Świadectwo „widzącego” (J 19,31–37)
1.2. Ramy narracji o przebiciu boku Jezusa
1.2.4. Wyróżnienie działań
Składnia pierwszego wersetu analizowanej perykopy wskazuje na Żydów24 jako inicjatorów podjętych w niej działań25. Skierowaną do Piłata prośbę, aby ukrzyżowanym połamano kości, a następnie usunięto ciała skazańców (19,31), motywuje dążenie do zachowania świętości szabatu, ale także do zrealizowania
23 Zdaniem C. Traetsa perykopa J 19, 31–37 stanowi nie tylko zamknięcie opisu wy-darzeń na Kalwarii, ale także centralnej części męki Pańskiej. Zob. C. Traets, Voir Jésus et le Père en lui selon l’Évangile de Saint Jean, Roma 1967, s. 156, przyp. 23.
24 Częsty w czwartej Ewangelii, poprzedzony rodzajnikiem, termin Ἰουδαῖοι nale-ży w 19,31 odnosić do przywódców nale-żydowskich oraz tych spośród Żydów, którzy pozo-stając wrogimi Jezusowi, odpowiadają za Jego uwięzienie, proces i wyrok skazujący na śmierć krzyżową.
25 Najbardziej rozpowszechniony polski przekład (BT5) koncentruje uwagę odbior-cy tekstu bardziej na okolicznościach czasu aniżeli inicjatorach samej akcji. Tymczasem tekst grecki wyraźnie akcentuje obecność i rolę przeciwników Jezusa.
planu zabicia Jezusa26. Wynika stąd, że fakt Jego śmierci jest Żydom nieznany.
Wśród obecnych pod krzyżem, zanim jeszcze Chrystus „przekazał ducha” (19,30), ewangelista nie wymienia nikogo z przywódców żydowskich (zob. J 19,20.23.25–
30), о których wzmiankują synoptycy (Mt 27,41–43; Mk 15,31–32; Łk 23,35).
W narracji u Jana zwraca uwagę lakoniczna wzmianka dotycząca Piłata.
Jego reakcję na skierowaną przez Żydów prośbę można odczytać ze sceny poja-wienia się żołnierzy (19,32)27, a nie opisu narratora czy przywołanej przez niego rozmowy z przełożonymi ludu. Milczenie Piłata staje się wymowne zwłasz-cza w kontekście dwóch wydarzeń. Pierwsze wiąże się z wypowiedzią, której udziela Chrystus podczas przesłuchania. Zapytany przez namiestnika о to, czy wie, że może zostać dzięki niemu uwolniony bądź ukrzyżowany (19,10), Jezus odpowiada: „Nie miałbyś władzy nade mną żadnej, gdyby nie była dana tobie z góry” (19,11). Te słowa wskazują nie tylko na zależność Piłata od władzy ziem-skiej (cesarza), ale także od Bożych zamiarów28. Wycofanie namiestnika z aktyw-nej obecności w pierwszym planie narracji w 19,31 eksponuje działanie Żydów oraz ich odpowiedzialność za śmierć Jezusa. Taka interpretacja koresponduje z drugim, istotnym dla zrozumienia wzmianki о Piłacie, wydarzeniem z proce-su Chrystusa. W zwięzły sposób przedstawia go narrator w 19,16, kiedy mówi:
„Wówczas więc wydał Go im, aby został ukrzyżowany”. Ta krótka informacja na temat decyzji Piłata jednoznacznie zamyka przewód sądowy. Ostatnim jego akordem jest wypisanie tytułu winy Jezusa (19,19–22). Jednocześnie zaś otwie-ra się ostatni etap sporu z Żydami, w którym do głosu po otwie-raz kolejny dochodzi świadectwo о Chrystusie. Poprzedza je sekwencja zdarzeń, w której dominują czasowniki ruchu (ἔρχομαι, 19,32.33) i działania (κατάγνυμι, 19,32). Tylko w od-niesieniu do Jezusa użyty zostaje czasownik percepcji ὁράω (19,33). Widząc, że Jezus umarł, jeden z żołnierzy decyduje się przebić Mu włócznią bok (19,34).
Wyrażający tę czynność czasownik νύσσω w aoryście trzeciej osoby liczby poje-dynczej nie tylko nie występuje w żadnym innym miejscu czwartej Ewangelii, ale także w żadnym spośród tekstów Nowego Testamentu. Jako hapax legomenon podkreśla doniosłość wydarzenia, którego skutek – natychmiastowe wypłynię-cie krwi i wody z boku Jezusa – staje się następnie przedmiotem świadectwa w 19,35.
Ten, który zobaczył (ὁ ἑωρακώς), nie szuka potwierdzenia śmierci Jezusa, ale przechodzi do świadczenia (μεμαρτύρηκεν). Wzmiankowany przez ewangelistę świadek nie tylko przekazuje to, co sam zobaczył, ale w ocenie narratora wie (οἶδεν), że mówi prawdę (19,35). Rolę podjętych przez niego działań podkreśla nie tylko ich celowość, wyrażona w zdaniu ἵνα καὶ ὑμεῖς πιστεύ[σ]ητε, lecz także
26 Por. S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 13–21)…, s. 256.
27 Por. E.C. Hoskyns, The Fourth Gospel…, s. 532.
28 Por. S. Grasso, Il Vangelo di Giovanni…, s. 718; S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 13–21)…, s. 225.
nagromadzenie form wyrazowych związanych słowotwórczo i semantycznie ze świadectwem29.
Komentarz ewangelisty w 19,36 służy interpretacji wydarzeń i wskazuje na Pisma jako podmiot sprawczy. W świetle zacytowanego proroctwa przedsta-wione w 19,33–34 działanie żołnierzy nie wynika ani z polecenia Piłata, ani też z ich osobistej inicjatywy. Analogicznie rzecz dotyczy samego świadka, który obserwuje wypadki na Golgocie (19,35). Biblijna perspektywa wpisuje w projekt Boży czynności podjęte zarówno przez żołnierzy, jak i przez świadczącego pod krzyżem. Na płaszczyźnie literackiej tekstu odzwierciedla to zmiana form gra-matycznych użytych czasowników:
Wyłącznie czynności dotyczące przebicia boku Jezusa (19,34.37), о których mówi ewangelista, jak i przywołane przez niego proroctwo odpowiadają sobie zgodnie użytym czasem gramatycznym. Przytoczone przez narratora proroc-two wskazuje na szerszy krąg widzących (19,37), podczas gdy ewangelista przy-pisuje ten akt percepcji świadczącemu (19,35). Wśród patrzących można wskazać nie tylko bohaterów opisywanych wydarzeń z Golgoty, ale także przyszłych wierzących w Chrystusa, co sygnalizuje użycie czasu przyszłego czasownika ὁράω. Zachowany przez ewangelistę obraz wypływających z przebitego boku Jezusa krwi i wody mają oni rozważać i przekazywać dalej, zgodnie z wyzna-czonym celem: „abyście i wy uwierzyli” (19,35)30.
Pisma, choć interpretują śmierć Jezusa i towarzyszące jej okoliczności, wska-zują również, że nie wyczerpuje ona daru z Jego osoby, że konieczne jest także wyjaśnienie faktu zmartwychwstania31. Obecna w czwartej Ewangelii zapowiedź
29 Por. X. Léon -Dufour, Lettura dell’Évangelo secondo Giovanni…, s. 1127.
30 Por. S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 13–21)…, s. 259.
31 Zdaniem Y. Simoensa wyjaśnianie męki Chrystusa za pomocą Pism wskazuje nie tylko na potrzebę spojrzenia w ten sam sposób na prawdę о Jego zmartwychwsta-niu, lecz również pozwala odrzucić takie interpretacje, które relatywizują powiązania czwartej Ewangelii ze Starym Testamentem, a uznają znaczenie wpływów greckich lub gnostyckich. Zob. Y. Simoens, Secondo Giovanni…, s. 778.
wywyższenia i chwały Jezusa skupia bowiem w sobie zarówno perspektywę Jego śmierci na krzyżu, jak i radość właściwą dla „pierwszego dnia po szabacie” (20,1)32.