Trzeci ze sposobów przedstawienia tematu świadectwa w czwartej Ewan-gelii jest najmniej jednorodny. Egzegeci częściej zwracają uwagę na teologiczną funkcję świadectwa w obrębie jednej czy kilku perykop, aniżeli dokonują kom-pleksowej analizy struktury tekstu. Do znaczących artykułów, które podejmu-ją kwestię roli świadectwa Ojca w czwartej Ewangelii, należy tekst autorstwa U.C. von Wahldego101. Biblista z Chicago wychodzi w nim od analizy fragmen-tu pierwszej apologii Jezusa (w której wymienione są odnoszące się do Niego świadectwa), a następnie rozważa problem wiary w Syna Bożego w tekście całej Ewangelii Jana. W opinii U.C. von Wahldego spośród czterech przytoczonych przez Jezusa świadków – to znaczy: Jana Chrzciciela, dzieł Jezusa, Ojca oraz Pism – obecność i rola trzeciego z nich wymaga zwrócenia szczególnej uwagi.
Identyczny postulat pojawia się już w przytoczonym przez egzegetę komenta-rzu R. Schnackenburga, który wyróżnia świadectwo Ojca jako źródło wszyst-kich form świadczenia w czwartej Ewangelii102. Tymczasem U.C. von Wahlde przywołuje nieuznawany przez wielu badaczy pogląd, według którego świa-dectwo Ojca odnosiłoby się wyłącznie do głosu z nieba w czasie chrztu Jezusa103. Proponuje jednak inne rozwiązanie problemu, koncentrując swoją uwagę na świadectwie wzmiankowanym w 5,37–38. Według niego świadectwo Ojca jest właściwie Jego słowem, przekazanym Jezusowi, a następnie światu za sprawą
101 U.C. von Wahlde, The Witnesses to Jesus in John 5,31–40 and Belief in the Fourth Go‑
spel, “Catholic Biblical Quarterly” 1981, vol. 43, s. 385–404.
102 Pisząc о „świadectwie innego”, R. Schnackenburg wykazuje, że nie chodzi о ko-lejne, nowe świadectwo, ale о to, które stale о swoim Synu składa Bóg Ojciec. Zob.
R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium. II. Teil: Kommentar zu Kap. 5–12, Freiburg 1971, s. 174.
103 U.C. von Wahlde, The Witnesses to Jesus in John 5,31–40…, s. 386, przyp. 7. Należy zwrócić uwagę, że w czwartej Ewangelii brak opisu przyjęcia przez Jezusa chrztu z rąk Jana. Funkcję tego obrzędu pełni świadectwo Jana dotyczące tożsamości Chrystusa.
Por. A. Malina, Chrzest Jezusa w czterech Ewangeliach. Studium narracji i teologii, Katowice 2007, s. 365, 372.
Jezusa. Stąd też błąd Żydów polega na odrzuceniu wiary w Chrystusa i przeko-naniu, że mają oni słowo Boga. Taka linia interpretacji, zdaniem uczonego, nie jest szeroko rozpowszechniona. Sam jednak przyznaje, że pewne intuicje w tym względzie zawiera także komentarz autorstwa C.K. Barretta104.
W rozumieniu biblisty z Chicago mowa Jezusa dotycząca świadków, w roz-dziale piątym Ewangelii Jana, stanowi rozbudowany wstęp do dyskusji z Ży-dami, którą można podzielić na trzy części. Centrum pierwszej z nich stanowi osoba świadczącego Jezusa w rozdziale ósmym. W drugiej przedmiotem sporu są czyny (dzieła) Jezusa, zaś w części trzeciej problem dotyczy Pism. Postawę pełną gotowości do przyjęcia świadectw о Jezusie prezentują przedstawieni w J 1,35–2,22 uczniowie. Zdaniem egzegety odpowiedź wiary na słowa i dzie-ła Chrystusa czyni z nich Jego naśladowców i towarzyszy, tak jak dzieje się to u synoptyków105. Za kluczowe w tym względzie uznaje jednak świadectwo samego Jana Chrzciciela, który jako pierwszy w Ewangelii wskazuje zebranym nad Jordanem Baranka Bożego. To wydarzenie, w opinii U.C. von Wahldego, jest swoistym preludium do przyjęcia wiary w Syna, opartej na doświadczeniu Jego chwały objawionej w dziełach, w świadectwie Pism oraz w słowach Jezu-sa106. Jej odrzucenie przez Żydów, о czym mówi On sam w J 15,23–25, staje się wymownym znakiem przyjęcia przez nich pełnej odpowiedzialności za własne grzechy. Według biblisty z Chicago słowa Jezusa z wieczernika pokazują, że funkcja świadectwa о Synu w czwartej Ewangelii nie polega jedynie na przeko-naniu do wiary w Niego, ale także na przekoprzeko-naniu ludzi о ich osobistej grzesz-ności. Chociaż w tekście amerykańskiego biblisty nie wybrzmiewa ostatecznie stwierdzenie, że struktura czwartej Ewangelii opiera się na świadectwie Ojca о Jezusie, to jednak, ukazując różne sposoby jego realizacji, egzegeta potwier-dza znaczącą rolę tego tematu w tekście Jana. Z powodzeniem wykazuje bo-wiem, że przyjęcie wiary w Syna Bożego jest procesem rozciągniętym w czasie, obejmującym poszczególne wydarzenia ewangeliczne, naświetlone dodatkowo poprzez Pisma oraz słowa Jezusa.
Bezpośrednio specyfiką budowy czwartej Ewangelii zajmuje się hiszpań-ski badacz L. Sánchez Navarro107, określając ją mianem struktury świadectwa.
Według biblisty z Madrytu zasadza się ona na zawartej w prologu Ewan- gelii Jana syntezie teologicznej tego wszystkiego, co jest rozwinięte w narracji
104 C.K. Barrett pisze о uwierzytelniającym się (self ‑authenticating) charakterze wiary, która jest świadectwem Ojca we wnętrzu wierzącego. Zob. C.K. Barrett, The Gospel Accor‑
ding to St. John. An Introduction with Commentary and Notes on the Greek Text, London 1978, s. 266–267.
105 U.C. von Wahlde, The Witnesses to Jesus in John 5,31–40…, s. 399–400.
106 Ibidem, s. 401.
107 L. Sánchez Navarro, Estructura testimonial del Evangelio de Juan, “Biblica” 2005, vol. 86, s. 511–528.
tekstu108. We wstępnych obserwacjach egzegeta wyróżnia trzy zasadnicze po-łączenia tematyczne u Jana. Są nimi: po pierwsze, świadectwo, wiara109 i ży-cie; po drugie, świadectwo i prawda; po trzecie, świadectwo i chwała. Pisząc, że wiara jest odpowiedzią na świadectwo, uczony z Uniwersytetu San Dáma-so przywołuje między innymi to, które zostaje złożone pod krzyżem Jezusa, w 19,35. Uważa też, że między świadectwem a prawdą w czwartej Ewangelii istnieje semantyczna zależność110, zaś w zestawieniu z chwałą w nieodwołalny sposób wskazuje ono na mesjańskie posłannictwo oraz synostwo Boże Jezusa111. Wzmiankowane świadectwo pełni zatem w Ewangelii Jana rolę słowa klucza, które pozwala zarówno przedstawionym w niej bohaterom, jak i odbiorcom tek-stu odkryć tożsamość Chrytek-stusa.
Nieco więcej miejsca poświęca L. Sánchez Navarro analizie wielkiej inkluzji, którą stanowią wersy 1,19 i 21,24. Posługując się graficznym schematem budowy obydwu porównywanych fragmentów, wskazuje na ich paralelność. Przedmio-tem analizy jest również Pierwszy List Jana. Ze względu na funkcję, jaką w jego strukturze odgrywa „świadectwo”, madrycki biblista wskazuje na pokrewność tego tekstu względem czwartej Ewangelii. W podejmowanych badaniach eg-zegeta dystansuje się od diachronii, przy czym – jak przyznaje – nie sposób bez osiągnięć tej metody dotrzeć do najstarszych świadków tekstu biblijnego112.
Ponadto z przeprowadzonych przez uczonego badań wynika, że najwięk-sza częstotliwość występowania leksemów о rdzeniu słowotwórczym μαρτ- w Ewangelii Jana jest dostrzegana w rozdziałach od pierwszego do dziesiątego, zaś pomiędzy trzynastym i dwudziestym pierwszym występują one tylko kil-kakrotnie113. Według niego struktura literacka czwartej Ewangelii jest
trypty-108 Ibidem, s. 511: „El prólogo del 40 Evangelio (1,1–18) contiene una síntesis teológica de lo que se desarrollará en forma narrativa”.
109 W Ewangelii Jana nie występuje rzeczownik πίστις (wiara). Często pojawia się natomiast czasownik πιστεύω (wierzyć) – np. 1,7.12.50; 2,11; 3,12; 4,21 – oraz przymiot-niki ἄπιστος (niewierzący) i πιστός (wierzący) – 20,27. Użycie wspomnianego rzeczow-nika zarówno w omawianym artykule, jak i w tekście niniejszej publikacji wydaje się jednak uzasadnione, za takim rozwiązaniem przemawiają bowiem względy językowe i spójność wywodu.
110 L. Sánchez Navarro, Estructura testimonial del Evangelio de Juan…, s. 512–514.
111 O zależności między świadectwem i chwałą traktuje również: J. Painter, The Quest for the Messiah. The History, Literature and Theology of the Johannine Community, Edinburgh 1993, s. 241.
112 L. Sánchez Navarro, Estructura testimonial del Evangelio de Juan…, s. 516. W oce-nie Papieskiej Komisji Biblijnej studium diachroniczne jest oce-nieodzowne w zrozumieniu dynamizmu historycznego oraz w ukazywaniu bogactwa złożoności Pisma Świętego.
Zob. Papieska Komisja Biblijna, Interpretacja Pisma Świętego w Kościele, przeł. K. Roma-niuk, Poznań 1994, s. 31.
113 L. Sánchez Navarro, Estructura testimonial del Evangelio de Juan…, s. 522, przyp. 56.
kiem, w którym treść prologu Ewangelii (1,1–18) stanowi wprowadzenie do nar-racji, a świadectwo Jana Chrzciciela (1,19 → 10,42) oraz umiłowanego ucznia (13,1 → 21,25) łączy świadectwo Ojca (11,1 → 12,50)114. Biblista z Uniwersytetu San Dámaso jest zdania, że wypełnienie tego właśnie świadectwa, wspomnia-nego już w 5,37, dokonuje się w rozdziałach jedenastym i dwunastym, a kon-kretnie za pośrednictwem dwóch wydarzeń: cudu wskrzeszenia Łazarza i głosu z nieba115.
Przedstawiona opinia wymaga jednak weryfikacji. Warto bowiem zwrócić uwagę na tryb dokonany użytego w 5,37 czasownika μαρτυρέω. Skutki czyn-ności wyrażonej w trybie oznajmującym czasu przeszłego dokonanego trwa-ją w momencie mówienia о niej. Dlatego też należy przytrwa-jąć, że wzmiankowa- ne w 5,37 świadectwo Ojca ma miejsce w przeszłości. Stąd interpretacja, jakoby w tym konkretnym miejscu mogło wskazywać ono na przyszłe wydarzenia, wydaje się nieuzasadniona. Według L. Sáncheza Navarra cud wskrzeszenia Ła-zarza jest ostatnim dokonanym przez Jezusa znakiem116 i posiada cechy bliskie wydarzeniu z Kany Galilejskiej. Jak bowiem pierwszy opisany w czwartej Ewan-gelii cud objawia chwałę Jezusa i wzbudza wiarę uczniów, tak ostatni porusza Żydów i staje się przyczyną wzbudzenia wiary w wielu spośród nich (11,45).
Nieco więcej miejsca madrycki uczony poświęca analizie werbalnego świadec-twa Ojca z 12,28. Głos z nieba uznaje za najważniejsze świadectwo. Zdaniem hiszpańskiego biblisty chwała, о której mówi Ojciec, obejmuje nie tylko publicz-ną działalność Jezusa, ale także Jego misterium paschalne117.
Opinii L. Sáncheza Navarra na temat znaczenia wydarzeń w jedenastym i dwunastym rozdziale Ewangelii Jana nie podzielają D. Senior118, U. Schnelle119 oraz N.T. Wright120. Według pierwszego z wymienionych egzegetów wskrze-szenie Łazarza (11,1–44) i narada, w czasie której skazano Jezusa na śmierć (11,45–53), służą podsumowaniu działalności Chrystusa i wprowadzeniu do wydarzeń związanych z męką Pańską. Z kolei U. Schnelle zwraca uwagę na temat „godziny”, która w czwartej Ewangelii łączy mękę i śmierć Jezusa z Jego
114 Ibidem, s. 528.
115 Ibidem, s. 525.
116 Stanowisko hiszpańskiego egzegety nie jest odosobnione. Zob. M. de Jonge, Signs and Works in the Fourth Gospel, in: Idem, Jesus: Stranger from Heaven and Son of God.
Jesus Christ and the Christians in Johannine Perspective, ed. J.E. Steely, Missoula 1977, s. 124, a także identyczny tekst: M. de Jonge, Signs and Works in the Fourth Gospel, in: Miscella‑
nea Neotestamentica. Volumen alterum, eds. T. Baarda, A.F.J. Klijn, W.C. van Unnik, Leiden 1978, s. 114.
117 L. Sánchez Navarro, Estructura testimonial del Evangelio de Juan…, s. 526–527.
118 D. Senior, The Death of Jesus as Sign…, s. 271–291.
119 U. Schnelle, Cross and Resurrection in the Gospel of John, in: The Resurrection of Jesus in the Gospel of John, eds. C.R. Koester, R. Bieringer, Tübingen 2008, s. 127–151.
120 N.T. Wright, The Resurrection of the Son of God, Minneapolis 2003, s. 669.
zmartwychwstaniem. Zdaniem tego badacza wywyższenie Chrystusa na krzy-żu oraz Jego uwielbienie przez Ojca wzajemnie się przenikają121 i są wydarze-niami przełomowymi w narracji czwartej Ewangelii, natomiast wskrzeszenie Łazarza stanowi w niej tylko prefigurację zmartwychwstania Jezusa. Stanowi-sku biblisty z Wittenbergi, które dotyczy wydarzeń paschalnych, bliski jest po-gląd trzeciego ze wspomnianych uczonych – N.T. Wrighta. Obok sześciu zna-ków (przemiana wody w wino [2,1–11], uzdrowienie syna dworzanina [4,46–64], uzdrowienie chorego przy sadzawce Betesda [5,2–9], rozmnożenie chlebów i ryb [6,1–14], przywrócenie wzroku niewidomemu od urodzenia [9,1–7], wskrzesze-nie Łazarza [11,1–44]) wymienia on jeszcze dwa: ukrzyżowawskrzesze-nie (19,1–37) oraz zmartwychwstanie Jezusa (20,1–29)122. Według N.T. Wrighta siedem pierwszych znaków naśladuje stary porządek stworzenia i prowadzi uczniów do wiary. Na-tomiast ósmy, którym jest zmartwychwstanie, wyjaśnia wszystkie dzieła Jezusa i wskazuje na „otwarcie nowego dnia”123.
Wzmiankowane w tekście Jana liczne świadectwa о Jezusie, a zwłaszcza Ojca о Synu, prowadzą na Golgotę i znajdują tam swoje dopełnienie124. Dla-tego też tak bardzo interesujące wydaje się obecne w narracji po śmierci Je-zusa anonimowe świadectwo z 19,35. Krótkie studium nad jego tożsamością, rolą w czwartej Ewangelii, a także zależnością od Boga Ojca prezentuje artykuł R. Kempthorne’a125. Biblista z Oxfordu wstępnie rozpatruje w nim sześć krytycz-nych przesłanek, które dotyczą: przynależności J 19,35 do tekstu oryginalnego;
związku obecnego tam zaimka ἐκεῖνος (tamten) z Bogiem oraz postacią umiło-wanego ucznia; przedmiotu świadectwa, którym jest wypłynięcie krwi i wody z przebitego boku Jezusa; analogii ze wzmianką о świadectwie w 21,24; antycy-pacji treści z 19,34 w wypowiedzi Jezusa о strumieniu wody żywej w 7,38; uzna-nia historycznej bliskości Pierwszego Listu Jana względem czwartej Ewangelii, który może potwierdzić prawdziwość relacji naocznego świadka wydarzeń na Golgocie126.
Zdaniem R. Kempthorne’a obecny w J 5,37 zwrot ἐκεῖνος μεμαρτύρηκεν (tamten zaświadczył) jest precyzyjną antycypacją języka wypowiedzi z 19,35, która czyni także aluzję do słów Jezusa z 5,32, о innym świadczącym. Bibli-sta wskazuje również na pośrednie nawiązanie do świadectwa samego Jezusa
121 U. Schnelle, Cross and Resurrection in the Gospel of John…, s. 147–148.
122 Egzegeta pomija motyw chodzenia Jezusa po wodzie (6,16–21).
123 N.T. Wright, The Resurrection of the Son of God…, s. 669.
124 Por. A.T. Lincoln, The Gospel According to Saint John, New York 2005, s. 61. G. Rossé mówi wręcz о kulminacji objawienia Boga, możliwości doświadczenia Go w relacji Ojciec–Syn. Zob. G. Rossé, Il grido di Gesù in Croce. Una panoramica esegetica e teologica, Roma 1984, s. 146.
125 R. Kempthorne, “As God is my Witness!” John 19,34–35, “Studia Evangelica” 1973, vol. 6, s. 287–290.
126 Ibidem, s. 287–288.
(8,18), a także dzieł (5,36) czy Pism (5,39). Natomiast obecną w 19,35 wzmiankę о prawdziwości świadectwa kojarzy z zapowiedzianą przez Chrystusa aktyw-nością Ducha Świętego127. Spośród grona potencjalnych świadków spod krzyża – upatrywanych w osobie jednego z żołnierzy, a częściej w tradycji egzegetycz-nej z postacią umiłowanego ucznia Jezusa – nie wskazuje nikogo. Skłania się bowiem ku rozwiązaniu, które to anonimowe świadectwo przypisuje Bogu Ojcu128. On jedyny, zdaniem brytyjskiego uczonego, jest kompetentnym świad-kiem życia oraz misji Jezusa Chrystusa i może prawdziwie potwierdzić jego tożsamość jako Syna Bożego.
Zaproponowanej przez R. Kempthorne’a interpretacji nie podziela L. Sta-chowiak129, uważając ją za mało prawdopodobną. Biblista z KUL -u wskazuje wprawdzie na zauważone już pomiędzy 5,32 a 19,35 podobieństwo świadectw, jednakże skupia się na osobie umiłowanego ucznia. Zdaniem egzegety ów wspo-mniany uczeń może postulować prawdziwość swojego świadectwa, ponieważ opiera się ono na Boskim autorytecie Pisma i ścisłej łączności z Jezusem130. Po-gląd L. Stachowiaka w ogólnym kształcie wydaje się poprawny, ale jest niepre-cyzyjny. Nie uwzględnia oddziaływania Boga Ojca na uczniów (6,44) i przede wszystkim nie bierze pod uwagę zawartego w drugiej części apologii Jezusa z 5,31–47 przesłania dotyczącego świadectwa о Synu. Analizując wcześniej skie-rowaną do Żydów mowę Jezusa, L. Stachowiak wskazuje na cztery pośrednie i bezpośrednie świadectwa131. Nie wyjaśnia jednak wyraźnie tego rozróżnienia.
Wskazuje bowiem na świadectwo Ojca, a następnie wymienia pierwsze pośred-nie świadectwo (wypowiedź Jana Chrzciciela) i od razu przechodzi do trzeciego (czyny Chrystusa) oraz czwartego (Pisma Starego Testamentu). Ponadto podwa-żenie przez biblistę autentyczności głosu Ojca w teofaniach i skontrastowanie go z głosem Jezusa Chrystusa godzi w znaną ze Starego Testamentu autentycz-ność misji prorockiej oraz kłóci się z uznaniem prawdziwości obecnej w J 1,33 i 12,28 przemowy Boga.
Zauważone u L. Stachowiaka mankamenty w analizie świadectwa Ojca w czwartej Ewangelii koryguje najnowszy polski dwutomowy komentarz
au-127 Ibidem, s. 288.
128 Ibidem, s. 289: „But who is the curious ἐκεῖνος who knows its significance to bear witness to it? Certainly not the soldier with the spear, and probably not even the beloved disciple even if he be still present. The only really competent witness is again, as so often before, God – the Lord whose eyes, according to the Psalm which seems to be used in the very next verse, are upon the righteous (Psa. 34,15) and who indeed ‘sees all the sons of men’ (Psa. 33,13). The feeling that ἐκεῖνος must be God is therefore correct; but God must also be the witness”.
129 L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, Poznań–Warszawa 1975.
130 Ibidem, s. 381.
131 Ibidem, s. 200.
torstwa S. Mędali132. Autor ten już we wstępie, przy okazji omawiania kompo-zycji retorycznej czwartej Ewangelii, obok dramatyzacji, wezwania do wiary i udziału w krzyżu Jezusa wskazuje na świadectwo jako jeden z czterech po-ziomów perswazji oraz jeden z głównych wątków tekstu Jana133. Odnosząc się do wzmiankowanego przez Jezusa w 5,32 świadectwa „innego”, wyraża też uzasadniony pogląd, że jego podmiotem jest Bóg Ojciec. Zdaniem autora ko-mentarza w symetrycznym schemacie występowania terminu „świadectwo”
w czwartej Ewangelii to, które wyraża Boże działanie, znajduje się w samym jego centrum. Najszerszym zaś obramowaniem świadectwa Ojca jest wyrażona przez nie działalność Jana Chrzciciela (1,7.19) oraz umiłowanego ucznia (19,35;
21,24). Według S. Mędali wszystkie obecne w Ewangelii świadectwa o Jezusie pochodzą od Ojca134. Ostatecznie jednak w świadectwie złożonym na Golgocie (19,35), posługując się wyjątkiem z 1 J 5,6–8, uczony widzi aktywność Ducha135. Zdaniem egzegety to On autoryzuje świadectwo, wie, że mówi prawdę i pobu-dza do wiary w Syna, prowadząc do sakramentu chrztu (symbolika wody) i do udziału w Eucharystii (symbolika krwi)136.
Godnym uwagi pogłębieniem badań nad świadectwem Ojca w Ewangelii Jana jest również artykuł J. Kręcidło137. Zdaniem warszawskiego biblisty wpi-suje się ono w samą istotę teologicznej argumentacji autora czwartej Ewangelii.
Krótkie studium tego świadectwa egzegeta z UKSW przeprowadza w dwóch etapach. Najpierw analizuje, w jaki sposób Jezus potwierdza swoją Boską tożsa-mość, posłannictwo oraz wyjątkową relację z Ojcem. Szczegółowym badaniom egzegetycznym poddane zostają dwie perykopy (J 5,1–47 i 8,12–20), zawierające bezpośrednie wzmianki Jezusa о świadectwie Ojca138. Następnie autor omawia-nego artykułu zajmuje się treścią głosu z nieba w J 12,20–36. W tym właśnie utrwalonym przez ewangelistę Jana zdarzeniu upatruje najważniejsze świadec-two Boga о swoim Synu, które uwiarygodnia wobec świata posłannicświadec-two Jezusa oraz tożsamość Posyłającego139. Krótkie studium egzegetyczne biblisty z
War-132 S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 1–12)…; Idem, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 13–21). Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, Częstochowa 2010.
133 S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 1–12)…, s. 85–86.
134 Ibidem, s. 530–531.
135 Por. K. Syreeni, The Witness of Blood: The Narrative and Ideological Function of the
“Beloved Disciple” in John 13–21, in: Lux Humana, Lux Aeterna. Essays on Biblical and Related Themes in Honour of Lars Aejmelaeus, eds. A. Mustakallio, H. Leppä, H. Räisänen, Göttin-gen 2005, s. 177–178.
136 Por. S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 13–21)…, s. 261.
137 J. Kręcidło, Świadectwo Boga Ojca о Jezusie w Ewangelii wg św. Jana, „Verbum Vitae”
2015, nr 27, s. 146–167. Omawiany artykuł ukazał się już po zakończeniu redakcji rozpra-wy doktorskiej autora niniejszej monografii.
138 Ibidem, s. 149.
139 Ibidem, s. 165.
szawy chociaż nie wyczerpuje podjętego przezeń tematu, to jednak pozwala lepiej zrozumieć przedstawioną przez Jana i rozwijaną przez niego w toku nar-racji strategię pragmatyczną Ewangelii oraz stanowi ważny impuls do dalszych poszukiwań naukowych.
1.4. Podsumowanie
W refleksji nad obecnym w czwartej Ewangelii świadectwem о Jezusie jako Synu Bożym oprócz trzech ujęć tego tematu można wyróżnić dwa najczęściej stosowane modele analizy tekstu. Pierwszy usiłuje zdefiniować przedmiot ba-dań w oparciu o studium leksykalne Ewangelii. Natomiast drugi, zgodny z wy-maganiami synchronii, spogląda na tekst biblijny jako strukturalną całość, by w jego badaniu uwzględnić wszystkie zawarte w nim elementy, a zatem: formy gramatyczne wyrazów, wzajemne ich połączenie, właściwości stylistyczne zdań, figury retoryczne, semantykę słów, a także właściwości narracji (zmianę akcji, osób, miejsca i czasu)140. Za pomocą tego właśnie modelu badawczego pierwszą wzmiankę dotyczącą świadectwa Ojca о Synu można wskazać w J 5,32, gdzie uwagę zwraca podkreślenie prawdziwości świadczenia anonimowego podmio-tu, wyrażone nagromadzeniem czasowników pochodzących od μαρτυρέω. Po-dobna sytuacja zachodzi tylko w jednym miejscu czwartej Ewangelii, a miano-wicie w relacji о świadectwie widzącego (19,35). Tam również anonimowa osoba świadka składa prawdziwe świadectwo о Jezusie.
O ile ujęcia relacyjne pozwalają zrozumieć dynamikę życia wewnątrz Trójcy, a podkreślenie jurydycznego profilu świadectwa Bożego wskazuje na zaanga-żowanie Ojca w ziemską misję Syna, о tyle ujęcia teologalno -strukturalne świa-dectwa wskazują na nie jako na kluczowy element struktury całej Ewangelii Jana. Ponadto służą także głębszemu zrozumieniu przedstawionych w niej wy-darzeń zbawczych, których protagonistą jest Bóg Ojciec.
Podjęta przez R. Kempthorne’a próba wyjaśnienia istoty anonimowego świa-dectwa pod krzyżem Jezusa na Golgocie nie znajduje uznania wśród biblistów.
Wykluczenie osoby umiłowanego ucznia jako naocznego świadka wydarzeń po śmierci Jezusa wydaje się bowiem mało przekonujące. Jednakże dostrzeżenie jego związku z aktywną obecnością Boga Ojca stanowi już cenny przyczynek do dalszych analiz literackich, które przez wzgląd na zawarte w J 19,36–37 od-niesienia do Starego Testamentu powinny uwzględnić także i ten kontekst. Ma-jąc zaś na uwadze komplementarność wszystkich przedstawionych przez ewan-gelistę Jana wydarzeń, należałoby także uznać jako w pełni zasadne zbadanie narracji о zmartwychwstaniu Jezusa. Wieńczy ono Jego dzieło zbawcze, a dla
140 Por. W. Egger, Metodologia del Nuovo Testamento. Introduzione allo studio scientifico del Nuovo Testamento, trad. G. Forza, Bologna 2002, s. 76–77.
pierwszej wspólnoty wierzących staje się podstawowym punktem odniesienia i przedmiotem świadectwa.
2. Koncepcja i plan dalszych poszukiwań w świetle stanu badań