Analiza prawna uchwały

W orzecznictwie oraz literaturze pojawiły się wątpliwości, czy moż-liwe jest zażalenie na postanowienie wydane przez sąd powszechny w związku z postępowaniem przed sądem polubownym w innych przy-padkach niż te przewidziane w części piątej Kodeksu postępowania cy-wilnego. Kwestią sporną stało się zagadnienie dopuszczalności złożenia zażalenia na postanowienie sądu powszechnego oddalające wniosek o wyłączenie arbitra. Takiej możliwości nie przewidziano w art. 1176

§ 4 k.p.c. Prezentowane były tu dwa przeciwstawne stanowiska.

Według pierwszego stanowiska zażalenie na takie postanowienie jest niedopuszczalne. Zwolennicy tego poglądu wskazują przede wszystkim na brzmienie art. 1159 § 2 k.p.c. Uważają, że skoro ustawodawca nie przewidział takiej możliwości w części piątej Kodeksu postępowania cywilnego, to takie zażalenie nie przysługuje⁹⁸. Z kolei przeciwnicy tego poglądu wskazują, że skoro w części piątej tego Kodeksu nie ma regulacji dotyczącej sądowego wyłączenia arbitra, to art. 1159 § 1 k.p.c.

nie stoi na przeszkodzie w odpowiednim stosowaniu postanowień o wy-łączeniu sędziego⁹⁹. W konsekwencji zwolennicy poglądu o dopuszczal-ności zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie wyłączenia arbi-tra uważają, że takie zażalenie na postanowienie sądu powszechnego przysługuje na podstawie art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c. w związku z art. 13

§ 2 k.p.c. Postępowanie arbitrażowe jest bowiem postępowaniem inne-go rodzaju w rozumieniu przepisu art. 13 § 2 k.p.c., dlateinne-go też znajdą do niego zastosowanie odpowiednio przepisy o procesie.

98 M. Wójcik (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, A. Jakubecki (red.), Warszawa 2010, s. 1442.

99 Takie stanowisko, jeszcze zanim Sąd Najwyższy orzekł jak w komentowanej uchwale, zajmowali T. Ereciński i K. Weitz w pracy: T. Ereciński, K. Weitz, Sąd…,

Warto tu zwrócić uwagę na fakt, że mimo przyjęcia komentowanej uchwały kwestia dopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowie-nia sądu powszechnego wydawane w związku z postępowaniem arbi-trażowym w innych okolicznościach niż te przewidziane w części piątej Kodeksu postępowania cywilnego, nadal budzi wątpliwości. A. Jaku-becki np. wskazuje, że oprócz przypadków, w których dopuszczalność zażalenia wyraźnie wynika z przepisów części piątej tego Kodeksu, zażalenie nadal jest dopuszczalne w innych przypadkach na podstawie przepisów ogólnych – takich jak np. art. 394 k.p.c. czy 741 k.p.c.¹⁰⁰. War-to tu jednak jednocześnie podkreślić, że mimo podjęcia przez Sąd Naj-wyższy komentowanej uchwały, w innych sprawach sądy niezbyt chęt-nie sięgają do przepisów ogólnych. Sąd Apelacyjny w Szczecichęt-nie uznał, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie nakazania złożenia zabez-pieczenia w trybie art. 1216 § 1 zd. 2 k.p.c. jest niedopuszczalne, mimo że strona argumentowała, iż takie zażalenie powinno być dopuszczalne w drodze odpowiedniego stosowania art. 741 k.p.c.¹⁰¹.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 września 2011 r. podzielił argu-menty zwolenników poglądu o dopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowienie sądu powszechnego w przedmiocie wyłączenia arbitra.

Sąd przychylił się do argumentu, że sądowe postępowanie związane z wyłączeniem arbitra nie zostało wprawdzie uregulowane w przepi-sach części piątej k.p.c., ale nie stoi to na przeszkodzie odpowiedniego stosowania postanowień Kodeksu postępowania cywilnego o procesie, w tym w szczególności przepisu art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c.

Sąd Najwyższy trafnie zdaje się wychodzić z założenia, na którym opiera się ustawodawca, że ingerencja sądu państwowego w postępo-wanie przed sądem polubownym w zakresie uregulowanym w części piątej Kodeksu postępowania cywilnego jest dopuszczalna wyłącznie w przypadkach przewidzianych przez prawo. Taka konstatacja jest nie-wątpliwie trafna. Sąd Najwyższy wskazuje tu, że interpretując postano-wienia przywołanej części piątej, uwzględnia fakt, że rozwiązania przy-jęte w polskiej procedurze cywilnej oparte są na rozwiązaniach Ustawy Modelowej. Art. 1159 § 1 k.p.c. jest odpowiednikiem art. 5 Ustawy Modelowej.

100 A. Jakubecki, (w:) Kodeks…,…op. cit., komentarz do art. 1159 pkt 2 k.p.c.

101 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 czerwca 2012 r., sygn. I ACz 375/12, LEX 1381294.

Z powyższych ogólnych uwag płynie kilka wniosków. Po pierwsze, jeśli jakaś materia została uregulowana w części piątej Kodeksu stępowania cywilnego, to w takim zakresie sąd powszechny może po-dejmować decyzje dotyczące tego postępowania tylko w przypadkach przewidzianych w tej części. Po drugie, tak jak możliwość wystąpienia do sądu powszechnego z wnioskiem o wydanie postanowienia odno-szącego się do postępowania przed sądem polubownym jest przejawem ingerencji w postępowanie arbitrażowe, ingerencję taką stanowi także możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie sądu orzekającego w pierwszej instancji i w konsekwencji rozpatrywanie tej sprawy przez sąd drugiej instancji. W obu przypadkach – jeśli materia jest już uregu-lowana w części piątej Kodeksu postępowania cywilnego – ingerencja sądu powszechnego powinna być dopuszczalna tylko w przypadkach przewidzianych w tej części. Po trzecie, nie ma przeszkód, by w przy-padku gdy jakieś kwestie nie są objęte regulacją części piątej Kodeksu, ingerencja sądu powszechnego w postępowanie toczące się przed są-dem polubownym odbywała się w sposób, który nie został przewidziany w postanowieniach art. 1154-1217 k.p.c.

Pamiętając, że polska regulacja wzorowana jest na regulacji zawar-tej w Ustawie Modelowej, warto wskazać, iż w Ustawie Modelowej w art. 13 ust. 3 wyraźnie wyłączono możliwość zaskarżenia postano-wienia sądu państwowego wydanego w sprawie wyłączenia arbitra.

Art. 13 przewiduje zresztą, że w przedmiocie wyłączenia wcale nie musi rozstrzygać sąd państwowy, może to być np. instytucja arbitrażo-wa, przy której działa sąd polubowny, przed którym to postępowanie się toczy. Brzmienie art. 13 Ustawy Modelowej oraz fakt, że ustawodawca polski wzorował się na postanowieniach Ustawy Modelowej, zdają się przemawiać za tym, iż pominięcie kwestii dopuszczalności wniesienia środka odwoławczego na postanowienie sądu w przedmiocie wyłącze-nia arbitra nie jest przypadkowe.

Powstaje jednak pytanie, czy rzeczywiście można przyjąć, tak jak czyni to Sąd Najwyższy, że ustawodawca nie uregulował kwestii po-stępowania o wyłączenia arbitra w części piątej Kodeksu postępowa-nia cywilnego. Zanim udzielimy odpowiedzi na to pytanie, warto tu raz jeszcze wskazać na cel art. 5 Ustawy Modelowej. Chodziło o to, by krajowe regulacje dotyczące arbitrażu, w zakresie spraw w tych re-gulacjach określonych, jednoznacznie wskazywały, kiedy sąd państwo-wy może ingerować w postępowanie przed sądem polubownym. Spory

w postępowaniu arbitrażowym bardzo często mają charakter sporów międzynarodowych, dlatego też chodziło o to, by „międzynarodowi”

uczestnicy tych sporów wiedzieli precyzyjnie, w jakim zakresie sądy państwowe będą mogły w takim postępowaniu podejmować różne decyzje¹⁰².

W dokumentach UNCITRAL dotyczących stosowania Ustawy Mo-delowej wskazuje się np. na prawo sądu powszechnego do wydania postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia kosztów postępowania arbitrażowego. Stwierdzono, że orzekający w sprawie zabezpieczenia sąd w Hong Kongu mógł wydać postanowienie o zabezpieczeniu kosz-tów postępowania, ponieważ kwestia koszkosz-tów postępowania nie została uregulowana w postanowieniach Ustawy Modelowej i odpowiedniego prawa krajowego wzorowanego na Ustawie Modelowej. Sąd uznał traf-nie, że może decydować o sposobie ingerencji w postępowanie arbi-trażowe w tych obszarach, które nie zostały uregulowane w Ustawie Modelowej¹⁰³. Gdyby jednak dana kwestia była przedmiotem regulacji Ustawy Modelowej i w świetle tej regulacji określona postać ingerencji sądu państwowego nie byłaby przewidziana, należy przyjąć, że taka in-gerencja nie byłaby dopuszczalna.

Wydaje się, że podobny problem pojawia się w odniesieniu do kwes-tii będącej przedmiotem omawianej uchwały, a dotyczącej dopuszczal-ności odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego przewidujących możliwość wystąpienia z zażaleniem na postanowienie sądu w przedmiocie wyłączenia sędziego. Niewątpliwie kwestia wyłączenia arbitra jest jednym z zagadnień uregulowanych w przepisach części piątej tego Kodeksu. W art. 1174 § 2 k.p.c. wyraź-nie wskazano na okoliczności, w których może dojść do wyłączenia ar-bitra – uzasadnione wątpliwości co do bezstronności lub niezależności oraz brak po stronie arbitra kwalifikacji określonych w umowie stron.

W art. 1174 § 1 k.p.c. z kolei nałożono na arbitra obowiązek wyjawienia stronom wszystkich okoliczności, które mogłyby wzbudzać wątpliwość co do jego bezstronności i niezależności. Wreszcie w art. 1176 k.p.c.

w sposób stosunkowo rozbudowany uregulowano tryb wyłączenia ar-bitra, wskazując w § 2 i § 4, kiedy może ingerować sąd powszechny.

Nigdzie natomiast nie przewidziano możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie sądu powszechnego. Ten sposób ingerencji sądu

102 UNCITRAL 2012 Digest of Case Law…, op. cit., s. 20-21.

103 Ibidem, s. 21.

powszechnego w postępowanie i funkcjonowanie sądu polubownego nie został w przepisach części piątej Kodeksu postępowania cywilnego dopuszczony.

Mając na uwadze powyższe, nie można zatem twierdzić, że kwestia wyłączenia arbitra nie jest uregulowana w wymienionej części piątej tego Kodeksu. A skoro tak, to w świetle art. 1159 § 1 k.p.c. nie jest dopuszczalne wypełnianie tej regulacji poprzez stosowanie przepi-sów o wyłączeniu sędziego w drodze analogii. Taki pogląd zdaje się również prezentować Sąd Apelacyjny w Szczecinie w postanowieniu, które przywołano już wcześniej¹⁰⁴. Sąd Apelacyjny wskazał trafnie, że art. 1159 § 1 k.p.c. „(…) ogranicza kognicję sądu powszechnego w postępowaniu arbitrażowym wyłącznie do tych czynności, które przewiduje ustawa. Tego rodzaju konstrukcja przepisu, ze względu na wskazywaną wyżej zasadę racjonalności ustawodawcy, oznaczać musi, iż co do zasady wyłącza on możliwość odwoływania – w zakresie przed-miotu jego regulacji – do zasad wykładni w drodze analogii. Jej zasto-sowanie pozostawałoby bowiem w oczywistej opozycji do wprost zwer-balizowanej w tym przepisie klauzuli kompletności istniejącej regulacji pozytywnej”.