ostatnie lata przyniosły w Polsce oraz innych rozwijających się kra-jach ogromne i bardzo dynamiczne przemiany społeczno-ekonomiczne, wśród których można wymienić chociażby wzrost mobilności zawodowej, migracje ludności, spadek znaczenia autorytetów przy jednoczesnym popularyzowaniu się postaw indywidualistycznych i nastawionych na samorealizację, wzrost oczekiwań życiowych czy też kształtowanie się nastawień o charakterze konsumpcjonistycznym (por. adamski, 2002; liberska, matuszewska, 2001). Wspomniane zjawiska przekładają się na ilość i jakość relacji interpersonalnych, przy czym zdaniem wielu badaczy jest to wpływ zdecydowanie negatywny (zob. np. crane, 2002; liberska, matuszewska, 2001). Współczesne czynniki ekonomiczno-kulturowe sprawiają, że w funkcjonowaniu jednostki coraz mniej jest miejsca na aktywność społeczną, wrażliwość interpersonalną i wchodzenie w głębsze relacje z innymi ludźmi, coraz większy zaś nacisk kładzie się na samo-realizację, zaspokajanie indywidualnych, hedonistycznych potrzeb oraz osiągnięcie sukcesu. to wszystko nie tylko nie sprzyja podejmowaniu przez jednostkę aktywności interpersonalnej, ale również nie umożliwia jej nabycia lub wystarczającego rozwoju wielu kompetencji i zdolności niezbędnych w kontaktach z innymi ludźmi. Stąd też np. obserwowane obecnie znaczące rozluźnienie, a nawet rozpad relacji rodzinnych lub przy-jacielskich, a także głęboki kryzys instytucji małżeństwa. ta pogłębiająca się powierzchowność i nietrwałość relacji interpersonalnych niepokoi zarówno obserwatorów życia społecznego, jak i osoby profesjonalnie zajmujące się pomocą i doradztwem psychologicznym. W kontekście podejmowanych w tej książce rozważań, interesujące są pojawiające się
głosy, że remedium na wspomniane problemy jest właśnie rozwijanie inteligencji emocjonalnej.
W literaturze przedmiotu znajdujemy wiele dowodów na to, że sposób, w jaki człowiek doświadcza uczuć, wyraża je i radzi sobie z nimi, może wpływać na jego relacje interpersonalne i funkcjonowanie społecz-ne (zob. np. eisenberg, fabes, losoya, 1999; Van der zee, Thijs, Schakel, 2002). doszukiwanie się pozytywnych zależności między inteligencją emocjonalną a jakością związków z innymi ludźmi wydaje się więc uza-sadnione. Społeczna funkcja inteligencji emocjonalnej podkreślana jest właściwie w każdym jej modelu, niezależnie od różnic w definiowaniu samego konstruktu. Stwierdzenie, że osoby inteligentne emocjonalnie lepiej radzą sobie w relacji z innymi ludźmi, pojawiło się już w pierw-szej pracy poświęconej inteligencji emocjonalnej (Salovey, mayer, 1990). także w swoich późniejszych publikacjach twórcy pojęcia podkreślają, że wysoki poziom inteligencji emocjonalnej jest związany ze wskaźnikami społecznego funkcjonowania, ponieważ wchodzące w jej skład zdolności są warunkiem efektywności interakcji społecznych (mayer, Salovey, 1999). Stanowisko to podzielają również inni badacze (por. np. lopes i in., 2003; maruszewski, 2008; matczak, 2007c). Rola inteligencji emocjonalnej jako wyznacznika funkcjonowania społecznego szczególnie mocno ekspono-wana jest w modelach mieszanych, w których umiejętność utrzymywania relacji interpersonalnych lub łatwość interakcji z innymi uznaje się wręcz za jej komponenty (por. bar-on, 2000; goleman, 1997).
hipotetyczną zależność między inteligencją emocjonalną jednostki a jej relacjami z innymi ludźmi przedstawiono na rysunku 4.
inteligencja emocjonalna może być związana z funkcjonowaniem w bliskich związkach na kilka sposobów. Po pierwsze, może zwiększać zainteresowanie innymi ludźmi, a poprzez to sprzyjać nawiązywaniu relacji z nimi. Po drugie, poprzez facylitowanie prawidłowego funkcjono-wania w relacjach z innymi ludźmi może przyczyniać się do ich trwałości. Szczególnie użyteczna wydaje się tu wrażliwość na emocje partnera i ro-zumienie ich, a także zdolność regulowania emocji własnych i partnera. Warto również zwrócić uwagę na funkcję komunikacyjną emocji, które dla jednostki są źródłem informacji o niej samej i otoczeniu, dla otoczenia zaś stanowią informację o jej wewnętrznych stanach i potrzebach (por. ekman, davidson, 1998; mayer, Salovey, caruso, 2004). Po trzecie, po-nieważ inteligencja emocjonalna wiąże się ze zdolnościami przetwarzania
informacji emocjonalnych, można przypuszczać, że będzie się przyczyniać do polepszenia procesów komunikacji, np. dzięki adekwatnemu wyrażaniu własnych emocji i odpowiedniemu reagowaniu na ekspresję emocjonalną partnera, i do rozwiązywania konfliktów w związku. Po czwarte, inteligen-cja emocjonalna może sprzyjać nabywaniu lub doskonaleniu określonych umiejętności (kompetencji) niezbędnych, aby poradzić sobie w określonych sytuacjach społecznych, np. kompetencji związanych z adekwatną autopre-zentacją czy też asertywnością. Wreszcie po piąte, inteligencja emocjonalna może wpływać na satysfakcję z relacji interpersonalnych. Satysfakcja ta z jednej strony może być związana z tym, że związki interpersonalne, ze względu na większą efektywność funkcjonowania społecznego jednostki, mogą rzeczywiście być trwałe i wysokiej jakości, z drugiej – zdolności warunkujące rozumienie własnych stanów emocjonalnych, modyfiko-wanie emocji, włączanie ich w procesy myślenia itp. mogą sprawiać, że subiektywne spostrzeganie relacji z innymi ludźmi, niezależnie od ich obiektywnej wartości, jest bardziej pozytywne.
INTELIGENCJA EMOCJONALNA
ułatwia nabywanie kompetencji społecznych
wzmaga zainteresowanie innymi ludźmi, a przez to ułatwia nawiązywanie relacji
interpersonalnych sprzyja trwałości związku poprawia komunikację i sprzyja konstruktywnemu rozwiązywaniu konfliktów zwiększa satysfakcję z relacji interpersonalnych
Rysunek 4. Hipotetyczny wpływ inteligencji emocjonalnej jednostki na jej relacje interpersonalne.
Wspomniane zależności opierają się na założeniu, że udany i satys-fakcjonujący dla obu stron kontakt z drugim człowiekiem wymaga wielu zdolności i kompetencji społeczno-emocjonalnych. należy jednak
pod-kreślić, że udane relacje interpersonalne, szczególnie zaś zaangażowanie w długotrwałe, bliskie i satysfakcjonujące związki, stanowią swego rodzaju trening społeczny, dzięki któremu rozwija się i doskonali wiele zdolności i kompetencji emocjonalnych. W relacjach intymnych konieczne są przecież otwartość na partnera, umiejętność radzenia sobie z konfliktami i pro-blemami pojawiającymi się w związku, komunikowanie własnych myśli i uczuć itp. Wszystko to może się przyczyniać do kształtowania i rozwi-jania określonych zdolności i kompetencji. Podobnie jak w przypadku funkcjonowania w środowisku zawodowym czy szkolnym, nie można więc mówić tu o jednokierunkowym wpływie inteligencji emocjonalnej na funkcjonowanie w relacjach społecznych. jest to związek dwukierun-kowy – intensywne i prawidłowe relacje interpersonalne stymulują rozwój zdolności emocjonalnych i kompetencji społecznych, z kolei poszczególne komponenty inteligencji emocjonalnej przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania w sytuacjach społecznych oraz czynią kontakty z innymi ludźmi lepszymi i bardziej satysfakcjonującymi.
Wyniki badań empirycznych potwierdzają dodatni związek inteligencji emocjonalnej z różnymi aspektami funkcjonowania interpersonalnego. dowiedziono m.in., że osoby charakteryzujące się wysoką inteligencją emocjonalną są zarazem bardziej kompetentne społecznie (np. w zakresie umiejętności przywódczych), ujawniają silniejsze tendencje do zachowań kooperacyjnych i prospołecznych oraz mają większe poczucie skuteczno-ści w zakresie pomagania innym (carlo, Knight, eisenberg, Rotenberg, 1991; charbonneau, nicol, 2002b; denham, 1986; zob. też: matczak, 2007c). Wykazano również dodatnią zależność między inteligencją emo-cjonalną a statusem społecznym i popularnością, ilością i bliskością związków interpersonalnych oraz satysfakcją z relacji z innymi ludźmi (lopes i in., 2003) oraz aktywnością społeczną (Van der zee i in., 2002). badania ujawniły też, że osoby o większych zdolnościach emocjonalnych częściej i chętniej korzystają ze wsparcia społecznego oraz są z niego bardziej zadowolone (ciarrochi i in., 2001; ciarrochi, deane, Wilson, Rickwood, 2002).
doniesienia o pozytywnym związku inteligencji emocjonalnej z efek-tywnością funkcjonowania interpersonalnego stały się inspiracją kilku badań, które zostały przeprowadzone pod naszym kierunkiem. dalsza część rozdziału poświęcona zostanie ich opisowi oraz próbie wyjaśnienia stwierdzanych w nich związków.