem we własnej sprawie. Starote-stamentalny kontekst Pwt 17,6 i 19,15 mówi о przyjmowaniu świadectwa dwóch lub trzech osób, gdy rzecz dotyczy przestępstwa podlegającego karze śmierci.

Tymczasem z wypowiedzi Jezusa można wnioskować, że wspomniana zasada odnosi się także do innych kwestii, które wymagają rozstrzygnięcia na drodze sądowej. Obecne w J 5,31 wyrażenie przyimkowe „o sobie” nie dotyczy jakości świadectwa składanego przez Jezusa. Ono jest prawdziwe nawet wtedy, gdy składa je sam Chrystus, o czym mowa w 8,14: κἂν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ(

ἀληθής ἐστιν ἡ μαρτυρία μου (Chociaż Ja świadczę о sobie, prawdziwe jest świa-dectwo moje)¹⁵⁶. Jednakże w obliczu niezrozumienia tego faktu przez przeciw-ników Jezusa rzeczą konieczną jest odwołanie się do innego świadectwa, które odpowiada przyjętej w Prawie praktyce¹⁵⁷.

Paralelna względem 5,31 wypowiedź znajduje się w 8,54a: ἐὰν ἐγὼ δοξάσω ἐμαυτόν( ἡ δόξα μου οὐδέν ἐστιν (Jeśli Ja otaczam chwałą siebie, chwała moja niczym jest). Przedmiotem zainteresowania nie jest tam jednak świadectwo (μαρτυρία), ale chwała Jezusa, której źródłem jest Ojciec (8,54b): ἔστιν ὁ πατήρ μου ὁ δοξάζων με (Jest Ojciec mój otaczający chwałą mnie). Ten widzialny aspekt

156 Por. A. Vanhoye, Témoignage et vie…, s. 156.

157 Por. R.H. Lightfoot, St. John’s Gospel. A Commentary, Oxford 1963, s. 145.

aktywności Boga w świecie jest również znakiem potwierdzającym wybranie, bezpośrednią z Nim relację.

Obraz widzialnej chwały Boga przedstawia przede wszystkim Stary Testa-ment. Przykład stanowi narracja о wędrówce Izraela przez pustynię (Wj 16,7.10;

24,16–17; 33,18.22; 40,35; Kpł 10,3), gdzie Bóg objawia swoją chwałę na oczach ludu, także w znaku świetlistego obłoku. Szczególnym jednak świadectwem obcowania z chwałą Boga jest opis wyglądu twarzy Mojżesza, opromienionej po spotkaniu z Nim na Synaju (Wj 34,29.30.35). Do wyrażenia tego zjawiska Septuaginta używa czasownika δοξάζω, z kolei Biblia hebrajska posługuje się terminem !rq. Czwarta Ewangelia nie mówi nic о tym, by oblicze Jezusa jaśniało chwałą Boga¹⁵⁸. Uwielbienie, do którego w J 8,54b nawiązuje Chrystus, można porównać z tym, jakiego według zapowiedzi Mojżesza w Kpł 10,3 dokona Bóg pośród swego ludu, objawiając swoją moc i obecność oraz angażując się w jego historię. Chwała Jezusa jest taką właśnie chwałą, którą Ojciec objawia w dzie-jach narodu wybranego, ale wyrażoną w nowy, nieodkryty dotąd sposób, bo za sprawą Syna (por. J 1,14), poprzez dokonane znaki.

Paralelizm wypowiedzi z J 5,31 i 8,54 już na płaszczyźnie literackiej odkry-wa związek pomiędzy świadectwem i chodkry-wałą w czodkry-wartej Eodkry-wangelii. Należy zaznaczyć, że doświadczenie Jezusa nie opiera się na ludzkim osądzie, ale na wiedzy, którą о Ojcu może mieć wyłącznie Syn¹⁵⁹. Tę prawdę wyraża Chrystus w 5,32:

Inny jest świadczący о mnie, a wiem, że prawdziwe jest świadectwo, które [On] świad‑

czy o mnie.

Rozpoczynająca zdanie złożone fraza: „Inny jest świadczący” stanowi przy-kład występującej u Jana antonomazji¹⁶⁰, która po raz pierwszy w ustach Jezusa

158 Według słów Chrystusa w J 14,9 oglądanie Syna jest równoznaczne z ogląda-niem Ojca: ὁἑωρακὼςἐμὲἑώρακεντὸνπατέρα (Widzący mnie zobaczył Ojca). Wzmianka о zmianie wyglądu Jezusa pojawia się natomiast u synoptyków w relacji о przemienie-niu Jezusa na górze Tabor (Mt 17,2; Mk 9,3; Łk 9,29). Mateusz i Łukasz wskazują na zmia-nę wyglądu Jego twarzy. Ponadto pierwszy z ewangelistów dodaje jeszcze informację о jaśnieniu twarzy Jezusa. Marek natomiast koncentruje się na zmianie dotyczącej wy-glądu szat. Zaobserwowane różnice, które zachodzą pomiędzy tekstami każdej z Ewan-gelii, w jeszcze większym stopniu ukazują specyfikę tekstu Jana, który w Chrystusie i przez Niego odsłania działającego Ojca.

159 Por. J.T. Nielsen, The Narrative Structures of Glory and Glorification in the Fourth Go‑

spel…, s. 365.

160 Por. о Janie Chrzcicielu: ἄνθρωπος( ἀπεσταλμένοςπαρὰθεοῦ (J 1,6), ϕωνὴβοῶντος ἐντῇἐρήμῳ (1,23); о Chrystusie: μονογενοῦς (1,14), μονογενὴςθεὸϚὁὢνεἰςτὸνκόλπον τοῦπατρός (1,18), ὁἀμνὸςτοῦθεοῦὁαἴρωντὴνἀμαρτίαντοῦκόσμου (1,29), ὁἀμνὸςτοῦ θεοῦ (1,36), ὃνἔγραψενΜωϋσῆςἐντῷνόμῳκαὶοἱπροϕῆταιεὑρήκαμεν (1,45); о Bogu: ὁ πέμψαςμεβαπτίζεινἐνὕδατι (1,33).

służy nazwaniu Boga Ojca¹⁶¹. Forma czasu teraźniejszego orzeczenia imiennego

„jest świadczący” wskazuje na stałą cechę podmiotu zdania. Imiesłów czynny czasownika „świadczyć” oddaje czynność powtarzającą się, której adresatem jest Chrystus. Wspomniany imiesłów, oprócz 5,32, występuje jeszcze dwukrot-nie, a jego podmiotami są Jezus (8,18)¹⁶² oraz uczeń (21,24). Przedmiotem czynno-ści świadczenia za każdym razem jest Syn Boży, ale źródłem działania pozostaje niezmiennie Ojciec, który przez Syna dokonuje dzieła zbawienia (por. 1,2–3).

Elementami konstytutywnymi dla 5,32; 8,18 i 21,24 są: a) oparta na posłaniu¹⁶³ relacja z Ojcem, który jest protagonistą świadectwa о Synu, b) czynność świad-czenia wyrażona w imiesłowie czynnym czasu teraźniejszego, c) przedmiot świa- dectwa, którym jest Chrystus. Obecny w J 21,24 zaimek τούτων wskazuje nie tyl-ko na bezpośredni tyl-kontekst z rozbudowaną sceną spotkania Zmartwychwstałe-go wraz z uczniami nad Jeziorem Galilejskim, ale na całą Ewangelię, która jest świadectwem ucznia о Jezusie Chrystusie, Synu Bożym, posłanym od Ojca¹⁶⁴.

Wzmiankowane w 5,32 świadectwo opiera się na wyjątkowej relacji, jaka zachodzi w Bogu pomiędzy Ojcem i Synem¹⁶⁵, co podkreśla użyte w zdaniu wy-rażenie przyimkowe „o mnie”. Świadectwo, о którego prawdziwości Chrystus wie, nie zatrzymuje się jednak na Nim samym, ale odsłania „innego” – Ojca. Jest rzeczą znamienną, że mówiąc о Tym świadczącym, Jezus nie określa Go mia-nem „różnego” od siebie (ἕτερος), ale właśnie „innego”. Chodzi tu о wskazanie odrębności osób, a nie życia, które jest wspólne dla Ojca i Syna. Wiedzę doty-czącą życia Bożego w pełni odsłania Jezus w 10,30 i 17,21–22, gdzie mówi о swej jedności z Ojcem. On z kolei jest Tym, który odkrywa wobec świata tajemnicę tożsamości Syna¹⁶⁶. W czwartej Ewangelii wzmianka dotycząca wiedzy na temat

161 J. -A.A. Brant bez uzasadnienia wynikającego z analizy tekstu, a także wbrew opinii większości egzegetów przypisuje to świadectwo Janowi Chrzcicielowi. Por.

J. -A.A. Brant, John…, s. 99.

162 Czynność świadczenia, której podmiotem jest Jezus, współwystępuje ze świad-czeniem Ojca. Po frazie: ἐγώεἰμιὁμαρτυρῶνπερὶἐμαυτοῦ spójnik καί wprowadza zdanie współrzędnie złożone: μαρτυρεῖπερὶἐμοῦὁπέμψαςμεπατήρ. Podmiotem drugiej części wypowiedzenia jest „posyłający Ojciec”. Jego świadectwo wyraźnie łączy się z aktyw-nością Syna, na co wskazuje także związek omawianego w 5,32 świadectwa „innego”

z treścią wypowiedzi Jezusa w 5,36–38.

163 Obydwie relacje – Ojca względem Syna oraz Syna względem uczniów – bar-dzo często wyrażają w czwartej Ewangelii czasowniki ἀποστέλλω i πέμπω (zob. 3,17.34;

4,34.38; 5,23.24.30.36.37.38; 6,29.38.39.44.57; 7,16.18.28.29.33; 8,16.18.26.29.42; 9,4; 10,36; 11,42;

12,44.45.49; 13,20; 14,24; 15,21; 16,5; 17,3.8.18.21.23.25; 20,21).

164 Zaimek οὗτος może odnosić się do kogoś lub czegoś zarówno w bliskim, jak i dal-szym kontekście, jednakże odległość ta ma charakter psychologiczny, a nie gramatyczny.

Por. M. Zerwick, Il Greco del Nuovo Testamento…, s. 144.

165 Por. J. Giblet, Le témoignage du Père (Jean 5,31–47)…, s. 50.

166 Por. I. de la Potterie, La notion de témoignage dans Saint Jean…, s. 199; M. Nicolaci, Egli diceva loro il Padre…, s. 155.

prawdziwości świadectwa pojawia się jeszcze w 19,35 i 21,24, ale obejmuje już podmioty posiadające naturę różną od Jezusa i Ojca.

Pierwszy ze wskazanych tekstów przekazuje informację о tym, który „uj-rzał” i „wie”, że mówi prawdę. Drugi z kolei werset, stanowiący część epilogu Ewangelii, zawiera przekonanie podmiotu zbiorowego „my” о prawdziwości świadectwa ucznia. Liczba mnoga czasownika οἶδα angażuje zarówno narra-tora, jak i adresata tekstu. Zestawiając ze sobą wzmianki о świadectwie z 5,32;

8,18 oraz 21,24, można wyróżnić trzy poziomy wiedzy: Syna Bożego, naocznego świadka – ucznia i wierzącego, który przyjął Ewangelię. W każdym przypadku οἶδα wyraża pełnię poznania, które u człowieka łączy się jeszcze z doświad-czeniem wiary¹⁶⁷. Jej brak jest źródłem niezrozumienia znaków działania Ojca w misji Chrystusa na ziemi i przeszkodą w rozpoznaniu, że Jezus jest Synem Bożym. Wiara, choć stanowi odpowiedź człowieka na świadectwo Boga, sama pierwotnie jest darem Ojca, о czym poucza Chrystus w 6,44: „Nikt [nie] może przyjść do mnie, jeśli nie Ojciec, który posłał mnie, przyciągnął go”. W takim świetle prawdziwość świadectwa wierzącego w Chrystusa uzależniona jest od inicjatywy Boga Ojca i dzięki Niemu de facto staje się prawdziwie Bożym świa-dectwem.