Trait Meta-Mood Scale – TMMS (Skala Cech Metanastroju7; Salovey, mayer, goldman, turvei, Palfai, 1995). jest to jedno z pierwszych narzędzi operacjonalizujących wczesną wersję modelu Saloveya i mayera. Kwestio-nariusz ten zawiera stwierdzenia składające się na trzy skale. dotyczą one: uwagi, jaką jednostka zwraca na swoje stany emocjonalne (np. Sądzę, że nie warto zwracać zbytniej uwagi na swoje emocje czy nastroje; jest to oczy-wiście pozycja z odwrotną punktacją), rozumienia odczuwanych emocji i umiejętności ich nazywania (np. Zwykle mam pełną jasność w kwestii tego, co czuję) i świadomej regulacji nastroju (np. Staram się myśleć pozytywnie, niezależnie od tego, jak źle się czuję). badany udziela odpowiedzi na skali 5-stopniowej. istnieje polska adaptacja tmmS wykonana przez aleksandrę jasielską i tomasza maruszewskiego (podajemy za Śmieją, orzechowskim, 2008). Również anna borkowska, agata gąsiorowska i czesław nosal (2006) podjęli udaną próbę stworzenia polskiego odpowiednika tmmS. Kwestionariusz ich autorstwa, w świetle analizy czynnikowej, pozwala na ocenę ogólnego poziomu inteligencji emocjonalnej oraz trzech jej wymia-rów: regulacji nastroju, percepcji emocji i empatii oraz wglądu i wiedzy emocjonalnej.
Schutte Self-Report Inventory – SSRI (Schutte i in., 1998). Kwes-tionariusz ten, powszechnie stosowany w badaniach naukowych, znany jest też pod innymi nazwami: Emotional Intelligence Scale (eiS), Schutte Emotional Intelligence Scale (SeiS), Schutte Self-Report Inventory for Emo-tional Intelligence (SSRi), Self-Report EmoEmo-tional Intelligence Test (SReit). Powstała też zmodyfikowana jego wersja, określana skrótową nazwą eiS-41 (austin, Saklofske, huang, mcKenney, 2004). W polskiej adaptacji występuje pod nazwą Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej inte (ja-worowska, matczak, 2001, 2008). narzędzie to opiera się na pierwszej wersji koncepcji Saloveya i mayera (1990) i zgodnie z zaproponowanym w niej modelem ma mierzyć trzy komponenty inteligencji emocjonalnej: zdolności do spostrzegania, oceny i ekspresji emocji, zdolności do wykorzystywania emocji jako czynników wspierających myślenie i działanie oraz zdolności do regulowania emocji u siebie i innych ludzi. Kwestionariusz składa się
z 33 pozycji, które mają charakter stwierdzeń, sformułowanych na ogół w pierwszej osobie, ocenianych przez badanego w skali od 1 do 5. analizy czynnikowe na wynikach kwestionariusza prowadzone przez różnych badaczy (np. chapman, hayslip, 2006; ciarrochi i in., 2002; Saklofske i in., 2003) ujawniają różną liczbę (cztery, trzy lub dwa) szczegółowych czynników, a także – na ogół – czynnik ogólny. W odniesieniu do polskiej wersji, inte, znaleziono dwa czynniki, zinterpretowane jako zdolność do wykorzystywania emocji do wspomagania myślenia i działania (skró-towo określana jako czynnik działaniowy) i zdolność do rozpoznawania emocji (skrótowo określana jako czynnik poznawczy). W związku z tym wyniki inte mogą być ujmowane pod postacią wyniku ogólnego i dwu wyników czynnikowych. Polskie normy (stenowe), uwzględniające zarów-no wynik ogólny, jak i wyniki czynnikowe, opracowane są dla czterech grup badanych: uczniów gimnazjów, uczniów szkół średnich, studentów i osób dorosłych, w ramach każdej grupy osobno dla mężczyzn i kobiet ze względu na stwierdzone różnice między płciami.
Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej – PKIE (ja-worowska, matczak, 2005). Kwestionariusz ten również został stworzony na podstawie modelu Saloveya i mayera – jego pozycje operacjonalizują wszystkie uwzględnione w tym modelu zdolności. Składa się z 94 stwierdzeń sformułowanych w pierwszej osobie, ocenianych przez badanego w skali od 1 do 5. Wyniki analiz czynnikowych pozwoliły na wyróżnienie czterech skal szczegółowych. Pierwsza z nich mierzy zdolności do akceptowania, wyrażania i wykorzystywania emocji w działaniu, druga – zdolności do rozumienia i rozpoznawania emocji innych ludzi, trzecia – zdolności do kontrolowania własnych emocji, czwarta – zdolności do rozumienia wła-snych emocji. z kolei ujawnione związki między tymi skalami i wyniki analizy skupień pozwalają uznać, że dwie pierwsze z wymienionych skal mierzą doświadczeniową, a dwie pozostałe – strategiczną inteligencję emocjonalną, i że na podstawie badania PKie da się wykryć takie osoby, u których inteligencja strategiczna przeważa nad doświadczeniową, i ta-kie, u których dominuje inteligencja doświadczeniowa. Kwestionariusz ma normy stenowe opracowane dla dwu grup wieku: uczniów w wieku od 14 do 20 lat i osób dorosłych. ze względu na zróżnicowanie wyników w zależności od płci normy są opracowane osobno dla mężczyzn i kobiet.
Dwuwymiarowy Inwentarz Inteligencji Emocjonalnej – dINEMo
(matczak, jaworowska, 2006). jest to kolejne narzędzie inspirowane mode-lem Saloveya i mayera – uwzględniające zawarte w nim zdolności. Składa się z 33 pozycji, które mają mniej typową, jak na kwestionariusz, formę. W każdej z nich znajduje się krótki (jedno- lub dwuzdaniowy) opis jakiejś sytuacji stanowiącej źródło emocji oraz czterech sposobów zareagowania (w formie myśli lub zachowań). badany ma wskazywać te myśli (interpre-tacje sytuacji) lub zachowania, które są typowymi dla niego reakcjami; odpowiedzi oceniane są zerojedynkowo. zgodnie z kluczem poprawne są te odpowiedzi, które świadczą o rozpoznawaniu emocjonalnego charakteru sytuacji, trafnym identyfikowaniu emocji, ich akceptowaniu, uwzględnianiu niesionych przez nie informacji, a także o trafnym rozpoznawaniu źródeł emocji i przewidywaniu ich konsekwencji. taki charakter pozycji zbliża narzędzie do testu. gdyby, zamiast wskazywać na swoje własne zachowania i myśli, badany miał oceniać obiektywną trafność czy skuteczność wymie-nionych zachowań lub interpretacji, niewątpliwie mielibyśmy do czynienia z narzędziem o charakterze testowym. analiza czynnikowa pozwoliła na wyodrębnienie dwu czynników i utworzenie dwu odpowiadających im skal. Pierwsza z nich (przypisano jej skrótową nazwę inni) dotyczy rozpoznawania, rozumienia i respektowania emocji innych ludzi, druga (przypisano jej nazwę ja) – uświadamiania sobie, rozumienia, respekto-wania, a także wyrażania emocji własnych. Skalę inni można traktować jako mierzącą interpersonalny składnik inteligencji emocjonalnej, a skalę ja – jako mierzącą składnik intrapersonalny. dinemo ma normy stenowe, osobne dla mężczyzn i kobiet, opracowane dla trzech grup wieku: uczniów gimnazjum, uczniów szkół średnich oraz osób dorosłych.
BarOn Emotional Quotient Inventory – EQ-i (Inwentarz Bar-Ona do Pomiaru Ilorazu Emocjonalnego; bar-on, 1997; zob. też: bar-on, 2000). jest to powszechnie używane na świecie narzędzie kwestionariuszowe do pomia-ru inteligencji emocjonalnej, stosowane zarówno w badaniach naukowych, jak i do celów praktycznych, przetłumaczone na wiele języków. oparte jest na modelu inteligencji emocjonalnej proponowanym przez Reuvena bar--ona, określającym ją wprawdzie jako zbiór „pozapoznawczych zdolności, kompetencji i umiejętności” (bar-on, 1997, s. 16), ale ogólnie uznawanym za model mieszany lub model cech (por. rozdział Pojęcie inteligencji emo-cjonalnej). Kwestionariusz w swojej podstawowej wersji składa się ze 133
pozycji, które są stwierdzeniami dotyczącymi posiadanych cech i preferencji. badany, podobnie jak w przypadku wcześniej omawianych kwestionariuszy, ocenia na pięciostopniowej skali prawdziwość tych stwierdzeń w odniesieniu do własnej osoby. eQ-i składa się z pięciu skal głównych, z których każda obejmuje kilka podskal. Są to: skala Intrapersonalna (podskale: Emocjonalna samoświadomość, Asertywność, Szacunek dla własnej osoby, Samoaktualizacja i Niezależność), skala Interpersonalna (podskale: Empatia, Relacje inter-personalne i Odpowiedzialność społeczna), skala Przystosowania (podskale: Rozwiązywanie problemów, Realizm i Elastyczność), skala Radzenia sobie ze stresem (Tolerancja na stres, Kontrola impulsów) i skala Ogólnego nastroju (podskale: Poczucie szczęścia i Optymizm). W świetle wyników analiz czyn-nikowych bar-on (2000) proponuje pięć spośród piętnastu komponentów mierzonych wymienionymi skalami (optymizm, samoaktualizację, poczucie szczęścia, niezależność i odpowiedzialność społeczną) uznać za facylitatory inteligencji emocjonalnej, czyli wspierające ją czynniki; pozostałe są składni-kami inteligencji emocjonalnej we właściwym tego słowa znaczeniu. Wyniki kwestionariusza eQ-i ujmowane są pod postacią ilorazu inteligencji emo-cjonalnej, analogicznego do wechslerowskiego iQ, czyli na skali ze średnią 100 i odchyleniem standardowym 15. oprócz ogólnego ilorazu inteligencji emocjonalnej uzyskuje się również ilorazy odpowiadające poszczególnym skalom. także wyniki wszystkich 15 podskal ujmowane są w ten sam sposób (na skali ze średnią 100 i odchyleniem 15).
Trait Emotional Intelligence Questionnaire – TEIQue (Kwestiona-riusz Inteligencji Emocjonalnej – Cechy; Petrides, furnham; zob.: Petrides, 2009; Wytkowska, Petrides, 2007). jest to kwestionariusz oparty na modelu traktującym inteligencję emocjonalną jako zbiór cech osobowości (Petrides, furnham, 2001; Petrides, furnham, mavroveli 2007). teiQue składa się ze 153 stwierdzeń8, które badany ocenia na skali siedmiostopniowej. W skład kwestionariusza wchodzi 15 skal: Samoocena, Ekspresja emocji, Samo-mo-tywowanie się, Regulacja emocji, Poczucie szczęścia, Empatia, Świadomość społeczna, Niska impulsywność, Percepcja emocji, Zarządzanie stresem, Regu-lacja stanów emocjonalnych innych ludzi, Optymizm, Relacje interpersonalne, Łatwość adaptacji i Asertywność. oprócz wyniku ogólnego i wyników
po-8 istnieje też wersja skrócona narzędzia – teiQue-Sf, składająca się z 30 pozycji, której wyniki ujmowane są pod postacią wyniku łącznego.
szczególnych skal, na podstawie badania teiQue można też uzyskać cztery wyniki czynnikowe dotyczące: dobrostanu, samokontroli, umiejętności emocjonalnych i umiejętności społecznych. narzędzie ma polską adaptację, dostępną na stronie internetowej (zob. Wytykowska, Petrides, 2007).
Powyższy przegląd uwzględnia tylko część spośród istniejących na-rzędzi samoopisowych stworzonych do pomiaru inteligencji emocjonalnej – te, które są, jak dotąd, najczęściej stosowane. Krótkie wzmianki na temat innych kwestionariuszy, wraz z danymi bibliograficznymi, można znaleźć np. w pracy Péreza, Petridesa i furnhama (2005).
na koniec warto wspomnieć jeszcze o narzędziach stosowanych w badaniach polskich, które mierzą zbliżony do inteligencji emocjonalnej konstrukt, jakimi jest aleksytymia.
aleksytymia jest deficytem zdolności uzyskiwania dostępu do wła-snych procesów emocjonalnych, w tym ich opisywania za pomocą języka9, i może być traktowana jako przeciwieństwo inteligencji emocjonalnej, zwłaszcza zdolności do dostrzegania, rozumienia i wyrażania własnych emocji (por. Parker i in., 2001; Wagner, lee, 2008). do jej pomiaru stosuje się m.in. samoopisowe kwestionariusze (por. maruszewski, Ścigała, 1997). dwa z nich – Toronto Alexithymia Scale (taS-26; taylor, Ryan, bagby) i Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire (aleX-40; bermond, Vorst) – mają wersje polskie, stworzone przez tomasza maruszewskiego i elżbietę Ścigałę (1997, 1998). Skala aleX-40, która uzyskała lepsze parametry psy-chometryczne, składa się z 40 pozycji ocenianych przez badanego w skali 5-stopniowej. Skala zawiera pięć podskal wyodrębnionych na podstawie analizy czynnikowej, dotyczących: trudności w werbalizacji doznań emocjonalnych, ubóstwa wyobraźni, słabości wglądu we własne doznania emocjonalne, niskiej pobudliwości emocjonalnej i myślenia konkretnego (rozumianego jako brak tendencji do analizowania własnych emocji).