Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości na terenie odrodzonego pań-stwa obowiązywały różne reżimy prawne dotyczące ubezpieczeń spo-łecznych. Ubezpieczenie zdrowotne związane z ryzykiem wystąpienia choroby funkcjonowało wówczas w ramach ubezpieczeń społecznych, w związku z tym w ustawodawstwie oraz w doktrynie problematykę związaną z organizacją i finansowaniem ochrony zdrowia w formie
2 Data zakończenia analizy historycznoprawnej źródeł finansowania ochrony zdrowia
ubezpieczenia zdrowotnego ujmowano razem z ubezpieczeniami cho-robowymi3.
Jako pierwszy akt prawny w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego należy wskazać dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choro-by4. Został on wydany zaledwie po dwóch miesiącach funkcjonowania państwa polskiego i był wynikiem prac prowadzonych jeszcze podczas I wojny światowej. Dekret składał się z 13 części5.
Na podstawie art. 1 dekretu zostały utworzone kasy chorych, po jednej na każdy powiat. W przypadku miast powyżej 50 tys. mieszkańców funkcjonować miały odrębne kasy. Kasy chorych posiadały osobowość prawną, a za zaciągane zobowiązania odpowiadały wyłącznie swoim majątkiem (art. 3 dekretu). Udzielały ubezpieczonym bezpłatnej pomocy lekarskiej od pierwszego dnia choroby do 26. tygodnia. Wypłacały także zasiłek pogrzebowy.
Głównym źródłem finansowania działalności kas chorych była skład-ka ubezpieczeniowa wyniskład-kająca z podlegania obowiązkowemu ubez-pieczeniu6. Wysokość składki zależała od wysokości płacy ustawowej. W świetle art. 87 dekretu wysokość składek powinna być ustalana w taki
3 Z. Daszyńska-Golińska, Polityka społeczna, Warszawa 1933, s. 361 i n.
4 Dekret Naczelnika Państwa z 11.01.1919 r. o obowiązkowem ubezpieczeniu na
wypadek choroby (Dz.Pr. PP Nr 9, poz. 122).
5 Określał przede wszystkim zasady obowiązkowego i dobrowolnego ubezpieczenia,
rodzaj i zakres udzielanych w ramach ubezpieczenia świadczeń, warunki udzielania po-mocy lekarskiej, strukturę organizacyjną kas chorych oraz warunki członkostwa w kasach. Części trzecia i piąta dotyczyły składki ubezpieczeniowej, która stanowić miała główne źródło finansowania ubezpieczenia chorobowego. Część trzecia (art. 35–43) regulowała płacę ustawową stanowiącą podstawę do obliczenia m.in. wysokości składki. Piąta część (art. 87–113) obejmowała zasady obliczania wysokości składki oraz jej podział. W świetle art. 6 dekretu miał on wejść w życie stopniowo w ciągu trzech lat od daty jego opub-likowania. Do tego czasu funkcjonować miały przepisy państw zaborczych dotyczące organizacji i finansowania ubezpieczenia chorobowego, w tym świadczeń zdrowotnych. Zakresem ubezpieczenia chorobowego objęto wszystkich pracowników najemnych, bez względu na stosunek prawny pomiędzy nimi a pracodawcami.
6 Do dochodów kas obok wpływów ze składki zaliczane były również, zgodnie
z art. 166 dekretu, składka opłacana przez dobrowolnie ubezpieczonych (wpisowe), a także wpływy z kar, zapomóg instytucji publicznych, darowizn i zapisów oraz odsetek.
sposób, aby wraz z innymi dochodami wystarczała na pokrycie wszyst-kich wydatków i świadczeń przewidzianych w statucie danej kasy. Na potrzeby obliczania płacy ustawowej pracownicy byli zaliczani do jednej spośród dwunastu grup ubezpieczonych. Zaliczenie do jednej z grup determinowało wysokość płacy ustawowej7.
Przy powstaniu kasy składka ubezpieczeniowa musiała wynosić 5% podstawy wymiaru (płacy ustawowej). W przypadku gdy składki nie wystarczały na pokrycie świadczeń obowiązkowych i innych wydatków statutowych, kasy miały podnosić ich wysokość. Wymagało to jednak zgody urzędu ubezpieczeń (art. 89 dekretu). Kasy chorych miały sto-sunkowo dużą swobodę w zakresie ustalania wysokości składki. Jej wysokość była także determinowana rodzajem działalności prowadzonej przez pracodawcę8.
Ciężar opłacania składki był rozłożony pomiędzy pracodawców i pra-cowników. Na podstawie art. 90 dekretu pracownicy podlegający obo-wiązkowemu ubezpieczeniu byli zobowiązani opłacać 2/5 wysokości składki. Pozostałą część składki w wysokości 3/5 opłacali za nich praco-dawcy9. Należy wskazać, że koszty opłacania składek ponosiły również gminy. W świetle art. 93 dekretu były one zobowiązane do opłacania 3/5 wysokości składki w przypadku pracowników „niestale” zatrudnio-nych. Skarb Państwa nie był zobowiązany do opłacania składki, musiał
7 Kryterium, na podstawie którego zaliczano dane osoby do poszczególnych grup
ubezpieczonych, była wysokość zarobków uzyskanych w ostatnich czterech tygodniach pracy (co wynikało wprost z art. 35 dekretu). Na zarobki pracowników w rozumieniu dekretu składały się przede wszystkim: pensja lub płaca robocza, inne świadczenia pie-niężne (premie, tantiemy, gratyfikacje itp.), a także inne świadczenia rzeczowe niemające postaci pieniężnej (np. mieszkanie, odzież). Osoby, które nie otrzymywały wynagrodze-nia, np. praktykanci, zaliczane były do pierwszej grupy zarobkowej. W przypadku gdy kasy nie mogły ustalić rzeczywistego wynagrodzenia ubezpieczonych, miarodajne było przeciętne wynagrodzenie lokalne w danym zawodzie (art. 41 dekretu). Do kompetencji kas chorych należała także możliwość zmiany podziału na grupy zarobkowe. Decyzja taka wymagała jednak zgody urzędu ubezpieczeń.
8 Według art. 113 dekretu zarządy kas były uprawnione do podwyższania części
składki obciążającej pracodawcę, w przypadku gdy w jego przedsiębiorstwie stwierdzono większe niebezpieczeństwo dla zdrowia wskutek charakteru prowadzonej działalności.
9 Gdy pracownicy otrzymywali wyłącznie lub przeważnie wynagrodzenie w naturze,
natomiast zwracać właściwym kasom koszty leczenia członków kasy oraz ich rodzin w przypadku gdy utracili oni pracę, ale z uwagi na staż pracy skutkujący członkostwem w kasie nabyli prawo do świadczeń na określony czas. Kasy chorych rozliczały się ze Skarbem Państwa meto-dą zaliczkową. Na pokrycie kosztów leczenia wskazanych podmiotów otrzymywały one zaliczkę w wysokości 5% sumy składek uzyskanych w ciągu poprzedniego półrocza10.
Okres obowiązywania dekretu z 1919 r. był bardzo krótki, w związku z tym nie doczekał się w literaturze przedmiotu szerokich opracowań. Wskazywano jednak, że odpowiadał on najczęściej stawianym przez robotników wymaganiom11. Negatywnie oceniano rozłożenie cięża-ru ponoszenia składki na pracowników i pracodawców. Pracodawcy wskazywali na zbyt wysokie obciążenie ich kosztami ponoszenia części składki12.
Dekret zastąpiono ustawą o obowiązkowem ubezpieczeniu zdrowot-nym na wypadek choroby13. Była to pierwsza ustawa obejmująca swoją
10 Kasy były uprawnione do weryfikacji wysokości zarobków ubezpieczeniowych.
Zgodnie z art. 97 dekretu kasy mogły na wniosek ubezpieczonych, a także z własnej inicjatywy uznać, że zarobek ubezpieczonego jest wyższy od podanego w deklaracji pracodawcy. Wówczas przenosiły one ubezpieczonego do wyższej grupy zarobkowej, zgodnie z tabelą grup zamieszczoną w art. 37 dekretu. Terminy i sposoby opłacania składek miały być ustalane przez zarządy poszczególnych kas. Składki powinny być wnoszone przez pracodawców na ich koszt. Część składek obciążających pracowników miała być potrącana z ich wynagrodzeń. Nie traciły one przy tym możliwości wysyłania własnych inkasentów do pobierania składek. Jako cechę charakterystyczną dekretu na-leży również wskazać brak obowiązku wnoszenia składek za czas korzystania z zasiłków w przypadku wystąpienia niezdolności do pracy. Przepisy dekretu określały szczegółowo sposoby postępowania w przypadku powstania zaległości w opłacaniu składek oraz ich egzekucję, a także zasady opłacania składki w przypadku wystąpienia zbiegu podstaw do jej opłacenia. Uregulowano tam również sytuację związaną z niewypłacalnością pracodawców.
11 M. Święcicki, Instytucje polskiego prawa pracy w latach 1918–1939,
Warsza-wa 1960, s. 55.
12 G. Chałupczak, Ubezpieczenie zdrowotne w Niemczech i w Polsce. Analiza
prawno--porównawcza, Lublin 2006, s. 217.
13 Ustawa z 19.05.1920 r. o obowiązkowem ubezpieczeniu na wypadek choroby
regulacją problematykę ubezpieczeń społecznych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Została wprowadzona w latach 1920–192214. Tak jak w przypadku dekretu odpowiedzialność za funkcjonowanie ubezpieczenia chorobowego powierzono kasom chorych. Utworzono po jednej kasie na każdy powiat. Kasy chorych posiadały osobowość prawną, miały zdolność nabywania praw i zaciągania zobowiązań, a tak-że zdolność sądową15. Zgodnie z art. 61 ustawy z 1920 r. władzami kas były: rada kasy, zarząd kasy, komisja rewizyjna oraz komisja rozjemcza. Organy kas były odpowiedzialne za wykonywanie zadań administracji państwowej w zakresie polityki socjalnej16. Organizacja kas chorych została częściowo zmieniona rozporządzeniem o organizacji i funk-cjonowaniu instytucyj ubezpieczeń społecznych, które obowiązywało od 1930 r.17
Obowiązkowi ubezpieczenia na wypadek choroby podlegały, zgodnie z art. 3 ustawy z 1920 r., wszystkie osoby, bez różnicy płci, zatrudnione na podstawie stosunku roboczego lub służbowego. Wskazuje się, że ustawa z 1920 r. ustaliła szerszy katalog podmiotów podlegających obo-wiązkowemu ubezpieczeniu18. Wprowadziła najszerszy zakres podmio-tów objętych ubezpieczeniem zdrowotnym w Polsce w okresie 20-lecia międzywojennego19.
14 M.E. Przestalski, E. Lis, Ubezpieczenia chorobowe i macierzyńskie [w:] Rozwój
ubezpieczeń społecznych w Polsce, red. C. Jackowiak, Z. Landau, W. Muszalski,
M. Piąt-kowski, Z. Radzimowski, Wrocław 1991, s. 92. Przepisy ustawy nie zostały wprowadzone jedynie na obszarze Górnego Śląska. Na tym terenie, zgodnie z postanowienia Sejmu Śląskiego, w zakresie ubezpieczenia chorobowego obowiązywało dalej ustawodawstwo niemieckie (R. Buber, Dekret z 11 stycznia 1919 r. a ustawa z 15 maja 1920 r., „Przegląd Ubezpieczeń Społecznych” 1930/2, s. 178).
15 Odpowiadały za zobowiązania całym swoim majątkiem. W tym zakresie przepisy
omawianej ustawy nie różniły się w żaden sposób od dekretu.
16 L. Frankowska, Ustawa o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby z dnia
19 maja 1920 r. z obowiązującymi wyjaśnieniami Ministra Pracy i Opieki Społecznej,
Kraków 1930, s. 177 i n.
17 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 29.11.1930 r. o organizacji
i funkcjonowaniu instytucyj ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 81, poz. 635 ze zm.).
18 H. Krahelska, M. Kirstowa, S. Wolski, Ze wspomnień inspektora pracy, t. I,
War-szawa 1936, s. 134.
Głównym źródłem finansowania ubezpieczenia chorobowego była składka ubezpieczeniowa. Tak jak w przypadku postanowień dekretu z 1919 r. stanowiła ona główny dochód kas chorych20. Podstawą obli-czania wysokości składki była płaca ustawowa, której sposób obliobli-czania regulował rozdział III ustawy z 1920 r. Zgodnie z jej art. 19 przez płacę ustawową rozumiano ustaloną w ustawie płacę jednej z grup ubezpieczo-nych, do których zaliczano członków kas (pracowników) na podstawie wysokości uzyskiwanych miesięcznych dochodów z pracy21.
Dla ustalenia płacy ustawowej członków kas dzielono na 14 grup za-robkowych. Byli oni przydzielani do poszczególnych grup w zależności od wysokości uzyskiwanych dochodów. Kasy mogły także dokonywać modyfikacji podziału na grupy zarobkowe oraz rozszerzać granicę płacy ustawowej. Zasady obliczania wysokości składki zostały uregulowane w rozdziale VI ustawy z 1920 r. Zgodnie z jej art. 46 ust. 1 wysokość składek powinna być ustalana w ten sposób, aby wraz z innymi docho-dami wystarczała na pokrycie wszystkich wydatków i świadczeń prze-widzianych w statucie kasy oraz na gromadzenie funduszu zapasowego do wysokości przeciętnych rocznych wydatków kasy22.
Przyjęcie takiego sposobu ustalania wysokości składki ubezpieczeniowej powodowało, że wydatki kasy musiały być równoważone dochodami uzyskiwanymi ze składki jako głównego źródła finansowania
działal-20 Zgodnie z art. 86 ustawy z 1920 r. obok składki do dochodów kas zaliczano dochody
z kar, zapomóg instytucji publicznych, darowizn i zapisów oraz odsetek kapitałowych.
21 Podobnie jak w dekrecie do dochodów z pracy zaliczano obok pensji lub płacy
roboczej także wszelkie inne świadczenia pieniężne (np. premie, tantiemy, dodatki itp.) oraz świadczenia w naturze, jeśli udzielanie takich świadczeń wpływało na wysokość wynagrodzenia. W przypadku braku możliwości ustalenia wysokości miesięcznych zarobków członka kasy brano pod uwagę przeciętny zarobek lokalny w danym zawodzie.
22 Na podstawie art. 46 ust. 3 ustawy z 1920 r. składka ubezpieczeniowa mogła być
podwyższana w przypadku gdy dochody z niej uzyskiwane nie wystarczały na pokrycie świadczeń obowiązkowych oraz innych wydatków przewidzianych w statucie kasy. Podwyższenie składki na tej podstawie wymagało zgody Urzędu Ubezpieczeń. Zgodnie z art. 90 ust. 1 ustawy z 1920 r., gdy dochody kasy nie pokrywały sumy wydatków i odpisów obowiązkowych na fundusz zapasowy, zarząd miał albo obniżyć świadczenia do granic świadczeń obowiązkowych, albo zwrócić się do rady kasy z wnioskiem o podwyższenie składek, chyba że istniała możliwość poprawy sytuacji materialnej kasy, wykorzystując zmiany w zakresie administracji lub kontroli.
ności ubezpieczeniowej kas23. W zakresie ubezpieczenia chorobowego w dekrecie oraz w ustawie o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby przyjęto system finansowy określany jako „system repartycji rocznych wydatków”24. System ten opierał się na zasadzie, zgodnie z któ-rą wysokość składki ubezpieczeniowej należało ustalić w taki sposób, aby całość wydatków kasy wraz z odpisami na fundusz zapasowy mogła być sfinansowana z dochodów uzyskanych ze składki, powiększonych o pozostałe dochody wymienione w art. 86 ustawy z 1920 r.25 Wskazy-wano, że oparcie ustalenia wysokości składki na systemie repartycyjnym zapewnia stabilność finansową kas w okresie obniżenia koniunktury, w przypadku nadwyżki dochodów nad wydatkami pozwala natomiast na rozszerzenie świadczeń udzielanych przez kasy swoim członkom26. Pierwotna wysokość składek ubezpieczeniowych wynosiła 6,5%. Była ustalana w takiej wysokości przy zakładaniu kas chorych, w związku z tym była wyższa o 1,5 punktu procentowanego niż w przypadku składki ubezpieczeniowej ustalanej na podstawie poprzednio obowiązującego dekretu. W literaturze przedmiotu podnoszono, że faktyczna wysokość składki była wyższa niż 6,5% płacy ustawowej, z uwagi na to, że składka była liczona od siedmiodniowego tygodnia pracy, a wynagrodzenie wypłacano tylko za sześć dni27. Ciężar opłacania składki rozkładał się pomiędzy pracodawców i pracowników. Pracodawcy obciążeni byli obowiązkiem opłacania części składki w wysokości 3/5, natomiast pra-cownicy ponosili koszty ubezpieczenia chorobowego w wysokości 2/5 należnej kasie składki.
Ustawa z 1920 r. regulowała także problematykę związaną z wystąpieniem zbiegu podstaw do opłacenia składki. Składka musiała być opłacana od każdego otrzymywanego wynagrodzenia. Zgodnie z art. 55 ust. 3 ustawy
23 G. Chałupczak, Ubezpieczenie zdrowotne..., s. 249.
24 G. Chałupczak, Ubezpieczenie zdrowotne..., s. 249.
25 L. Mackiewicz-Golnik, System finansowy ubezpieczeń społecznych [w:] Rozwój
ubezpieczeń społecznych w Polsce..., s. 72.
26 J. Baumgartem, System repartycyjnego pokrycia składek w ubezpieczeniu społecznym,
„Przegląd Ubezpieczeń Społecznych” 1933/9, s. 472 i n.
27 G. Chałupczak, Ubezpieczenie zdrowotne..., s. 249; K. Duch, Ubezpieczenia
z 1920 r., jeżeli członek kasy zatrudniony był jednocześnie w dwóch lub więcej przedsiębiorstwach, to każdy z jego pracodawców odpowiadał za opłacenie przypadającej na niego części składki w stosunku określonym przez kasę na podstawie ogólnego zarobku pracownika.
Zgodnie z art. 59 ustawy z 1920 r. kasy były uprawnione do różnicowa-nia wysokości tej części składki, która obciążała wyłącznie pracodaw-ców. Działo się tak w przypadku przedsiębiorstw, w których zostało stwierdzone większe niebezpieczeństwo dla zdrowia pracowników, spowodowane charakterem działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorstwo lub materiałami używanymi do produkcji, które zostały uznane za szkodliwe przez Ministerstwo Zdrowia Publicznego28. Składka ubezpieczeniowa była obliczana zawsze za pełny tydzień. W przypadku gdy ubezpieczony wstępował do kasy w drugiej połowie tygodnia składka nie była pobierana. Podobna sytuacja występowała w przypadku wygaśnięcia członkostwa w kasie (art. 51 ustawy z 1920 r.). W związku z tym, w przeciwieństwie do obecnie funkcjonującej regulacji w zakresie składek na ubezpieczenie zdrowotne dotyczących pracow-ników, składka ubezpieczeniowa na gruncie ustawy o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby nie miała charakteru niepodziel-nego29.
28 M.E. Przestalski, E. Lis, Ubezpieczenia chorobowe..., s. 92. Kasy były także
upraw-nione do kontrolowania wysokości podawanych w celu objęcia ubezpieczeniem zarobków pracowników i porównywania ich z rzeczywiście otrzymywanym wynagrodzeniem. W przypadku gdy zarobki ubezpieczonych były wyższe niż podane w deklaracji, ubez-pieczony był przenoszony do wyższej grupy zarobkowej.
29 W świetle art. 57 ustawy z 1920 r. ubezpieczonych niezdolnych do pracy na skutek
choroby w czasie korzystania z przysługujących na podstawie ustawy zasiłków obowiązek opłacania składki nie obejmował. Podobnie jak w przypadku przepisów dekretu z 1919 r. Skarb Państwa pokrywał koszty leczenia oraz koszty wypłacania niektórych zasiłków byłym członkom kasy oraz ich rodzinom, którzy na skutek utraty pracy nie mogli ponosić ciężaru ubezpieczeniowego. Zgodnie z art. 48 ustawy z 1920 r. na pokrycie powyższych kosztów Skarb Państwa przekazywał poszczególnym kasom zaliczkę w wysokości 3% sumy składek za ostatnie półrocze. Podstawą rozliczeń pomiędzy kasami a Skarbem Państwa były przeciętne koszty leczenia.
Ustawa z 1920 r. ustalała szczegółowo sposób poboru składki. Określenie terminów wpłaty składek pozostawione było poszczególnym zarzą-dom kas. Zgodnie z art. 52 ustawy z 1920 r. składki na ubezpieczonych powinny być wnoszone przez pracodawców wyłącznie na ich koszt30. Pracownicy nie dokonywali wpłat części składek obciążających ich wy-nagrodzenie. Pracodawcy byli zobowiązani do dokonywania potrąceń 2/5 wysokości składki z wynagrodzenia przysługującego pracowniko-wi. Pełnili oni funkcję płatników. Zarządy kas mogły jednak pobierać składkę w drodze inkasa31.
Ustawa odmiennie regulowała problematykę przedawnienia co do same-go wymierzenia składek ubezpieczeniowych, wskazując na dwa terminy przedawnienia – trzy i dziesięć lat. Zgodnie z art. 54 powoływanej usta-wy prawo do usta-wymierzania składek ubezpieczeniousta-wych przedawniało się w terminie trzech lat od upływu danego okresu płatności składek. Termin dziesięcioletni miał zastosowanie w przypadku gdy pracodawca podał kasie nieprawdziwe dane o zatrudnionych pracownikach lub o ich zarobku w celu nieuiszczenia należnych składek32.
30 Pracodawcy w przypadku wystąpienia zaległości byli zobowiązani również do
pokrycia kosztów upomnień.
31 W przypadku wystąpienia zwłoki w zapłacie składki ubezpieczeniowej kasom
przysługiwały odsetki ustawowe w wysokości 6% zaległych składek. Ustawa wprowadzała także dolną granicę wysokości zaległych składek, od których mogły być naliczane od-setki. Specyficznie był uregulowany termin, od którego należało liczyć odod-setki. Zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy z 1920 r. zobowiązany do zapłaty składki stawał się winnym zwłoki w przypadku, gdy nie uiścił należności za okres płatności w ciągu następnego miesiąca i nie otrzymał zezwolenia na odroczenie z wyraźnym zwolnieniem od obowiązku za-płaty odsetek. Prawo do żądania ustalonych składek przedawniało się po sześciu latach od upływu okresu płatności, w którym pracodawca został zawiadomiony przez kasę o wyniku ustalenia składek. Ustawa dopuszczała jednak możliwość przerwania biegu przedawnienia.
32 W przypadku braku zapłaty składki kasy mogły dochodzić swoich należności na
drodze postępowania egzekucyjnego. Zgodnie z art. 53 ust. 1 ustawy z 1920 r. zaległe składki, koszty egzekucyjne oraz inne należności kasy ściągane były w ten sam sposób jak podatki gminne. Niezależnie od tego kasom przysługiwało prawo poszukiwania skła-dek i innych należności w drodze powództwa bądź na podstawie klauzuli egzekucyjnej nadawanej wykazowi zaległości potwierdzonemu przez zarząd kasy.
W późniejszej literaturze wskazuje się na brak monograficznych opraco-wań dotyczących systemu finansowego ubezpieczeń społecznych, w tym ubezpieczenia chorobowego regulowanego ustawą o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby. Twierdzi się, że jest to spowodo-wane brakiem możliwości kompleksowej oceny ówczesnych rozwiązań legislacyjnych i stosowania jedynie metody historycznoprawnej33. Ustawa o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby jest jed-nak bardzo pozytywnie oceniana w literaturze przedmiotu, zawiera bowiem rozwiązania prawne nowocześniejsze nawet od ustawodawstwa niemieckiego, uznawanego wówczas za postępowe w dziedzinie ubez-pieczeń społecznych34. W przypadku składki ubezpieczeniowej podział obciążenia pomiędzy pracodawcą a pracownikami w zakresie opłacania składek opierał się na zasadzie solidaryzmu35. Obciążenie pracodawców obowiązkiem opłacania 3/5 wysokości składki ubezpieczeniowej było wówczas krytykowane36. Należy jednak stwierdzić, że w porównaniu z konstrukcją prawną obowiązującej obecnie składki podział składki wprowadzony ustawą z 1920 r. była dużo korzystniejszy. Większa część składki (60%) obciążała pracodawców, natomiast obecnie pracownicy ponoszą ciężar opłacania składki w całości37.
Charakterystyczną cechą konstrukcji prawnej składki ubezpieczenio-wej w świetle ustawy z 1920 r. była możliwość jej podwyższenia przez właściwy organ kasy. W związku z tym można twierdzić, że wysokość składki ubezpieczeniowej nie była ostatecznie określona ustawowo, system repartycyjnego pokrycia składek pozwalał na ich podwyższenie w celu zrównoważenia budżetu kasy. Równowagę finansową systemu
33 L. Mackiewicz-Golnik, System finansowy..., s. 72.
34 J. Łazowski, Ubezpieczenia społeczne w Polsce w pierwszym dziesięcioleciu
niepod-ległości [w:] Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce..., s. 17–18.
35 G. Chałupczak, Ubezpieczenie zdrowotne..., s. 254.
36 M. Święcicki, Instytucje polskiego prawa pracy..., s. 55.
37 Podkreślenia wymaga także fakt, że podstawą wymiaru składki nie była
bezpo-średnio wysokość zarobków pracownika. Wysokość wynagrodzenia przesądzała jedynie o zaliczeniu do danej grupy zarobkowej. Dopiero to zakwalifikowanie decydowało o wysokości podstawy wymiaru składki. W związku z taką regulacją sposobu obliczania podstawy wymiaru składki (płacy ustawowej) ubezpieczeni byli zobowiązani do opłacania składki w takiej samej wysokości, mimo że wysokość ich zarobków różniła się.