Rysunek 5. Hipotetyczna zależność między inteligencją emocjonalną a kompetencjami
społecz-nymi.
Przyczyn dodatnich zależności między inteligencją emocjonalną a kompetencjami społecznymi można się doszukiwać przynajmniej na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, wspólne są mechanizmy ich kształto-wania się i rozwoju. zarówno inteligencja emocjonalna, jak i kompetencje społeczne rozwijają się przede wszystkim w toku aktywności społecznej, w wyniku której jednostka przechodzi swoisty trening (szerzej na ten temat pisano w Rozdziale 3; zob. też: martowska, 2012; matczak, martowska, 2009). aktywność społeczna o dużej intensywności ułatwia nabywanie zarówno inteligencji emocjonalnej, jak i kompetencji społecznych. Po
drugie, inteligencja emocjonalna jest podwaliną kształtowania się kom-petencji społecznych. można ją uznać za swego rodzaju potencjał, który ułatwia nabywanie konkretnych umiejętności radzenia sobie w sytuacjach społecznych. jeśli dwie osoby o zróżnicowanym poziomie inteligencji emocjonalnej będą miały za sobą podobnie intensywny trening społeczny, najprawdopodobniej bardziej efektywny okaże się on u tej z nich, która będzie charakteryzowała się większymi zdolnościami emocjonalnymi – łatwiej i szybciej będzie nabywać ona określone kompetencje. Warto też podkreślić, że – co widać na rysunku – nie tylko aktywność wpły-wa na inteligencję emocjonalną i kompetencje społeczne, ale one same, wyznaczając określone możliwości jednostki w zakresie funkcjonowania społeczno-emocjonalnego i współdeterminując powodzenie działań podej-mowanych w sytuacjach społecznych, wpływają na rodzaj i intensywność aktywności.
Problematyka zależności między inteligencją emocjonalną a kompe-tencjami społecznymi została podjęta w czterech niezależnych badaniach, przeprowadzonych przez annę ciesińską (2010; badanie 1), Krystynę moroz (2010; badanie 2), annę Smolarek (2010; badanie 3) i mirosławę Wosek (2008; badanie 4).
W badaniach tych inteligencja emocjonalna operacjonalizowana była przy użyciu kwestionariusza PKie, kompetencje społeczne zaś mierzone były przy użyciu kwestionariusza KKS (matczak, 2006). ujawnione za-leżności zawiera tabela 5.
jak widać w tabeli, we wszystkich badaniach stwierdzono dodatnie korelacje między inteligencją emocjonalną a kompetencjami społecznymi. ich wartości wahają się od 0,22 do 0,66. W każdym z badań ujawniły się zależności między ogólnym wskaźnikiem inteligencji emocjonalnej a wszyst-kimi mierzonymi kompetencjami społecznymi z osobna oraz ich ogólnym poziomem (wyjątek dotyczy kobiet z badania 2, u których w zasadzie nie ma żadnych korelacji, i kobiet z badania 3 – brak korelacji z kompetencjami eS). Ponadto za każdym razem zdolność akceptowania emocji wiązała się dodatnio ze wszystkimi wskaźnikami kompetencji społecznych. empatia oraz zdolności kontrolowania i rozumienia emocji wiązały się z kompe-tencjami społecznymi nieco mniej konsekwentnie – korelacje stwierdzano w odniesieniu do niektórych tylko kompetencji społecznych lub jedynie u jednej z płci. z punktu widzenia podejmowanych tu zagadnień szcze-gólnie interesujące wydają się zależności między inteligencją emocjonalną
a kompetencjami warunkującymi radzenie sobie w sytuacjach intymnych. W świetle opisywanych badań najważniejsza wydaje się otwartość na swoje własne emocje (skala aKc, mierząca zdolność akceptowania, wyrażania i wykorzystywania własnych emocji w działaniu, w każdym przypadku korelowała z wynikami w skali i). istotna jest także empatia, czyli rozu-mienie i rozpoznawanie emocji innych ludzi, która wprawdzie nieco mniej konsekwentnie, ale jednak w większości badań wiązała się z wynikami wspomnianej skali KKS. co ciekawe, znacznie mniej istotnych związków wystąpiło w odniesieniu do zdolności uświadamiania sobie i rozumienia własnych emocji oraz ich kontrolowania. W tym ostatnim przypadku istotne korelacje zanotowano jedynie w badaniu 4.
na podstawie zaprezentowanych wyników można więc stwierdzić, że z kompetencjami społecznymi koreluje przede wszystkim doświadcze-niowy komponent inteligencji emocjonalnej, słabszy zaś jest ich związek z komponentem strategicznym.
ciekawa jest zależność między inteligencją emocjonalną a asertyw-nością, która przez wielu badaczy jest uważana za jedną z kluczowych kompetencji społecznych (argyle, 2002; Sęk, 1988; por. też gaś, 1984), a niektórzy idą nawet dalej i włączają ją w zakres samej inteligencji emocjonalnej (goleman, 1997). W zaprezentowanych poniżej badaniach (tabela 5) kompetencje warunkujące radzenie sobie w sytuacjach wyma-gających asertywności konsekwentnie korelowały głównie z ogólnym poziomem inteligencji emocjonalnej oraz ze zdolnością do akceptowania emocji.
związków między inteligencją emocjonalną a asertywnością poszukiwał również Krzysztof marszalik (2009). W jego badaniach wzięło udział 60 osób – 30 kobiet i 30 mężczyzn w wieku od 20 do 40 lat. byli to studenci różnych kierunków studiów oraz osoby z wykształceniem wyższym. do pomiaru inteligencji emocjonalnej użyto inwentarza dinemo, zaś aser-tywność mierzona była kwestionariuszem Ja i Inni Piotra majewicza (1998). okazało się, że u mężczyzn wszystkie wskaźniki inteligencji emocjonalnej korelowały dodatnio z asertywnością, przy czym współczynniki r-Pearsona wyniosły odpowiednio: 0,58 (p < 0,01) dla wyniku ogólnego, 0,61 (p < 0,01) dla skali ja oraz 0,41 (p < 0,05) dla skali inni. u kobiet z asertywnością wiązała się jedynie intrapersonalna inteligencja emocjonalna (r = 0,48; p < 0,01).
Tabela 5
Współczynniki korelacji r-Pearsona między inteligencją emocjonalną a kompetencjami społecznymi
Badanie Grupa Kompet. społecz. Inteligencja emocjonalna
IEO AKC EMP KON ROZ
Badanie 1 Mężczyźni (N = 29) i kobiety (N = 61) w wieku od 17 do 44 lat KKSO 0,57* 0,60* n.i. 0,28* 0,44* I 0,52* 0,66* n.i. n.i. 0,32* ES 0,45* 0,48* n.i. 0,22* 0,38* A 0,51* 0,46* n.i. 0,37* 0,44* Badanie 2 Mężczyźni (N = 51) uczniowie LO w wieku od 16 do 19 lat
KKSO 0,51** 0,64** 0,32* n.i. n.i.
I 0,45** 0,60** 0,30* n.i. n.i.
ES 0,43** 0,55** 0,30* n.i. n.i.
A 0,40** 0,56** n.i. n.i. n.i.
Kobiety (N = 51) uczennice LO w wieku od 16 do 19 lat
KKSO n.i. 0,41** n.i. n.i. n.i.
I 0,25+ 0,47** n.i. n.i. n.i.
ES n.i. 0,36** n.i. n.i. n.i.
A n.i. 0,28* n.i. n.i. n.i.
Badanie 3 Kobiety (N = 60) w wieku od 18 do 34 lat
KKSO 0,41** 0,44*** 0,30* n.i. n.i.
I 0,43** 0,55*** 0,32* n.i. 0,26*
ES n.i. 0,27* n.i. n.i. n.i.
A 0,42** 0,39** 0,31* n.i. n.i. Badanie 4 Mężczyźni (N = 60) w wieku od 20 do 30 lat KKSO 0,41** 0,44** 0,39** 0,55** 0,31** I 0,33** 0,39** 0,29* 0,40** n.i. ES 0,29* 0,27* 0,29* 0,41** n.i. A 0,31* 0,34** 0,36** 0,38** n.i. Kobiety (N = 60) w wieku od 20 do 30 lat KSO 0,44** 0,39** 0,46** 0,52** 0,64** I 0,45** 0,38* 0,41** 0,49** 0,62** ES 0,39** 0,32* 0,46** 0,52** 0,60** A 0,46** 0,43** 0,45** 0,55** 0,57**
Adnotacja. IEO – ogólny poziom inteligencji emocjonalnej; AKC – zdolność akceptowania, wyrażania i wykorzysty-wania własnych emocji w działaniu; EMP – empatia, czyli zdolność rozumienia i rozpoznai wykorzysty-wania emocji innych ludzi; KON – zdolność kontrolowania własnych emocji; ROZ – zdolność rozumienia i uświadamiania sobie własnych emocji; KKSO – ogólny poziom kompetencji społecznych; I – kompetencje warunkujące efektywność zachowania w sytuacjach intymnych; ES – kompetencje warunkujące efektywność zachowania w sytuacji ekspozycji społecznej; A – kompetencje warunkujące efektywność zachowania w sytuacjach wymagających asertywności.
+ p < 0,10; *p < 0,05; **p < 0,01; ***p < 0,001.
oprócz asertywności inną ważną kompetencją społeczną jest umiejęt-ność kreowania pozytywnego obrazu samego siebie w oczach innych ludzi. zajmowała się nią izabela dendys (2002), która poszukiwała zależności
między inteligencją emocjonalną a obserwacyjną samokontrolą (self-mo-nitoring), czyli umiejętnością kierowania sposobem prezentowania własnej osoby oraz własnymi zachowaniami ekspresyjnymi (zob. Snyder, 1974). osoba o wysokiej obserwacyjnej samokontroli potrafi obserwować swoje zachowania i intencjonalnie nimi manipulować. jest wyczulona na adekwat-ność własnego zachowania, a w zachowaniu innych poszukuje wskazówek co do sposobu autoprezentacji. do kierowania własnym zachowaniem, co jest istotą obserwacyjnej samokontroli, konieczne jest rozumienie emocji własnych i innych ludzi oraz kontrola emocji. na tej podstawie można postawić hipotezę o dodatniej zależności między tymi właściwościami.
W badaniach dendys wzięło udział 81 uczniów lo w wieku 18 lat, w większości były to kobiety. inteligencję emocjonalną mierzono kwe-stionariuszem inte, obserwacyjną samokontrolę zaś Kwekwe-stionariuszem Samoopisu, czyli polską adaptacją Skali Obserwacyjnej Samokontroli Sny-dera i gangestada (czarnota-bojarska, 1997). zgodnie z oczekiwaniami okazało się, że istnieje dodatnia zależność między inteligencją emocjonalną a obserwacyjną samokontrolą (r = 0,24, p < 0,05).