Świadectwo większe od Janowego (J 5,36)

W drugiej części swojej mowy, w rozdziale piątym Ewangelii Jana, Chry-stus wymienia trzy rodzaje świadectw¹⁵. Są nimi: dzieła powierzone Synowi do wykonania (5,36), mowa Boga (5,37) oraz Pisma (5,39). Przywołanie postaci Mojżesza (5,45–47) w końcowej fazie wypowiedzi Jezusa z jednej strony ukazu-je prorocki wymiar spisanego Prawa¹⁶, a z drugiej przypomina dzieje wyjścia z Egiptu, w których Bóg objawia się przez słowo i dokonane znaki¹⁷. Dzieła Jezusa i czyny Mojżesza łączy słowo Boga, zarówno to wypowiedziane bezpo-średnio (por. 5,37–38), jak i to spisane, mające charakter prorocki (por. 5,39)¹⁸.

14 W Ewangelii Jana posyłającymi są również przywódcy żydowscy, ale ich postawa, zamknięta na przyjęcie Chrystusa, radykalnie oddziela tę grupę od wzorca przedsta-wionego w 3,33. Jezus mówi tam wprost, że przyjmujący Jego świadectwo potwierdza:

„Bóg jest prawdziwy” (θεὸϚἀληθήςἐστιν). Prawdziwość należy zatem do istoty posyłają-cego. Brak tej cechy u Żydów nie tylko uniemożliwia rozpoznanie w Jezusie Syna Boże-go, ale także oddala ich od poznania Ojca i pełnienia Jego woli.

15 L. Alonso Schoekel wymienia cztery świadectwa: Mojżesza w Pismach, Jana Chrzciciela, dzieł Ojca i Syna. Zob. L. Alonso Schoekel, Dios Padre. Meditaciones bíblicas, Maliaño 1994, s. 76.

16 Tradycja żydowska postrzega Mojżesza nie tylko jako prawodawcę, ale również upatruje w nim centralną postać prorocką. Por. C.S. Keener, Komentarz historyczno‑

‑kulturowy do Nowego Testamentu, przeł. Z. Kościuk, Warszawa 2000, s. 198.

17 Następujący po wygłoszonej przez Jezusa apologii opis cudownego rozmnożenia chleba w J 6,1–13 potwierdza te spostrzeżenia. J.R. Pitman uważa, że autorytet Mojżesza jest ostatnim z wymienionych przez Jezusa w J 5,31–47 świadectw, które potwierdzają Jego niebiańskie pochodzenie. Por. J.R. Pitman, Practical Lectures Upon Six First Chapters of the Gospel of St. John, London 1821, s. 239.

18 Por. A.D. Myers, Characterizing Jesus…, s. 102.

Warto zwrócić uwagę, że przy opisie świadectwa dzieł powierzonych Chrystu-sowi do wypełnienia oraz przy okazji wzmianki dotyczącej Mojżesza w wypo-wiedzi Jezusa występuje rzeczownik πατήρ, który określa tożsamość protago-nisty dziejów zbawienia. Wydaje się, że zabieg ten nie może stanowić jedynie figury retorycznej, ale wskazuje drogę poszukiwań modelu świadectwa czy też świadczenia Boga, objawiającego w historii swoje ojcostwo oraz potwierdzają-cego tożsamość jedynego Syna¹⁹.

Wzmiankowane w 5,32 świadectwo „innego” zostaje przybliżone odbior-cy już w 5,34, poprzez wyrażenie: „nie od człowieka”. Natomiast w wersecie 5,36 Jezus wskazuje na świadectwo większe od Janowego. Użyty w tekście przymiotnik μέγας wyznacza jakościową różnicę między tym, co zaświadcza chrzczący Jan, a dziełami, które powierzone od Ojca ma wypełnić Jezus²⁰. One potwierdzają nie tylko Jego posłanie, ale także jedyną w swoim rodzaju relację z Bogiem, którego Jezus jest Synem²¹. Powierzonych Jezusowi dzieł nie należy postrzegać w kategorii nałożonych przez Boga nakazów czy obowiązków²². Są one raczej darem, który świadczy о miłości Ojca do Syna²³. Przedstawienia tej

19 R. Schnackenburg stwierdza wprost: „Janowa idea świadectwa ściśle odwołuje się do Boga świadczącego о sobie w Starym Testamencie”. Zob. R. Schnackenburg, Das Jo‑

hannesevangelium. II. Teil: Kommentar zu Kap. 5–12, Freiburg 1971, s. 171.

20 Funkcja użytego w J 5,36 przymiotnika jest wśród egzegetów stale dyskutowa-na. Obecna w rękopisach î⁶⁶ A B N W Y f¹³ 33 579 1241 al forma μείζων wskazuje bo-wiem na porównanie się Jezusa z Janem. W świetle całej kompozycji perykopy należy jednak przyznać słuszność interpretacji, według której chodzi о porównanie obydwu świadectw, a nie osób. Por. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium. II. Teil…, s. 173;

S. Mędala, Ewangelia według św. Jana (rozdziały 1–12)…, s. 533.

21 Wprowadzeniem do słów Jezusa о świadectwie dzieł powierzonych przez Ojca jest pierwsza część mowy, zawarta w J 5,19–30. Wynika z niej, że wszystkie dzieła Chry-stusa są wiernym odbiciem czynów Ojca, a ich celem jest doprowadzenie wierzących do tego, by naśladując Syna oraz słuchając Jego głosu, oddawali cześć Ojcu i w ten sposób dostąpili życia wiecznego (por. 5,24.29). Por. Y. Simoens, Secondo Giovanni. Una traduzione e un’interpretazione, trad. M.A. Cozzi, Bologna 2002, s. 248.

22 Por. A. Vanhoye, L’œuvre du Christ, don du Père (Jn 5,36 et 17,4), “Recherches de Science Religieuse” 1960, vol. 68.3, s. 392. Autor czyni porównanie do Prz 31,15, gdzie mowa о małżonce, która rozdziela „obowiązki swoim dziewczętom”. Posługując się sta-rotestamentalnym obrazem, A. Vanhoye zadaje pytanie, czy można dopatrywać się mię-dzy tymi fragmentami pełnej analogii. Wskazując na pewne ograniczenia natury leksy-kalnej (tekst hebrajski mówi о darowaniu obowiązków, a nie dzieł), egzegeta skłania się ostatecznie ku opinii, według której wzmiankowane dzieła są przyjętym przez Jezusa gestem dobroci (un geste bienveillant), nieocenionym darem (un don inestimabile) Boga, a nie absolutnym Jego nakazem.

23 Por. A. Vanhoye, L’œuvre du Christ, don du Père (Jn 5,36 et 17,4)…, s. 419. Zdaniem M.M. Thompson zarówno czyny, jak i słowa Jezusa pozwalają scharakteryzować Boga.

relacji pomiędzy Nimi brakuje w wyznaniu złożonym przez Jana wobec wy-słanników żydowskich. Nie odkrywa ono przed światem prawdy о miłości Ojca i Syna ani о miłości Ojca przez Syna do ludzi. Jest to wyłącznie cechą świadec-twa „większego”, które pochodzi od samego Boga²⁴, natomiast użyte w 5,37 per-fectum czasownika μαρτυρέω wskazuje na jego zaistnienie w przeszłości. W tej samej formie słowo to obecne jest także w 5,33, gdzie mowa o świadectwie Jana, a także w 19,35, gdzie podmiotem wyrażanej przez niego czynności jest naocz-ny świadek śmierci Chrystusa na Golgocie.

Mówiąc Żydom о świadczącym Ojcu, Jezus wysuwa wobec nich zarzut, iż nie usłyszeli oni Jego głosu ani nie ujrzeli Jego oblicza (J 5,37). Użyte w tek-ście czasowniki percepcji ἀκούω i ὁράω występują w tym samym czasie gra-matycznym, co wyrażające czynność Boga Ojca μαρτυρέω. Stwierdzenie Jezusa, podające w wątpliwość doświadczenie Jego przeciwników, przywołuje relację Mojżesza z Pwt 4,12, w której przypomina on Izraelowi moment zawarcia przy-mierza z Bogiem²⁵. Według starotestamentalnego opisu stojący u podnóża Ho-rebu lud słyszy dźwięk Bożych słów, ale nie widzi postaci mówiącego. Jezus czyni głębszą diagnozę tego wydarzenia i wskazuje na jego konsekwencje. Prze-jawiają się one w postawie współczesnego Mu pokolenia, które przejąwszy od Mojżesza Prawo zawierające słowo życia (por. J 1,17), nie potrafi go właściwie odczytać, a ponadto odrzuca Chrystusa jako posłanego od Ojca i szukającego wypełnienia Jego woli (por. J 5,30)²⁶. Wskutek niewiary okazanej Jezusowi Żydzi nie mają więc trwającego w nich słowa Bożego (5,37–38). Odrzucenie Chrystusa, brak wiary w dokonane przez Niego dzieła, które pochodzą od Ojca, ma swoje źródło w niezrozumieniu Pism²⁷. Są one w całości kolejnym świadectwem Boga, który przemawia do swojego ludu²⁸. W zestawieniu ze świadectwem danym przez Jana zarówno słowo wypowiedziane w historii przez Boga, jak i Pisma Zob. M.M. Thompson, “God’s Voice You Have Never Heard, God’s Form You Have Never Seen”: The Characterization of God in the Gospel of John, “Semeia” 1993, vol. 63, s. 190.

24 Według J.M. Boice’a cuda Jezusa są większym świadectwem od tego, które w Ewangelii składa Jan Chrzciciel, gdyż stanowią one bezpośrednie świadectwo Ojca, w którego mocy i przez którego Syn wypełnia swoje dzieła. Zob. J.M. Boice, Witness and Revelation…, s. 75.

25 Por. M. Nicolaci, Egli diceva loro il Padre. I discorsi con i Giudei a Gerusalemme in Gio‑

vanni 5–12, Roma 2007, s. 174–175.

26 Por. J. Lierman, The Mosaic Pattern of John’s Christology, in: Challenging Perspectives on the Gospel of John, ed. J. Lierman, Tübingen 2006, s. 214.

27 Por. M. Nicolaci, Egli diceva loro il Padre…, s. 178.

28 Por. J.M. Boice, Witness and Revelation…, s. 26. S. Pancaro wyraża pogląd, iż wzmiankowaną przez Jezusa w 5,37 czynność świadczenia ze strony Ojca należy bar-dziej identyfikować z objawieniem danym Mojżeszowi oraz Izraelowi na Synaju aniżeli ze spisanym słowem Bożym, zawartym w Pismach. Zob. S. Pancaro, The Law in the Fo‑

urth Gospel…, s. 225.

(5,39) zawierające opis dzieł Bożych oraz proroctwa można określić mianem świadectwa większego, które wprost dotyczy Jezusa Chrystusa, a jest odrzuca-ne przez naród²⁹.

Werset 5,40 poprzez rozpoczynający zdanie spójnik καί wyraźnie łączy in-formację o poszukiwaniu życia wiecznego³⁰ i świadectwie Pism ze stwierdze-niem, iż słuchający Jezusa nie chcą do Niego przyjść³¹. Użyta przez ewangeli-stę konstrukcja zdaniowa pozwala, by wzmiankowane słowo Ojca utożsamiać z osobą Chrystusa, co w pełni odpowiada treści prologu czwartej Ewangelii (1,1–18). Źródłem odrzucenia Jezusa może być tendencyjne, powierzchowne, a nawet fałszywe odczytywanie Pism przez tych, którym oficjalnie powierzono to zadanie. Taką interpretację sugeruje fragment proroczej mowy z Jr 8,8–9, skie-rowanej przeciw nieznającemu Prawa ludowi Jerozolimy.

Według autora księgi przyczyną odrzucenia słowa Pańskiego, w tym także Prawa, jest kłamliwe pióro pisarzy. W mniemaniu о własnej mądrości uczonych można upatrywać nie tylko braku miłości względem Boga, co zarzuca swoim przeciwnikom także Jezus w J 5,42, ale również chęci szukania przez nich wła-snej chwały. Nieprzyjęcie Chrystusa, przychodzącego w imieniu Ojca (5,43), można odczytać jako odrzucenie świadectwa Boga³² i otwarcie się na innego (ἄλλος), przychodzącego we własnym imieniu³³. Skierowany do Żydów przez Jezusa zarzut, iż odbierają oni chwałę od siebie nawzajem, a nie szukają chwały jedynego Boga (5,44), wprowadza w temat wiary. U jej podstaw leżą objawie-nie się Boga w Izraelu i świadectwo pism Mojżesza, które utrwala to wszystko, co odnosi się do Chrystusa (zob. 5,45–46)³⁴. Jeżeli Bóg poprzez znaki objawia w historii swoją chwałę, a przez nią siebie, jako Ojca Izraela, to kontestowanie Jego świadectwa w ziemskiej misji Jezusa stanie się przyczyną oskarżenia Ży-dów (por. 5,46–47).

29 M. Mullins stwierdza wprost, że chodzi tu о odrzucenie samego Boga. Zob.

M. Mullins, The Gospel of John, Dublin 2003, s. 177.

30 O życiu, które zawarte jest w słowie Bożym, mówią między innymi Pwt 4,1–8;

8,1–6 oraz Ps 119(118) w całej swej rozciągłości.

31 Por. M. -J. Lagrange, Évangile selon Saint Jean…, s. 154.

32 Ibidem, s. 155.

33 Znaczenie użytego w 5,43 ἄλλος wynika z następującej po nim informacji о przyj-ściu we własnym imieniu. Logika wypowiedzi zawartej w tekście uniemożliwia identy-fikację tego przymiotnika z osobą Boga Ojca. Pozostaje natomiast kwestią otwartą rozu-mienie słowa ἄλλος w drugim zakończeniu czwartej Ewangelii (21,18).

34 Według A.D. Myers wzmiankowane przez Jezusa świadectwo Mojżesza można również określić mianem „większego” od Janowego. Miałyby za tym przemawiać wzglę-dy historyczne. Świadectwo starożytnych uznawano za znacznie bardziej godne wiary niż świadectwo sobie współczesnych. Zob. A.D. Myers, Characterizing Jesus…, s. 102. Na-tomiast J. Painter stwierdza wprost, że świadectwo Mojżesza o Jezusie jest świadectwem Pism. Zob. J. Painter, The Quest for the Messiah…, s. 243.

Wzmianka о Pismach, które świadczą о Chrystusie (5,39), nasuwa pytanie о to, które z ksiąg Starego Testamentu należy w tym względzie uznać za kluczo-we. Wydaje się rzeczą wątpliwą, by mogło chodzić wyłącznie о przypisywany autorstwu Mojżesza Pięcioksiąg³⁵. Konieczne jest zatem wskazanie, w oparciu о tekst czwartej Ewangelii, kryteriów służących nie tylko wyodrębnieniu po-szczególnych Pism czy ich fragmentów, ale także określeniu, które z nich pełnią funkcję świadectwa Ojca о Synu.