Granice perykopy

Znaczna grupa współczesnych wydań Pisma Świętego zachowuje redakcyj-ny podział obecnej w nich apologii Jezusa na dwie zasadnicze części. Pierw-sza (5,19–30), posiadająca charakter eschatologiczny¹, skupia się wokół prawdy

1 S. Mędala określa J 5,19–30 jako „locus classicus chrystologii Janowej”. Zob. S. Męda-la, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 1–12)…, s. 523.

о przekazaniu Synowi przez Ojca całkowitej władzy udzielania życia oraz są-dzenia². Druga z kolei (5,31–47) koncentruje się na uwiarygodnieniu posłannic-twa Jezusa oraz dokonywanych przez Niego dzieł³. Niektóre jednak wydania Biblii przesuwają początek drugiej części wspomnianej apologii na werset 30⁴. Wobec zaobserwowanych różnic należy zatem wyraźnie ustalić granice peryko-py, odwołując się do jej tradycyjnych wyróżnień, by móc następnie dokonać jej przekładu oraz szczegółowej analizy w kontekście.

1.1. Tradycyjne wyróżnienie

Najstarsze świadectwa czwartej Ewangelii nie wyznaczają zgodnie począt-ku drugiej części apologii Jezusa. Na jej odmienny podział wskazują: przerwy w scriptio continua⁵ kodeksów i umieszczone na ich marginesach oznaczenia li-terowe (tzw. κεϕάλαια) oraz układ graficzny poszczególnych linii w kolumnach.

Natomiast wszystkie najważniejsze świadectwa zgodnie wyznaczają koniec ca-łej apologii w 5,47.

Według zapisu w Kodeksie Synajskim (¥) werset 5,31 stanowi jedną linię z poprzedzającym go fragmentem wersetu 5,30, tworząc frazę YANTOSMEEANE, która wchodzi w skład nieco większej jednostki literackiej, obejmującej 5,30–31⁶. Na takie wyodrębnienie wskazują również umieszczone na marginesie kolum-ny tekstu wzmiankowane κεϕάλαια. Kodeks Watykański (B), należący do tej sa-mej co ¥ grupy, również łączy obydwa wersety, ale oddziela je przerwą miedzy zaimkiem zwrotnym ME z 5,30, a należącą do 5,31 frazą EANEGWMARTURW⁷.

Znacznie bardziej wyraźny podział na poszczególne sekcje przedstawia Ko-deks Aleksandryjski (A). Zapisana w nim od wielkiej litery fraza EANEGWMAR-TURWPERIEMAU z 5,31 została nie tylko znacznie wysunięta na lewy margines

2 Por. F.J. Moloney, Il Vangelo di Giovanni…, s. 155–156.

3 Por. R. Fabris, Giovanni. Traduzione e commento, Roma 2003², s. 270. A. Paciorek na-daje tej części Jezusowej apologii tytuł: „Świadectwa boskiego posłannictwa Syna (5,31–

47)”. Zob. A. Paciorek, Ewangelia umiłowanego ucznia, Lublin 2000, s. 314.

4 NCSB, s. 1121; HB, s. 1074.

5 Wyraźnie zaznaczone przerwy w scriptio continua narracji Ewangelii w manu-skryptach mogą świadczyć о starożytnym podziale tekstu na perykopy. Nie można również wykluczyć, że zabieg ten został podyktowany użyciem tego fragmentu już w pierwotnej liturgii Kościoła. Por. A. Malina, Chrzest Jezusa w czterech Ewangeliach…, s. 44–45.

6 Por. Codex Sinaiticus Petropolitanus. The New Testament, the Epistle of Barnabas and the Shepherd of Hermas, ed. H.&K. Lake, Oxford 1911, s. 51.

7 Por. Novum Testamentum e Codice Vaticano Graeco 1209 (Codex B). Tertia vice phototypi‑

ce expressum, Civitate Vaticana 1968, s. 122.

kolumny tekstu, ale również opatrzona przez skrybę oznaczeniem literowym⁸. Analogiczny względem tego świadectwa podział sugeruje Kodeks Bezy (D), w którym 5,31, zarówno na folii 121 b (tekst grecki), jak i 122 (tekst łaciński) znajduje się w nowej linii.

W Kodeksie Synajskim perykopa zawierająca drugą część apologii Jezusa po uzdrowieniu chromego nad sadzawką Betesda dzieli się na cztery sekcje.

Pierwsza obejmuje frazy od OUZHTWTOQELH (5,30) do YANTOSMEEANE (5,31).

Druga zawiera tekst Ewangelii począwszy od GWMARTURWPERI (5,31) do TURH-KENPERIEMOU (5,37). Trzecią sekcję tworzy reszta wersetu 5,37, który mieści się w czterech liniach kodeksu (OUTEFWNHNAU⁹ |TOUPWPOTEAKH|KOATEOUT-EEIDOS|AUTOUEWRAKATE). Ostatnią z kolei wyodrębnioną część perykopy sta-nowią frazy od KAITONLOGONAU (5,38) do PISTEUSETE¹⁰ (5,47).

Odmienny od przedstawionego podział wewnętrzny tekstu apologii Jezusa proponują trzy pozostałe kodeksy. W dwóch najstarszych (B i A) dostrzegalny jest podział na siedem sekcji, które różnią się między sobą nieznacznie w obrę-bie trzech wersetów (5,37–39)¹¹. Natomiast w Kodeksie Bezy, zarówno w kolum-nach greckich, jak i łacińskich tekstu, zauważalny jest podział na trzy większe części i sześć mniejszych jednostek¹².

Kodeksy B, A oraz D, niezależnie od różnic, które zachodzą w dzieleniu zawartego w nich tekstu Ewangelii, posiadają dwie wspólne cechy. Pierwsza dotyczy zgodnego wskazania początku perykopy, która jest przedmiotem ni-niejszego studium. Druga z kolei polega na wyróżnieniu wersetów 5,31–32, za-wierających wypowiedź Jezusa, w której przywołuje On świadectwo „innego”.

 8 Por. The Codex Alexandrinus (Royal Ms. 1 D V–VIII) in Reduced Photographic Facsimile.

New Testament and Clementine Epistles, London 1909, in loc.

 9 Tekst znajduje się w ostatniej linii czwartej kolumny 101 karty kodeksu ¥.

10 W kończącym werset 5,47 wyrazie PISTEUSETE korektor skreślił ostatnią jego li-terę, umieszczając nad nią dyftong AI.

11 Sekcje w kodeksie B: (1) 5,31–32; (2) 5,33–38; (3) 5,39–40; (4) 5,41–42; (5) 5,43; (6) 5,44;

(7) 5,45–47. Taki podział sugerują: a) przerwy w scriptio continua tekstu; b) podkreślenia poziomą kreską pierwszych bądź ostatnich liter, zarówno po lewej, jak i po prawej stro-nie kolumn kodeksu. W przypadku drugiego ze wzmiankowanych zbiorów (A) moż-na mówić о podwójnym systemie podziału tekstu: I – za pomocą ozmoż-naczeń literowych na marginesach; II – przez graficzne wyróżnienie pierwszych liter znaczących werse-tów i za pomocą przerw w scriptio continua. Zatem według obydwu podziałów pery-kopa 5,31–47 w kodeksie A składa się z trzech większych części: (I) od 5,31 do frazy PERIEMOU z 5,37; (II) od frazy OUTEFWNHN z 5,37 do końca tego wersetu; (III) 5,38–5,47 oraz siedmiu mniejszych sekcji: (1) 5,31–32; (2) od 5,33 do frazy PERIEMOU z 5,37; (3) od frazy OUTEFWNHN z 5,37 do 5,38; (4) 5,39–5,42; (5) 5,43; (6) 5,44; (7) 5,45–47.

12 Podział na większe części jest identyczny z tym, który zawiera kodeks A. Skry-ba inaczej jednak podzielił tekst na mniejsze sekcje: (1) 5,31–32; (2) 5,33 do frazy EKEINOSAUTOSMARTURI PERIEMOU z 5,37; (3) od frazy OUTEFWNHNAUTOUPWPO-TEAKHKOATE z 5,37 do końca tego wersetu; (4) 5,38; (5) 5,39–42; (6) 5,43–47.

Obecny w Kodeksie Synajskim wariant połączenia 5,30 z 5,31 nie podważa zasadności przyjętego wyodrębnienia 5,31–47 z całości apologii Jezusa. Zaobser-wowana różnica, która zachodzi pomiędzy najstarszymi świadkami Ewangelii Jana, wskazuje raczej na konieczność uwzględnienia podczas interpretacji pery-kopy wzmianek dotyczących posłania Syna oraz pełnienia przez Niego woli Ojca.

Istotnym świadectwem przyjętego w kodeksach B, A oraz D podziału tekstu czwartej Ewangelii, w którym wyodrębniono perykopę 5,31–47, są starożytne i współczesne ewangeliarze. Nie tylko potwierdzają one recepcję analizowane-go tekstu, ale również wskazują na jeanalizowane-go znaczenie w życiu wspólnoty Kościoła.

Także najnowsze wydania Biblii są zgodne w delimitacji omawianej perykopy.

Nieliczne tylko wyjątki¹³ wyznaczają jej początek na werset 30, przyjmując wer-sję Kodeksu Synajskiego, która zdaje się wiązać pojęcie κρίσις (sądu) ze świadec-twem Jezusa, odrębnym od tego, które składa „inny” w 5,32.

1.2. Kontekst narracyjny i jego funkcja

Druga część apologii Jezusa, zawierająca wzmiankę o świadectwie Ojca, sta-nowi część obszernej narracji о uzdrowieniu chorego przy sadzawce Betesda w Jerozolimie (5,1–47). Relację о dokonanym przez Jezusa dziele otwiera w 5,1 wyrażenie μετὰ ταῦτα (po tych), a całe wydarzenie poprzedza zawarty w 4,46–

54 opis uzdrowienia syna dworzanina. Apologię zamyka postawione Żydom przez Jezusa pytanie о wiarę Jego słowom w obliczu ich niewiary wobec proroc-twa Mojżesza (5,47). Wzmianka о podróży na drugi brzeg Jeziora Galilejskiego (6,1) wyznacza z kolei nowy temat oraz bieg wypadków, w których centrum znajduje się cudowne rozmnożenie chleba i ryb (6,11–13)¹⁴. Podobnie jak w 5,1, literacki początek opisu dalszych wydarzeń wyznacza użyte przez narratora wyrażenie „po tych” (6,1).

Przedstawiona sekwencja trzech znaków ukazuje Jezusa jako mającego wła-dzę nad chorobą i nad życiem oraz będącego w stanie zaspokoić ludzki głód.

Jego dzieło, bliskie znanym ze Starego Testamentu obrazom cudów dokonywa-nych przez proroków, uzupełnia mowa о świadectwie Ojca (5,31–47). Czyni ono wiarygodnym posłanie Jezusa, opierając się na utrwalonym w duchowej historii Izraela modelu interwencji Boga¹⁵.

13 NCSB, HB.

14 Zdaniem R. Bultmanna opisany w piątym rozdziale Ewangelii Jana cud uzdro-wienia chromego powinien znajdować się pierwotnie między 6,1–59 a 6,60–71. Zob.

R. Bultmann, Das Evangelium des Johannes…, s. 154. Jak słusznie zauważa jednak Y. Si-moens, teorie tego typu przesunięć w strukturze Ewangelii generują więcej problemów aniżeli ich rzeczywistych rozwiązań. Zob. Y. Simoens, Secondo Giovanni…, s. 293.

15 C. Bazzi pisze wręcz о odwoływaniu się do wydarzeń założycielskich biblijnego Izraela. Zob. C. Bazzi, Vangelo di Giovanni. Testo e commento, Casale Monferrato 2000, s. 65.

Nagromadzenie w drugiej części apologii terminów związanych ze świa-dectwem (5,31.32.34.36) oraz czynnością świadczenia (5,31.32[x2].33.36.37.39) wyraźnie odróżnia zawierającą je perykopę od otaczającego ją kontekstu. Za-sadniczym przygotowaniem do przedstawionych w niej treści pozostaje jednak pierwsza część skierowanej w 5,19–30 do Żydów mowy obronnej Jezusa, w któ-rej obecne są wzmianki о dziełach (5,20), о sądzie (5,22.24.27.29.30) i о sądzeniu (5,22.30), a stałym punktem odniesienia jest wzajemna relacja Ojca i Syna.

Przywołane w 5,31–47 dzieła, Pisma oraz Mojżesz (symbolizujący Prawo) wiążą literacko i tematycznie monolog Jezusa z tekstami narracyjnymi czwartej Ewangelii, gdzie relacji о znakach towarzyszą starotestamentalne reminiscencje.

Perykopa opisująca wydarzenia po śmierci Jezusa (19,31–37) jest szczególnym miejscem ich nagromadzenia. Obecne w niej świadectwo tego, „który zobaczył”

(19,35), staje się dzięki temu bliskie prawdziwemu świadectwu „innego” z 5,32.

Dostrzegalne podobieństwa, jakie zachodzą pomiędzy odmiennymi gatunko-wo tekstami, nie potwierdzają jeszcze słuszności о ich teologicznym związku.

Dlatego konieczne jest najpierw przeprowadzenie odrębnej analizy literackiej każdej ze wspomnianych perykop ewangelicznych. Kolejnymi jej etapami są:

krytyka tekstu, jego przekład (opatrzony uwagami filologicznymi), ustalenie struktury tekstu, a następnie jego analiza szczegółowa. Ze względu na „prze-wodni” charakter drugiej części apologii Jezusa, w której wyróżnione są po raz pierwszy sposoby świadczenia о Nim, zawierająca je perykopa powinna stano-wić punkt wyjścia do dalszych badań.