Polskie rozwiązania na tle postanowień Ustawy Modelo- Modelo-wej oraz rozwiązań przyjmowanych w ustawodawstwach innych

państw

Rozwiązanie przyjęte przez polskiego ustawodawcę w art. 1159 k.p.c. jest wzorowane na uregulowaniach wskazanych w art. 5 Usta-wy Modelowej, które z kolei opierają się na ustawodawstwie szwajcar-skim⁴⁹. Podobne postanowienia znajdujemy również w prawie niemiec-kim⁵⁰ czy austriackim⁵¹. W komentarzach do art. 5 Ustawy Modelowej wskazuje się, że przepis ten ma fundamentalne znaczenie dla sądow-nictwa arbitrażowego⁵². Podkreśla się również, że poza wskazanymi w Ustawie Modelowej przypadkami ingerencja sądu państwowego nie jest dopuszczalna⁵³.

Ustawa Modelowa enumeratywnie określa przypadki, gdy dopusz-czalna jest ingerencja w postępowanie arbitrażowe. W świetle postano-wień Ustawy Modelowej taka interwencja jest możliwa w następujących

47 Ibidem, s. 34.

48 A. Jakubecki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz...,op. cit., ko-mentarz do art. 1159 Kodeksu postępowania cywilnego, pkt 1.

49 E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, wyd.

11, 2014, komentarz do art. 1159 k.p.c., pkt 2.

50 § 1026 niemieckiej ustawy Zivilprozessordnung.

51 § 578 austriackiej ustawy Zivilprozessordnung.

52 UNCITRAL 2012 Digest Case Law…, op. cit., s. 20.

53 Ibidem, s. 20.

kwestiach: 1) wyznaczenie, wyłączenie oraz zakończenie mandatu arbitra (art. 11, 13, 14 Ustawy Modelowej); 2) jurysdykcja trybunału arbitrażowego (art. 16(3) Ustawy Modelowej); 3) uchylenie orzeczenia sądu arbitrażowego (art. 34 Ustawy Modelowej); 4) pomoc sądu przy przeprowadzaniu dowodów; 5) ocena umowy o arbitraż (art. 8 Usta-wy Modelowej); 6) uznawanie i stwierdzanie Usta-wykonalności środków tymczasowych orzeczonych przez sąd polubowny (art. 17 H i I Ustawy Modelowej); 7) uznawanie i stwierdzanie wykonalności wyroków sądu polubownego; 9) orzekanie środków tymczasowych przed wszczęciem lub w trakcie trwania postępowania przed sądem arbitrażowym (art. 9 Ustawy Modelowej)⁵⁴.

W Ustawie Modelowej przewiduje się, że organem ingerującym w postępowanie arbitrażowe niekoniecznie musi być sąd. Art. 6 stano-wi, że przewidziana w przepisach prawa ingerencja w postępowanie ar-bitrażowe może dokonywać się za pośrednictwem określonego sądu lub sądów albo też innego organu czy podmiotu – np. przez izbę handlową, przy której działa sąd arbitrażowy. Państwa, które wprowadziły do swo-jego ustawodawstwa rozwiązania wzorowane na Ustawie Modelowej, dopuszczają ingerencję innych podmiotów niż sąd państwowy. Powie-rzenie niesądowemu organowi prawa do ingerowania w postępowa-nie arbitrażowe zwykle dotyczy kwestii związanych z powoływapostępowa-niem czy odwoływaniem arbitrów⁵⁵. Natomiast w sprawach, takich jak wy-łączenie arbitra, ustalenie jurysdykcji sądu polubownego czy orzekanie w sprawach o uchylenie orzeczenia wyroku sądu polubownego, zazwy-czaj przewiduje się właściwość sądów państwowych⁵⁶.

W części piątej Kodeksu postępowania cywilnego również określo-no katalog przypadków, w których dopuszczalna jest ingerencja sądu państwowego w postępowanie toczące się przed sądem polubownym.

Chodzi tu o: powołanie arbitra lub arbitra przewodniczącego w okolicz-nościach wskazanych w przepisach k.p.c. (art. 1171, 1172 k.p.c.); odwo-łanie arbitra na podstawie 1777 § 2 k.p.c.; powoodwo-łanie arbitra zastępczego na podstawie 1178 § 2 k.p.c.; ustalenie wynagrodzenia arbitra zgodnie z art. 1179 § 2 k.p.c.; rozstrzygnięcie o zarzucie braku właściwości sądu polubownego na podstawie art. 1180 § 3 k.p.c.; zabezpieczenie roszczeń (1166 k.p.c.); przeprowadzenie dowodu lub dokonanie innej czynności

54 Ibidem, s. 20.

55 Ibidem, s. 22.

na wniosek sądu polubownego (1192 k.p.c.); przyjęcie akt sprawy wraz z oryginałem wyroku sądu polubownego (art. 1204 k.p.c.); uchylenie wyroku sądu polubownego (1205 k.p.c.); a także uznanie lub stwierdze-nie wykonalności wyroku sądu polubownego (1214 i n. k.p.c.).

W literaturze przedmiotu, opisując współdziałanie sądu polubowne-go i krajowepolubowne-go przez pryzmat funkcji, jakie pełni sąd państwowy, wska-zuje się, że sąd państwowy po pierwsze zapewnia pomoc i współdzia-łanie oraz po drugie pełni funkcję kontrolno-nadzorczą⁵⁷. Zapewnienie pomocy i współdziałanie sądu państwowego z sądem polubownym ma na celu zagwarantowanie należytego funkcjonowania sądu polubowne-go oraz sprawnepolubowne-go przebiegu postępowania przed tym sądem⁵⁸. W tym celu sąd państwowy powołuje, wyznacza i odwołuje arbitrów, orzeka w kwestii zabezpieczenia czy przeprowadzenia dowodu lub wykonania innej czynności, której nie może wykonać sąd polubowny. Z kolei czyn-ności kontrolno-nadzorcze zmierzają do kontroli samego toku postępo-wania oraz orzeczenia bądź ugody zawartej przed sądem polubownym.

Poprzez te czynności sąd państwowy dąży do zapewnienia prawidło-wego biegu postępowania przed sądem polubownym oraz legalności orzeczenia tego sądu bądź legalności zawartej ugody. W tym celu sąd państwowy jest upoważniony do badania właściwości sądu polubow-nego oraz rozpoznawania środka prawpolubow-nego przysługującego od takiego wyroku w postaci skargi o uchylenie tego wyroku.

W literaturze rozważana jest również kwestia, w jakim zakresie stro-ny postępowania arbitrażowego mają autonomię do wyznaczania zakre-su dopuszczalnej ingerencji sądu państwowego w postępowanie oraz funkcjonowanie sądu polubownego. Powtórzmy, że zakres tej ingeren-cji jest wyznaczony postanowieniami części piątej Kodeksu postępo-wania cywilnego. Jeśli zatem postępowanie przed sądem polubownym – zgodnie z brzmieniem art. 1154 k.p.c. – toczy się na terytorium Polski, to w zakresie, w jakim postanowienia części piątej Kodeksu mają cha-rakter postanowień bezwzględnie wiążących, arbitranci nie będą mogli odmiennie uregulować okoliczności i zakresu ingerencji sądu państwo-wego w postępowanie toczące się przed sądem polubownym⁵⁹.

Strony postępowania arbitrażowego mogą oczywiście określić miej-sce postępowania przed sądem polubownym i tym samym wpłynąć na

57 T. Ereciński, K. Weitz, Sąd…, op. cit., s. 58.

58 Ibidem, s. 58.

59 Ibidem, s. 60.

to, jakie reguły będą określać ingerencję sądu państwowego w funkcjo-nowanie i postępowanie toczące się przed sądem polubownym. Usta-wodawca wyraźnie dopuszcza taką możliwość w art. 1155 § 1 k.p.c., wskazując, że miejsce postępowania przed sądem polubownym okre-ślają strony, a w braku wyboru przez strony – określa je sąd polubowny.

W świetle art. 1184 § 1 k.p.c. arbitranci polubownym mogą również określić zasady i sposób postępowania przed sądem, a w przypadku gdy tego nie uczynią, zasady i sposób postępowania przed sądem określa sam sąd polubowny. Jednakże również w tych przypadkach wybór re-guł postępowania przed sądem arbitrażowym nie może w żaden sposób wpłynąć na stosowanie bezwzględnie wiążących postanowień części piątej Kodeksu postępowania cywilnego Jeśli zatem chodzi o dopusz-czalny zakres ingerencji sądu państwowego w postępowanie przed sądem polubownym, strony muszą poruszać się w granicach wyzna-czonych im przez bezwzględnie wiążące postanowienia tego Kodeksu.

Strony postępowania przed sądem polubownym mogą zatem oddzia-ływać na relację sądu państwowego i sądu polubownego tylko o tyle, o ile postanowienia części piątej Kodeksu postępowania cywilnego na to zezwalają.

Niektóre z postanowień przywołanej części piątej Kodeksu określa-jących relacje pomiędzy sądem państwowym i sądem powszechnym mają charakter dyspozytywny. Taki charakter mają na przykład unormo-wania dotyczące sposobu powołyunormo-wania arbitrów. W art. 1171 § 1 k.p.c.

ustawodawca postanowił, że strony mogą same uzgodnić sposób po-woływania arbitrów, mogą zatem ograniczyć lub wyłączyć przypadki, w których sąd państwowy byłby upoważniony do powoływania arbi-trów. Dyspozytywny charakter tych regulacji odnoszących się do sposo-bu powoływania arbitrów jest zgodny z rozwiązaniami przyjmowanymi na gruncie Ustawy Modelowej, gdzie również przewiduje się możliwość wyłączenia w takich przypadkach roli sądu państwowego i powierzenia tej kwestii np. instytucji arbitrażowej czy izbie handlowej, przy której działa sąd polubowny.

Zasadniczo jednak należy stwierdzić, że w zdecydowanej większo-ści przypadków przepisy Kodeksu postępowania cywilnego określa-jące stosunek sądu państwowego i sądu polubownego są regulacjami bezwzględnie wiążącymi. Należy przyjąć, że strony nie tylko nie mogą ograniczać kompetencji sądu państwowego w zakresie, w jakim te kom-petencje są uregulowane postanowieniami bezwzględnie wiążącymi,

ale ponadto nie mogą również kreować nowych uprawnień dla sądu państwowego, które nie zostały przewidziane w tym Kodeksie⁶⁰.