Pedagogiczne konteksty autokreacji ujmowanej całościowo

Całościowe ujęcie autokreacji zakłada zatem wzajemne powiązania jej kon-stytutywnych komponentów. Obejmuje zarazem transgresyjne i transcendental-ne przekraczanie siebie, jak i samodoskonalenie się, przebiegające na podłożu autoformacji zorientowanej ku sobie i od siebie, uczenie się biograficzne w uję-ciu transformatywnym, a także stawanie się rozpoznawane w horyzoncie agato-logicznym i aksjoagato-logicznym. A zatem obejmuje różne obszary zreflektowanego odkrywania przez podmiot samego siebie, które odsłania przed nim samym ta-jemnicę osobowego istnienia czy też, inaczej to ujmując: samo-tworzenia w ro-zumieniu stawania się i spełniania na drodze do osiągania osobowej dojrzałości. Autokreacja ujmowana na sposób całościowy jest wówczas rozumiana jako oso-bisty projekt stawania się w swym człowieczeństwie. Autorem i wykonawcą tego całożyciowego procesu jest sam podmiot, świadomy osobotwórczego znaczenia włas nej sprawczości wyrażającej się w jego indywidualnych wyborach, rozstrzyg- nięciach i czynach.

Na złożony, wieloaspektowy charakter autokreacji w ujęciu całościowym składają się komponenty współwystępujące w różnych przestrzeniach aktywności podmiotu, utożsamiane z:

• samorealizacją; • samotranscendencją;

• transformatywnym uczeniem się biograficznym;

• autoformacyjnym (samowychowawczym) kierowaniem rozwojem osobo-wym;

• samokształtowaniem ja podmiotu osobowego w horyzoncie agatologicz-nym i aksjologiczagatologicz-nym.

Autokreacja ujmowana w kontekś cie dialektycznego napięcia między dwo-ma odmiennymi spojrzeniami na człowieka i dwiedwo-ma perspektywami jego twór-czej aktywności koresponduje w dużej mierze z koncepcją autokreacji od – do W. Andrukowicza. Zakłada zachodzenie relacji między samorealizacyjnym urze-czywistnianiem indywidualnej potencji bycia tym oto, której aktualizacja daje wy-raz wyjątkowości egzystencji konkretnego człowieka, a samotranscendentnym odkrywaniem istoty człowieczeństwa, ujmowanej w kontekś cie czystej potencji bycia osoby ludzkiej. Punktem wyjścia na drodze osobowego samo-tworzenia

jest aktywność samorealizacyjna polegająca na wychodzeniu od siebie w ramach transgresyjnego przekraczania włas nych granic człowieka poza to, czym jest i co posiada (tzw. ewolucji od). Z kolei zwieńczeniem tej drogi jest dojście do

sie-bie, do istoty człowieczeństwa, które dokonuje się w ramach transcendentalnego

przekraczania siebie ku światu wartości istniejących obiektywnie (tzw. ewolucji

do), a w ich świetle ku temu, co absolutne, ponadczasowe i niezmienne.

Wspo-mniana ewolucja do jest zwróceniem się człowieka ku temu, co w znaczeniu ak-sjologicznym jest konstytutywne dla jego istnienia, a w znaczeniu agatologicznym jest warunkiem jego samospełnienia się jako osoby. Podążanie drogą osobowej autokreacji wiedzie człowieka od samopoznania i samodoskonalenia w twórczej pracy nad sobą (symbolizującej ciągłe przekraczanie włas nych możliwości, ogra-niczeń i słabości) ku odkrywaniu istoty człowieczeństwa. Ten autokreacyjny ruch

od – do pozwala człowiekowi przekraczać subiektywność i realność

podmiotowe-go istnienia i uchwycić sens włas nepodmiotowe-go życia w perspektywie tepodmiotowe-go, co obiektywne i idealne, co stanowi wyzwanie dla jego duchowego wzrastania.

Wspomniane dwie perspektywy autokreacji, samorealizacyjna i samotrans- cendentna, nie są w tym rozumieniu wzajemnie się wykluczające. Wystąpienie jednej nie wyklucza możliwości wystąpienia drugiej. Co więcej, w ujęciu całościo-wym autokreacji obie perspektywy mogą współwystępować w tym znaczeniu, że twórcza aktywność człowieka w ramach pierwszej perspektywy (samorealizacyj-nej) inicjuje podejmowanie aktywności w drugiej perspektywie związanej z jego samotranscendowaniem. Z kolei aktywność podejmowana w drugiej perspekty-wie jest egzystencjalnie istotnym rozwinięciem i dopełnieniem pierwszej. Prze-kraczanie siebie ku temu, co źródłowe i konieczne dla osobowego stawania się w swym człowieczeństwie, jest ujmowane jako twórcze rozwinięcie i dopełnienie samookreś lenia i samorozumienia, kształtowanych w ramach transgresyjnego przekraczania siebie. Każdy z tych procesów ma charakter osobotwórczy i wów-czas, gdy są traktowane jako współwystępujące ze sobą, najpełniej przyczyniają się do osiągania dojrzałości osobowej. Autokreacja podejmowana przez podmiot na płaszczyźnie samorealizacji sprzyja podejmowaniu aktywności autokreacyj-nej na inautokreacyj-nej płaszczyźnie, utożsamiaautokreacyj-nej z jego samotranscendowaniem. Z kolei transcendentalne przekraczanie siebie może na podłożu duchowego wzrastania podmiotu stać się szerszą ramą dla jego aktywności samorealizacyjnej.

Transgresyjne i transcendentalne przekraczanie siebie odsłania szerszy kontekst znaczeniowy całościowo ujmowanej autokreacji człowieka. Wiąże się bowiem z zachodzeniem procesów autoformacyjnych transformatywnego ucze-nia się biograficznego, obejmującego wszystkie wymiary egzystencji człowieka, a także agatologicznych i aksjologicznych aspektów jego samokształtowania. Autokreacja w perspektywie pedagogicznej oraz antropologicznej wyraża się w specyfice samorozwojowego, autoedukacyjnego i autoformacyjnego znaczenia włas nych działań. Obejmuje i zarazem łączy w spójną całość aktywności, które ogniskują się wokół:

• świadomie podejmowanej pracy nad sobą, samodoskonalenia się w róż-nych aspektach indywidualróż-nych potencjalności rozwojowych, utożsamia-nych z podejmowaniem wyzwań stymulujących samorozwój w różutożsamia-nych

sferach osobowego i społecznego funkcjonowania człowieka, prowadzą-cych do samopoznania, samookreś lenia i samorozumienia;

• autorefleksyjnego odniesienia się do włas nej biografii utożsamianej ze źródłem i przestrzenią uczenia się biograficznego, łączonego z rozpozna-waniem siebie, ciągłym aktualizorozpozna-waniem samowiedzy oraz

samo-tworze-niem się podmiotu na drodze aktywnego i ciągłego nadawania znaczeń

traktowanych jako kluczowe z perspektywy kreowania osobistego projek-tu w przyszłości;

• stawania się podmiotem agatologicznym kierującym się dynamizmem do-bra w osobowym spotkaniu z drugim człowiekiem, dążącym do ciągłego jego aktualizowania i odnawiania w kontekś cie etycznego charakteru war-tości osoby; stawania się, które z jednej strony, wiąże się z tragicznością

człowieka agatologicznego, mającego nie tylko świadomość wolności

wy-boru między dobrem a złem, ale też niezdolności do antycypowania włas-nych wyborów, a więc bezradności wobec ryzyka opowiedzenia się za złem w każdej nowej sytuacji życiowej; a z drugiej strony, łączy się z wol-nością wyboru dziedziny dobra okreś lającej jakość podmiotowego zwró-cenia się ku drugiemu, a więc możliwości zaktualizowania dobra użytecz-nego i dobra przyjemużytecz-nego, rozpoznawanych w świetle dobra godziwego. Rozumienie autokreacji w niniejszym opracowaniu nie ma charakteru wyklu-czającego, lecz raczej syntezujący, odnoszący się do różnych perspektyw myślo-wych i znaczeniomyślo-wych ujmowanych na sposób całościowy i integrujący. Człowiek, jako byt osobowy wiedziony wewnętrznym dynamizmem, jest nie tylko świadkiem włas nego rozwoju, ale też podmiotem zdolnym do kształtującego oddziaływania na świat zewnętrzny oraz na samego siebie. Dwukierunkowość dynamizmu wy-raża się w tym, że człowiek działa, jest sprawcą włas nych wyborów i czynów, jak i w tym, że coś dzieje się w człowieku, sam stanowi o sobie jako podmiot osobowy (Kukołowicz, 2005, 90). Ten drugi aspekt jest zasadniczy dla osobowego charak-teru autokreacji.

W różnych ujęciach autokreacji wybrzmiewa jej rozumienie jako procesu dłu-gofalowego, rozpoznawanego w perspektywie całego życia człowieka. Kontekst całożyciowości autokreacji nie ogranicza się jednak do literalnie odczytywanego faktu braku możliwości wskazania granicy w rozwoju i wzrastaniu duchowym czło-wieka. Wiąże się bowiem ze świadomym przeżywaniem samego siebie w twór-czym projektowaniu samorozwoju, kształtowaniu włas nej biografii, a także ducho-wym wzrastaniu ku włas nemu człowieczeństwu.

Autokreacja rozpatrywana w kontekś cie sprawczości człowieka przejawia się w tym, że człowiek jako podmiot staje się twórcą koncepcji siebie i włas nego życia, stawania się coraz pełniej ukształtowaną osobą. Takie odczytanie spraw-czości człowieka wykracza poza ramy twórczego działania interpretowanego jako intencjonalne przeobrażanie świata zewnętrznego i wtórnie – nieintencjonalne przeobrażanie świata wewnętrznego osoby twórcy. Obejmuje bowiem zdolność wyrażaną w jego samo-tworzeniu, współformowaniu czy też samokształtowa-niu, które w specyficzny sposób wiążą się z przeżywaniem siebie jako podmiotu

w działaniu. W każdym włas nym wyborze, rozstrzygnięciu, czynie i doznaniu człowiek rozpoznaje siebie i zarazem przeżywa siebie jako podmiot pogłębiający samoświadomość włas nego ja osoby. Odkrywa tajemnicę włas nego człowieczeń-stwa w perspektywie osobowego istnienia.

Przyjęcie całościowej, a więc w tym kontekś cie – osobowej perspektywy au-tokreacji, wyklucza jej rozumienie jako incydentalnego działania, którego spek-takularnym efektem jest przemiana wewnętrzna człowieka. Jej rozumienie wią-że się bowiem z ustawicznym zmaganiem się człowieka z samym sobą, swoistą walką o ostateczny kształt włas nego życia, okreś lający jakość jego egzystencjal-nego stawania się i spełnienia na drodze ku osobowej dojrzałości. Autokreacja nie jest więc zespołem aktywności zachodzących automatycznie, nieświadomie, bezrefleksyjnie, które kształtują człowieka bez jego osobistego zaangażowania. Nie jest czymś, co można traktować jako dane człowiekowi, co samo się inicjuje i realizuje w jego życiu, czego on jest jedynie świadkiem, biernie obserwującym toczący się bieg zdarzeń. Wprost przeciwnie – zakłada jego zaangażowanie jako podmiotu w autorefleksyjne odniesienie się do włas nego życia, które na podło-żu (re)interpretowania osobistych doznań, przeżyć, zdarzeń w konkretnych kon-tekstach sytuacyjnych, aksjologicznych, etycznych wyzwala ich integrowanie ze strukturami doświadczeń biograficznych, nieustannie (re)konstruowanych i prze-budowywanych w ramach włas nej biografii. Rozumienie siebie w perspektywie namysłu biograficznego przekłada się na zdolność uchwycenia prospektywnego charakteru włas nej biografii. Tym samym uzdalnia człowieka do myślenia o włas-nym życiu, w świetle jakościowo zróżnicowanych wariantów jego przeżywania, jak o osobistym i zarazem osobliwym projekcie osobowego samorozwoju, obej-mującego wszystkie wymiary jego egzystencji. Autokreacja jest więc utożsamiana z zasadniczym wyzwaniem życiowym, podejmowanym na podłożu refleksywnego zwrócenia się ku samemu sobie, związanym z przeżywaniem siebie we włas-nej podmiotowości, a więc przeżywaniem siebie jako podmiotu włas nych doznań i czynów. Proces ten prowadzi człowieka do wieloaspektowo postrzeganej prze-miany wewnętrznej, utożsamianej z różnozakresowymi efektami osobotwórczymi.

Pedagogiczna perspektywa autokreacji ujawnia szczególne znaczenie w jej łączności z wychowaniem do wartości, do dobra i do wolności. Wychowanie do wartości istniejących obiektywnie uwrażliwia bowiem człowieka na etyczne zna-czenie wartości, a więc otwiera człowieka na myślenie o tym, co jest zasadniczo dobre lub złe w ludzkim życiu. Wychowanie do dobra wiąże się z kształtowaniem wrażliwości na drugiego człowieka, a także duchowej gotowości do angażowania się w czynienie dobra. Wejście w przestrzeń międzyosobowego spotkania z dru-gim człowiekiem jest warunkiem realnej możliwości podjęcia wobec niego czynu aktualizującego konkretne dobro. Wychowanie do wolności wyboru jest z kolei rozbudzaniem i rozwijaniem świadomości włas nej podmiotowości jako osoby sa-mostanowiącej o sobie, dokonującej samodzielnych wyborów i czynów, widzia-nych z perspektywy znaczenia dobra w świadomym przeżywaniu samego siebie (Kostkiewicz, 1998, 118–128; Olbrycht, 1994, 145–149; Gadacz, 1994, 136–143; Wolicki, 2010c, 51–53). A więc dobra uzdalniającego człowieka do afirmatywnego odniesienia się do drugiego, którego nadrzędną zasadą jest poszanowanie jego osobowej wolności i godności.

1.6.2. Autokreacja małżonków bezdzietnych jako warunek