Źródła prawa wewnętrznego

Dla organizacji i finansowania ochrony zdrowia w Polsce duże znaczenie ma art. 68 Konstytucji RP. Przyznaje on każdemu prawo do zdrowia i jednocześnie nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Przepis ten wprowadza zasadę, zgodnie z którą państwo musi zapewnić takie świadczenia. Konstytucja RP nie określa warunków oraz zakresu udzielania świadczeń zdrowotnych, odsyłając w tym zakresie do ustawy.

Konstytucja RP nie wskazuje, z jakich źródeł powinno pochodzić finan-sowanie ochrony zdrowia. To, czy świadczenia zdrowotne będą finanso-wane bezpośrednio z budżetu państwa, czy w oparciu o model ubezpie-czeniowy, z planu finansowego instytucji zarządzającej powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, nie jest regulowane konstytucyjnie i zo-stało pozostawione do rozstrzygnięcia ustawodawcy zwykłemu. Głównym źródłem finansowania ochrony zdrowia w Polsce jest składka na ubezpieczenie zdrowotne. W związku z tym istotne znaczenie dla określenia konstrukcji oraz charakteru prawnego składki ma art. 217 Konstytucji RP140.

Podstawowym aktem prawnym w zakresie organizacji i finansowania ochrony zdrowia w Polsce jest ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Precyzuje warunki i zakres świadczeń zdrowotnych, o których mowa w art. 68 ust. 2 Konstytucji RP, a także zasady i tryb ich finansowania141. Dział IV ustawy określa zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, a rozdział I tego działu zawiera katalog podmiotów podlegających obowiązkowemu oraz dobrowol-nemu ubezpieczeniu zdrowotdobrowol-nemu. Przepisy rozdziału II w dziale IV

140 Zgodnie z art. 217 Konstytucji RP nakładanie podatków, innych danin

pub-licznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

141 Wraz z zakresem przedmiotowym ustawy zostaną także omówione rozporządzenia

dotyczą bezpośrednio składki na ubezpieczenie zdrowotne. Regulują sposób ustalania podstawy wymiaru składki, zasady jej opłacania oraz płatników, a także ulgi w zapłacie składki zdrowotnej dla osób prowa-dzących działalność gospodarczą.

Regulacje prawne zawarte w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wskazują sposób oraz termi-ny przekazywania składki Narodowemu Funduszowi Zdrowia przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Rozdział II określa wysokość kosztów poboru składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz sposób ich pobierania przez wskazane wyżej instytucje. W tym miejscu należy powołać także ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych142 oraz ustawę o ubezpieczeniu społecznym rolników143. Ustawy te normują m.in. sposób poboru, wymierzania odsetek za zwłokę czy egzekucję należnych składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz obowiązki płatników, a także zasady zwrotu nienależnie opłaconych składek. Duże znaczenie mają również ustawy materialnego prawa podatkowego144, określają one bowiem zasady odliczenia składki od podatku obliczonego na podstawie ich przepisów.

Przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych dotyczą też innych publicznoprawnych źródeł fi-nansowania ochrony zdrowia145. Nie określają jednak szczegółowych za-sad udzielania oraz rozliczania dotacji, w związku z tym do wskazanych wyżej prawnych form przekazywania środków będą miały zastosowanie odpowiednie przepisy ustawy o finansach publicznych oraz rozporzą-dzenia wykonawcze wydane na podstawie komentowanej ustawy. W tym

142 Ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r.

poz. 1778 ze zm.).

143 Ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2017 r.

poz. 2336 ze zm.).

144 Ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2018 r.

poz. 200 ze zm.); ustawa z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. z 2017 r. poz. 2157 ze zm.).

145 Są to przede wszystkim dotacje pochodzące z budżetu państwa przeznaczane na

finansowanie określonych świadczeń zdrowotnych oraz dotacje udzielane poszczegól-nym j.s.t.

miejscu warto wymienić przede wszystkim rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej146, które określa sposób i tryb finanso-wania z budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych świadczeniobiorcom enumeratywnie wymienionym w art. 13a u.ś.o.z. Kolejnym aktem prawnym mającym istotne znaczenie dla funkcjono-wania systemu ochrony zdrowia w Polsce jest ustawa o działalności leczniczej. Określa ona m.in. zasady wykonywania działalności leczni-czej oraz zasady funkcjonowania podmiotów wykonujących działalność leczniczą niebędących przedsiębiorcami. Oprócz tego wskazuje moż-liwość finansowania podmiotów wykonujących działalność leczniczą z budżetu państwa oraz z budżetów j.s.t., a także z planów finansowych uczelni medycznych147.

Publicznoprawny charakter mają też przepisy art. 59, 61 i 72 u.d.l., stosowane w przypadku powstania ujemnego wyniku finansowego sa-modzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej oraz determinujące zasady przejmowania zobowiązań zakładu w związku z jego likwidacją lub przekształceniem w spółkę kapitałową.

Ostatnim istotnym aktem prawnym regulującym problematykę źródeł finansowania ochrony zdrowia jest ustawa o Państwowym Ratowni-ctwie Medycznym. Rozdział 6 tej ustawy dotyczy finansowania zadań zespołów ratownictwa medycznego, a art. 46–50 u.p.r.m. wskazują na sposób finansowania ratownictwa medycznego. Zadania ratownictwa są finansowane z różnych części budżetu w zależności od rodzajów finansowanych zespołów ratownictwa. Rozdział 6 określa także sposób ustalania wysokości środków finansowych przeznaczanych na finan-sowanie ratownictwa w danym roku budżetowym oraz postępowanie w przedmiocie zawarcia umów z dysponentami zespołów ratownictwa

146 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30.10.2017 r. w sprawie sposobu i trybu

finansowania z budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. poz. 2028).

147 Dział IV ustawy o działalności leczniczej określa zasady oraz warunki

przeka-zywania środków finansowych podmiotom wykonującym działalność leczniczą, organy do tego upoważnione oraz zadania, które mogą być realizowane z wykorzystaniem otrzymanych środków.

medycznego na wykonywanie zadań, rozliczanie oraz kontrolę wyko-nania umów148.

Scharakteryzowane akty prawne bezpośrednio dotyczą publiczno-prawnych źródeł finansowania ochrony zdrowia w Polsce. Dodatkowo w obecnym porządku prawnym istnieje szeroki katalog aktów norma-tywnych w randze ustawy oraz rozporządzeń wykonawczych, które dotyczą pośrednio problematyki związanej z finansowaniem ochrony zdrowia, czyli nie odnoszą się one wprost do poszczególnych źródeł finansowania. Jako przykład należy wskazać ustawy ustrojowe jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawę o finansach publicznych. Nie oznacza to jednak, że tego rodzaju akty normatywne zostaną pominię-te w ustalaniu normatywnej struktury źródeł finansowania ochrony zdrowia w Polsce.