Forma umowy o arbitraż

Nowelizacja Ustawy Modelowej z 2006 r. znacznie zliberalizowa-ła wymagania co do formy umowy o arbitraż. Zawarte w niej zmiany w zakresie regulacji zapisu na sąd polubowny dotyczą przede wszyst-kim tej właśnie kwestii. Przewidziano tam w art. 7 dwie opcje dotyczące formy. W ramach opcji I, mimo że przewiduje się wymóg formy pisem-nej (art. 7 ust. 2), jednak przyjmuje się, że tenże wymóg należy uznać za zachowany, jeżeli treść tej umowy jest w jakikolwiek sposób utrwa-lona, bez względu na to, czy umowa o arbitraż bądź umowa, z której mogą wyniknąć spory (tj. umowa handlowa), była zawarta ustnie, per facta concludentia, czy też w inny sposób (art. 7 ust. 3). Ponadto prze-widuje się w ust. 4 szczególną regulację dotyczącą środków komuni-kacji elektronicznej oraz w ust. 5 normę dotyczącą zawarcia umowy w postaci wymiany pism procesowych. Natomiast w opcji II w ogóle

1 Dz.U. Nr 178, poz. 1478.

2 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, IV kadencja, Druk nr 3434, s. 1, http://orka.

sejm.gov.pl/Druki4ka.nsf/wgdruku/3434/$file/3434.pdf (dostęp na dzień 7 grudnia

rezygnuje się z formy pisemnej³, ograniczając się jedynie do unormo-wania pojęcia umowy arbitrażowej, co ma być podyktowane tym, że wybór formy umowy o arbitraż stanowi materię prawa właściwego, a więc znajdującego zastosowanie krajowego prawa o arbitrażu⁴. Rów-nież w części trzeciej zamieszczono przypis – rekomendację dotyczącą wykładni art. II ust. 2 i art. VII ust. 1 Konwencji o uznawaniu i wykony-waniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych – sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 10 czerwca 1958 r. (zwanej dalej konwencją nowojorską--)⁵, w celu wyeliminowania istniejących de lege lata niekonsekwencji w treści „ustawodawstwa” UNCITRAL o międzynarodowym arbitrażu handlowym⁶.

Zgodnie z art. II ust. 2 konwencji nowojorskiej określenie „umo-wa pisemna” oznacza „zarówno klauzulę arbitrażową zamieszczoną w kontrakcie, jak i kompromis – zarówno podpisane przez strony, jak i zawarte w wymianie listów lub telegramów”. Z kolei art. VII ust. 1 tejże konwencji stanowi, że jej postanowienia „nie naruszają waż-ności zawartych przez Umawiające się Państwa umów dwustronnych dotyczących uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych ani nie pozbawiają strony zainteresowane prawa do dochodzenia praw z orze-czenia arbitrażowego w takim trybie i w takim zakresie, jak na to zezwa-lają prawo i umowy międzynarodowe, obowiązujące w kraju, w którym dochodzi się praw z tego orzeczenia”⁷.

Odnośnie do art. II ust. 2 konwencji nowojorskiej wspomniana reko-mendacja w ust. 1 zaleca jego stosowanie zakładające, że zamieszczony w nim opis wskazanych okoliczności jest niewyczerpujący. Natomiast w kwestii art. VII ust. 1 zaleca się jego wykładnię, która pozwoli każ-dej stronie zainteresowanej na dochodzenie swych praw wynikających z orzeczenia arbitrażowego, na ich wykonanie na podstawie prawa lub umowy międzynarodowej obowiązującej w państwie, w którym do-chodzi się praw z tego orzeczenia, oraz na uznanie ważności umowy arbitrażowej.

3 A. Szumański, Konkludentne przystąpienie do zapisu na sąd polubowny, PPPM 2012, t. 11, s. 45.

4 A. Szumański, Kierunki zmian ustawodawstwa UNCITRAL o międzynarodowym arbitrażu handlowym, PPH 2007, nr 1, s. 53.

5 Dz.U. z 1962 r., Nr 9, poz. 41.

6 A. Szumański, Kierunki…, op. cit., s. 54.

7 Szerzej na ten temat: A. Lizer-Klatka, Forma umowy o arbitraż wedle Konwen-cji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, PPHZ 2000, t. 19/20, s. 135 i n.

Obecna regulacja dotycząca formy zapisu na sąd polubowny wpro-wadzona nowelą z 2005 r. – jak wspomniano – uwzględnia tekst Ustawy Modelowej w wersji z 1985 r. Zgodnie z art. 1162 § 1 k.p.c. zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie. Jednak na pod-stawie § 2 tegoż artykułu wymaganie dotyczące formy zapisu na sąd polubowny jest spełnione także wtedy, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między arbitrantami⁸ pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumiewania się na odległość, któ-re pozwalają utrwalić ich tktó-reść. Powołanie się w umowie na dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spełnia wymagania dotyczące formy zapisu na sąd polu-bowny, jeżeli umowa ta jest sporządzona na piśmie, a to powołanie się jest tego rodzaju, że czyni zapis częścią składową umowy.

Wobec braku rozstrzygnięcia w art. 1162 k.p.c., pod jakim rygorem zastrzeżona została tam forma pisemna, i związanych z tym kontrower-sji w doktrynie⁹, za trafny uznać należy uznać pogląd, zgodnie z którym przyjmowane w prawie cywilnym rozróżnienie na formę ad solemnita-tem i formę ad probationem nie nadaje się do wykorzystania w omawia-nym zakresie¹⁰.

W świetle rezygnacji w art. 1 Regulaminu Arbitrażowego UNICI-TRAL z 2010 r.¹¹, a nadto w niektórych państwach europejskich, jak w przypadku nowej regulacji francuskiej¹², z wymogu formy pisemnej

8 Używam tego słowa na oznaczenie strony umowy arbitrażowej, zgodnie ze zna-czeniem zaproponowanym przez B. Gessel we Wstępie, przypis 8.

9 Szerzej poglądy te przedstawia K. Weitz, który podobnie jak większość autorów sam opowiada się za sankcją nieważności; K. Weitz, (w:) T. Ereciński, J. Ciszewski, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. V, Między-narodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), T. Ereciński (red.), wyd. 4, Warszawa 2012, s. 710-711.

10 M. Pazdan, Bezskuteczność lub nieważność zapisu na sąd polubowny w pra-wie polskim, (w:) Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu XXI pra-wieku.

Księga pamiątkowa dedykowana Doktorowi habilitowanemu Tadeuszowi Szurskiemu, P. Nowaczyk, S. Pieckowski, J. Poczobut, A. Szumański, A. Tynel (red.), Warszawa 2008, s. 118, 119.

11 A. Szumański, (w:) P. Nowaczyk, A. Szumański, M. Szymańska, Regulamin Arbitrażowy UNCITRAL. Komentarz, Warszawa 2011 s. 35; A. Szumański, Możliwy wpływ Regulaminu Arbitrażowego UNCITRAL w wersji z 2010 r. na polskie prawo arbitrażowe (zagadnienia wybrane), (w:) Aurea praxis. aurea theoria, Księga pamiąt-kowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, T. Gudowski, K. Weitz (red.), t. II, s. 1874.

umowy o arbitraż¹³ w doktrynie postuluje się de lege ferenda zmianę art. 1162 k.p.c. poprzez rezygnację z formy pisemnej, w ramach opcji II art. 7 Ustawy Modelowej z 2006 r.¹⁴. Powyższy postulat wymaga sta-rannego rozważenia, nie tylko w kontekście wymogu formy pisemnej przewidzianego w art. II konwencji nowojorskiej, ale także ze względu na szeroko pojęte bezpieczeństwo obrotu, a zwłaszcza – możliwość wy-stępowania w omawianym zakresie nadużyć. Prima facie wydaje się, że racje te w zestawieniu ze stosunkowo mało rozpowszechnioną w polskim społeczeństwie, w tym także pośród przedsiębiorców, wiedzą na temat arbitrażu, przemawiają przeciwko wprowadzaniu tak radykal-nych zmian w omawianym zakresie.