Autokreacja w perspektywie kreatywnego myślenia i rozwoju osobowościi rozwoju osobowości

Autokreacja rozpatrywana w perspektywie kreatywnego myślenia i rozwoju osobowości jest traktowana równoważnie z samorozwojem, współformowaniem osobowości, twórczą pracą nad sobą człowieka podejmującego wysiłek samore-alizacji. Te niejednoznaczności terminologiczne znajdują rozstrzygnięcie w stano-wisku Romana Schulza zakładającym, że najbardziej adekwatne jest zestawianie autokreacji z samorozwojem. Argumentem przemawiającym za słusznością ta-kiego podejścia jest uznanie, że podobnie jak autokreacja, samorozwój jest pro-cesem twórczym (Schulz, 1990, 305). Taka perspektywa interpretacyjna sprzyja rozpatrywaniu autokreacji pod kątem właściwych dla pracy twórczej człowieka aspektów: świadomego swych celów podmiotu, kierowania sobą i włas nym rozwo-jem – jako świadomie podejmowanego przez podmiot procesu twórczego, a także psychologicznych i społecznych uwarunkowań twórczości. Z kolei samorozwój uj-mowany jako szczególny przejaw aktywności kreatywnej człowieka stanowi jego twórczą pracę nad sobą (Ibidem, 233; por. Szmidt, 2005, 46–47). Zaangażowanie się człowieka w aktywność autokreacyjną wywołuje znaczące zmiany obejmujące całą jego osobowość oraz całe jego życie. Długofalowość tych zmian wiąże się z ich intencjonalnym, autonomicznym, wewnętrznie wzbogacającym i ukierunko-wanym charakterem. Podmiot sam okreś la treść i kierunek włas nych działań au-tokreacyjnych. Jest więc autorem włas nego programu autokreacji i zarazem jego

realizatorem. Przy czym proces ten rozpatruje w kontekś cie złożonych, dynamicz-nych, o zmiennym charakterze relacji człowieka z otaczającym go światem, trak-towanym jako źródło wyzwań samorozwojowych człowieka. Odciskają się one na specyfice jego autokreacji, zależnej od obiektywnych warunków środowiskowych, aspiracji życiowych i duchowej wrażliwości podmiotu, także jego indywidualnej aksjosfery (Ibidem, 238). Twórcza praca nad sobą jest w tym kontekś cie zależna nie tylko od wewnętrznych uwarunkowań osobowościowych człowieka, ale też w jakiejś mierze od zewnętrznych warunków jego funkcjonowania w wymiarze społeczno-kulturowym.

Szerszą perspektywę rozumienia autokreacji przyjął Zbigniew Pietrasiński, wychodząc z założenia, że każdy zamierzony i niezamierzony czyn człowieka, rozumiany jako podmiotowy wybór i działanie, ma w perspektywie całożyciowej znaczenie osobotwórcze. Autokreacja jest w tej koncepcji łączona ze zdolnością człowieka do rozumiejącego, autorefleksyjnego wglądu we włas ne życie, ciągłe-go reorientowania celów włas nych dążeń i intencjonalneciągłe-go (współ)formowania zgodnie z projektowaną koncepcją siebie (por. Rzepa, 2012, 31). Rozwój czło-wieka przebiega dwutorowo, jako tworu przyrody i jako osoby. Wówczas gdy jest mowa o człowieku w rozumieniu homo sapiens, przebieg jego rozwoju jest deter-minowany treścią kodu genetycznego. Z kolei rozpatrując człowieka jako osobę, można powiedzieć, że na przebieg procesu jego rozwoju mają wpływ czynniki zewnętrzne o charakterze społeczno-kulturowym oraz on sam – jako podmiot współformujący włas ną osobowość. Zdolność do współformowania się odsłania wielowariantowość dróg rozwoju człowieka. Podmiot ma możliwość dokonywa-nia wyborów i podejmowadokonywa-nia działadokonywa-nia, a więc mniej lub bardziej uświadamia-nego kierowania włas nym rozwojem. Współformowanie się, ujmowane jako sta-wanie się człowieka, nie jest bowiem z góry okreś lone, nie ma – jak podkreśla wspomniany autor – „jednego jedynego finalnego wzorca rozwoju” (Pietrasiński, 2008, 71).

W myśl tych spostrzeżeń, bycie człowiekiem jawi się jako wartość, która w różnym stopniu jest urzeczywistniana w życiu każdej jednostki. Miarą tej war-tości jest zdolność do względnie autonomicznego kierowania włas nym życiem zorientowanym na samorealizację. Pełnię człowieczeństwa symbolizuje osoba orientująca swój rozwój na stopniowe osiąganie mądrości. Perspektywa osią-gania mądrości życiowej zakłada, że współformowanie prowadzi człowieka do wewnętrznego zintegrowania i zharmonizowania osobowości, otwarcia na nowe doświadczenia i nowych ludzi, rozbudzenia ciekawości świata, woli samoreali-zowania się, a także autonomii w kierowaniu się włas nym systemem wartości oraz zachowaniem niezależności wobec zewnętrznych oczekiwań i ograniczeń. Aktywność autokreacyjna umożliwia zatem człowiekowi bycie, a raczej stawanie się coraz bardziej i pełniej człowiekiem (Rzepa, 2012, 31–34).

Potencjalność osobowego wymiaru egzystencji w ciągu całego życia otwiera przed człowiekiem perspektywę autokreacji, którą Z. Pietrasiński utożsamia z in-tencjonalnym i nieinin-tencjonalnym współformowaniem włas nej osobowości (Pie-trasiński, 2008, 72). Podmiotowe wpływanie na przebieg swojego rozwoju doko-nuje się nawet wtedy, gdy jest ono rezultatem wyborów i działań niekojarzonych

z formowaniem osobowości. Nawet niekorzystna dla rozwoju osobowości posta-wa związana z ignoroposta-waniem świadomej pracy nad sobą również wiąże się z róż-nymi nieprzewidywaróż-nymi przez podmiot efektami osobotwórczymi. Taka postawa jest także indywidualnym wyborem człowieka, prowadzi do – należy się spodzie-wać – ujemnych zmian w jego osobowości.

Przyjmując taki punkt widzenia, można stwierdzić, że człowiek nie stoi przed wyborem polegającym na tym, że świadomie wpływa lub odrzuca możliwość wpływania na swój rozwój. Efekty osobotwórcze wywołuje bowiem nie tylko każ-dy świadomie podjęty wybór, ale nawet próba jego uniknięcia, która również jest jakimś wyborem. Stąd wynika dość radykalny w swym przesłaniu wniosek wspo-mnianego autora, iż „nie ma ucieczki od autokreacji” (Ibidem, 154). W zależności od świadomości znaczenia włas nego rozwoju oraz indywidualnego zaangażowa-nia się w kierowanie tym procesem odmienne będą efekty osobotwórcze rozpo-znawane w perspektywie całożyciowej.

Wielość możliwości i dróg współformowania włas nej osobowości ujawnia dy-namizm i wieloaspektowość ludzkiej egzystencji. Wpisuje się to w naturę świata, który – jak podkreśla Rollo May:

nie jest nigdy czymś statycznym, czymś jedynie danym, co jednostka później akceptuje, do czego

dopasowuje się lub z czym walczy. Jest on raczej dynamicznym wzorem, w którego – tak długo, jak

posiadam samoświadomość – procesie tworzenia i projektowania się znajduję (May, 1995, 156).

Przywołana kategoria potencjalności obejmuje zarówno zdolność człowieka do projektowania, kreowania rzeczywistości społeczno-kulturowej, jak też zdol-ność do bycia kreatywnym, zorientowanym na samego siebie, utożsamianym z osobową autokreacją.

Autokreacja jest pewnego rodzaju konsekwencją postawy twórczej czło-wieka, której podstawowym procesem psychicznym jest kreatywne myślenie (Pietrasiński, 1961, 127). Wnosi ono do świata zewnętrznego innowacje, nowe kreacje, będące wyrazem zdolności intelektualnych człowieka, jego wyobraźni, wrażliwości, doświadczeń, warunków życiowych. Ma też zasadnicze znaczenie dla przeobrażania jego świata wewnętrznego, zmienia go bowiem mentalnie

(Ibi-dem, 127). W tym kontekś cie decydujące jest samodzielne inicjowanie włas nego

rozwoju, czego następstwem mogą być różne formy kreatywności podmiotu. Zna-czenie kreatywności ujawnia się w tym, że jest ona wewnętrzną siłą uzdalniającą go do rozwijania życia duchowego, jakościowej jego przemiany (Szulakiewicz, 2017, 134). Rozumienie autokreacji wiąże się więc z kreatywnością podmiotu skierowaną na samego siebie (por. Szmidt, 2015, 20–21; Krasoń, 2013, 84–85; Wysocka, 2010, 9–10).

Kluczową ideą autokreacji jest w koncepcji Z. Pietrasińskiego ukierunkowa-nie rozwoju ku umysłowi głębokiemu, traktowanemu jako szczególukierunkowa-nie doniosły przymiot człowieka (Pietrasiński, 2008, 28; por. Szmidt, 2005, 26–29). Przywoła-na kategoria umysłu głębokiego odnosi się, z jednej strony, do rozwoju intelektual-nego człowieka, ciągłego rozbudzania jego ciekawości poznawczej, rozbudowy-wania struktur wiedzy, kształtorozbudowy-wania umiejętności samodzielnego i krytycznego myślenia w różnych dziedzinach i aspektach życia. Z drugiej strony, odnosi się

do osobowego wymiaru rozwoju człowieka, przeżywającego siebie jako podmiot zaangażowany w rozwijanie włas nej kreatywności, utwierdzający się w poczuciu włas nej mocy i wartości, głębokiego sensu włas nego istnienia (Pietrasiński, 1961, 127). Kategorię tę wspomniany autor łączy z urzeczywistnianiem pragnienia przy-bliżania się ku mądrości osiąganej na drodze samopoznania, autorefleksji i auto-dystansu (por. Starnawski, 2014, 86). Umysł głęboki nie jest więc tylko charak-terystyką myślenia, lecz szerzej rozumianą charakcharak-terystyką osoby (Pietrasiński, 2008, 28–29).

Celem współformowania siebie jest bycie/stawanie się kimś, kto

na wzór Sokratesa ma krytyczny stosunek do swej wiedzy i tego, co komunikują mu inni. Nie łudzi się ani nie pyszni, jakoby wiedział już wszystko, lecz szuka nowych informacji w imię lepszego rozumienia i rozstrzygania spraw. Docieka przyczyn, zależności, dowodów. Jest rozważny w sądzeniu i osądza-niu, unika myślenia życzeniowego. (…) Ma wgląd w siebie i trafną samoocenę (Ibidem, 29).

Zaniedbywanie samorozwoju w znaczeniu autokreacyjnym powoduje, że czło-wiek sam, niekoniecznie świadomie, rezygnuje z dążenia do bycia/stawania się umysłem głębokim. Stan taki dość dobrze charakteryzuje kategoria umysłu

płyt-kiego, który wiąże się z radykalnie odmienną wizją człowieka i człowieczeństwa.

Umysł płytki naraża człowieka na bycie „marionetką, niewolnikiem kaprysów włas-nego Id, a więc człowiekiem połowicznym, okrojonym niejako z posiadanych możli-wości rozwoju” (Ibidem, 27). Z kolei umysł głęboki symbolizuje szerokie rozumienie człowieczeństwa, wyrażające się w umiłowaniu mądrości i całożyciowym dążeniu do mądrości. Inaczej mówiąc, wiąże się z wizją człowieka, „który nie tylko orientuje się i działa w świecie zewnętrznym, lecz umie także zdystansować się wobec otrzy-manego dziedzictwa oraz samego siebie” (Ibidem). Kategoria umysłu głębokiego charakteryzuje zatem nie tylko samodzielne i krytyczne myślenie czy też rozwija-ną na podłożu autorefleksji samowiedzę, ale uświadomione dążenie do mądro-ści traktowanej jako główna cecha samorozwoju (por. Pietrasiński, 1993, 53–60). Podstawowymi czynnikami warunkującymi możliwość podejmowania auto- kreacji intencjonalnej są, według Z. Pietrasińskiego: autodystans, autoironia, autorefleksja i samowiedza. Umiejętność budowania dystansu do włas nego dziedzictwa i samego siebie jest ważnym elementem drogi wiodącej do umy-słu głębokiego (Pietrasiński, 2008, 102). Brak dystansu do symbolicznej war-stwy przekazów kulturowych i historycznych, formujących mentalnie człowieka od najmłodszych lat życia, jest realną przeszkodą w nabywaniu gotowości do samodzielnego odniesienia się do nich. Brak dystansu do włas nego dziedzictwa uniemożliwia podjęcie samodzielnej i krytycznej refleksji nad istotnymi dla pod-miotu treściami, ich znaczeniami i sensami. Jednakże umiejętność wytworzenia dystansu do dziedzictwa nie jest wystarczająca z punktu widzenia autokreacji intencjonalnej. Konieczny i znacznie donioślejszy w tym względzie jest dystans wobec samego siebie.

Autodystans oznacza zdolność człowieka do uczynienia siebie przedmiotem autorefleksji prowadzącej do samopoznania i samowiedzy. Sens psychologiczne-go znaczenia autodystansu autor ten opiera na rozważaniach Kazimierza Obu-chowskiego, w myśl których

potrzeba dystansu psychicznego to taka właściwość jednostki ludzkiej, która powoduje, że bez utrzy-mania dystansu wobec nabytych doświadczeń i wobec głównych problemów swojego życia nie może ona swobodnie rozwijać się, panować nad swoimi doświadczeniami, a więc być wolna psychicznie (Obuchowski, 2000, 330).

Koncepcja trójdzielnego ujmowania struktury ja osobowościowego wyjaśnia mechanizm budowania dystansu psychicznego (Obuchowski, 1993, 71–95). Zdol-ność do utrzymania dystansu psychicznego wobec treści zakodowanych w oso-bowości jednostki jest łączona ze zdolnością do ich uprzedmiotowienia. Wówczas dominujące staje się napięcie między ja przedmiotowym i ja intencjonalnym. Utra-ta zdolności utrzymania dysUtra-tansu psychicznego wiąże się z traktowaniem tych treści na sposób upodmiotowiony i prowadzi do dominacji ja synkretycznego. Nie wdając się w szczegółową analizę tej koncepcji, warto zwrócić uwagę na to, że zdolność do utrzymania dystansu psychicznego jest psychologicznym warunkiem rozwoju osobowości. Natomiast brak dystansu psychicznego prowadzi do degra-dacji osobowości, zaniku intencjonalności i pełnego uprzedmiotowienia jednost-ki (Obuchowsjednost-ki, 2000, 329; 1993, 81). Z tego względu w koncepcji autokreacji Z. Pietrasińskiego istotne znaczenie zostało przypisane utrzymaniu autodystansu jako warunku rozwoju umysłu i osobowości i zarazem wyniku tego procesu. Zdol-ność podmiotu do utrzymania dystansu wobec siebie uruchamia intencjonalną aktywność autokreacyjną, lecz nie jest wystarczająca do osiąg nięcia stanu roz-woju utożsamianego z umysłem głębokim. Nie zawsze bowiem rozwój przebiega na tyle intensywnie, aby osiąg nąć stopień umożliwiający podmiotowi „krytyczny wgląd w siebie i otrzymane dziedzictwo, stopień wyróżniający umysły głębokie” (Pietrasiński, 2008, 99).

Z punktu widzenia umysłu głębokiego pożądanym przejawem autodystansu jest autoironia, utożsamiana z daleko idącym krytycyzmem wobec samego siebie. Ów krytycyzm nie jest jednak negatywnym odniesieniem się do siebie, nie wzbu-dza przygnębienia, lecz jest przejawem poczucia humoru. Autoironia pozwala za-chować zdrowy dystans do włas nych słabości i zalet, dostrzegać wartość włas nej wiedzy, umiejętności i doświadczeń, ale jednocześ nie chroni przed traktowaniem siebie z niezwykłym przejęciem i powagą. Dzięki ironicznemu odnoszeniu się do siebie, w pewnym sensie pół żartem, pół serio, podmiot uwalnia się od lęku przed negatywną oceną czy wręcz ośmieszeniem się w swoim środowisku społecznym. Tak rozumiany krytyczny dystans do samego siebie wyzwala w nim gotowość do podejmowania aktywności autokreacyjnej (Ibidem, 117–120).

Autorefleksja, rozumiana jako „droga do ożywczego zdystansowania”, jest tym aspektem aktywności intelektualnej, który „ujmuje codzienność z perspek-tywy odwiecznych pytań egzystencjalnych, szuka strategii i wartości ukrytych za konkretnymi czynami” podmiotu (Ibidem, 111–113). Prowadzi do jego wewnętrz-nej przemiany, związawewnętrz-nej z uświadomieniem sobie włas nego zaprogramowania przez kulturę i historię. Sam fakt autorefleksji podmiotu jest potwierdzeniem jego autodystansu, który wraz z rozwijaniem tej formy aktywności intelektualnej może ulegać ciągłemu pogłębianiu. O ile autodystans jest konieczny do tego, żeby móc spojrzeć na siebie jak na przedmiot włas nego poznania, obiekt włas nych badań i analiz, o tyle autorefleksja uruchamia proces samopoznawania i aktualizowania

wiedzy o sobie. Znaczenie autorefleksji dla możliwości samopoznania jest bardzo wyraźnie dostrzegane i eksponowane przez Z. Pietrasińskiego, który stwierdza:

Autorefleksja może boleśnie odzierać ze złudzeń na włas ny temat, ale godną człowieka odtrutką na przykrą prawdę o sobie nie jest ucieczka w samozakłamanie i narcyzm, lecz autoironia (Ibidem, 101).

Trudno bowiem podejmować intencjonalnie autokreację utożsamianą z real-ną pracą nad sobą, jeśli zachodzi ona na podłożu wiedzy życzeniowej o samym sobie. Autorefleksja bazująca na autodystansie, zwłaszcza autoironii, prowadzi do budowania i ciągłego aktualizowania samowiedzy w sposób mniej jednostronny i zarazem mniej zafałszowany. Sprzyja coraz większej otwartości na samopozna-nie, pozbawione lęku przed wiedzą dotyczącą włas nych słabości, chorób i niezbyt chwalebnych wyborów i czynów. Sprzyja konstruowaniu poprawnej samooceny i po prostu byciu autentycznym w odniesieniu do samego siebie (Pietrasiński, 2001, 145–150).

Z punktu widzenia osiągania stanu rozwoju utożsamianego z umysłem głę-bokim na drodze autokreacji intencjonalnej istotne znaczenie zyskuje autoreflek-sja systematyczna, rozumiana jako konstruktywne uprawianie „codziennej, meto-dycznej refleksji nad włas nym postępowaniem i przeżytym dniem” (Pietrasiński, 2008, 113). Ów kontekst metodyczny autorefleksji sprzyja ukazaniu aktywności podmiotu w perspektywie praktycznych aspektów jego zaangażowania w proces współformowania „włas nej drogi życiowej i osoby”. Wiąże się z pracą nad sobą, polegającą zarówno na doskonaleniu umiejętności prognozowania efektów oso-botwórczych, będących następstwem podejmowanych form aktywności, jak i na rozwijaniu kompetencji autokreacyjnych, umożliwiających podmiotowi w praktyce osiąganie założonych efektów rozwoju jego osobowości.

Kategoria kompetencji autokreacyjnych jest rozpatrywana jako umiejętności, wiedza i „kroki wspomagające aktywność autokreacyjną” (Ibidem, 162). Do ele-mentów składowych kompetencji autokreacyjnych autor ten zalicza: formułowanie celów uwzględniających wartość osobotwórczą oraz włas nych zasad postępowa-nia zorientowanego na rozwój, projektowanie i urzeczywistpostępowa-nianie zmian zachowa-nia, a także systematyczne podejmowanie autorefleksji (Ibidem, 163). Kategoria kompetencji autokreacyjnych okreś la pożądane praktyczne formy aktywności, normy i zasady postępowania, sprzyjające kierowaniu włas nym rozwojem. Eks-ponuje równocześnie znaczenie przejmowania odpowiedzialności podmiotu za kreatywne odnoszenie się do włas nego rozwoju. Poprzez systematyczne dosko-nalenie tychże kompetencji podmiot jest w stanie osiągać coraz wyższe stany rozwoju intelektualnego i osobowościowego, utożsamiane z różnymi przejawa-mi samorealizacji. A w tym kontekś cie utwierdzać się w przeświadczeniu o re-alnym, względnie autonomicznym współkształtowaniu włas nego życia, któremu wówczas nadaje znaczenia zgodne z włas nym systemem wartości (Pietrasiński, 1992, 80–86).

Należy jednak zaznaczyć, że doskonalenie kompetencji autokreacyjnych nie zawsze idzie w parze z kumulowaniem przez podmiot zdobytej wiedzy i do-świadczenia. Czynnikiem różnicującym jest w tym kontekś cie stosunek podmiotu

do włas nej wiedzy i doświadczenia. Doskonaleniu kompetencji autokreacyjnych sprzyja ich traktowanie jako treści stymulujących zorientowany ku mądrości proces rozwoju umysłu i osobowości. Wówczas kumulowanie nowych treści związanych z wiedzą i doświadczeniem pobudza ciekawość poznawczą podmiotu w nowych obszarach świata zewnętrznego i wewnętrznego. Co ważniejsze, w kontekś cie autokreacji odsłania przed nim nowe obszary jego włas nej niewiedzy i motywuje go do dalszej pracy nad sobą. Orientowanie włas nego rozwoju na dążenie ku mądrości wiąże się z dostrzeganiem nowych problemów, rozbudzaniem twórcze-go zaciekawienia, ciągłym stawianiem nowych pytań, rozpoznawaniem włas nych wątpliwości, poszukiwaniem nowych rozwiązań, ale i dystansem do wartości włas- nej wiedzy, rozstrzyg nięć i sądów (por. Pietrasiński, 1961, 85–87).

Odmienny stosunek do włas nej wiedzy i doświadczenia może wręcz hamo-wać proces doskonalenia kompetencji autokreacyjnych. Dzieje się tak wtedy, gdy nie towarzyszy im pogłębiona autorefleksja nad osobotwórczymi efektami zgłę-bianych nowych treści poznawczych, a także utrzymywanie autodystansu do sie-bie. Podmiot utwierdza się wówczas w fałszywym poczuciu kompetencji, włas nej doskonałości, i nie wykazuje zainteresowania angażowaniem się w ciągłą pracę nad sobą. Charakterystycznym przejawem takiej postawy jest raczej nieuświada-miane mentalne ciążenie ku umysłowi płytkiemu (dogmatycznemu), który cechuje nadmierna pewność siebie, brak otwartości na krytykę lub sprzeciw ze strony oto-czenia, głoszenie niezachwianych opinii i narzucanie ich innym ludziom jako naj-bardziej słusznych i bezdyskusyjnych (Pietrasiński, 2001, 84–88). Ów odmienny stosunek do wiedzy i doświadczenia nie sprzyja koncentracji na włas nym rozwoju i autokreacyjnym dążeniu ku umysłowi głębokiemu, ponieważ wiąże się z brakiem autodystansu i niepodejmowaniem systematycznej autorefleksji. Oznacza więc regres rozwojowy, co w konsekwencji uruchamia pewną, dość zaskakującą, pra-widłowość, zgodnie z którą mądrość podmiotu ulega pomniejszeniu ze względu na przypływ nowych doświadczeń (Pietrasiński, 2008, 167).

Rozbudzanie, rozwijanie i doskonalenie kompetencji autokreacyjnych może przebiegać z różną intensywnością i zaangażowaniem, co Z. Pietrasiński łączy z dwiema perspektywami rozpatrywania włas nego rozwoju: bieżącą i biograficz-ną. Koncentracja na perspektywie bieżącej wiąże się ze słabo ukształtowanymi, niepełnymi kompetencjami autokreacyjnymi. Z kolei przyjęcie perspektywy bio-graficznej sprzyja kształtowaniu pełnych kompetencji autokreacyjnych. Perspek-tywa ta bazuje na myśleniu biograficznym, ujmującym rozwój w świetle włas nej drogi życiowej, integrującej indywidualne pragnienia, plany, działania i osiągane efekty osobotwórcze z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości w łączną, spój-ną całość pracy nad sobą. Wspomniany autor uznaje, że idealnym wariantem w kontekś cie autokreacji byłoby umiejętne harmonizowanie obu perspektyw, czyli dostrzeganie przez podmiot w działaniach zorientowanych na osiąganie celów związanych z tu i teraz realnych możliwości osiągania celów rozpoznawanych jako odległe w ramach wizji włas nego rozwoju (Ibidem, 165).

W koncepcji autokreacji autorstwa Justyny Pawlak również jest akcentowany aspekt dojrzałości jednostki – łączony z okresem średniej dorosłości jest przełomowym etapem rozwojowym. Wówczas bowiem człowiek wykazuje

znacznie głębszą świadomość podmiotowej odpowiedzialności za jakość życia w kontekś cie włas nych wyborów i czynów. Gotowość do aktywności autokreacyjnej przejawia się na płaszczyźnie mentalnej i polega na poddawaniu pod rozwagę włas nej odpowiedzialności, na przykład za stan relacji we włas nym małżeństwie, rodzinie, środowisku sąsiedzkim czy grupie pracowniczej. Czynniki warunkujące efektywną autokreację są więc utożsamiane z odpowiednim poziomem samo- wiedzy, krytycyzmem poznawczym wobec siebie, a także myśleniem abstrakcyj-nym (Pawlak, 2009, 95–96).

Autokreacja jest, zdaniem J. Pawlak, procesem zamierzonym. Warunkiem jej podjęcia przez osobę jest świadoma decyzja i wybór „takich celów, które w jej mniemaniu pozwolą jej osiąg nąć to, kim chce w przyszłości być, a zatem umoż-liwią swoistą samorealizację” (Ibidem, 97). Intencjonalny charakter autokreacji zakłada, że osoba staje się podmiotem świadomie rozstrzygającym dylemat: „jak być sobą, być autentycznym wśród innych” i projektującym drogę włas nego rozwoju (Ibidem, 81). Jako podmiot spostrzega siebie jako autora (kreatora) wi-zji samego siebie, kierującego względnie autonomicznie przebiegiem włas nego życia. W myśl tej koncepcji, autokreacja jest zależna od autoidentyfikacji, która warunkuje możliwość wystąpienia autokreacji. Autoidentyfikacja zakłada autore-fleksję obejmującą trzy zasadnicze grupy pytań (Ibidem, 18–19):

• jaki/jaka jestem? w celu wyodrębnienia najbardziej charakterystycznych

cech, predyspozycji, właściwości osobowych;

• jaki/jaka jestem w relacji do kogoś/czegoś? by unaocznić włas ny stosunek

podmiotu do samego siebie w świetle rozpoznawanych w jego