Analiza prawna wyroku

3.2.3.1. Forma zapisu na sąd polubowny

W głosowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy zajął w pierwszej kolej-ności stanowisko w kwestii formy zapisu na sąd polubowny.

Obecna regulacja dotycząca formy zapisu na sąd polubowny wpro-wadzona została ustawą dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Ko-deks postępowania cywilnego¹¹³, a przy jej opracowywaniu uwzględ-niony został przygotowany przez Komisję Międzynarodowego Prawa

Handlowego ONZ (UNCITRAL) tekst Ustawy Modelowej w 1985 r.¹¹⁴ Jednak aktualne unormowanie formy zapisu w Kodeksie postępowa-nia cywilnego nie jest pełne, przepisy te nie określają bowiem sankcji niezachowania formy, nie przesądzają kwestii dopuszczalności zawar-cia pactum de forma, nie regulują takich kwestii, jak sposób zawarzawar-cia umowy na piśmie przez osoby niemogące pisać lub niemogące czytać¹¹⁵.

W doktrynie wyrażany jest pogląd o konieczności autonomicznej wykładni pojęcia „sporządzony na piśmie” z art. 1162 § 1 k.p.c., za-kładającej, że w odróżnieniu od poprzedniego stanu prawnego, używa-jąc tego zwrotu w art. 1162 § 1 k.p.c., zamiast zwrotu „sporządzony w formie pisemnej” lub „wymaga zachowania formy pisemnej”, usta-wodawca chciał się wyraźnie zdystansować od pojęcia zwykłej for-my pisemnej, dla której zachowania art. 78 § 1 k.c. wymaga złożenia przez każdą ze stron własnoręcznego podpisu, co prowadzi do wniosku, że forma zapisu na sąd polubowny określona w art. 1162 § 1 i § 2 k.p.c.

nie jest przewidzianą w art. 78 § 1 k.c. zwykłą formą pisemną¹¹⁶. Bar-dziej powszechny jest jednak pogląd, że chodzi tu o dochowanie wyma-gań obowiązujących dla formy pisemnej¹¹⁷.

Ten ostatni pogląd podzielił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu komen-towanego orzeczenia, uznając że: „Zgodnie z art. 1162 k.p.c., zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie, czyli w sposób przewidziany w art. 78 k.c.”. Dalszy wywód potwierdza jednak odręb-ny charakter regulacji dotyczącej formy zapisu na sąd polubowodręb-ny. Sąd Najwyższy odwołuje się do postanowień art. 1162 k.p.c., podnosząc, że z zastrzeżeniem wyjątków wynikających z art. 1163 i 1164 k.p.c.,

114 Por. B. Sołtys, Forma umowy o arbitraż, (w:) Europeizacja prawa prywatnego, M. Pazdan (red.), t. II, Warszawa 2007, s. 410, 411.

115 M. Pazdan, Bezskuteczność…, op. cit., s. 118.

116 M. Tomaszewski (w:) System…, op. cit., s. 302; A. Szumański, Konkludent-ne…, op. cit., s. 37. Por. bardziej radykalny pogląd: W.J. Kocot, Forma umowy o pod-danie sporu pod kognicję sądu polubownego zawartej przez przystąpienie do wzorca zamieszczonego w Internecie, (w:) Aurea praxis. Aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, J. Gudowski, K. Weitz (red.), Warszawa 2011, s. 1730, zdaniem tego autora wymóg sporządzenia na piśmie w rozumieniu art. 1162 § 1 k.p.c. w ogóle nie wymaga własnoręcznych podpisów.

117 R. Morek, Mediacja i arbitraż (art. 183¹–183¹⁵ k.p.c. – art. 1154–1217 k.p.c.).

Komentarz, Warszawa 2006, s. 141, T. Ereciński, K. Weitz, Sąd…, op. cit., s. 126;

A. Proksa, Z problematyki formy zapisu na sąd polubowny, (w:) Księga Pamiątko-wa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, J. Okolski (red.), Warszawa 2010, s. 121.

ma on charakter uniwersalny, dotyczący zapisów we wszystkich rodza-jach sporów, które mogą być poddane rozstrzygnięciu sądu polubowne-go, bez względu więc na to, kto jest ich stroną, co jest ich przedmiotem i z jakiego stosunku one wynikają¹¹⁸. W konsekwencji – zdaniem Sądu Najwyższego – w świetle art. 1162 k.p.c. nie ma znaczenia posiada-nie statusu konsumenta przez stronę zapisu na sąd polubowny. Przepi-sy tego artykułu stosuje się zatem także do zapisów na sąd polubowny w sporach z udziałem konsumentów.

Z jednej strony powyższe stwierdzenie związane jest również z faktem, że ustawodawca polski nie przewidział szczegółowej regu-lacji dotyczącej sporów z udziałem konsumentów¹¹⁹. Z drugiej strony potwierdza ono sformułowaną w doktrynie tezę, że nie ma podstaw do odpowiedniego stosowania do umowy o arbitraż przepisów o formie zastrzeżonej dla celów dowodowych (art. 74 k.c.)¹²⁰.

Za trafny nadto uznać należy pogląd, zgodnie z którym przyjmowane w prawie cywilnym rozróżnienie na formę ad solemnitatem i formę ad probationem nie nadaje się do wykorzystania w omawianym zakresie, sankcją zaś niezachowania formy w przypadku zapisu na sąd polubow-ny jest jego bezskuteczność¹²¹.

W dalszym ciągu uzasadnienia komentowanego wyroku Sąd Naj-wyższy porusza istotną kwestię zawarcia zapisu na sąd polubowny z użyciem poczty elektronicznej, słusznie potwierdzając, że wymiana oświadczeń woli w tej formie spełnia przewidziane w art. 1162 § 2 k.p.c.

wymagania co do formy zapisu na sąd polubowny. Jak podkreśla się w doktrynie, nie jest w takim przypadku konieczne, aby oświadczenia stron zostały zaopatrzone w bezpieczne podpisy elektroniczne weryfi-kowane za pomocą ważnego kwalifiweryfi-kowanego certyfikatu¹²².

118 Por. K. Weitz, (w:) T. Ereciński, J. Ciszewski, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Ko-deks…, op. cit., s. 705.

119 Por. T. Ereciński, K. Weitz, Sąd…, op. cit., s. 126; K. Weitz, (w:) T. Ereciński, J. Ciszewski, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Kodeks…, op. cit., s. 705.

120 A. Szumański, Konkludentne…, op. cit., s. 38, 39.

121 M. Pazdan, Bezskuteczność…, op. cit., s. 118,119.

122 Tak m.in.: R. Morek, Mediacja i arbitraż…, op. cit., s. 142, 143; Ł. Błaszczak, M. Ludwik, Sądownictwo polubowne (Arbitraż), Warszawa 2007, s. 114-115; D. Szo-stek, M. Świerczyński, Arbitraż elektroniczny, KPP 2007, z. 2, s. 479-480; B. Sołtys, Forma…, op. cit., s. 412 - 414; M. Tomaszewski, (w:) System…, op. cit., s. 303; T. Ere-ciński, K. Weitz, Sąd…, op. cit., s. 126-129; K. Weitz, (w:) T. EreEre-ciński, J. Ciszewski,

3.2.3.2. Wykładnia umowy a zakres przedmiotowy zapisu na sąd polubowny

Sąd Najwyższy zajął się w uzasadnieniu komentowanego orzecze-nia również kwestią objęcia zakresem przedmiotowym zapisu na sąd polubowny sporów dotyczących roszczeń w razie dokonania zmian lub uzupełnień w postaci aneksów do pierwotnej umowy, w której znalazł się ten zapis.

Dla wyjaśnienia wyżej wymienionej kwestii kluczowa jest wykład-nia klauzuli arbitrażowej. Jak słusznie uznaje Sąd Najwyższy, należy jej dokonywać, mimo procesowego co do istoty charakteru zapisu, zgodnie ze stosowanym per analogiam art. 65 k.c., a więc m.in. stosownie do dyrektyw nakazujących uwzględniać zamiar stron umowy o zapis i jej cel.

W przypadku gdy zapis na sąd polubowny w sposób precyzyjny wymienia kategorie roszczeń, co do których spory objęte zostają jego zakresem, a pojawia się konieczność sporządzenia aneksu do umowy, który przewiduje inne kategorie roszczeń, niż te wymienione w zapisie na sąd polubowny, zamieszczonym w dotychczasowej umowie, aby ob-jąć zakresem zapisu na sąd polubowny sporów dotyczących roszczeń wynikających z aneksu, konieczne jest zamieszczenie w nim również klauzuli zmieniającej zakres dotychczasowego zapisu na sąd polubow-ny. Wszystko zależy jednak w konkretnej sytuacji od tego, jak szero-ko zakreślony został zakres przedmiotowy zapisu na sąd polubowny, w czym pomóc może wykładnia dokonana zgodnie ze stosowanym per analogiam art. 65 k.c., z uwagi na brak w przepisach Kodeksu postę-powania cywilnego – w regulacji dotyczącej zapisu na sąd polubowny – przepisu, który dotyczyłby jego wykładni.

3.2.3.3. Pactum de forma

Jak wspomniano, w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących zapisu na sąd polubowny nie unormowano także zagadnie-nia pactum de forma. Zamieszczony w uzasadnieniu komentowanego wyroku Sądu Najwyższego wywód odnoszący się do art. 76 k.c. (pac-tum de forma) i art. 77 k.c. (normującego kwestię zmiany umowy) nie dotyczy wprost samego zapisu na sąd polubowny, niemniej można przy-jąć, że przepisy te mogą znaleźć odpowiednie zastosowanie do zapisu na sąd polubowny. Zwłaszcza w przypadku pactum de forma konieczne

będą jednak modyfikacje. Jak zauważa M. Pazdan, strony mogą usta-nowić bardziej surowe wymagania w zakresie formy umowy o arbitraż, niż to wynika z art. 1162 k.p.c., jednak ani obniżenie wymagań co do formy w stosunku do wymagań przewidzianych we właściwych przepi-sach, ani też złagodzenie sankcji nie wywoła skutków prawnych¹²³.

3.2.4. Podsumowanie

Powyższe uwagi potwierdzają tezę, że regulacja zapisu na sąd po-lubowny w Kodeksie postępowania cywilnego nie jest kompletna i w celu wypełnienia luk wymaga odpowiedniego stosowania per analogiam przepisów materialnego prawa cywilnego dotyczących tak kwestii merytorycznych, jak na przykład wykładnia oświadczeń woli oraz formy, przy czym jednak odpowiednie ich stosowanie nie może być „mechaniczne” i musi uwzględniać odrębny charakter zarówno za-pisu na sąd polubowny, jak też specyfikę postępowania przed sądem arbitrażowym¹²⁴.

3.3. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2012 r. (Klauzula arbitrażowa przez „odesłanie” w sporach korpo-racyjnych)